สญญาเลขท RDG5940002

รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการวจยเรอง การบรหารจดการการคาขางทาง (Street Vending) ในประเทศไทย : สถานการณและทศทางนโยบายทควรจะเปน

Administration of Street Vending in Thailand : The Situation and Policy Recommendations

โดย รองศาสตราจารย ดร.นฤมล นราทร

มกราคม 2560

สญญาเลขท RDG5940002

รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการ การบรหารจดการการคาขางทาง (Street Vending) ในประเทศไทย : สถานการณ และทศทางนโยบายทควรจะเปน

Administration of Street Vending in Thailand : The Situation and Policy Recommendations

รองศาสตราจารย ดร.นฤมล นราทร

คณะสงคมสงเคราะหศาสตร ภาควชาสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

สนบสนนโดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

(ความเหนในรายงานนเปนของผวจย สกว. ไมจ าเปนตองเหนดวยเสมอไป)

(1)

บทคดยอ การศกษาเรอง “การบรหารจดการการคาขางทางในประเทศไทย : สถานการณและทศทางทควรจะเปน” มเปาหมายเพอศกษาความส าคญของการคาขางทางและเสนอแนะนโยบายทสอดคลองกบผลการศกษา การศกษาครอบคลมการส ารวจสถานะความรเกยวกบการคาขางทาง ในประเทศไทยและตางประเทศ การศกษาคณลกษณะผประกอบอาชพและการประกอบอาชพของผคาไทย บทบาทของการคาขางทางในสงคมไทยและปจจยทท าใหบทบาทเหลานสามารถด ารงอยได และนโยบายของประเทศไทยทงในระดบประเทศและระดบทองถนและผลกระทบ การศกษาจ ากดขอบเขตการศกษาเฉพาะกรงเทพมหานคร การรวบรวมขอมลใชการศกษาจากเอกสารและการรวบรวมขอมลภาคสนามแบบผสานวธ พนทศกษาคอพนทขายในเขตกรงเทพมหานครชนในสเขต ผใหขอมลคอผคา 100 คน ผซอและประชาชนกลมละ 50 คน ในแตละเขต การคดเลอกกลมตวอยางท าโดยการสมตวอยางแบบบงเอญ ขอมลเชงคณภาพมาจากการสมภาษณผมสวนไดสวนเสยกบการคาขางทาง จากหนวยงานของรฐ องคกรพฒนาเอกชน ประชาชน ตวแทนผคา และนกวชาการรวมทงสน 24 คน ผลการศกษาเอกสารในเจดประเทศทศกษาพบวาการเพมจ านวนของผคาขางทางและขอขดแยงเกยวกบการใชพนทสาธารณะเปนปรากฏการณสากล ในประเทศสวนใหญการจดการการคาขางทางเปนหนาทของหนวยงานระดบทองถนซงนโยบายมทงจ ากดและผนวกรวมใหเปนสวนหนงของสงคม นโยบายประเภทหลงนใหความส าคญตอการมสวนรวมของผคา(และชมชน) ในการจดการ ในบางประเทศมการบรหารจดการระยะยาวทใหความส าคญกบบทบาทของการคาขางทางและสทธของผมสวนไดสวนเสยอนๆในการใชพนทสาธารณะและปจจยอนๆ สวนในกรณของประเทศไทยมความไมลงรอยระหวางนโยบายของรฐบาลซงสนบสนนการประกอบอาชพอสระขนาดเลกเพอขจดความยากจน สนบสนนการพงตนเองและสรางผประกอบการ ในขณะทนโยบายทองถนมลกษณะจ ากด แมจะมการผอนปรน และจดออนส าคญของการคาขางทางคอ การเปนอปสรรคตอการสญจร ความไมเปนระเบยบและสขาภบาลอาหาร การรวบรวมขอมลภาคสนามพบวาการคาขางทางมบทบาทในการสรางงาน สรางรายไดใหแกผคาทงทยากจนและไมยากจน และเปนการประกอบการธรกจส าหรบผคาทมฐานะทางเศรษฐกจดรวมถงผคารนใหมทใหความส าคญกบความอสระและความยดหยน สดสวนของผคาอาหารสงทงอาหารปรง ณ จดขายและอาหารปรงส าเรจ ผซอสนคาขางทางสวนใหญเปนแรงงานทมรายไดไมสงกวาคาจางขนต า การคาขางทางจงชวยลดความเหลอมล าดานรายไดและแรงเสยดทานในเศรษฐกจทนนยม บทบาทดานสงคมและวฒนธรรมปรากฏเชนกนจากการศกษาครงน สวนความเปนระเบยบ การเปนอปสรรคตอการสญจร ปญหาคณภาพสนคาซงรวมถงสขาภบาลอาหาร ยงคงเปนจดออนส าคญ ขอเสนอแนะเชงนโยบายจากการศกษา ไดแกการก าหนดแผนระยะยาวเกยวกบการบรหารจดการคาขางทาง และการก ากบดแลเรองสขาภบาลอาหาร สวนขอเสนอแนะส าหรบการวจยคอการศกษาอยางครอบคลมถง ประโยชนและจดออนของการคาขางทาง บทบาทในดานลดความเหลอมล าดานรายไดและการพฒนาผประกอบการ แนวทางในการขยายบทบาทของวฒนธรรมอาหารในการคาขางทาง และการวจยเชงปฏบตการเพอสนบสนนบทบาทของชมชนในการบรหารจดการการคาขางทาง

(2)

Abstract

The main purpose of the study, ‘Administration of Street Vending in Thailand : The Situation and Policy Recommendations’ is to determine the significance of street vending and recommend corresponding policy. Through documentary research and survey research which employed mixed methodology, the study explored the state of knowledge of street vending in Thailand and other countries; the characteristics of Thai street vendors and their trades; economic, social and cultural roles of street vending; and policy concerning street vending at national and local levels and the consequences. Samples were 100 vendors, 50 buyers and 50 general public in selling areas in four inner districts of Bangkok. Samples were selected by accidental sampling. Field surveys were complemented by stakeholder interviews. The documentary research found that increase in the number of street vendors were common phenomena among seven countries studied. Conflicts on the use space were evident. In most countries monitoring of street vending depended on local policy. Policy towards street vending in these countries were restricted or inclusive. The inclusive policy included having the vendors (and the community) involve in the management of street vending, having a long-term strategy taking into consideration the roles of street vending, other stakeholders’ right to public space among other factors. In the case of Bangkok, monitoring of street vending focused on spatial order. Whereas the national policy promotes micro-enterprise as a means to reduce poverty; self-reliance and entrepreneurial development, policy at local level tended to be restrictive though leniency were applied. The major weaknesses of street vending included traffic obstruction, orderliness and quality of goods and food hygiene. Survey found that street vending was a livelihood of poor and non-poor vendors. It was an entrepreneurial venture for better–off vendors including new generation of vendors who preferred autonomy and flexibility. High percentage of vendors sold foods, either cooked on the streets or ready-to-eat foods. Highest percentage of buyers were labor earned not higher than minimum wage. Thus street vending helped reduce income inequality and friction. Social and cultural roles were also noted. The study recommends that the significance of street vending should be recognized and that there should be a long-term and integrative strategy for the management of street vending. Good hygienic practices among food vendors must be enforced. The weakness concerning obstruction and orderliness should also be addressed. For future research, a comprehensive study on the cost and benefits of street vending should be conducted as well as the roles of street vending in reducing income inequality, entrepreneurial development, the strengthening of food culture in street vending. Action research on the role of the community in the management of street vending is also recommended.

(3)

บทสรปผบรหาร

การศกษาเรอง “การบรหารจดการการคาขางทาง (Street Vending) ในประเทศไทย : สถานการณและทศทางทควรจะเปน” ตองการตอบค าถามในประเดนตอไปน 1) สถานะความรเกยวกบการคาขางทาง ในประเทศไทยและตางประเทศ 2) นโยบายของประเทศไทยทงในระดบประเทศและระดบทองถนทสนบสนนและจ ากดการคาขางทาง และผลกระทบ 3) คณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผประกอบอาชพ รปแบบการประกอบอาชพ พนทการประกอบอาชพและสนคาทขาย 4) บทบาทของการคาขางทางในสงคมไทยและปจจยทท าใหบทบาทเหลานสามารถด ารงอยได และ 5) ความจ าเปนหรอไมจ าเปนของการคาขางทางและแนวทางในการบรหารจดการในกรณทยงมความจ าเปน

การศกษาจ ากดขอบเขตเฉพาะกรงเทพมหานคร พนทการศกษาไดแกพนทประกอบการคาในเขตบางรก (บรเวณถนนธนยะ ถนนคอนแวนต ถนนพระราม 4 ถนนมหาพฤฒาราม) เขตปทมวน (บรเวณเวลดเทรดเซนเตอรและวดดวงแข) เขตพระนคร (ปากคลองตลาด และพนทบรเวณทาพระจนทร ทาชาง ทาเตยน ซงไมไดเปนจดผอนผน) และ เขตสมพนธวงศ (บรเวณถนนเยาวราช) พนทเหลานเปนพนททมการประกอบอาชพการคาขางทางมาเปนเวลานาน มผคาหลากหลายทงในดานสนคาและสถานะทางเศรษฐกจ แตไมสามารถเปนตวแทนของแตละเขตไดเนองจากความหลากหลายของพนทในเขตตางๆ การศกษาใชขอมลจากเอกสารและการส ารวจในพนทและการสมภาษณผมสวนเกยวของ การศกษาการรวบรวมขอมลใชการศกษาแบบผสานวธ ผใหขอมลในพนทคอกลมตวอยาง ผคา ผซอ และประชาชน ก าหนดกลมตวอยางผคา 100 คน ผซอและประชาชนกลมละ 50 คน ในแตละเขต การคดเลอกกลมตวอยางท าโดยการสมตวอยางรายสะดวก การศกษาใชการสมภาษณดวยแบบสอบถาม และการสมภาษณผมสวนไดสวนเสย เชน ตวแทนผคา ผคาทถกไลรอ และประชาชน เจาหนาทจากหนวยงานของรฐทเกยวของทมหนาทในการก ากบดแลการคาขางทาง และสนบสนนการประกอบอาชพ นกวชาการในสาขาทเกยวของกบความยากจน การประกอบอาชพอสระ การบรหารจดการเมอง และองคกรพฒนาเอกชนทท างานเกยวกบผคาขางทาง การประมวลขอมลใชสถตเชงพรรณนาเปนหลก ผลการศกษาสรปไดดงน สถานะความรเกยวกบการคาขางทางในประเทศไทยและตางประเทศ การคาขางทางในกรงเทพมหานครมมาตงแตสมยตนรตนโกสนทร ผคารนแรกๆเปนชาวจนซงอพยพยายถนมาแสวงหาชวตทดกวาในประเทศไทย สวนชาวไทยเขามาประกอบอาชพมากขนหลงสงครามโลกครงท 2 ในชวงตนและกลางของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มผประกอบอาชพจากชนบทโดยเฉพาะภาคตะวนออกเฉยงเหนอเขาสอาชพมากขน เนองจากปญหาการสรางรายไดในภาคเกษตรและโอกาสประกอบอาชพในกรงเทพมหานคร หลงป พ.ศ. 2540 มงานศกษาทระบวามผคาทไมไดเปนผดอยโอกาส แตเลอกประกอบอาชพเนองจากเหนโอกาสในการสรางรายได ตองการความยดหยนในการประกอบอาชพ มแรงงานตางสญชาตเขามาประกอบอาชพดวย ปญหาทส าคญของการคาขางทางคอเปนอปสรรคตอการสญจร ไมเปนระเบยบ ปญหาคณภาพของสนคาซงรวมสขาภบาลอาหาร

(4)

พฒนาการของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร สะทอนการเปลยนผานจากส านกทวลกษณ ส านกโครงสราง มาสส านกกฎหมาย และส านกสมครใจ และทงสส านกมอ านาจในการอธบายปรากฏการณการคาขางทางและบทบาทการคาขางทางในกรงเทพมหานคร

ผลการศกษาในประเทศทเปนกรณศกษาคอ สหรฐอเมรกา สาธารณรฐรวนดา สาธารณรฐอนเดย สาธารณรฐอนโดนเซย สาธารณรฐสงคมนยมเวยตนาม สหพนธรฐมาเลเซย และ สาธารณรฐสงคโปร พบวาการจ ากดการคาขางทางเปนปรากฏการณรวม การบรหารจดการจ าแนกไดเปน 2 แนวทาง คอ จ ากดและผนวกรวมการคาขางทางใหเปนสวนหนงของสงคม แนวทางการจดการจงปรากฎทงในรปของการจ ากดการประกอบอาชพดวยวธการตางๆ และการสนบสนนใหผมสวนไดสวนเสยส าคญคอ ผคา และชมชนเขามามสวนรวมในการบรหารจดการ

การจดการตามแนวทางหลงปรากฏทงในรปการวางแผนยายพนทการคารวมกน สนบสนนใหผคาตงสหกรณ การสนบสนนใหชมชนมบทบาทในการตดสนใจก าหนดพนทการคาและก ากบดแลการคาขางทางทงในดานคณภาพสนคา การรกษาความเปนสะอาดและความเปนระเบยบ การใหทนสนบสนนเพอขยายการประกอบอาชพและมการจดการในเชงยทธศาสตร การศกษายงพบวาการคาขางทางไมไดถกพจารณาในมตของ “กลยทธเพอความอยรอด” ของผมรายไดนอยเทานน แตยงขยายไปถงการพจารณาการคาขางทางมตบรหารธรกจดวย การบรหารจดการในประเทศเหลานสะทอนการใหความส าคญตอแนวคด “เมองทวถง” หรอ Inclusive Cities รวมทงสอดคลองกบเปาหมายท 11 วาดวยความยงยนของชมชนและเมอง ในเปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals)

นโยบายทงในระดบประเทศและระดบทองถนและผลกระทบ นโยบายของรฐม 2 ระดบ นโยบายของรฐบาลไทยใหการสนบสนนการประกอบอาชพอสระเพอลดความ

ยากจนและสรางความสามารถในการพงตนเอง รปธรรมทชดเจนคอการจดตงโครงการธนาคารประชาชนเพอสนบสนนทนประกอบอาชพ สวนในระดบทองถนใหความส าคญตอการจดการในเชงพนท แมจะผอนปรนใหประกอบอาชพได ในขณะทปญหาตางๆของการคาขางทางยงคงด ารงอย ปญหาการบรหารจดการประกอบกบการเปลยนแปลงในภาวะเศรษฐกจ สงคม การขาดความรบผดชอบของผคา สงผลใหผคามจ านวนมากขน จนกระทบการสญจรของประชาชน น าไปสปฎบตการ “คนทางเทาใหประชาชน” ซงเรมด าเนนการมาตงแตป 2557 พฒนาการดานบรหารจดการการคาขางทางสะทอนทงความไมลงรอยของนโยบายและการจดการทไมสอดคลองกบการเปลยนแปลงในสถานการณเศรษฐกจสงคมทงในระดบสากลและระดบประเทศ

คณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผคาขางทางและการประกอบอาชพ ผคารอยละ 44 ขายนอกจดผอนผน ผคาสวนใหญมการศกษาไมสง และมอายมากกวา 40 ป ผคา

มากกวาครงมระยะเวลาประกอบอาชพมากกวา 10 ป ทประกอบอาชพไมเกน 5 ป มประมาณ 1 ใน 4 เขตปทมวนมผคาทมระยะเวลาประกอบอาชพไมเกน 5 ปสงทสด สดสวนของผคาหญงสงมากกวารอยละ 75 ในทกเขตเวนเขตปทมวน มผคาจ านวนมากทระบวาเหตผลในการเขาสอาชพไมใชเหตผลดานรายได แตเปนเหตผลดานความอสระและความยดหยน ผคาบางสวนระบวาไมมทางเลอก ขอคนพบนยนยนพฒนาการของทฤษฎทอธบายการประกอบอาชพ ประเดนทนาสนใจคอสดสวนทสงของผคาหญง ซงทกเขตยกเวนเขตปทมวนมถงรอยละ 75 หรอมากกวา การศกษาปจจยตางๆทเกยวของ เชน สภาวะเศรษฐกจ อตราการวางงาน และอาชพของคสมรส

(5)

และจ านวนผคาทเขาสอาชพไมเกน 5 ป ท าใหไดขอสรปวา สดสวนทสงของผคาหญงเปนผลจากสภาวะเศรษฐกจตกต าทท าใหผหญงเขาสอาชพมากขน

ผคาสนคาประเภทอาหารมสดสวนสงกวาสนคาทมใชอาหาร โดยเฉพาะอาหารปรง ณ จดขาย การลงทนเฉลยของผคาอยทวนละ 2,237.48 บาท สวนรายไดเฉลยอยท 3,208.40 บาท ผลการวเคราะหสถตอนมานพบวาผคาทขายอาหารและสนคาอนๆมระดบการลงทนไมแตกตางกน ในทง 4 เขต เงนลงทนทต าทสดคอ 200 บาท ผคาทมเงนลงทนต ามแนวโนมเปนผคายากจนและมความตองการในการขยายอาชพต ากวาผคาทมเงนลงทนสง ผคาจ านวนหนงมรายไดนอยและบางวนมรายไดไมเพยงพอ

ผคาสวนนอยใชประโยชนจากธนาคารประชาชน แตมโอกาสไดรบบรการดานการพฒนาดานความรในการรกษาความสะอาด และความรเกยวกบอาชพ จากกรงเทพมหานคร ผคาบางสวนระบวามคาใชจายเกยวกบเจาหนาทของรฐ ผคามากกวารอยละ 60 ระบวาผซอคอลกคาประจ า เหตผลส าคญทท าใหมลกคาประจ าคอ ราคาไมแพง ผคาทตองการประกอบอาชพในระยะยาวมรอยละ 66.25 ผคาทสนบสนนใหบตรหลานประกอบอาชพมรอยละ 55.20 ผคารอยละ 60.98 ไมประสงคขยายการประกอบอาชพเปนการคาในระบบ สวนแนวทางบรหารจดการ ค าตอบทผ คาระบมากทสดคอ จดทขายใหผมรายไดนอย เกบคารกษาความสะอาดและควบคมจ านวนผคา การศกษาพบลกษณะเฉพาะของเขตปทมวน ซงพบวาผคาในเขตนมโอกาสในการสรางรายไดมากกวาผคาในเขตอนๆ คณลกษณะของผคาในเขตปทมวนแตกตางจากผคาในเขตอน ๆทงในดานสดสวนของทต ากวาของผคาหญง อายเฉลยของผคา ความเชอมโยงกบภาคเกษตร จ านวนผอยในอปการะ ทศนะตอการขยายการประกอบอาชพและการสนบสนนใหบตรหลานประกอบอาชพการคาขางทาง

การส ารวจขอมลผซอพบวา ผซอมทกกลมอาย และสวนใหญเปนแรงงาน ผซอทมรายไดไมเกนเดอนละ 9,000 บาทมถงรอยละ 35 ผซอเกอบรอยละ 40 ซอสนคาขางทางทกวน ผซอรอยละ 50 มมลคาการซอแตละครงมากกวา 100 บาท เหตผลส าคญทซอสนคาขางทาง เปนเหตผลดานความสะดวกและราคา ผซอมความเหนวา การซอสนคาขางทางแตกตางจากการซอสนคาจากรานคา เพราะสะดวกกวา ราคาสนคาถกกวา และ ผซอและผขายมปฏสมพนธกน สวนการเพมจ านวนของผคานน ผซอใหเหตผลวาเปนเพราะประชาชนทไมมงานท ามจ านวนมากขนและคนรนใหมนยมประกอบอาชพอสระมากกวาเปนลกจาง ผซอรอยละ 96.79 ระบวาการคาขางทางมความจ าเปนส าหรบกรงเทพมหานคร สวนขอเสนอแนะในการบรหารจดการ ผซอเสนอใหก าหนดพนทอนญาตใหชดเจน ไมใหกดขวางทางสญจรและจ ากดจ านวนผคาและแผงคา และพฒนาผคา การส ารวจในสวนของประชาชนพบวา ปร ะชาชนรอยละ 12.50 ไมซอสนคาขางทาง ดวยเหตผลดานคณภาพของสนคา สวนประชาชนทซอสนคาขางทางใหเหตผลในทศทางเดยวกบผซอ ทงในดานพฤตกรรมการซอและทศนะตางๆ ตอการคาขางทาง และความจ าเปนของการมการคาขางทาง ขอแตกตางประการเดยวคอความคดเหนเกยวกบการบรหารจดการการคาขางทาง ซงประชาชนทงทซอและไมซอสนคาขางทางใหความส าคญตอการจดการดานโครงสรางมากกวา เชน การสนบสนนผคาทยากจน เกบภาษผคา รกษาความสะอาด ในขณะทผซอใหความส าคญตอการพฒนาผคามากกวา แตความแตกตางอยในระดบทไมสง บทบาทของการคาขางทางในสงคมไทยและปจจยทท าใหบทบาทเหลานสามารถด ารงอยได ผลการศกษาพบวาการคาขางทางมบทบาททงในมตการสรางงาน สรางอาชพ การลดแรงเสยดทานในระบบทนนยม และยงมบทบาทตอระบบเศรษฐกจ และทส าคญกคอลดความเหลอมล าและ สนบสนนภาค

(6)

เกษตรกรรมซงปรากฏชดในกลมผคาในเขตปทมวน บทบาทในเชงสงคมและวฒนธรรมปรากฏชดเจนเชนกน สวนปจจยทสนบสนนบทบาทเหลานไดแก ความจ ากดในคณสมบตของแรงงาน ระดบคาจาง ความไมเสมอภาคดานรายได นโยบายในระดบทองถนซงใหการสนบสนนทงในทางตรงและทางออมรวมทงวฒนธรรมการบรโภคสาธารณะของชาวกรงเทพมหานคร ขอมลจากการศกษาภาคสนามและการสมภาษณท าใหไดขอสรปวา การคาขางทางยงมความจ าเปนส าหรบกรงเทพมหานคร แตตองจดการกบปญหาจากการคาขางทาง และการบรหารจดการม ความส าคญเพอการอยรวมกนระหวางผคาและผใชทางสาธารณะ สวนผบรหารกรงเทพมหานครมความเหนวามความเปนไปไดในการอนญาตใหประกอบการคา และการก าหนดพนทอนญาต รปแบบของแผงคา และการบรหารจดการเปนบทบาทหนาทของกรงเทพมหานคร ขอเสนอแนะ จากผลการศกษา ขอเสนอแนะของผวจยตงอยบนฐานคดตอไปน 1) การยนยนสถานะทชดเจนของการคาขางทางทงในดานการสรางงาน สรางรายได ลดความเหลอมล า แกไขปญหาความยากจนสนบสนนการประกอบการ และเผยแพรวฒนธรรม; 2) การจดการในเชงบรณาการ ค านงถงผมสวนไดสวนเสย บทบาทหนาทหรอประโยชนของการคาขางทางในมตตาง ๆ รวมทงการจดการปญหาทเกดจากการคาขางทาง; 3) ใหความส าคญตอเมองทมความหลากหลายและเมองทวถง (Inclusive Cities) ซงจะเชอมโยงไปถงเปาหมายการพฒนาทยงยน และ 4) ใหความส าคญตอลกษณะเฉพาะของพนท การบรหารจดการไมจ าเปนตองเหมอนกนในทกพนทแตอยภายใตฐานคดและนโยบายเดยวกน

ขอเสนอแนะระยะสนประกอบดวย 1) ทบทวนมาตรการยกเลกจดผอนผนแบบปพรม 2) ส ารวจพนททสามารถอนญาตใหผคาประกอบอาชพได 3) ก าหนดหลกเกณฑการพจารณาจดผอนผน วางแผนก าหนดจดผอนผน และก ากบโดยเครงครด 4) จดพนททดลองใหประกอบการคาโดยใชเกณฑประเภทสนคาทขาย ความจ าเปนของผคาและผซอ รวมทงเปดโอกาสใหผคาเดมทมรายไดนอยเขามาประกอบอาชพ ประเมนผล และขยายผลเพอใหครอบคลมพนททอยในขายทสามารถอนญาตใหประกอบการคาได 5) ก ากบดแลอยางจรงจงและโปรงใส ใหความส าคญตอความเปนระเบยบ ความสะอาด ไมกดขวางการสญจรและคณภาพของสนคา

ในอกดานหนง ควรประเมนประสทธผล “มาตรการคนทางเทาใหประชาชน” โดย 1) ส ารวจเงอนไขการประกอบอาชพในพนทใหม เชน คาใชจาย สาธารณปโภค ความหนาแนนของผซอ 2) ส ารวจการประกอบอาชพของผคา ตลอดจนความส าเรจและความไมส าเรจของผคาทถกไลรอในเขตตาง ๆ ซงอาจท าโดยการสมส ารวจ 3) ศกษาปญหาอปสรรคของผคา รวมทงปจจยทท าใหผคาปรบตวไดหรอไมไดกบการประกอบการคาในพนทใหม 4) แสวงหาแนวทางใหความชวยเหลอผคาทยงประสบปญหาในการประกอบอาชพ เชน การเชอมโยงแหลงทน การสนบสนนดานความร

ขอเสนอระยะยาว ประกอบดวย 1) ก าหนดยทธศาสตรการคาขางทางเพอความชดเจนในสถานะของการคาขางทางทงในดานการสรางงาน สรางรายได สรางอาชพ และผประกอบการ กรณตวอยางการจดการการคาขางทางในบางประเทศเปนกรณศกษาทสามารถน ามาปรบใชได หากมการท าความเขาใจอยางชดเจนตอการจดการเชงบรณาการทครอบคลมทงการใชพนท คณลกษณะของผคา การเชอมโยงหนวยงานทเกยวของและกลไกทน าไปสความส าเรจในการจดการ 2) จดตงหรอมอบหมายหนวยงานท าหนาทดแลการคาขางทางอยางจรงจง ก าหนดหนาทชดเจนมากกวาการจดระเบยบ ใหความส าคญอยางครอบคลมมตตางๆ ในเชงบรณาการ 3)

(7)

สนบสนนใหเกดการจดการทน าไปสความยงยน มากกวาการแกปญหาเฉพาะหนา ใหความส าคญตอการสรางเมองทวถงและยงยน 4) ศกษาสถานภาพทางเศรษฐกจของผคาทยงมอย เพอการตดสนใจจดสรรพนท ผคาทมโอกาสนอยสมควรไดรบการสนบสนนมากกวา ในขณะเดยวกน การจดการควรพจารณาความคมคาและประโยชนททองถนพงไดรบจากการอนญาตใหมการใชพนทสาธารณะเพอผลประโยชนทางธรกจ 5) สนบสนนใหผคารวมกลม และมผแทนทชดเจน เพอสรางการมสวนรวมของผคาในการบรหารจดการบนพนฐานความรบผดชอบตอสงคม สนบสนนใหชมชนมบทบาทในการรวมจดการ 6) ก ากบดแลเรองสขาภบาลอาหารอยางจรงจงและทวถง ทงผคาทประกอบอาชพในพนทสาธารณะและพนทเอกชน

ขอเสนอแนะเพอการศกษาวจย ขอเสนอในสวนนประกอบดวย 1) ศกษาผลกระทบจาก “มาตรการคนทางเทาใหประชาชน” ทงตอผคาและผซอ 2) ศกษาตนทนและประโยชนจากการคาขางทางอยางรอบดาน เพอการตดสนใจในเชงนโยบาย 3) ศกษาแนวทางการบรหารจดการการคาขางทางในเชงยทธศาสตร 4) ศกษาความเปนไปไดในการใหชมชนมสวนรวมในการบรหารจดการการคาขางทาง 5) สนบสนนการท าวจยเชงปฏบตการ ใหความส าคญตอกระบวนการเสรมพลงทงผคา ผซอ และชมชนเพอศกษาแนวทางการบรหารจดการทเหมาะสมกบพนท 6) ศกษาบทบาทของการคา

ขางทางตอการสรางเมองทวถง (Inclusive Cities) 7) ศกษาแนวทางในการขยายบทบาทของวฒนธรรมอาหารในการคาขางทาง

(8)

Executive Summary

The main purpose of the study, ‘Administration of Street Vending in Thailand :

The Situation and Policy Recommendations’ is to determine the significance of street vending and recommend corresponding policy. Through documentary research and survey research which employs mixed methodology, issues explored are : 1) The state of knowledge of street vending in Thailand and other countries; 2) The characteristics of Thai street vendors and their trades; 3) economic, social and cultural roles of street vending; 4) Policies concerning street vending at national and local levels and the consequences.

The study employed mixed methodology. Areas of study were selling space in four districts of Bangkok, namely Bangrak (Thaniya Road, Convent Road, Rama IV Road and Mahapruetharam Road); Pathumwan (World Trade Center and Wat Duangkae area); Phra Nakorn (Prachan Toad, Tha Chang and Tha Tien areas) and Sampanthawong (Yaowaraj Road). Samples in each district comprised 100 vendors, 50 buyers and 50 general public who were selected by accidental sampling. Field surveys were complemented by interviews of administrators and staff of the Bangkok Metropolitan Administration, government officers dealing with poverty reduction and development of micro-enterprise; staff of non-governmental organizations, shop owners, representatives of street vendors, academics and the general public. The summaries of the study are as follows : The state of knowledge on street vendning in Thailand and other countries Street of vending were means of survival and entrepreneurial ventures to generations of vendors. In the early Bangkok period vendors were Chinese migrants. The coming of Thai vendors was evident after the Second World War. Income inequality between rural and Bangkok brought in waves of migrants in the periods of the Fourth and Fifth National Economic and Social Development Plan (1977-1986). After the 1997 economic crisis, there has been new generation of vendors who choose to engage in street vending because of high economic opportunity in street vending besides the autonomy and flexibility offered by the occupation. The situation of street vending in Bangkok confirms theoretical shift from the Dualist School, the Structural School, the Legal School to the Voluntary School, though all theories are still relevant.

Review of the study of street vending in seven countries, namely the United States, Republic of India, Republic of Rwanda, Republic of Indonesia, Republic of Malaysia,

(9)

Republic of Singapore and the Socialist Republic of Vietnam found that all countries experienced increase in the number of street vendors. Conflicts on the use space were evident. In most countries monitoring of street vending depended on local policy. Mainly there were two policy orientation, the restricted and the inclusive. The restricted policy tended to exclude street vending. The inclusive policy comprised measures such as joint planning in case of relocation, promoted vendors’ cooperatives and promoted community involvement in managing and regulating street vending. Study also found a country which employed a long-term strategy taking into consideration the roles of street vending, other stakeholders’ right to public space among other factors. In some countries street vending is not regarded only as a survival strategy but also a business enterprise. The inclusive orientation reflected the approach to ‘inclusive cities.’

Characteristics of street vendors and their trades Forty-four percent of vendors sold outside permitted areas. Most vendors attained

not more than 9 years of education. More than half of vendors had more than 10 years in vending occupation. A quarter of vendors worked less than 5 years and most of them sold in Pathumwan district. The percentage of female vendors was also lowest in Pathumwan district. High percentage of vendors cited autonomy and flexibility as reasons for vending though there were some vendors who cited ‘good earnings’ and ‘having no choice’ as reasons. Analysis of economic situation, unemployment rate, spouse’s occupation and the percentage of vendors who sold less than 5 years explained the high percentage of female vendors.

High percentage of vendors sold foods. The average daily value of stock was 2,237.48 baht and the average daily income was 3,208.40 baht. Inferential statistics found no difference between daily investment between food and non-food vendors. In all four districts the minimum values of stock was 200 baht. The vendors who had low value of stock tended to earn less. They had lower ambitions with regards to expansion. Some vendors reported to have insufficient earnings. More than 60 percent of vendors had regular customers because of lower price of goods. Vendors who regarded vending as a long-term occupation accounted for 66.25 percent whereas 55.20 percent expected children to enter vending occupation. Around 60 percent of vendors had no interest in expanding vending into a formal venture. Seventy percent of vendors agreed that vending caused many problems. As for the opinions on the administration of vending, vendors suggested

(10)

that low-income vendors should have the priority over the space. Cleaning fees must be collected and the number of vendors should be limited.

Study found that Pathumwan district had highest earning opportunity. The characteristics of vendors in Pathumwan is different from other districts in terms of lower percentage of female vendors, average age of vendors, linkage to the agricultural sector. The area had higher percentage of vendors who wanted to expand trade and who would encourage their children to enter vending business.

Study on buyers found that most of them were labor. Thirty-five percent earned not more than daily minimum wage. Forty percent of buyers purchased from vendors on a daily basis. Half of the buyers spent more than 100 baht. The most cited reasons for buying were convenience and lower price. Buying from street vendors was different from buying from shops because of convenience, lower price and social relationship between buyers and sellers. They believed that the increase of street vending was due to unemployment and that the new generation of labor force preferred autonomy and flexibility. Almost 97 percent of buyers contended that street vending is significant. They recommended that the areas permitted for vending must be specified and closely monitored and that the number of vendors must be limited. Vendors should be equipped with knowledge. They should be more polite. Study on the general public found that 12.50 percent did not buy from street vendors. The most cited reason was the quality of goods. Those who bought from vendors shared similar reasons with buyers in the aspect of reasons for buying and the opinion on the administration though they tended to focus more on the structural factors such as supporting poor vendors, taxation, keeping order rather than focusing on the vendors. Economic, social and cultural roles of vendors and the contributing factors The study confirmed the economic roles of vendors. Social and cultural roles were also noted. Street vending not only created jobs and earning opportunities in the city, but also supported the agricultural sector. The contributing factors were the characteristics of labor, low wage level, income inequality and policy at local level which directly and indirectly promoted the role of street vendors. The culture of public eating was another contributing factor. Documentary research and field research confirmed the significant of street vending in Bangkok. Managing and regulating street vendors is imperative to assure long-term coexistence between vendors and the users of public space and strengthening the potential of street vendors. Administrators of Bangkok Metropolitan Administration opined that there was still a possibility for street vending to exist in

(11)

Bangkok on the condition of close monitoring from the Bangkok Metropolitan Administration.

Policies on street vending and their consequences There are two levels of policy. Policy at the national level promotes micro-

enterprise as a means to reduce poverty, self-reliance and entrepreneur development. The Bank of People’s project was established in 2001 to provide low-interest loans to micro-enterprise. However the policy at local level has emphasized spatial order though leniency has been applied. Problems in management and lack of responsibility of the vendors together with changes in the economic and social situation resulted in the increase of street vendors and thus obstruct the sidewalks. As a result the ‘Campaign to return Bangkok’s sidewalks to the pedestrian’ has been launched since 2014. The Campaign prohibited selling in the former ‘permitted areas’ It affected both the vendors and the shops in the neighborhoods. Vendors reported to have to pay money to local and government officers. Recommendations

The recommendations are based on the following premises : 1) The significance of street vending in terms of employment creation, providing earning opportunities, reduction of income inequality and entrepreneur development 2) The Integrative administration which takes into consideration the stakeholders, the diverse roles of street vending and the coexistence between street vending and other stakeholders in the city. This includes the corrective actions on the problems related to street vending. 3) Needs to create an inclusive city which take into consideration the livelihood of diverse groups of people, the social and cultural aspects of the city; and 4) Observation of different characteristics in the districts and among districts. The recommendation in practices are : 1) Revise the blanket termination of ‘premitted areas.’ ; 2) Survey in order to specify the possible ‘permitted areas.’; 3) Set up a ‘pilot areas’ for vending. Criteria applied for selection of vendors are economic status of vendors, types of foods, and willingness of the community. Implement close monitoring to prevent problems related to obstruction, cleanliness and food hygiene. Evaluate the project and replicate; 4) Evaluate the effectiveness of the ‘Campaign to return Bangkok’s sidewalks to pedestrians. Examine the conditions in the new vending spaces in terms of expenses, utility and density of buyers. Assess the success or failure of relocated vendors

(12)

and the contributing factors. Provide necessary assistance to the vendors who experienced obstacles. Disseminate necessary information on loans and other useful information.

Policy recommendations are : 1) Set up a strategic plan for an integrative and long-term management which takes into consideration coexistence between vendors and general public and the economics, social and cultural benefits. Promote vending’s potential in employment creation and entrepreneurial development; 2) Set up a new unit or expand the responsibilities of the existing responsible agency for an integrative management of street vending; 3) Promote organization of street vending to participate in the administration on the basis of social responsibility. Support the involvement of the community; 4) Strengthen the role of street foods in employment creation. Empower the cultural capital of street foods. Enforce proper hygienic practices. For future research, the study proposes a comprehensive study on the roles of street vending in reducing income inequality, entrepreneurial development. Action research on the role of the community in the management of street vending and the strengthening of food culture in street vending are

also recommended.

(13)

(13)

ค ำน ำ

โครงการวจย “การบรหารจดการการคาขางทาง (Street Vending) ในประเทศไทย : สถานการณและทศทางทควรจะเปน ” มวตถประสงคศกษาสถานะความรเรองการคาขางทางในประเทศไทยและตางประเทศ สถานการณการประกอบอาชพ ความจ าเปนของการคาขางทางแล ะแนวทางการบรหารจดการภายใตการเปลยนแปลงของสถานการณเศรษฐกจและสงคมทงในระดบสากลและระดบประเทศ โดยเลอกเขตชนในของกรงเทพมหานครคอ บางรก ปทมวน พระนคร และสมพนธวงศเปนพนทศกษา เนองจากเปนพนททมการคาและผคาหลากหลาย มการสญจรหนาแนน กลมตวอยางประกอบดวยผคา 100 คน ผซอและประชาชน กลมละ 50 คนในแตละเขต รวมจ านวนตวอยางทงสน 800 คน

ความคดในการวจยเกดขนหลงจากไดทบทวนสถานการณการคาขางทางในกรงเทพมหานครเพอเขยนบทความ Vending in Public Space: The Case of Bangkok ใหกบองคกร WIEGO (Women in Informal Employment : Globalizing and Organizing) รวมกบ Dr.Gisele Yasmeen นกวจยอาวโส แหง Institute of Asian Research มหาวทยาลย British Columbia ประเทศแคนาดา งานชนนตพมพในป 2557 เปนชวงเวลาเดยวกบท กรงเทพมหานครเรมปฏบตการ “คนทางเทาใหประชาชน ” มการจดระเบยบ ก าหนดเวลาประกอบการคาและยกเลกจดผอนผนใหประกอบการคา ทงยงเปนชวงครบ 1 ทศวรรษหลงจากทผวจยไดศกษาเรองการคาอาหารขางทางในกรงเทพมหานครในป 2548 เปาหมายอกประการหนงในขณะทเรมว างแผนการศกษากคอเพอเปนแนวทางส าหรบการศกษาการคาขางทางในเมองใหญอนๆในประเทศไทย

การรวบรวมขอมลในพนทแลวเสรจระยะหนงกอนการยกเลกจดผอนผน ในพนทศกษา และในบางพนท กรงเทพมหานครไดยกเลกจดผอนผนการทจะมการศกษา การรวบรวมขอมลไดร บความรวมมออยางดจากผคา ผซอและประชาชน นกศกษาทท าหนาทรวบรวมขอมลภาคสนามประทบใจในไมตรจตของผคาจ านวนมากทมตอพวกเขา ทงๆทก าลงเผชญสถานการณความไมแนนอนในอาชพ

เนอหางานวจยม 6 บท เรมตนจากบทท 1 ซงอธบายทมาของการศก ษาครงน บทท 2 เปนการทบทวนเอกสารเพอสรางกรอบแนวคดการศกษา บทท 3 อธบายวธการศกษาซงเปนการศกษาแบบผสานวธ ทงการส ารวจขอมลเชงปรมาณและการสมภาษณ บทท 4 เปนผลการศกษาเอกสารเพออธบายสถานะความรเกยวกบการคาขางทางในประเทศไทยและใน 7 ประเทศ ในบทนจะพบวาการขยายตวของการคาขางทางเปนผลจากปจจยเศรษฐกจสงคมในระดบสากล ซงอยนอกเหนอการควบคมของรฐ สวนการจดการมสองแนวทางหลก คอ แนวทางทมลกษณะจ ากดการคา ซงมความเปนสากล และ แนวทางทสนบสนนการผนวกรวมการคาขางทางใหเปนส วนหนงของเมองดวยวธการตางๆกน และยงมกรณจดการทมยทธศาสตรการจดการในระยะยาว สถานะความรในบทนจงมความส าคญตอการพจารณาแนวทางการบรหารจดการในกรงเทพมหานคร บทท 5 น าเสนอผลการศกษาภาคสนามซงประกอบดวยการขอมลเกยวกบผคา ผซอ ประชาชน ผลกระทบจากนโยบาย

(14)

ของรฐ และการสมภาษณ “ผร” ทมสวนเกยวของโดยตรงกบการบรหารจดการ และทไมไดมสวนเกยวของโดยตรง แตสามารถใหความเหนทเกยวกบการจดการในเชงบรณาการ คอพจารณาเชอมโยงจากหลากมต ขอมลในบทนอธบายความส าคญของการคาขางทางทงในมตการมงานท า การสรางรายได การประกอบอาชพ รวมทงบทบาทของการคาขางทางในมตตางๆ ปญหาและศกยภาพของการคา ซงเมอน ามาวเคราะหเชอมโยงกบการศกษาจากเอกสาร กท าใหเขาใจถงพฒนาการของสถานการณการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ความคงเสนคงวาของการจดการของหนวยงานระดบทองถนซงกลาวไดวาไมประสบความส าเรจมากนก ขอเสนอเพอการบรหารจดการและการวจยปรากฏในบทท 6 ซงเปนบทสรป

โครงการวจยนมทปรกษา คอ Dr. Sharit K. Bhowmik ซงด ารงต าแหนง National Fellow of Indian Council of Social Science Research และในอดตเปนศาสตราจารยท Centre for Labour Studies, Tata Institute of Social Sciences ทปรกษาทานนไดรบการยอมรบในระดบสากลวาเปนผเชยวชาญดานการคาขางทางในเอเชย ในชวงตนของศกษ า Dr. Bhowmik เดนทางมาส ารวจพนทเกบขอมล ใหค าแนะน าเกยวกบเครองมอ รวมทงมอบเอกสารทเปนประโยชนอยางมากตอการศกษา และไดเดนทางกลบมาอกครงในเดอนสงหาคมหลงการเสนอรายงานความกาวหนา เพอรวมจดท ารายงานฉบบสมบรณ แตไดถงแกกรรมดวยอาการปอดอกเสบในระหวางทพ านกอยในประเทศไทย และแมวาจะไมไดรวมจดท ารายงาน แต Dr.Bhowmik ไดใหแนวคดทส าคญไวหลายประการตงแตเรมศกษา

งานศกษานยงไดรบขอวจารณและชแนะจากผทรงคณวฒหลายทานทเปนผประเมนรายงานความกาวหนา การคนหาค าตอบ และ ด าเนนการตามค าแนะน าของผทรงคณวฒ ท าใหผศกษาไดมโอกาสคนควาและสรางขอเสนอ (Argument) ในประเดนตางๆ และแมผลการศกษาจะสอดคลองกบขอสนนษฐานบางประการของผศกษา แตขอคนพบบางประการท าใหผศกษาตระหนกถงความซบซอนของปรากฏการณการคาขาง ทาง ปฏบตการทควรด าเนนการเพอสนบสนนบทบาททส าคญของการคาขางทาง ทงนเพอประโยชนของผคา ผบรโภคและตอเมอง รวมทงประเดนตางๆทควรมการศกษาเพมเตม

งานศกษาครงนไดรบความรวมมอเปนอยางดจากกรงเทพมหานคร ทอนญาตใหมการประสานงานกบส านกเทศกจ และ เจาหนาทเทศกจในพนท ทใหค าแนะน าตงแตการเลอกพนท การสนบสนนขอมลผคาในพนท และขอมลอนๆทเกยวของ ซงหากไมไดรบการสนบสนนในสวนน งานศกษานคงไมสามารถลลวงได

ผศกษาขอขอบคณฝายชมชนและสงคม (ฝาย 4) ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย ทใหความส าคญตอปรากฏการณการคาขางทาง สนบสนนใหเกดงานศกษาเรองนและใหการสนบสนนในหลายดานระหวางการศกษา ขอขอบคณผคาขางทาง ผซอ และประชาชนทสละเวลาใหขอมล

(15)

ตลอดจนผใหสมภาษณจากหนวยงานตางๆ ทท าให งานศกษานสมบรณขน และหวงวางานชนนจะกอใหเกดประโยชนทงในเชงวชาการและปฏบตการเกยวกบการคาขางทางตอไป

รองศาสตราจารยนฤมล นราทร คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร มกราคม 2560

(16)

In memory of Professor Sharit K. Bhowmik ( 1948-2016)

สารบญ หนา

บทคดยอ (1) Abstract (2) บทสรปผบรหาร (4) Executive Summary (8) ค าน า (13)

บทท 1 บทน า.................................................................................................................... 1.1 ความส าคญของหวขอการวจย…………………………………………………….……………... 1.2 ค าถามการวจย…………………………………………………………………………………………. 1.3 วตถประสงคของการวจย............................................................................................. 1.4 ค าจ ากดความ…………………………………………………………………………………………... 1.5 ขอบเขตการศกษา…………………………………………………………………………………….. 1.6 ปญหาในการรวบรวมขอมลและขอจ ากดของการศกษา.....................................

1 1 11 11 12 12 13

บทท 2 การทบทวนเอกสาร………………………………………………………………………………………… 2.1 เศรษฐกจนอกระบบและพลวต.................................................................................... 2.2 พฒนาการทางทฤษฎทอธบายเศรษฐกจนอกระบบ (Informal Economy)……… 2.3 การคาขางทางในฐานะกจกรรมในเศรษฐกจนอกระบบและทฤษฎทอธบาย การคาขางทาง............................................................................................................... 2.4 นโยบายบรหารจดการการคาขางทาง......................................................................... 2.5 คณลกษณะของผคาขางทางและการจดประเภทการคาขางทาง............................. 2.6 ขอเสนอการจดการการคาขางทาง..............................................................................

15 15 17

19 25 29 33

บทท 3 วธการศกษา......................................................................................................................... 3.1 พนทการศกษา.............................................................................................................. 3.2 วธการศกษา.................................................................................................................. 3.3 การประมวลขอมล........................................................................................................ 3.4 การน าเสนอผลการศกษา............................................................................................. 3.5 กรอบแนวคดการศกษา................................................................................................

35 35 36 56 56 56

บทท 4 สถานะความรเกยวกบการคาขางทาง………………………………………………………………… 4.1 สถานะความรเกยวกบการคาขางทางในกรงเทพมหานคร....................................... 4.1.1 การคาขางทางในกรงเทพมหานคร: ค าอธบายทางทฤษฏ.............................. 4.1.2 ผคาเปนใครมาจากไหน และมคณลกษณะอยางไร......................................... 4.1.3 ผคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานคร: ขอมลจากเอกสาร..........................

59 59 60 61 63

สารบญ (ตอ) หนา 4.1.4 ประโยชนและปญหาของการคาแผงลอย 64 4.1.5 นโยบายของรฐ....................................................................................................

4.1.6 ความไมลงรอยของนโยบาย............................................................................... 4.1.7 มาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน”………………………………………………….. 4.1.8 ขอเสนอการบรหารจดการการคาขางทาง.................................................

64 67 78 79

4.2 สถานะความรเกยวกบการคาขางทางในตางประเทศ…………………………………….. 4.2.1 ลกษณะรวมของการคาขางทางในประเทศตาง …ๆ………………………………. 4.2.2 ขอสงเกตเกยวกบกบสถานการณการคาขางทางและการบรหารจดการ ในตางประเทศ………………………………………………………………………………

80 80

105

บทท 5 ผลการศกษาและการวเคราะห........................................................................................... 5.1 ผลการศกษาภาคสนาม……………………………………………………………………………… 5.1.1 ผคา...................................................................................................................... 5.1.2 ผซอ...................................................................................................................... 5.1.3 ประชาชน............................................................................................................. 5.1.4 ขอมลการสมภาษณเจาหนาทรฐ นกวชาการ เจาหนาทองคกรพฒนา เอกชนและประชาชน........................................................................................

5.2 วเคราะหผลการศกษา.................................................................................................. 5.2.1 สถานะความรเกยวกบการคาขางทางในประเทศไทยและตางประเทศ......... 5.2.2 ขอถกเถยงเกยวกบการคาขางทาง.................................................................... 5.2.3 นโยบายของรฐในระดบประเทศและระดบทองถนทสนบสนนและจ ากด การคาขางทางและผลกระทบ……………………………………………………………. 5.2.4 คณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผประกอบอาชพ รปแบบ การประกอบอาชพ สนคาทขาย....................................................................... 5.2.5 บทบาทของการคาขางทางในสงคมไทยและปจจยทท าใหบทบาทเหลาน สามารถด ารงอยได............................................................................................. 5.2.6 อนาคตของการคาขางทาง................................................................................. 5.2.7 ขอเสนอแนวทางการบรหารจดการการคาขางทาง.........................................

107 107 107 149 162

176 183 183 189

197

200

203 212 213

บทท 6 สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ……….……………………………………………………… 6.1 สรปผลการศกษา…………………………………………………………………………………. 6.2 ขอเสนอแนะ............................................................................................. 6.3 ขอเสนอแนะเพอการศกษาวจย.......................................................................

215 216 226 228

บรรณานกรม……………………………………………………………………………………………………………

229

ภาคผนวก.............................................................................................................................. 241 เครองมอทใชในการศกษา 242 บทความ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงกบการบรหารจดการการคาแผงลอยใน กรงเทพมหานคร”

259

สารบญตาราง ตารางท หนา

1-1 2-1 3-1 3-2 4-1 4-2 4-3 5-1 5-2 5-3 5-4 5-5 5-6 5-7 5-8

5-9 5-10 5-11 5-12 5-13 5-14 5-15

การจดระเบยบผคาหาบเร-แผงลอย เพอคนทางเทาใหประชาชน.................................. แนวนโยบายเกยวกบการคาขางทาง………………………………………………………………….. ประเดนการรวบรวมขอมลเชงส ารวจในแบบสมภาษณ................................................... การศกษาเชงคณภาพโดยการสมภาษณ............................................................................ ผคาหาบเรแผงลอยในจดผอนผน ระหวางป 2540 ถง 2556……………………………….. ผคาหาบเรแผงลอยอาหารในเขตกรงเทพชนในเขตหนง พ.ศ. 2553………………………. พฒนาการนโยบายของรฐทเกยวของกบการคาขางทาง.................................................. ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง..................................................................................... การประกอบการคา.............................................................................................................. ระยะเวลาประกอบอาชพ.................................................................................................... ประสบการณในอาชพและเหตผลในการเขาสอาชพ........................................................ เวลาท างาน ชวงเวลาทขาย และ จ านวนวนทขาย........................................................... แหลงวตถดบหรอสนคา...................................................................................................... เงนลงทนตอวน รายไดเฉลย และคาใชจาย...................................................................... การเปรยบเทยบเงนลงทน ระหวางกลมผคาทขายอาหาร กบกลมผคาทไมได ขายอาหาร............................................................................................................................ มาตรการสนบสนนอาชพทไดรบจากรฐ............................................................................ ความพอใจในอาชพ............................................................................................................. ความตองการขยายหรอเขาสการคาทเปนระบบ.............................................................. การสนบสนนใหลกประกอบอาชพและโอกาสประกอบอาชพ........................................ ทศนะตอปญหาของการคาขางทางและการจดระเบยบ.................................................. การทราบชอตวแทนผคาและการสนบสนนทตองการจากกรงเทพมหานคร................. ขอมลผซอสนคา...................................................................................................................

7 26 52 54 63 64 67 109 114 119 120 122 123 125

126 127 129 131 134 136 139 141

5-16 5-17 5-18 5-19 5-20 5-21 5-22

ทศนะตอปจจยทเปนอปสรรคตอการประกอบอาชพ...................................................... ทศนะตอปจจยทสงเสรมการประกอบอาชพ.................................................................... ผคาทถกไลรอในพนท 4 เขต และพนทขายทกรงเทพมหานครจดไวให.......................

ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยางผซอ............................................................................. ความถในการซอสนคาขางทาง........................................................................................... จ านวนครง และคาใชจายในการซอสนคา........................................................................ เหตผลในการซอสนคาขางทาง................................................................................

144 144 146 149 152 153 154

สารบญตาราง (ตอ) ตารางท หนา 5-23 5-24 5-25 5-26 5-27 5-28 5-29 5-30 5-31 5-32 5-33 5-34 5-35 5-36 5-37 5-38 5-39 5-40 5-41 5-42 5-43 5-44 5-45 5-46 5-47

ความแตกตางระหวางการซอสนคาขางทางกบรานคา.................................................... ความจ าเปนของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร…………………………………………….. การเพมจ านวนของผคาขางทาง......................................................................................... อนาคตของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร................................................................. ขอเสนอแนะเพอปรบปรงการบรหารจดการการคาขางทาง..................................... ทศนะตอขอดของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร...................................................... ทศนะตอขอเสยของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร……………………………………….. ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง........................................................................... การซอสนคา……………………………………………………………………………………………… เหตผลในการไมซอหรอซอสนคาขางทาง................................................................ ความถในการซอสนคาขางทาง............................................................................... จ านวนครง และคาใชจายในการซอสนคา........................................................................ ความแตกตางระหวางการซอสนคาขางทางกบรานคา.............................................. ความจ าเปนของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร.................................................. การเพมของจ านวนผคาขางทาง.............................................................................. อนาคตของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร......................................................... ขอเสนอแนะเพอปรบปรงการบรหารจดการการคาขางทาง................................... ทศนะตอขอดของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร………………………………………… ทศนะตอขอเสยของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร........................................... เปรยบเทยบราคาอาหารทขายขางทางและในรานสะดวกซอ.................................... ความสมพนธระหวางคณสมบตของผประกอบอาชพกบเหตผลทประกอบอาชพ……. ความสมพนธระหวางเงนลงทนกบการประเมนตนเองของผคา (รวมทกเขต)............... คณลกษณะของผคาทประสงคขยายการประกอบอาชพ................................................ สดสวนของผคาหญงใน 4 เขตตามระยะเวลาประกอบอาชพ......................................... คณลกษณะของผซอและประชาชนทซอสนคาขางทางทกวน...................................

155 156 157 158 159 161 162 163 164 165 166 168 169 170 171 172 173 175 176 195 201 201 202 203 204

5-48

5-49 5-50

ราคาอาหารขางทางหนาศนยการคา Big C ราชด าร และในศนยอาหารใน Big C ราชด าร................................................................................................................................. คณลกษณะของผซอและประชาชนทเหนวาการคาขางทางมความจ าเปน..................... คาใชจายดานอาหารและรปแบบการบรโภคอาหารของชาวกรงเทพมหานคร (รวม 3 จงหวดปรมณฑล)…………………………………………………………………………………

205

208 211

ตารางท 5-51

แนวทางการบรหารจดการการคาขางทางจากการทบทวนเอกสารและการส ารวจ.....

หนา 214

สารบญภาพประกอบ ภาพท หนา

3-1 3-2 3-3 3-4 3-5 3-6 3-7 3-8 3-9 3-10 3-11

3-12 3-13

3-14

3-15

3-16

3-17

3-18

3-19 3-20 3-21 3-22 3-23

แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตบางรก.................................................................................. แผนทบรเวณทเกบขอมลจดผอนผนปากซอยพระนครเรศ เขตบางรก…………………… แผนทบรเวณทเกบขอมลจดผอนผนถนนธนยะ เขตบางรก...................................... แผนทบรเวณทเกบขอมลจดผอนผนถนนมหาพฤฒาราม เขตบางรก......................... แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตปทมวน................................................................................ แผนทบรเวณทเกบขอมลหนาศนยการคาเซนทรลเวลด (กลางวน) เขตปทมวน........ แผนทบรเวณทเกบขอมลหนาศนยการคาเซนทรลเวลด (กลางคน) เขตปทมวน....... แผนทบรเวณทเกบขอมลหนาวดดวงแข เขตปทมวน………………………………………….. แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตพระนคร.............................................................................. แผนทบรเวณทเกบขอมลปากคลองตลาด (ฝงตลาดยอดพมาน) เขตพระนคร.............. แผนทบรเวณทเกบขอมลปากคลองตลาด (ฝงตลาดสงเสรมเกษตรไทย) เขตพระนคร…………………………………………………………………………………………………… แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตสมพนธวงศ......................................................................... แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงขวา (กลางวน) ตงแตแยกเฉลมบรถงแยกราชวงศ เขตสมพนธวงศ......................................................................................... แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงซาย (กลางวน) ตงแตแยกเฉลมบรถงซอยเยาวพานช เขตสมพนธวงศ……………………………………………………………………. แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงขวา (กลางวน) ตงแตแยกราชวงศถงแยกวดตก เขตสมพนธวงศ............................................................................................. แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงซาย ตงแตแยกราชวงศถงเชงสะพานภานพนธ เขตสมพนธวงศ...................................................................................... แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงซาย ตงแตถนนเยาวพานชถง ถนนราชวงศ เขตสมพนธวงศ............................................................................................. แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงซาย-ขวา ตงแตแยกเฉลมบรถงแยกราชวงศ เขตสมพนธวงศ.............................................................................................. แผนทเขตบางรก…………………………………………………………………………………………….. แผนทเขตปทมวน................................................................................................................ แผนทเขตพระนคร............................................................................................................... แผนทเขตสมพนธวงศ.......................................................................................................... กรอบแนวคดในการวจยและแนวทางการศกษา...............................................................

38 39 39 40 41 42 42 43 44 45

45 46

47

47

48

48

49

49 50 50 51 51 57

สารบญภาพประกอบ (ตอ) ภาพท หนา

4-1 5-1 5-2 5-3 5-4 5-5 5-6 5-7 5-8 5-9 5-10 5-11 5-12

แผงลอยอาหารดงเดม และ รถอาหาร (Food truck) แผงลอยทนสมย....................... ผคาทาพระจนทร ทาชาง ปากคลองตลาด เขตพระนคร................................................ อาหารส าเรจรปในตลาดกรมหลวงภธเรศ เขตสมพนธวงศ............................................. ผคา One-stop Service รายหนงในเขตสมพนธวงศ...................................................... ผคาถนนธนยะ ถนนคอนแวนต และถนนสลม เขตบางรก........................................... ผคาถนนรองเมอง และ ถนนราชด าร เขตปทมวน........................................................... ผคาถนนเยาวราช เขตสมพนธวงศ..................................................................................... มาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน” ถนนสลม เขตบางรก ในป 2557........................ อาหารตามสงทางโทรศพท และ LINE……………………………………………………………….. รานสะดวกซอและตวอยางอาหารทขาย........................................................................... ความจ าเปนของสขาภบาลอาหาร...................................................................................... ผคาขางทางในยานธรกจทนสมยในป 2557………………………………………………………. One-stop Service แบบไทย.................................................................................

62 111 112 113 116 116 117 148 186 195 196 206 208

บทท 1

บทน า 1.1 ความส าคญของหวขอการวจย

การคาขางทาง (Street vending) หรอทเรยกกนทวไปวา “หาบเรแผงลอย” เปนการประกอบอาชพอสระในเศรษฐกจนอกระบบ ซงเปนระบบเศรษฐกจทไมไดอยในการก ากบของรฐ กลาวไดวาเปนอาชพทมองเหนไดอยางชดเจนทสด แตกลบปรากฏวามสถตหรอตวเลขทระบจ านวนชดเจนไดนอยมาก (ILO, 2002, p.51) ทราบเพยงแตวามผประกอบอาชพจ านวนมาก เชน ในสาธารณรฐอนเดย มประมาณรอยละ 11 ของผมงานท าในเมอง แอฟรกาใตมรอยละ 15 ในเมองฮานอย และโฮจมนท ในสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม มรอยละ 11 (WIEGO, 2015) การคาขางทางจงมความส าคญตอ การสรางงาน สรางรายได และ สรางความสามารถในการพงตนเอง ไมเฉพาะ ในกลมผดอยโอกาส ซงมโอกาส จ ากด ใน การเขาถงการมงานท า และมรายไดระดบยงชพเทานน แตยงเปนอาชพทแพรหลายมากขนในกลมคน ชนกลาง ทมการศกษาสง ดงนนจงมความส าคญตอการ สนบสนนการ มงานท าของประชาชนและ การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ในขณะเดยวกนกมความส าคญตอผบรโภคดวย ค าวา “หาบเรแผงลอย” รวมการคาสองลกษณะเขาไวดวยกน คอ การคาแบบเรขาย คอ เคลอนทได และการคาบนแผงซงอยกบท ส าหรบในงานวจยน จะศกษาเฉพาะการคาขางทางทอยกบทเทานน

การคาขางทางเปนอาชพ “สากล” เพราะพบไดในประเทศตาง ๆ ทวโลก ทงประเทศทพฒนาแลวและก าลงพฒนา แตวฒนธรรม พฤตกรรมการบรโภค ตลอดจนระดบของการพฒนาดานเศรษฐกจและสงคมท าใหแตละประเทศมระเบยบ กฎเกณฑทแตกตางกนในการบรหารจดการ ซงกเปนปจจยหนง ทสงผลตอจ านวนของผคาขางทาง ดวย และแมในประเทศทมระดบการพฒนาเศรษฐกจกาวหนา มกฎเกณฑในการบรหารจดการทชดเจนกวาในประเทศก าลงพฒนา เชน สหรฐอเมรกา สงคโปร กพบวามปรากฏการณทสอดคลองกนกคอ มผคนจ านวนมากทประสงคประกอบอาชพการคาขางทาง ในประเทศพฒนาแลวทเคยเขาใจกนวามการคาลกษณะนไมมาก กกลบมงานศกษาทยนยนวามจ านวนมผคาจ านวนไมนอยและมผประสงคประกอบการคามากขน เชน สหรฐอเมรกา แคนาดา เปนตน (Carpenter, 2015, p. 6; Turetsky, Vega and O’Brien, 2010, p. 2)

ลกษณะเฉพาะของการคาขางทาง คอเปนการประกอบอาชพอสระบนพนทสาธารณะ ไมวาจะเปนทางเทา ถนน ซอย หรอพนทอน ๆ ซงประชาชนทวไปมสทธในการใชพนท เชนกน ในกรณพนทสาธารณะของกรงเทพมหานคร พนททเปนขอถกเถยงมากทสด คอ ทางเทา ซงเปนพนทสญจรของผคน และในทางกลบกนผสญจรจ านวนไมนอยกเปนผทซอสนคาขางทางดวย

การด ารงอยของการคาขางทางในประเทศตาง ๆ ท าใหเกดขอถกเถยงในหลายประเดน ทงในมตเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม สงแวดลอมและ การวางแผนเมอง การเบยดขบการคาขางทางจงเปน

2

ปรากฏการณทพบเหนไดในทกประเทศ ในขณะทการประกอบอาชพอสระในเศรษฐกจภาคทเปนระบบกลบไดรบการสนบสนนอยางชดเจน ในภาพรวมขอถกเถยงนวนเวยนอยในประเดน ความจ าเปนของการคาขางทาง หรอ บทบาทของการคาขางทางตอชวตของผคนในสงคม ทงผประกอบอาชพและผซอ การเบยดบงพนทสาธารณะ อปสรรคตอการสญจร (ประชาชน) และความไมเปนธรรมในเรองการแขงขน (ผประกอบการคาในระบบ) ซงในประเดนหลงนไมไดพบชดเจนในกรณของประเทศไทย เมอเทยบกบประเทศอน ๆ เชน สหรฐอเมรกา ค าตอบและทางออกส าหรบขอถกเถยงเหลานนาจะมาจากการศกษาบทบาทของการคาขางทาง ทามกลางการเปลยนแปลงของปจจยดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวถการบรโภคของประชาชน และทส าคญคอความตระหนกของผบรหารเมองตอการเปลยนแปลงเหลาน

ในสหรฐอเมรกา ประวตศาสตรการไลรอการคาขางทางทมการอางองกนเสมอ คอ กรณไลรอผคาขางทางในเมองนวยอรค ในสหรฐอเมรกา ระหวางป 1940-1943 (พ.ศ. 2483-2486) (Bluestone, 1992, pp. 298-299; Frommer, Norman, Gall and Knepper, 2011; Ehrenfeucht Loukaitou-Sideris Anastasia, 2009; Carroll, Basinski and Morales, 2016) การไลรอเกดขนดวยเหตผลส าคญ คอ ความไมเปนระเบยบเรยบรอย และ ความไมเปนธรรมดานการแขงขน เนองจากผคาตามหางรานตองเสยคาใชจายในการประกอบการสงกวา ประเดนเหลานเปนประเดนทถกน ามาเปนเหตผลในการเบยดขบการคาขางทางจนถงปจจบน แตทนาสนใจกวากคอในระยะหลงกลบมขอเสนอใหเมองนวยอรคเปดโอกาสใหมการคาขางทางมากขน (Carpenter, 2015) การเบยดขบในบางประเทศเปนทมาของการเคลอนไหวเพอคมครองสทธในการประกอบอาชพ ซงประสบความส าเรจในกรณของสาธารณรฐอนเดย แนวโนมนเปนทมาของแนวทางจ านวนหนงทพยายามผนวกรวมการคาขางทางเขากบการวางแผนเมอง แนวทางนปรากฏทงในเอเชย แอฟรกา และ อเมรกาใต (David, Ulrich, Zelezeck and Majoe, 2014; Roever, 2014; Delgosea, 2010; Loc, Moustier, Thinh and Ha, 2013)

นอกจากขอกลาวหาขางตน การคาขางทางยงถกกลาวหาวาท าใหการพฒนาเศรษฐกจและสงคมเปนไปไดชากวาทควรจะเปน เพราะเปนกจกรรมทางเศรษฐกจทลาหลง สรางรายไดใหทองถนนอยกวาการคาในระบบ จงเปรยบเสมอนตวถวงความเจรญ และท าใหเมองลาสมย (Geertz, 1963 อางใน Cross, 2000: 40) สวนสาเหตการทการคาขางทางด ารงอยไดนนเปนเพราะวาการประกอบการใชตนทนต ากวา ดงนนเมอการคาในระบบไมสามารถแขงขนกบการคาขางทางได กใชวธสนบสนนใหรฐก าหนดระเบยบ กฏเกณฑตาง ๆ เพอสกดกนการคาขางทาง รวมทงสนบสนนการออกแบบใชพนทของเมองอ านวยความสะดวกใหการคาสมยใหม ปดกนกจกรรมการคาขางทางซงเปนเศรษฐกจแบบดงเดม ดงทปรากฏในเมองส าคญหลายเมองในสหรฐอเมรกา (Cross, 2000: 42; Frommer et al., 2011)

อยางไรกตามในความพยายามเบยดขบการคาขางทาง กกลบพบวาในประเทศตาง ๆ การคาขางทาง กยงคงด ารงอย ในสหรฐอเมรกา กระแสการสนบสนนการคาขางทาง มความชดเจนขนเปนล าดบ นบตงแตงานของ Duneier ในป 1999 ทงมผเสนอใหรฐบาลทองถนขยายพนทการประกอบอาชพใหผดอยโอกาส เพอทคนเหลานจะไดมโอกาสประกอบอาชพทสจรต ไมเปนภาระดานสวสดการสงคมและลด

3

ปญหาสงคม (Duneier, 1999; Frommer et al., 2011) ในป 2010 ส านกงบประมาณอสระแหงเมองนวยอรค (New York City Independent Budget Office) เสนอรายงานวา การคาขางทางในเมองนวยอรคสรางรายไดใหเมองเพมขนทกป รายไดนมาจากภาษและคาปรบ นอกจากนนผประสงคประกอบอาชพนกมมากขนจนเปนทนาสงเกต จนกระทงหนวยงานทรบผดชอบตองประกาศในเวบไซดวา จะไมมการจดทะเบยนใหใบอนญาตเพม (Turetsky, Vega and O’Brien, 2010, p. 2; Frommer, Norman, Gall and Knepper, 2011) ปรากฏการณนเกดขนในประเทศแคนาดา เชนกน

ในประเทศก าลงพฒนา ไมวาจะเปนไทย สาธารณรฐอนเดย หรอ ประเทศในอเมรกาใต หรอ แอฟรกา แนวโนมเปนไปในทศทางเดยวกน คอจ านวนผคาเพมขน ในขณะทผคาเผชญกบการจ ากดโดยรฐมากขน และทศนะทงสนบสนนและไม สนบสนนการคาขางทางกมความชดเจนทงสองฝายเชนกน ขอถกเถยงเกยวกบการคงอยและขยายตวของการคาขางทางจ าแนกไดออกเปน 2 กลมหลกคอ กลมทสนบสนน และกลมทไมสนบสนน ขอถกเถยงนด ารงอยตงแตยคทนสมย (Modernism) มาจนถงยคหลงทนสมย (Post-Modernism) ในระยะหลงประเดน “เมองทวถง” หรอ Inclusive Cities ไดรบการหยบยกขนมาเปนขอสนบสนนอกขอหนง แนวคด “เมองทวถง” ใหความส าคญตอการใหโอกาสทเทาเทยมแกประชาชน โดยเฉพาะคนยากจน ดอยโอกาสในการมชวตในเมอง ทงดานการท างาน การประกอบอาชพ รวมทงสนบสนนโอกาสในการผนวกรวมเปนสวนหนงของสงคม (Social inclusion) (The World Bank, 2015) ในภาพรวม ขอสนบสนนการคาขางทาง มดงน (Bromley, 2000)

1. การคาขางทางเปนกจกรรมเศรษฐกจทมความส าคญ เนองจากสรางงานสรางรายได ไมเฉพาะใหแกผคาเทานน แตยงรวมถงผทมสวนเกยวของอน ๆ ในหวงโซมลคา เชน ผผลตวตถดบ รานคาซงจ าหนายสนคาแกผคา เปนตน การคาลกษณะนยงท าใหเกดการแขงขนดานราคา ผบรโภคสามารถหาซอสนคาในราคาทยอมเยา

2. การคาขางทางสรางงาน สรางอาชพใหคนจ านวนมาก และยงเปนโอกาสในการประกอบอาชพส าหรบผทไมสามารถเขาสการจางงานในระบบได รายไดจากการประกอบอาชพท าใหคนเหลานสามารถพงตนเองได ไมตองเปนภาระดานสวสดการสงคม ด ารงชวตไดอยางมศกดศรและสงผลโดยตรงตอการลดปญหาสงคม

3. การคาขางทางสรางรายไดใหแกทองถนในรปของคาธรรมเนยม ภาษ และคาปรบ 4. การคาขางทางเปนหองปฏบตการฝกผประกอบการ ทงรายใหมและรายเดม การสราง

ผประกอบการทมความสามารถ ผประกอบการไมสามารถสรางไดจากการเรยนในหองเรยนเทานน แตตองสรางจากประสบการณจรง

5. การคาขางทางยงชวยสนบสนนผคาทยากจน หรอไมมทนเพยงพอทจะลงทนประกอบการอยางเปนทางการ

4

6. การคาขางทาง สราง ชวตชวา ใหเมอง ท าใหผคนสามารถพบปะกน มแหลงขายสนคาหลากหลาย ไมใชเฉพาะในหางสรรพสนคาหรอรานสะดวกซอทผคนมปฏสมพนธกนนอยมาก จงมบทบาทในการสรางทนทางสงคมดวย

7. ท าใหผคามความยดหยนในการท างานและการใชชวต สามารถจดเวลาท างานอน ๆ ได

สวนขอไมสนบสนนการคาขางทาง ประกอบดวย (Bromley, 2000) 1. ไมทนสมย 2. ไมเปนระเบยบเรยบรอย กดขวางทางสญจร 3. ผคาไมเสยภาษ จงไมเปนธรรมตอผคาทเสยภาษ และทองถนกขาดรายได 4. ผคาไมซอสตย เชน โกงตาชง สนคาไมมคณภาพ 5. ผคาขายสนคาผดกฎหมาย เชน สนคาเลยงภาษ หรอ สนคาเลยนแบบ 6. ในกรณการขายอาหาร มขอวจารณเกยวกบสขอนามย เชน ความสะอาด สขลกษณะใน

กระบวนการผลตและการขาย ทงนยงรวมถงมลภาวะตาง ๆทอาจสงผลตอคณภาพของอาหารทขาย

ทงขอเสนอสนบสนนและโตแยงลวนอยบนเหตผลทหนกแนน แตปรากฏการณทเกดขนใน

ประเทศตาง ๆ เกยวกบการคาประเภทนและการจดการ เปนเครองยนยนวาการตดสนวาขอเสนอใดถกตองนนไมใชเรองทสามารถ กระท าไดโดยงายและเดดขาด (Bromley, 2000) และ เทาทเปนอยเครองมอส าคญในการตดสนวาการคาขางทางควรจะด ารงอยหรอไม และอยางไรนน คอกฎหมาย ซงโดยสวนใหญไมไดสนบสนนการคาขางทาง แตในสาธารณรฐอนเดย กฎหมายเฉพาะเกยวกบการคาขางทางและมนยของการสนบสนนการคาขางทางมผลบงคบใชในตนป 2557

ส าหรบประเทศไทย ประเดนถกเถยงเกยวกบการคาขางทาง ไมไดแตกตางไปจากประเทศอน ๆ ความพยายามในการจ ากดการคาประเภทน ด ารงมาโดยตลอดนบตงแตการสถาปนากรงเทพมหานคร แตกมลกษณะผอนปรนมาโดยตลอด เชนกน พฒนาการทเปนจดเปลยนทส าคญคอ การประกาศใชพระราชบญญต รกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง พ.ศ. 2535 พระราชบญญตฉบบนใหอ านาจเจาพนกงานทองถน โดยความเหนชอบของเจาพนกงานจราจร ผอนผนใหจ าหนายสนคาใน “ทหรอทางสาธารณะ” ได จากพระราชบญญตนกรงเทพมหานครสามารถก าหนดจดผอนผนท าการคาไดซง ณ เดอน พฤษภาคม 2559 ม 499 จด และมผคา 16,800 ราย (ส านกเทศกจ, 2559)

เทาทปรากฏการจดการการคาขางทางของกรงเทพมหานครใหความส าคญการจดระเบยบในเชงพนท แมในขณะทการพฒนาเศรษฐกจเปนไปตามแนวทางเสรนยมใหม (Neo-liberalism) อยางชดเจน ภายใตการขบเคลอนของพลงของกระแสโลกาภวตน และการเปลยนผานจากยคทนสมยเขาสยคหลง ความทนสมย (Post-Modernism) แนวโนมการจางงานมงสการประกอบอาชพอสระอยางชดเจนมากขน

5

ในขณะเดยวกนการจดระเบยบเชงพนทกไมไดประสบความส าเรจ เพราะไมสามารถจดระเบยบได จากนโยบายทไมแนนอน จ านวนผตองการประกอบอาชพและขาดธรรมาภบาลในการจดการ สงผลใหจ านวนผคาเพมขนจนกลายเปน ปญหาการกดขวางการสญจร กลายเปนประเดนในสอสงคม มการตงกลม Facebook โดยใชชอวา กลมคนไทยไมเอาหาบเร แผงลอย (https://www.facebook.com/saynostall) น าไปสการกดดนใหมการจดระเบยบการคาขางทางเพอ “คนความสขใหประชาชน” ในทสด

ในดานผคา แมจะเปนทยอมรบกนวา ผคามฐานะทางเศรษฐกจทหลากหลาย และ ยงมผคา ทยากจน การศกษาเกยวกบการคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานครในระยะหลง พบวาผคาทเปนคน ชนกลางมจ านวนมากขน (Maneepong and Walsh, 2013) ในขณะเดยวกนกพบวามผคาทเปนแรงงานตางสญชาตเขามาประกอบอาชพการคาขางทางดวย (Nirathron, 2014; สศช., 2559) ปรากฏการณนสะทอนถงการแขงขนทรนแรงขนระหวางผคาทมฐานะเศรษฐกจตางกนและระหวางผคาชาวไทยและผคาตางสญชาตในพนทการประกอบอาชพทมความจ ากด

นอกจากการแขงขนระหวางผคาทมความเขมขนขนแลว ผคายงเผชญกบการแขงขนกบการคาในภาคทเปนทางการ เชน หางราน รานสะดวกซอ ซงขายสนคาประเภทใกลเคยงกน และในบางกรณกลายเปนความขดแยงทปรากฏในสอสาธารณะอยางกวางขวาง เชน ความขดแยงระหวางผคาหาบเร แผงลอยและหางรานในบรเวณสยามสแควร ซงเปนพนทของจฬาลงกรณมหาวทยาลย รวมทงการไลรอผคาและแผงคาในพนทดงกลาว (ษษฐรมย ธรรมบษด, 2014) ในสวนของรานสะดวกซอ ผคาเผชญกบการแขงขนกบสนคาและบรการในรานสะดวกซอซงขายสนคาประเภทเดยวกนในรปแบบททนสมยกวา และ อ านวยความสะดวกใหผซอไดมากกวา เ นองจากเปนรปแบบการคาททนสมยและเปดขายตลอด 24 ชวโมง สอดคลองกบรสนยมการบรโภคของคนรนใหม ทการใชชวตมความยดหยนมากขน ปรากฏการณนเกดในทศทางตรงกนขามกบอดต ทการคาสมยใหมอยในภาวะทเสยเปรยบจนตองใชมาตรการเชงพนทเขามาจดการดงกลาวแลว เพราะปจจบนฝายทตกเปนผเสยเปรยบคอการคาขางทาง

นบตงแตเดอนกรกฎาคม 2557 เปนตนมา กรงเทพมหานครใชมาตรการจดระเบยบผคาหาบเร-แผงลอย เพอ “คนทางเทาใหประชาชน” มการจดระเบยบ ยกเลกจดผอนผน และ ก าหนดชวงเวลาใหประกอบการคา รวมทง หามผคาท าการคาตลอด 24 ชวโมง ในหลายพนท เชน บรเวณถนนสลม คลองถม สยามสแควร ทาพระจนทร ผคาทอยในขายการจดระเบยบมจ านวน 16,254 ราย ดงตวอยางใน ตารางท 1-1 เหตผลส าคญของการจดระเบยบ คอ เหตผลทวาดวยทางเทาเปนทส าหรบการสญจรเทานน ไมใชทส าหรบการประกอบอาชพ และ ผประกอบอาชพสวนใหญไมไดเปนผทมฐานะยากจน (วลลภ สวรรณด, สมภาษณ) มาตรการดงกลาวของกรงเทพมหานคร มใชมาตรการใหม แตเมอเปนมาตรการทออกมาในชวงรฐบาลทหาร จงท าใหมาตรการมผลชดเจนในทางปฏบต

ส าหรบนโยบายของรฐ บาลไทย พบวาในระดบชาต มนโยบายทสะทอนอยางชดเจนถง การยอมรบ และใหความส าคญตอการ ประกอบอาชพอสระขนาดเลกในฐานะเครองมอแกไขปญหา ความยากจน นโยบายนปรากฏตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520-2524)

6

(นฤมล นราทร, 2557) ในระดบทองถน พบวาในชวงเวลา 40 ป ตงแตการสถาปนากรงเทพมหานครในป 2516 นโยบายของกรงเทพมหานครททาท “ผอนปรน” ใหผคาประกอบอาชพได แมวาจะใหความส าคญตอการจดระเบยบ ความปลอดภยของผบรโภค และ ประชาชน กตาม มการใชมาตรการจดระเบยบเขมงวดในบางชวงเวลาขนอยกบสถานการณเศรษฐกจและการเมอง นโยบายทสนบสนนปรากฏในรปของการฝกอาชพ ใหทนประกอบอาชพในรปแบบของเงนสงเคราะหเพอแกไขปญหาความยากจน และ การสนบสนนการประกอบอาชพ เชน โครงการธนาคารประชาชน นโยบายทงในระดบประเทศและระดบทองถนแมจะสะทอนทาททยอมรบความส าคญของการคาขางทาง แตกไมไดแสดงถงยทธศาสตรทชดเจนในการจดการการคาขางทางภายใตสถานการณของการเปลยนแปลงดงทไดกลาวไวแลวขางตน นโยบายลาสดของรฐบาลทงสวนกลางและกรงเทพมหานครกคอการยกเลกจดผอนผนใหคาในหลายพนท

ปฏกรยาตอมาตรการดงกลาว มทงทเหนดวยและไมเหนดวย เนองจาก ขอถกเถยงดงทกลาวมาแลวขางตน ดงนนแมจะเปนทยอมรบกนตลอดมาวาการคาขางทางมบทบาทส าคญทงในเชงเศรษฐกจ สงคม และ วฒนธรรม แต ดวยการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง ท าใหเกดค าถามวา การคาขางทางยงมบทบาทในสงคมไทยหรอไม หรอควรมบทบาทในสงคมไทยหรอไม หากยงมหรอควรม แนวทางในการบรหารจดการควรเปนอยางไร และหากค าตอบเปนในทางตรงขาม สถานการณการประกอบอาชพของผคาขางทางจะเปนอยางไร และนโยบายของรฐควรเปนอยางไร

7

ตารางท 1-1 การจดระเบยบผคาหาบเร-แผงลอย เพอคนทางเทาใหประชาชน ล าดบ

ท

ส านกงานเขต จ านวน

จด

พนททมการจดระเบยบ จ านวนผคา

(ราย)

ลกษณะ/แนวทางจดระเบยบ

ชวงเวลาทด าเนนการ

1 เขตพระนคร

6

1. รมคลองคเมองเดมและโดย รอบศาล ฎกา ถนนอษฎางค ถนนราชน และถนนราชด าเนนใน

1,000 หามท าการคา 24 ชวโมง กรกฎาคม 2557

2. ถนนราชด าเนนกลาง 157 หามท าการคา 24 ชวโมง กรกฎาคม 2557 3. ถนนขาวสาร 273 ใหท าการคาเวลา 09.00 - 02.00 น. ตลาคม 2557 4. ถนนหนาพระลาน ถนนหนาพระธาต ถนนมหาราช (ตงแตทาชางถงทาเตยน)

400 หามท าการคา 24 ชวโมง พฤศจกายน 2557

5. ถนนดนสอ 32 หามท าการคา 24 ชวโมง มกราคม 2558

6. ถนนจกรเพชร ถนนพาหรด และถนนตรเพชร 225 ใหท าการคาเวลา 10.00 - 18.00 น. พฤศจกายน 2558

2 เขตคลองเตย 1 ถนนสขมวท (ซอยสขมวท 2-52) (ในพนทถนนสขมวทตลอดสาย)

176 (ตลอดสาย 727)

ใหท าการคาเวลา 19.00 - 02.00 น. กนยายน 2557

3 เขตราชเทว 3 1. ถนนราชปรารภ (ยานประตน า) 602 ใหท าการคาเวลา 10.00 - 24.00 น. กรกฎาคม 2557 2. รอบอนสาวรยชยสมรภม 137 ใหท าการคาเวลา 19.00 - 24.00 น. ธนวาคม 2557 3. บรเวณหนาโรงพยาบาลรามาธบด 36 หามท าการคา 24 ชวโมง ธนวาคม 2557

4 เขตวฒนา 3 1. ปากซอยออนนช ถนนสขมวท 65 ใหท าการคาเวลา 07.00 - 22.00 น. กรกฎาคม 2557 2. ถนนสขมวท (ซอยสขมวท 1-81) (ในพนทถนนสขมวทตลอดสาย)

470 (ตลอดสาย 727

ราย)

ใหท าการคาเวลา 09.00 - 02.00 น. กนยายน 2557

3. ถนนอโศกมนตร ทง 2 ฝง 177 ใหท าการคาเวลา 19.00 - 24.00 น. เมษายน 2558

8

ล าดบท

ส านกงานเขต จ านวน

จด

พนททมการจดระเบยบ จ านวนผคา

(ราย)

ลกษณะ/แนวทางจดระเบยบ

ชวงเวลาทด าเนนการ

5 เขตบางรก 2 1. หนาวดหวล าโพง 72 ใหท าการคาเวลา 19.00 - 02.00 น. ตลาคม 2557 2. ถนนสลม ทง 2 ฝง 850 ใหท าการคาเวลา 19.00 - 02.00 น. พฤศจกายน 2557

6 เขตปทมวน 4 1. หนาศนยการคาบกซ ถนนราชด าร 292 ใหท าการคาเวลา 05.00 - 23.00 น. กรกฎาคม 2557 2. หนาศนยการคาสยามสแควร ถนนพระราม 1 470 ใหท าการคาเวลา 19.00 - 02.00 น. กรกฎาคม 2557

3. หนาศนยการคาเซนทรลเวลด ถนนราชด าร 326 ใหท าการคาเวลา 06.00 - 15.00 น. และเวลา 17.00 - 24.00 น.

พฤศจกายน 2557

4. ถนนราชด าร บรเวณหนาประตฉกเฉน โรงพยาบาลจฬาลงกรณ

20 หามท าการคา 24 ชวโมง พฤษภาคม 2558

7 เขตปอมปราบฯ 2 1. รมคลองผดงกรงเกษม (โบเบ) ถนนกรงเกษม 977 ใหท าการคาเวลา 09.00 - 16.00 น. และเวลา 23.00 - 05.00 น.

พฤศจกายน 2557

2. ตลาดคลองถม และถนนโดยรอบ 9 สาย 3,500 หามท าการคา 24 ชวโมง มนาคม 2558 8 เขตดสต 1 หนาบานมนงคศลา (ตลาดมหานาค) ถนนหลานหลวง 175 - ยกเลกจดผอนผน

- หามท าการคา 24 ชวโมง กมภาพนธ 2558

9

ล าดบท

ส านกงานเขต จ านวน

จด

พนททมการจดระเบยบ จ านวนผคา

(ราย)

ลกษณะ/แนวทางจดระเบยบ

ชวงเวลาทด าเนนการ

9 เขตพระนคร 1 บรเวณถนนพระจนทร ถนนมหาราช ลานทาชาง ลานทาพระจนทร แบงการด าเนนการเปน 2 ชวง

1. บรเวณถนนพระจนทร - จากถนนหนาพระธาตถงลานทาพระจนทร

2. บรเวณถนนมหาราช ตงแตทาชางถงทาพระจนทร

- ลานทาชาง - ลานทาพระจนทร

111

177

82 84 454

หามท าการคา 24 ชวโมง หามท าการคา 24 ชวโมง หามท าการคา 24 ชวโมง หามท าการคา 24 ชวโมง

12 ตลาคม 2558 30 พฤศจกายน 2558

10 เขตพระนคร

1 บรเวณโดยรอบคลองโองอาง พนทบกรก 496 เมตร - จากสะพานด ารงสถตถงสะพานพานพนธ 232

เมตร มผบกรกกอสรางอาคารครอมคลองจ านวน 211 ราย กอสรางอาคารบนฝงคลอง 82 ราย รวม 293 ราย

- จากสะพานพานพนธถงสะพานบพตรพมข 264 เมตร มผบกรกกอสรางอาคารบนคลองจ านวน 82 ราย รวมผคาทกอสรางอาคารบกรกคลองโองอางในพนทเขตพระนคร จ านวน 375 ราย

498 - รอถอนอาคาร รานคาทกอสรางบกรกคลองโองอางออกทงหมด - ปรบปรงภมทศนและพฒนาสองฝงคลองใหเปนพนทสาธารณะ ส าหรบใหประชาชนไดใชพกผอนและเปนสถานททองเทยว - หามท าการคา 24 ชวโมง

20 ตลาคม 2558 เสรจในวนท 22 พฤศจกายน 2558 รวมระยะเวลาในการด าเนนการ 34 วน

10

ล าดบท

ส านกงานเขต จ านวน

จด

พนททมการจดระเบยบ จ านวนผคา

(ราย)

ลกษณะ/แนวทางจดระเบยบ

ชวงเวลาทด าเนนการ

เขตสมพนธวงศ (ตอเนองกบเขตพระนคร)

- จากสะพานด ารงสถตถงสะพานบพตรพมข 496 เมตร มผบกรกกอสรางอาคารบนคลองจ านวน 123 ราย

- ในพนทเขตสมพนธวงศไมมการกอสรางอาคารรกล าพนทคลอง

11 เขตดนแดง 1 บรเวณหนาตลาดหวยขวาง ถนนประชาสงเคราะห - จดผอนผนหนาตลาดสดหวยขวาง (เชา และ เยน) - จดผอนผนหนาตลาดเกยรตธงชย (เชา และ เยน)

573 หามท าการคา 24 ชวโมง 18 มกราคม 2559

12 เขตพระนคร (2559) 1 บรเวณปากคลองตลาด - จดผอนผนฝงตลาดยอดพมาน - จดผอนผนฝงตลาดสงเสรมเกษตรไทย

358 805

1,163

- หามท าการคา 24 ชวโมง - ยกเลกจดผอนผน ตามประกาศกรงเทพมหานครฯ ลงวนท 4 เมษายน 2559 ยกเลกจดผอนผนแบบมเงอนไขเวลา ดงน

1. ตงแตวนท 4 เมษายน 2559 ยกเลกการผอนผน ใหท าการคาในชวงเวลา 04.30 – 20.30 น.

2. ตงแตวนท 1 กรกฎาคม 2559 ยกเลกการผอนผนใหท าการคา 24 ชวโมง

1 เมษายน 2559

13 เขตบางรก 1 ถนนนราธวาสราชนครนทร จากแยกนรารมยถงแยกนราธวาสฯ ทงสองฝง

105 หามท าการคา 24 ชวโมง 16 พฤษภาคม 2559

เขตสาทร ถนนนราธวาสราชนครนทร จากแยกนราธวาสฯ ถงถรรจนทร ทงสองฝง

110 หามท าการคา 24 ชวโมง 16 พฤษภาคม 2559

11

1.2 ค าถามการวจย

การศกษาตองการตอบค าถามตอไปน 1. สถานะความรเกยวกบการคาขางทางในกรงเทพมหานครและตางประเทศเปนอยางไร 2. การประกอบอาชพการคาขางทางในกรงเทพมหานครมลกษณะอยางไรทงในประเดนรปแบบการประกอบอาชพและพนทการประกอบอาชพ และสนคาทขาย 3. ผประกอบอาชพการคาขางทางเปนใคร ขายสนคาอะไร มคณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมอยางไร 4. ผซอสนคา ขางทางเปนใคร มคณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมอยางไร และซอสนคา ขางทางดวยเหตผลอะไร 5. การคาขางทางมบทบาทหนาทอะไรในสงคมไทย บทบาททเคยด ารงในดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ยงด ารงอยหรอไม ปจจยอะไรทท าใหบทบาทหนาทเหลานด ารงอยหรอหายไป

6. นโยบายของรฐและทองถนทเกยวของกบการประกอบอาชพสงผลอยางไร ผคาไดรบประโยชน หรอ ผลกระทบจากนโยบายของรฐและทองถนหรอไมและอยางไร

7. การคาขางทางยงควรด ารงอยหรอไม เพราะอะไร หากยงควรด ารงอย นโยบายและมาตรการเกยวกบการคาขางทางทเปนอยซงใหความส าคญตอการแกไขปญหาความยากจน สรางงาน สรางอาชพ รวมทงการสรางความเปนระเบยบเรยบรอยของเมองเพยงพอหรอไมส าหรบสถานการณปจจบนซงการประกอบอาชพและปจจยทสงผลตอการประกอบอาชพมความซบซอนมากขนดงไดกลาวแลว ในขณะทความเหลอมล าในสงคมเพมมากขน การรกเขามาของรานสะดวกซอรนแรงขน ผสญจรในพนทสาธารณะใหความส าคญตอการพทกษสทธของตนเองมากขน

8. แนวทางการบรหารจดการการคาขางทางควรเปนอยางไร เพอทจะสนบสนนการอยรวมกนระหวางผคาทมความหลากหลาย ผใชทางสาธารณะ และการคาสมยใหม

9. หากการคาขางทางไมควรด ารงอย เปนเพราะอะไร สถานการณการประกอบอาชพของผคาขางทางจะเปนอยางไร นโยบายหรอมาตรการทรองรบผประกอบอาชพควรเปนอยางไร 1.3 วตถประสงคของการวจย

1. เพอศกษาสถานะความรเกยวกบการคาขางทางในกรงเทพมหานครและตางประเทศ 2. เพอศกษานโยบายของรฐในระดบประเทศและระดบทองถนทเกยวของกบการสนบสนนและ

จ ากดการคาขางทาง และผลกระทบทมตอการคาขางทางและการประกอบอาชพของผคา 3. เพอศกษาสถานการณการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ทงในประเดนรปแบบการประกอบ

อาชพ พนทการประกอบอาชพ สนคาและบรการทขาย คณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของ ผประกอบอาชพ

12

4. เพอศกษาบทบาทของก ารคาขางทางในสงคมไทย ทงในมตเศรษฐกจ (การแกไขปญหา ความยากจน การสรางผประกอบการ การสงเสรมการทองเทยว) สงคม (บทบาทของการคาขางทางตอ การสรางทนทางสงคม ) วฒนธรรม (บทบาทของการคาขางทางตอการสรางทนทางวฒนธรรม ) และ สงแวดลอมของเมอง (ความสะอาด ความเปนระเบยบเรยบรอย) และปจจยทท าใหบทบาทเหลานสามารถด ารงอยได

5. เพอน าเสนอแนวทางเบองตนในการบรหารจดการการคาขางทาง 1.4 ค าจ ากดความ

การคาขางทาง ในงานวจยนค าจ ากดความ “การคาขางทาง” อางองกบค าจ ากดความผคาขางทาง (Street Vendor) ในกฎหมายของประเทศอนเดย [Street Vendors (Protection of Livelihood and Regulation of Street Vending) Bill 2014] (The Gazette of India, 2014) ซงใหความหมายไวคอนขางชดเจนและครอบคลม โดยผคาขางทางหมายถง “บคคลทขายสนคาประเภทตาง ๆ ทใชประจ าวนรวมทงอาหารใหกบผซอทเปนสาธารณชนทวไป ทงนรวมถงผคาทขายบรการบนถนน ตรอก ซอย ทางเทา สวนสาธารณะ หรอพนทสาธารณะหรอพนทเอกชน จากทตงซงเปนทตงชวคราว” จากค าจ ากดความขางตน การคาขางทางในการศกษาครงนหมายถง “การประกอบการขายสนคาประเภทตาง ๆ ทใชประจ าวนรวมทงอาหารใหกบผซอทเปนสาธารณชนทวไป บนถนน ตรอก ซอย ทางเทา หรอพนทสาธารณะจากทตงซงเปนทตงชวคราว ทงนไมรวมผคาทขายบรการประเภทตาง ๆ” 1.5 ขอบเขตการศกษา

ขอบเขตการศกษา ประกอบดวย ขอบเขตดานพนท พนทการศกษาไดแกพนทในเขตบางรก ปทมวน พระนคร และ สมพนธวงศ

ทงทเปนจดผอนผนและนอกจดผอนผน เพอรวบรวมคณลกษณะทหลากหลายของผคา และทศนะตอการบรหารจดการการคาขางทาง

ขอบเขตดานกลมเปาหมาย กลมเปาหมายของการศกษาประกอบดวย 1. ผคาขางทางทประกอบการคาแบบไมเคลอนท การประกอบการคาอาจปรากฏในรปรถเขน

โตะ แผงลอย หาบ รถกระบะ หรอ วางกบพน 2. ผซอสนคาขางทาง 3. ประชาชนในเขต ซงอาจมทงผทซอหรอไมซอสนคาขางทาง 4. กลมผใหขอมลดานทศนะตอการจดการการคาขางทาง ซงประกอบดวย เจาหนาทของรฐจาก

หนวยงานทมบทบาทในการบรหารจดการการคาขางทาง หนวยงานทมบทบาทใน การสนบสนนการประกอบอาชพ ผแทนองคกรพฒนาเอกชนท ท างานเกยวกบแรงงาน

13

นอกระบบ และนกวชาการในสาขาทเกยวของกบความยากจน การประกอบอาชพอสระ และการวางแผนเมอง

ขอบเขตดานเนอหา เพอตอบค าถามการศกษาขางตน สาระส าคญของการศกษาจ าแนกไดตามกลมเปาหมาย กลาวคอ

1. ผคาขางทาง ศกษาลกษณะการประกอบอาชพ เชน ลกษณะการคา สนคา ระยะเวลาประกอบอาชพ เหตผลทเขาสอาชพ เวลาท างาน การลงทนและคาใชจาย มาตรการสนบสนนทไดรบจากรฐ ขอมลดานเศรษฐกจสงคม ลกคา ความคาดหวงในอาชพ การสนบสนนทตองการ ทศนะตอปจจยทสงเสรมและเปนอปสรรคตออาชพ

2. ผซอ ศกษาขอมลดานเศรษฐกจสงคม การซอสนคา ทศนะตอการคาขางทาง ขอเสนอแนะในการบรหารจดการ

3. ประชาชน ศกษาขอมลดานเศรษฐกจสงคม เหตผลทซอและไมซอสนคา การซอสนคา ทศนะตอการคาขางทาง ขอเสนอแนะในการบรหารจดการ

4. กลมผใหขอมลดานทศนะตอการจดการการคาขางทาง ศกษาทศนะตอการใชพนทสาธารณะ บทบาทหนาทของการคาขางทาง และความจ าเปนของการคาขางทาง ปญหาของการคา ขางทาง ทศนะตอการจดการการคาขางทางของกรงเทพมหานครและความเหนอนทเกยวของ

1.6 ปญหาในการรวบรวมขอมลและขอจ ากดของการศกษา

ปญหาในการรวบรวมขอมล การรวบรวมขอมลเผชญปญหาสถานการณทไมปกต เนองจากชวงเวลาการศกษาเปนชวงเวลา

เดยวกบทกรงเทพมหานครมปฏบตการ “คนทางเทาใหประชาชน” สงผลตอการรวบรวมขอลในพนท ขอจ ากดของการศกษา การศกษาครงนมขอจ ากดดงน 1. เปนการศกษาเบองตน พนทรวบรวมขอมลเปนพนทธรกจสมยใหมและพนทดงเดม คอพนท

ในเขตบางรก ปทมวน พระนคร และสมพนธวงศ ซงเปนเขตกรงเทพชนใน ซงไมไดเปนตวแทนของเขตการคาและผคาทงหมดในกรงเทพมหานคร การน าผลการศกษาไปใชตองกระท าดวยความรอบคอบ

2. เปนการศกษาเฉพาะผคาในพนทสาธารณะซงสวนใหญเปนผคาบนทางเทา ถนนในซอย และชมชน ซงไมใชพนทของเอกชน

3. การจ ากดพนทการศกษาและการกระจายตวของผคาท าใหขอมลอาจไมสะทอนความเปนจรงของภาพรวมในพนท ผใหขอมลในการศกษาครงน เปนผทมความยนยอมในการใหขอมลเทานน ผลการศกษาจงไ มไดเปนตวแทนของผคาทงหมด แตสามารถใหภาพของการประกอบอาชพไดในระดบหนง

บทท 2

การทบทวนเอกสาร

การคาขางทางเปนกจกรรมในเศรษฐกจ นอกระบบทพบในเมองหลกทกประเทศ (Bromley, 2000) แมจะพบมากกวาในประเทศทยากจนหรอกาลงพฒนา เปนกจกรรมในเศรษฐกจนอกระบบทเหนไดชดเจนทสดและแพรหลายทสด และมความเชอมโยงกบวถชวต ความเปนอยของผคนมากทสด ทงในฐานะกจกรรมทสรางงาน สรางรายได โดยเฉพาะในกลมประชาชนทมทางเลอกจากด และ เปนแหลงสนคาอปโภคบรโภคสาหรบผซอทมฐานะทางเศรษฐกจทแตกตางกน ผคากระจกตวในเขตเมองมากกวาในชนบท และทนาสงเกตกคอการไมมสถตหรอตวเลขทชดเจนเกยวกบผคา (ILO, 2002, p.51)

ผคนในสงคมมทศนะแตกตางกนตอการคาขางทาง จากผลประโยชนทแตกตางกนระหวางกลม ผมสวนไดสวนเสยซงประกอบดวย ผบรหารจดการเมอง ผคา ผซอ (ทงประชาชนในประเทศและนกทองเทยว) ประชาชนผใชเสนทางสาธารณะ หางราน (ซงเปนผประกอบอาชพในเศรษฐกจในระบบ) นกพฒนาอสงหารมทรพย ตลอดจนวถ ทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ทาให ปญหาการบรหาร จดการคาขางทาง เปนปรากฏการณ สากลทเกดขนในประเทศตาง ๆ และเปนความทาทายทงสาหรบผบรหารจดการเมอง โดยเฉพาะกลมทไมไดมกรอบคดเกยวกบเมองตามกระแสหลกและผคา ซงพยายามตอสเพอโอกาสในการประกอบอาชพ ในขณะทผซอและประชาชนผใชเสนทางสาธารณะ กเปนตวแปร ทสาคญเชนกน

การทบทวนเอกสารเพอเปนแนวทางในการศกษาเรมตนจากการทาความเขาใจเรองเศรษฐกจนอกระบบ และพลวตของเศรษฐกจภาคน กอนทจะทาความเขาใจกบการคาขางทางซงเปนกจกรรมหนงในเศรษฐกจนอกระบบ ขอถกเถยงเกยวกบการคาขางทาง คณลกษณะของผประกอบอาชพ นโยบายและมาตรการของรฐ และขอเสนอแนะในการบรหารจดการการคาขางทาง ประเดนเหลานประกอบกนขนเปนกรอบแนวคดในการศกษาเพอตอบโจทยสาคญคอแนวทางการบรหารจดการการคาขางทางในกรงเทพมหานคร 2.1 เศรษฐกจนอกระบบและพลวต

คาวา “เศรษฐกจนอกระบบ” ในภาษาไทย หมายรวมถงภาคเศรษฐกจทรวมการประกอบอาชพทงในฐานะผประกอบอาชพอสระและแรงงานรบจาง คาวา “เศรษฐกจนอกระบบ” เปนคาทใชมาตงแตเรมมการศกษาแรงงานในเศรษฐกจภาคน และบางครงมผใชคาวา “เศรษฐกจในภาคทไมเปนทางการ” สวนองคการแรงงานระหวางประเทศไดทบทวนความหมายของคาวา “Informal Sector” และปรบคาทใชเรยกเศรษฐกจนอกระบบจาก Informal Sector เปน Informal Economy ในป 2002 (พ.ศ. 2545)

16

(ILO, 2002) เนองจาก Informal Sector ในความหมายเดมหมายถงผประกอบอสระทอยนอกการกากบของรฐ ในขณะทคาวา “Informal Economy” ซงบญญตขนภายหลงนน รวมสถานภาพการทางาน 2 ลกษณะคอ ผประกอบอาชพอสระและแรงงานรบจางดวย ในงานศกษาน ค าวา “เศรษฐกจนอกระบบ” มความหมายเดยวกบ Informal Sector คอหมายถงการประกอบอาชพอสระเทานน นอกจากจะมการกากบดวยคาวา “Informal Economy” เปนการเฉพาะ คณสมบตสาคญ ของเศรษฐกจนอกระบบ (Informal Sector) คอ เปนหนวยประกอบการ ขนาดเลก ใชแรงงานในครอบครวใชทนตา ใชเทคโนโลยและทกษะในการผลตตา ใชแรงงานเขมขน เปดดาเนนการโดยงาย การแขงขนสง ผลทตามมากคอ ผลตภาพมกจะตา ใหผลตอบแทนตาและไมสมาเสมอ เปนกจกรรมทเกดขนคขนานกบเศรษฐกจในระบบ เพอแกปญหาความยากจน ในชวงทโอกาสจางงานในเศรษฐกจในระบบมจากด (ILO, 1972, p. 6) “เศรษฐกจนอกระบบ ” เปนคตรงขามกบ “เศรษฐกจในระบบ ” และถกกระทาใหมสถานะ ดอยกวาดวยวาทกรรม “ความเปนทางการ” และความ “เหนอกวา” ของเศรษฐกจในระบบ ซงเกดจากการศกษาเกยวกบการผลตนอกระบบทนนยมในประเทศ “กาลงพฒนา” โดยนกวชาการตะวนตก ทาใหเกดการจาแนกกจกรรมทางเศรษฐกจในประเทศออกเปนคตรงขาม การศกษาเหลานสะทอนความคดเชงทวลกษณ (Dualism) และนาไปสขอเสนอเรองทวลกษณของระบบเศรษฐกจ รวมทงเปนตนแบบ การจาแนกเศรษฐกจออกเปนคตรงขามโดยองคการแรงงานระหวางประเทศในป ค.ศ.1973 (พ.ศ. 2516) (McGee, 1996, pp. 1-15; นฤมล นราทร, 2555) การแบงคตรงขามดงกลาวนอกจากจะสราง “ความเปนชายขอบ” หรอ “นอกกระแสหลก” ของการคาขนาดเลกแลวยงตอกยา “ความเหนอกวา” ของระบบเศรษฐกจทมความเปนทางการของประเทศตะวนตกอนไดชอวาเปนประเทศทพฒนาแลว โดย ไมไดคานงถงบรบททแตกตางกน (Bangasser, 2000, p. 3) เศรษฐกจนอกระบบจงถกเชอมโยงกบ ความดอยพฒนา (Lewis, 1954) การคงอยและการขยายตวของเศรษฐกจนอกระบบในประเทศกาลงพฒนา เปนผลจากการทประเทศกาวเขาสเศรษฐกจระบบทนนยมแบบพงพา การพฒนาเศรษฐกจและอตสาหกรรมทพงพงระบบทนนยมโลก เปนปจจยสาคญททาให เศรษฐกจนอกระบบในเมองขยายตว ทงนเพราะประชากรอพยพ ยายถนจากภาคชนบทเขามาหางานทาในเมอง ทาใหเกดผวางงานจานวนมาก เพราะแรงงานไมสามารถเขาสการจางงานในเศรษฐกจในระบบ (Portes and Walton, 1981; Chen, 2012) การคาขางทางจงเปนสวนหนงของ “ปฏกรยาในเชงสรางสรรคของประชาชนทเกดขนตามธรรมชาตเพอตอบโตกบความไรสมรรถภาพของรฐทจะตอบสนองความจาเปนพนฐานของมวลชนยากไร” (เดอ โซโต, เออรนานโด, 2542, น. 19) ความเปนชายขอบของกจกรรมในเศรษฐกจนอกระบบ ในฐานะทเปนรองเศรษฐกจในระบบดารงอยอยางตอเนองจนถงกลางทศวรรษท 1980 เมอกระแสโลกาภวตนสงผลใหเกดการเปลยนแปลงในระบบการผลตและการจางงานอยางนอย 2 ประการ ประการแรก เปนผลกระทบทางตรง กลาวคอระบบการ

17

ผลตแบบจานวนมาก (Mass Production) ในโรงงานถกปรบเปลยนใหเปนกจกรรมการผลตขนาดเลกนอกโรงงานผลตแบบดงเดม ในรปแบบทเรยกวา ‘Flexible Specialization’ หรอ การแบงงานกนทาแบบยดหยน การผลตทเคยกระทาอยางเปนทางการในระบบถกแบงซอยออกเปนกจกรรมยอย ๆ ไปยงหนวยผลตขนาดเลกตามบาน หรอหนวยการผลต อน ๆ นอกโรงงาน ดงเปนทรจกกนในชอวา “ระบบเหมาชวงการผลต” ซงเปนการทางานในเศรษฐกจนอกระบบ วถการผลตแบบนแพรหลายมากขนเนองจากสอด คลองกบการสรางความยดหยน เพอใหอยรอดทามกลาง การแขงขนในเศรษฐกจยค โลกาภวตน (Castells, 1996; Schienstock, 2001) และสอดคลองกบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวในดานเทคโนโลย ขอมลขาวสาร และ รสนยมของผบรโภค วถการผลตนทาใหเกดขยายตวของการทางานในเศรษฐกจนอกระบบ ความไมแนนอนของการจางงานในเศรษฐกจโลกาภวตน ทาใหกจกรรมสรางรายไดในเศรษฐกจนอกระบบขยายตว ดวยเหตนเองการจางงาน ในเศรษฐกจทง 2 ระบบจงเชอมโยงกนอยางแยกไมออก ความเชอมโยงในลกษณะนเปนธ รรมชาตของเศรษฐกจในระบบทนนยม ประการทสอง ผลกระทบทางออมคอทาใหการจางงานในระบบลดลงจากเดม ดงเปนทปรากฏชดเจนวาสถตการทางานในเศรษฐกจนอกระบบเพมขนอยางชดเจนในทวปเอเชย ทวปอเมรกา และทวปแอฟรกา (Losby et. al., 2002; Global Urban Development, 2006) พฒนาการสาคญทเกดขนจากปรากฏการณน กคอ คาวา “Informal Economy” ถกนามาใชในการอธบายกจกรรมเศรษฐกจทผประกอบอาชพมทงผประกอบอาชพอสระ นายจางและ แรงงานรบจาง สวน “Informal Sector” หมายถงการประกอบอาชพอสระ เทานน (ILO, 2002)

สถานการณดงกลาวทาใหเศรษฐกจนอกระบบ (Informal Economy) ซงเดมเคยคดกนวาเปน “เศรษฐกจชวคราว” หรอเปนปรากฏการณในระยะเปลยนผาน กลายเปนภาคเศรษฐกจทมความสาคญและไดรบความสนใจมากขน และไมไดเปนปรากฏการณชวคราวอกตอไป ความสนใจตอเศรษฐกจนอกระบบมงไปทประเดนสาคญ เชน (Losby et. al., 2002; Chen, 2005; The ECOSOC Bulletin, 2006)

1. บทบาทของการประกอบการขนาดเลกหรอรายยอย (Micro-enterprise) ตอการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

2. บทบาทของรฐในการสนบสนนการประกอบการขนาดจว 3. บทบาทของเศรษฐกจนอกระบบตอการแกไขปญหาความยากจนและการขาดสวสดการสงคม 4. การเสรมพลงทางเศรษฐกจใหแกผประกอบอาชพอสระในเศรษฐกจนอกระบบ 5. การปรบปรงสวสดการสงคมในกลมผประกอบอาชพในเศรษฐกจนอกระบบ 6. ความสนใจตอแรงงานหญงในเศรษฐกจนอกระบบซงตกอยในภาวะทเสยเปรยบมากขน

2.2 พฒนาการทางทฤษฎทอธบายเศรษฐกจนอกระบบ (Informal Economy)

ปรากฏการณเกดขนและคงอยของเศรษฐกจนอกระบบ (Informal Economy) ในประเทศตาง ๆ ไมสามารถอธบายไดเบดเสรจดวยคาอธบายเพยงชดเดยว ทงนเนองจาก พลวตของระบบเศรษฐกจ

18

ความหลากหลายของกจกรรม ธรรมชาตของเศรษฐกจภาคนทมความยดหยนสง และ เหตผลในการเขาสอาชพ รวมทงบทบาทหนาทของกจกรรมในเศรษฐกจภาคนทมตอเศรษฐกจในระบบ มแนวคดอยางนอย 4 สานกในการอธบายการเกดขนและคงอยของเศรษฐกจนอกระบบ (Informal Economy) ดงน (Chen, 2012)

1. สานกทวลกษณ (Dualist School) สานกนเปนสานกแรก ๆ ทใหคาอธบายเศรษฐกจนอกระบบ สานกทวลกษณ เสนอวากจกรรมในเศรษฐกจนอกระบบเปนกจกรรมชายขอบ เกดจากการ ทแรงงานไมสามารถเขาสการจางงานในระบบได สวนหนงเปนผลจากความไมสมดลระหวางการพฒนาเศรษฐกจและการเพมของประชากร รวมทงความไมสอดคลองระหวางทกษะของแรงงานและความตองการของตลาดงาน กจกรรมในเศรษฐกจภาคนจงเปน กจกรรมเพอ ความอยรอด และเศรษฐกจนเปนเศรษฐกจ “ชวคราว” ในระยะเปลยนผาน ผสนบสนนสานกนไดแกกลมนกวชาการทมบทบาทในการศกษาประเดนความยากจนและการมงานทาในชวงทศวรรษท 1970 รวมทง Keith Hart ผมบทบาทสาคญในการสถาปนาคาวา “Informal Sector”

2. สานกโครงสราง (Structuralist School) เสนอวาเศรษฐกจนอกระบบเปนเศรษฐกจทเปนรองเศรษฐกจในระบบ ทาหนาทสนบสนนเศรษฐกจในระบบดวยการลดตนทนดานสนคาและแรงงาน ทาใหเศรษฐกจในระบบ มความสามารถในการแข งขนสงขน ทนนยมจงเปนแรงสนบสนนการเจรญเตบโตของเศรษฐกจ นอกระบบ จากความตองการในการลดตนทนคาแรงงานและเพมความสามารถในการแขงขน ในขณะเดยวกนกลดโอกาสการรวมตวของแรงงาน และการกากบของรฐ ทงในดานกฏเกณฑ และภาษ เศรษฐกจระบบนยงชวยลดแรงเสยดทานในระบบทนนยมดวย เพราะขายสนคาบรการราคาถก ทาใหแรงงานทไดรบคาจางตาสามารถดารงชวตได เศรษฐกจสองระบบนจงมความเชอมโยงกนอยางแยกไมออก ผสนบสนนสาคญของสานกนคอนกวชาการในสายมารกซสต เชน Portes (1989)

3. สานกกฎหมาย (Legalist School) เสนอวาผประกอบอาชพอสระในเศรษฐกจนอกระบบพอใจทจะเปนผทางาน “นอกระบบ” เนองจากขนตอนการเขาสระบบสนเปลองเวลาและคาใชจาย ความซบซอนของกระบวนการทางกฎ หมาย ทาใหผประกอบอาชพหนมาสรางกฎเกณฑหรอใชกฎเกณฑของตนเอง ผเสนอแนวคดนคอ Hernando de Soto (1989)

4. สานกสมครใจ (Voluntarist School) แนวคดนเสนอวาการเลอกประกอบอาชพอสระเปนการเลอกโดยสมครใจ เนองจาก ตองการความยดหยนในการจดการ และ ผประกอบอาชพประสงคหลกเลยงกฎระเบยบและไมตองการเสยภาษ เนองจากไดชงนาหนกขอไดเปรยบและขอเสยเปรยบแลว ไมใชเพราะความยงยากในขนตอนการเขาสการกากบของรฐ

ตวอยางผประกอบอาชพในเศรษฐกจนอกระบบ (Informal Economy) ไดแก ผคาขางทาง ผรบงานมาทาทบาน ผรบจางรายยอย ผประกอบธรกจระดบครวเรอน เชน การคาขางทาง ธรกจชมชน ผรบซอของเกา มอเตอรไซครบจาง รถตโดยสาร รถแทกซ ผทางานบาน ผดแลผสงอาย ทไมไดสงกด

19

สถานประกอบการ เปนตน ในขณะเดยวกนการขยายตวของเศรษฐกจดจทล (Digital Economy) ในรปของการซอขายสนคาทางอนเทอรเนต เชน E-Commerce ซงมตนทนตา เพราะไมตองมรานคา ทงยงประหยดเวลาผซอ เพราะไมตองเดนทางไปหาสนคา เพราะมบรการสงถงบาน กมบทบาททาใหเศรษฐกจภาคนขยายตวเชนกน ทาใหมผเสนอวาเศรษฐกจนอกระบบ (Informal Economy) กาลงขยายตวไป ทวโลก (Neuwirth, 2015)

2.3 การคาขางทางในฐานะกจกรรมในเศรษฐกจนอกระบบและทฤษฎทอธบายการคาขางทาง

การคาขางทางเปนกจกรรมในเศรษฐกจนอกระบบ เปนอ าชพอสระขนาดเลก ซงนอกจากจะอธบายไดตามคาจากดความวาดวยเศรษฐกจนอกระบบขององคการแรงงานระหวางประเทศขางตนแลว การคาขางทางยงมลกษณะดงน (Suharto, 2003)

1. เปนการ ประกอบการคาในพน ทสาธารณะ ซงโดยปกตไมไดม ไวเพอวตถประสงคใน การแสวงหากาไร

2. มสนคาหลากหลายทงทเปนอาหารและมใชอาหาร หรอบรการ 3. การคาขางทางมความเชอมโยงกบกจกรรมทางเศรษฐกจอน ๆ โดยเฉพาะการเชอมโยงฐานะท

เปนหนวยกระจายสนคา (Backward linkage) ใหภาคอตสาหกรรมขนาดใหญ หรอ อตสาหกรรมในครวเรอน หรอ ธรกจขนาดเลก

4. ผคาสวนใหญประกอบการคาโดยไมไดรบอนญาต แตกไมถอวาเปนอาชญากร หากไมไดขายสนคาทผดกฎหมาย

5. ผคาไมเสยภาษ แตอาจเสยคาธรรมเนยมใหหนวยงานระดบทองถน หรอ หรออาจเสย คาคมครองใหกบเจาหนาทของรฐ

6. เปนธรกจระดบครอบครว หากมการจางงานกมแรงงานไมเกน 5 คน ใชเทคโนโลยตา และ ใชเงนลงทนตา

7. ผคาไมไดรบการคมครองตามกฎหมาย 8. มกขาดแคลนสงอานวยความสะดวกดานโครงสรางพนฐาน

ขอแตกตางประการสาคญระหวางการคาขางทางและกจกรรมอนในเศรษฐกจนอกระบบ คอ การคาขางทางมมตของการประกอบการเขามาเกยวของ มตนมความสาคญเนองจากเชอมโยงกบ การมงานทา การสรางงาน สรางรายไดในเศรษฐกจยคโลกาภวตน ซงเชอมโยงกบความยดหยนใ น การจางงาน การคาประเภทนมบทบาทในการสรางผประกอบการรายยอย ซงหากมศกยภาพและไดรบการสนบสนน จะสามารถขยายการประกอบการได การคาขางทางยงเชอมโยงผผลตและผบรโภค รวมทงผผลตระดบตาง ๆ ในหวงโซมลคาดวย และยงมบทบาทในการสงเสรมทนทางสงคมและทนวฒนธรรม ซงมความสาคญไมนอยกวาบทบาทในเชงเศรษฐกจ (Roever, 2014; Nirathron, 2006; Cross, 2000)

20

สวนแนวคดทอธบายการประกอบการคาขางทาง ปรากฏในงานของ Williams and Gurtoo (2012) ซงเสนอวาการประกอบการคาขางทางสามารถอธบายไดดวยแนวคดทเชอมโยงกบแนวคดสาคญคอ แนวคดความทนสมย (Modernization) แนวคดโครงสราง (Structural) แนวคดเสรนยมใหม (Neo-Liberalism) และ แนวคดหลงสมยใหม (Post-modernism) ซงทง 4 แนวคดนมนยใกลเคยงกบสานกทง 4 ขางตนทอธบายเศรษฐกจนอกระบบ กลาวคอ

1. แนวคดความทนสมย เสนอวาการคาขางทางเปรยบเสมอนกจกรรมทางเศรษฐกจทสะทอนความลาหลงของระบบเศรษฐกจ และการพฒนา การคาลกษณะน ทาใหบานเมองสกปรก ไมเปนระเบยบ สนบสนนการแขงขนทไมเปนธรรม เนองจากใชตนทนการประกอบกา ร ตากวาการคาทเปนระบบ เปนกจกรรมทจะหมดไป เนองจากจะถกการคาหรอธรกจทนสมยเขามาแทนท ทฤษฎนไดรบการยอมรบวามอานาจในการอธบายปรากฏการณแตกในชวงเวลาหนงเทานน เนองจากไมสอดคลองกบความเปนจรงในหลายพนท แตกสอดคลองกบวธคดของผบรหารจดการเมองท เหนวาการคาขางทางเปนกจกรรมทลาสมย สะทอนความ ดอยพฒนา ทาใหเมองขาดความ เปนระเบยบเรยบรอย และไมสมกบฐานะเมองระดบโลก หรอ “World Class Cities”(Jhabvala, 2010, p. xi)

2. ในมมมองของแนวคดโครงสราง การคาขางทางเปนกจกรรมทเกดขนจากความจาเปนใน การสรางรายได เนองจากผประกอบอาชพไมมทางเลอกอน เปนกลยทธเพอความอยรอดของผทมทางเลอกจากด การคาขางทางจงเปนกจกรรมเศรษฐกจชายขอบ ซงผประกอบอาชพ มอานาจตอรองตา เผชญกบสภาพการทาง านหนก ไมไดรบการคมครองทางกฎหมายและ การคมครองทางสงคม

3. แนวคดเสรนยมใหม เสนอวาการคาขางทางเปนกจกรรมทผประกอบอาชพเลอกบนพนฐานของเหตผลเชงเศรษฐกจ ผคาเลอกประกอบอาชพ เพราะมองเหนโอกาสในการสรางรายได ทงยงไมประสงคทจะเผชญกบกฎเกณฑและขนตอนตาง ๆ ทกากบการเขาสการประกอบอาชพในภาคทเปนทางการ รวมทงตนทนตาง ๆ ทเกดจากขนตอนเหลานนดวย การประกอบอาชพการคาขางทางจงเปรยบเสมอนการปรบตวหรอปฏกรยาของผประกอบอาชพตอความไมมประสทธภาพของรฐ (de Soto, 1989: 255)

4. แนวคดหลงสมยใหม เสนอวาการคาขางทางไมไดเปนกจกรรมทมเฉพาะมตเศรษฐกจเทานน แตยงมมตทางสงคม วฒนธรรมประกอบดวย เหตผลในการประกอบอาชพมไดเปนเหตผล เชงเศรษฐกจ หรอเพยงเพอการเลยงชพเพยงประการเดยวเทานน แตยงมเหตผลอน ๆ ประกอบดวย คอ เหตผลเชงสงคม วฒนธรรม ความสมพนธระหวาง ผคาและผซอซงเปนลกคาของเขา ความสมพนธนผสมผสานระหวางมตทางเศรษฐกจและสงคม เปนความสมพนธทไมเปนทางการ และยงประโยชนทงตอผคาและผซอ นอกจากนน การประกอบอาชพการคาขางทางยงทาใหผประกอบอาชพมอสระ และมความยดหยนในการจดการดานเวลา และ การจดการชวต จะเหนไดวาคาอธบายชดหลงสดน สอดคลองกบแนวโนมการประกอบอาชพ

21

ของแรงงานรนใหม ทตองการความยดหยนในการจดการชวต มากกวาการเขาออกงานตามเวลาทสถานประกอบการกาหนด

ทงแนวคดทอธบายปรากฏการณเศรษฐกจนอกระบบ (Informal Economy) และการคาขางทางมความสอดคลองกน แมจะแตกตางกนในการจดกลมคาอธบาย คาอธบายทง 2 ระดบนสะทอนถงอทธพลของปจจยทางเศรษฐกจ สงคม ทม ตอการประกอบอาชพการคาขางทาง ดงจะพบวาทฤษฎโครงสรางมอทธพลในการอธบายการคาขางทางในชวงแรก ๆ กอนการเขามาของแนวคดเสรนยมใหมและหลงสมยใหม การศกษาการคาขางทางในหลายประเทศรวมทงประเทศไทย ยนยนขอเสนอของแนวคดขางตน ซงมความสามารถในการอธบายในระดบตาง ๆ กนและในชวงเวลาทแตกตางกน ดงจะไดกลาวตอไป แมสานกทวลกษณและแนวคดความทนสมย จะมอทธพลในการอธบายปรากฏการณการคงอยและขยายตวของ เศรษฐกจนอกระบบและ การคาขางทางในชวงทศวรรษท 1970 เปนตนมา แตเมอ โลกาภวตนเรมสงผลกระทบตอการจดการเศรษฐกจทงในระดบโลกและระดบทองถน จงพบวาในชวงทศวรรษท 2000 เรมมงานวจยทสะทอนถง “การเปลยนผาน” ทางทฤษฎอยางชดเจน ผประกอบอาชพการคาขางทางมไดมเฉพาะผทดอยโอกาส หรอ ไมมทางเลอกหรอรอคอยทจะเขาสการ จางงาน อยางเปนทางการเทานน แตยงมผคาท “เลอก” ประกอบอาชพอสระ โดยไมอยในกากบของรฐเนองจากความยดหยน ความเปนอสระ ปรากฏการณนเกดขนทงในสหรฐอเมรกา ประเทศในทวปยโรป และ ประเทศไทย (Yasmeen and Nirathron, 2014; Maneepong and Walsh 2012; Neuwirth, 2011; Williams, 2007) แมวายงมผคาจานวนไมนอยทยงเปนผดอยโอกาส และ มทางเลอกอาชพทจากดกตาม นอกจากนนการพงพงระหวางเศรษฐกจในภาคทเปนทางการกบการคาขางทางกมไดปรากฏเฉพาะในรปของการทการคาขางทางเสนอขายสนคาและบรการใหแกแรงงานททางานในเศรษฐกจในระบบเทานน แตยงปรากฏในรปของการทเศรษฐกจในยคเสรนยมใหมทาใหการจางงานมความไมแนนอนมากขน สงผลใหอาชพอสระกลายเปนทางเลอกในการประกอบอาชพทมความสาคญมากขนเปนลาดบ (Graff and Ha, 2015) มตในการพจารณาการคาขางทาง

งานของ Williams และ Gurtoo (2012) นอกจากจะเสนอแนวคดทอธบายการคาขางทางแลว ในอกดานหนงยงสะทอนถงการตอยอดของการพจารณาการคาขางทางใน เชงธรกจ ซงมความชดเจน มากขนเปนลาดบ ตงแตงานศกษาผคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานคร ของ นฤมล นราทร (2548) สวนในเอกสารภาษาตางประเทศนน งานศกษาของ Wongtada (2013) ซงสบคนเอกสารภาษาองกฤษเกยวกบการคาขางทางและธรกจขนาดจว (Micro-enterprise) ในชวงป 1980-2012 (พ.ศ. 2523-2555) จากฐานขอมลอเลคทรอนคส ระบวามถง 45,828 รายการ และเมอจากดการศกษาลงมาใหเหลอเฉพาะประเดนการคาขางทาง ปจจยทสงผลตอความสาเรจในการประกอบการ และเปนการศกษาเชงประจกษ

22

(Empirical studies) ทมการระบวธการศกษาชดเจน กปรากฏวาเหลอเอกสารทมคณสมบตตามเกณฑขางตนเพยง 33 รายการเทานน และเปนการศกษาในทวปตาง ๆ ในจานวนนมเพยง 6 รายการทเกดขนกอนป 2000 ขอคนพบนสะทอนวา ความสนใจตอการศกษาการคาขางทางมมตดานการประกอบการชดเจนขน นอกเหนอจากการเนนยาทมตความยากจน และ ทางเลอกทจากด เทานน การค าขางทาง เชอมโยงกบแนวคดเรองเมองและพนทสาธารณะ แมการคาขางทางเปนปรากฏการณทพบทงในเมองและชนบท แตในเชงพนทพบวาในเมองมความหนาแนนมากกวา เนองจากเมองเปนพนทสาคญของการผลต การแลกเปลยน และการบรโภค เปนพนทของการซอขายสนคาบรการ การเคลอนยายทน การแลกเปลยนสนคาซงเชอมโยงกบระบบเศรษฐกจและการเปลยนแปลงทางสงคม ในระดบโลก ไมวาจะเปนสนคาทบรโภค การใชเวลา การใชชวต เนองจากเมองเปนเงอนไขใหทนนยมเจรญเตบโต พนทเมองจงเปรยบเสมอนสนามของการแขงขน และการตอสทงในมตเศรษฐกจ การเมอง แนวคดเรองเมองหรอคณลกษณะทควรจะเปนของเมองสงผลโดยตรงตอมาตรการของรฐทมตอการคาขางทาง เมองในฐานะพนทของการแขงขน จาเปนตองสรางจดขาย เพอดงดดทงนกทองเทยว นกลงทน และ ผอยอาศย ดวยเหตนเองทพนทสาธารณะกลายเปน “สนคา” ทมความสาคญ (Graaff and Ha, 2015, p. 5) ในการตอสเพอครอบครองพนทในเมอง เราจะพบวาผทไดเปรยบมกจะเปนธรกจในภาคทเปนทางการ ลกษณะรวมสาคญของนโยบายเกยวกบการคาขางทางในประเทศตาง ๆ คอ การไดรบอทธพลจากแนวคดการพฒนาเศรษฐกจและการพฒนาเมองกระแสหลก ซงสนบสนนเศรษฐกจในระบบ นาไปสการเบยดขบผคาขางทาง อาจกลาวไดวา ในทกประเทศการคาขางทางถกเบยดขบตลอดมา เหตผลสาคญของการเบยดขบคอความไมเปนระเบยบ การแขงขนทไมเปนธรรม และทาใหเมองดลาสมย ไมพฒนา และทสาคญเปนผลจากแรงกดดนของธรกจในระบบ นกธรกจอสงหารมทรพย เพราะการคาขนาดเลกบนพนทสาธารณะเปนอปสรรคตอการสะสมทนของธรกจ เหลาน และเมอธรกจเหลานไมสามารถเบยดขบการคาดวยตนเอง กใชวธ “ยมมอ” หนวยงานของรฐในการเบยดขบผคาขางทาง ทงดวยการ “กาจด” และ “จากด” การประกอบอาชพ ดวยวธการทงทางตรงและทางออม โดยทางตรง เชน จากดพนท จากดเวลา ไลรอ หามประกอบอาชพ สวนการเบยดขบทางออมทาดวยการวางผงเมอง และการใชพนทสาธารณะทจากดโอกาสในการประกอบการคาขนาดเลก ในขณะเดยวกนสนบสนนการคาขนาดใหญ เชน ศ นยการคา รานสะดวกซอ เปนตน มาตรการเหลานพบในประเทศตาง ๆ และประสบความสาเรจในระดบตาง ๆ กน ทงนอปสรรคสาคญตอความสาเรจของมาตรการขางตน กคอพลวตของระบบเศรษฐกจและสงคม ทง การเปลยนแปลงในกระบวนทศนการจางงานดงทไดกลาวแลว รวมทงแนวคด “เมองทวถง” บทบาทของแนวคดการพฒนาทยงยนและกระแสหลงสมยใหม ซงผคนตองการกากบชวตของตนเอง ดวยการหนเขาสการประกอบอาชพอสระ แทนการเปนแรงงานรบจาง (Cross, 2000)

ขอถกเถยงเกยวกบการคาขางทาง

23

การเปนกจกรรมดงเดมในเศรษฐกจนอกระบบ ทงลกษณะการประกอบการยงมความใกลเคยงกบกจกรรมในเศรษฐกจในระบบ ทาใหเกดขอถกเถยงเกยวกบความสมเหตสมผลของการคาขางทาง ขอถกเถยงเกยวกบการคาขางทางวนเวยนอยในประเดนการแขงขนทไมเปนธรรม สทธในการประกอบอาชพและสทธในพนทสาธารณะ และ การบรหารจดการเมองและบทบาทของการคาขางทาง (WIEGO, 2012) กลาวคอ 1. การแขงขนทไมเปนธรรม การคาขางทางถกกลาวหาวามความไดเปรยบ ทไมเปนธรรม ใน การแขงขน เนองจากไมตองเสยภาษ ไมตองเสยคาเชา คาสาธารณปโภคและคาใชจายอน ๆ ท การประกอบการคาในระบบตองรบภาระ ขอถกเถยงน มพนฐานจากวธคด เรองความเทาเทยม และในทางปฏบตก เปนความจรงทผคา ไมตองเสยภาษรายได เพราะการคาขางทางเปนกจกรรมทอยนอกการกากบของรฐ และรายไดอาจไมถงระดบทตองเสยภาษ แตในทางปฏบต ผคาเสยภาษมลคาเพม และการคาขางทางมตนทนไมนอยเชนกน การอยนอกการกากบของรฐทาใหเผชญกบความเสยงตาง ๆ เชน การถกยดสนคา การถกไลรอ และ ยงตองจายภาษ และคาธรรมเนยมในรปแบบตาง ๆ เชน คาธรรมเนยมเพอประกอบการคา คาปร บ คาคมครอง หรอสนบน เปนตน (Chen et al. 2005; Cross 2000) การคาขางทางจงมตนทนไมนอยกวารานคา แตเปนตนทนตางประเภทกน การทผคายอมจาย “ภาษและธรรมเนยม” ตาง ๆ นนกเปนเพราะคาใชจายในสวนนนอยกวาการเขาสการประกอบการในระบบ ในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 อนเปนชวงทเศรษฐกจฟนตว ประเทศกาลงพฒนากาวเขาส การพฒนาเศรษฐกจตามแนวการพฒนากระแสหลก ซงใหความสาคญตอการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ การยายถนจากชนบทเขาสเมองเพอแสวงหาโอกาสการทางาน สรางรายได เปนปรากฏการณสากล ทเกดขนในประเทศกาลงพฒนาจานวนมาก นโยบายและมาตรการเกยวกบการคาขางทาง จงเปนนโยบายทมลกษณะผอนปรน เนองจากการคาขางทางมบทบาทสาคญในการสรางงาน สรางอาชพและรายไดใหชาวชนบททมทางเลอกจากดในการประกอบอาชพในเมอง และยงชวยลดปญหาสงคม การพฒนาตามแนวเสรนยมใหม ซงมอทธพลอยางชดเจนในทศวรรษท 1990 เปนตนมา ทาใหประเดนการแขงขนทไมเปนธรรมระหวางการคาในภาคทเปนทางการและไมเปนทางการ ถกนามาขนมาใชเปนเหตผลในการไลรอการคาขางทาง โดยเฉพาะในกลมประเทศลาตนอเมรกา ในขณะทแนวคดเรองเมองทนสมยเปนระเบยบ ยงคงมอทธพลอยางมากตอนโยบายการบรหารจดการการคาขางทางในเมองตาง ๆ (Roever, 2014, p. 5; Jhabvala, 2010) รวมทงในกรงเทพมหานครดวย 2. สทธสองระดบ คอ สทธในการประกอบอาชพและสทธในพนทสาธารณะ สทธในการประกอบอาชพเปนสทธตามปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนรวมทงบทบญญตระหวางประเทศทใหความสาคญตอสทธในการประกอบอาชพ ในหลายประเทศ (รวมทงประเทศไทย) สทธในการประกอบอาชพยงเปนสทธตามรฐธรรมนญ และ ในขณะทสทธในการใชพนทสาธารณะกมความสาคญ ดวยเหตผลของสทธของประชาชนในการใชพนทสาธารณะนเองททาใหรฐบาลทองถนในหลายประเทศออกกฎหามทาการคาในพนทสาธารณะ ซงนอกจากจะเปนการพทกษสทธในพนทสาธารณะแลว ยงเปนประโยชนตอธรกจใน

24

ระบบ และ เปนแนวคดการบรหารจดการเมอง ทไมไดใหความสาคญกบการสร าง “เมองทวถง” หรอ “Inclusive cities” แมในหลายกรณประเทศตาง ๆ มการอนญาตใหประกอบอาช พได แตกในอาณาบรเวณทจากด กรณศกษาทนาสนใจคอสาธารณรฐอนเดย ซงศาลฎกามคาตดสนวา การหามประกอบอาชพการคาขางทางถอเปนการละเมดสทธในการประกอบอาชพ ในขณะทหลายประเทศอนญาตใหผคาประกอบการคาได แตกในระดบทจากด แตในหลายประเทศทงในยโรปและอเมรกาเชนกน ทเรมผอนปรนใหมจานวนผคามากขน กรณตวอยางทนาสนใจคอ กรณทคณะนตศาสตร ในมหาวทยาลยแคลฟอรเนย ลอสแองเจลส ออกมาตอสพทก ษสทธในการประกอบอาชพการคาขางทางใหแกผคาทยากจน นอกจากนนยงปรากฏในรายงานเอกสารจานวนหนงเกยวกบการออกมาเรยกรองใหรฐบาลทองถนผอนปรนใหประกอบอาชพการคาขางทางไดมากขน (Carpenter, 2015; Roja, 2015; Devlin,2015; Frommer et al., 2011; Liu, Burns, and Flaming 2015) การเปลยนแปลงนสะทอนวา เมอมความจาเปน ความขดแยงระหวางสทธสวนบคคลและสทธในพนทสาธารณะเปนเรองทจดการได 3. ภาพพจนของ เมองและบทบาทของการคาขางทาง ความสมพนธระหวางผมอานาจใน การจดการเมองและผคาขางทางเปนความสมพนธทขดแยงกนมาโดยตลอด และเปนความสมพนธแบบ ขน ๆ ลง ๆ กลาวคอ การคาขางทางถกมองวาเปนอปสรรคตอการพฒนาเมอง แตในขณะเดยวกนกเปน ทยอมรบวา การคาขนาดเลกเหลานมบทบาทสาคญ โดยเฉพาะบทบาทในเชงเศรษฐกจ ทชวยสรางงาน สรางรายได บรรเทาปญหาการวางงาน และลดปญหาความยากจน ทาใหประชาชนสามารถพงตนเองไดทางเศรษฐกจ ความสมพนธในลกษณะนทาให นโยบายหรอมาตรการเกยวกบการคาขางทางมความลกลน และไมสมาเสมอ มาตรการของกรงเทพมหานครเปนตวอยางหนงของความไมสมาเสมอน (นฤมล นราทร, 2557) ทศนะตอเมองและการจดการเมอง ทาให ขอถกเถยง เกยวกบการคาขางทาง ดาเนนมาโดยตอเนอง ประเดนความสวยงาม เปนระเบยบของเมอง ความสะดวกในการสญจรของผคน ประเดน ความสะอาด เชน การจดการขยะ กเปนปญหาเชนกน ทศนะทเปนลบตอการคาขางทางยงเปนผลจากความเขาใจผดทวาการคาลกษณะนปรากฏในยานทยากจนของเมอ ง หรอ ในประเทศทยากจนเทานน อยางไรกตามขอโตแยงสาคญ อกประการหน งทถกหยบยกขนมา โตแยงขอกลาวหาทวาดวย การเปนอปสรรคในการพฒนาเมอง กคอ บทบาทของการคาขางทางในเชงเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และประสทธผล ของหนวยงานของรฐในการ บรหาร จดการ เมอง บทบาทของการคาขางทางใน ดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม เชน แกปญหาความยากจน ลดคาใชจายดานสวสดการสงคม ลดปญหาความเหลอมลา สรางผประกอบการ ชวยใหผมรายไดนอยสามารถเขาถงสนคาอปโภค บรโภค สนบสนนวฒนธรรม สรางชวตชวาใหเมองไดรบการอางองในงานศกษาจานวนมาก สวนปญหาความไมเปนระเบยบ ความสะอาดนนถกมองวาเปนเพราะหนวยงานของรฐขาดประสทธภาพในการจดการ และในหลายกรณเกดจากฉอราษฎรบงหลวงในกลมเจาหนาทเกยวของ มากกวาทจะเปนขอบกพรองของการคาขางทาง (Neuwirth, 2011)

25

ขอถกเถยงทง 3 ประการขางตนแมจะถกนามาเปนขออางในการเบยดขบการคาขางทางในประเทศตาง ๆ แตกมระดบความสาคญไมเทากน เมอพจารณาจากนโยบายหรอมาตรการในการจดการการคาขางทาง รวมทงขออธบายในการกาหนดนโยบายหรอมาตรการนน ๆ เชน ในสหรฐอเมรกา ซงใหความสาคญตอประเดนความเทาเทยม นโยบายและมาตรการตาง ๆ กสะทอนแนวความคดดงกลาว สวนในสาธารณรฐ สงคโปร นโยบายการคาขางทาง แมจะ ใหคว ามสาคญตอภาพพจนของเมอง แต ในขณะเดยวกนกใหความสาคญตอสทธในการประกอบอาชพ และการใหความชวยเหลอเปนพเศษตอผคา ทมรายไดนอย สาหรบประเทศไทยนน จะพบวาแนวนโยบายทเปนทางการ กอนป 2557 ใหความสาคญอยางชดเจนตอประเดนภาพพจนของเมอง แตในทางปฏบตกเปดโอกาสใหผคาประกอบอาชพได แตแนวนโยบายตงแตป 2557 เปนตนมาปรากฏชดในเรองสทธในพนทสาธารณะ สงผลใหมการไลรอ ผคาขางทาง อยางตอเนองมาจนถงปจจบน (ประเดนการบรหาร จดการใน กรงเทพมหานครและตางประเทศปรากฏในบทท 4) 2.4 นโยบายบรหารจดการการคาขางทาง

ในฐานะกจกรรมทางเศรษฐกจทเกยวกบชวตประจาวนทงในมตเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม การคาขางทางจงเปนกลมเปาหมายของนโยบายและมาตรการของรฐทงในระดบชาตและระดบทองถน นโยบายและมาตรการของรฐเกยวกบการคาขางทาง เปนเรองทมหลากมต และมความซบซอนซงมทมาจากหลายสาเหต ดงน

1. การคาขางทางมทงศกยภาพและประโยชน และสรางปญหาในการบรหารจดการเชนกน 2. มผมสว นไดสวนเสยจานวนมาก ในจานวนนกลมทมความขดแยงอยางชดแจงทสดกคอ

ประชาชนทใชพนทสาธารณะ โดยเฉพาะเสนทางสญจร ในขณะทกลมผมสวนไดสวนเสยสาคญอกกลมหนง คอ ธรกจในระบบตงแตหางราน รานสะดวกซอ ไปจนถงหางสรรพสนคาขนาดใหญ กลบไมปรากฏความขดแยงอยางชดเจน แมเอกสารจานวนมากจะระบถงผลประโยชนทขดกนระหวางผคาขางทางกบธรกจในภาคทเปนทางการกตาม (Cross, 2000; Bromley, 2000) ทศนะของประชาชนตอการคาขางทางขนอยกบประสทธภาพในการบรหารจดการ การเปนอปสรรคตอการสญจรสงผลโดยตรงตอทศนะทางลบของประชาชนตอการคาขางทาง สวนมาตรการไลรอการคาขางทาง สามารถตอบโจทยเรองความเปนระเบยบ สอดคลองกบแนวคดการพฒนาเมอง และทสาคญ สอดคลองกบผลประโยชนของธรกจในระบบ โดยเฉพาะรานสะดวกซอและหางสรรพสนคา

3. บทบาทของรฐตอการคาขางทาง อาจมลกษณะยอนแยง กลาวคอ ในดานหนง รฐมหนาทกากบดแลการบงคบใชกฎหมาย เพอใหเกดความเปนระเบยบ รวมทงการคมครองผบรโภคในการซอสนคาทปลอดภย และไมถกเอารดเอาเปรยบ แตในขณะเดยวกนรฐมหนาทสนบสนนใหประชาชนมสมมาชพ มรายได สามารถเขาถงสนคาบรการตาง ๆ ขออางเกยวกบความเปน

26

ระเบยบ บทบาทตางเหลานรฐสามารถบรรลไดดวยวธการตาง ๆ กน แตมกจะเปนประเดนถกเถยงทชดเจนและสรางความยอนแยง ทงนเนองจากธรรมชาตของการคาขางทางทแมจะมบทบาทหนาททชดเจน แตกไปดวยกนไมไดกบแนวคดการพฒนาเมองทใหความสาคญกบความทนสมย (Bromley, 2000)

4. ชองวางระหวางนโยบายและการนานโยบายไปปฏบต เนองจากการนามาตรการไปปฏบตตองเกยวของกบผคนจานวนมาก ทงจานวนผคาและเจาหนาทของรฐ อปสรรคของการนานโยบายไปปฏบตยงเปนผลจากการขาดขอมลทชดเจนเกยวกบผคาขางทาง การประกอบอาชพ คณลกษณะ รวม ทงความเชอมโยงกบการคาในระบบ การนานโยบายไปปฏบตมก ทาไดไมสมาเสมอหรอถวนหนา และนาไปสผลทไมคาดคดไดเสมอ (Bromley, 2000) อาจจะเปนดวยความซบซอนนเองททาให นโยบายและมาตรการของเกยวกบการคาขางทางมทงมตของการจากดและการพฒนา และมกไมคงททงในตวนโยบายและการนาไปปฏบต

สวนนโยบายและมาตรการเกยวกบการคาขางทางนน งานศกษาของ McGee and Yeung (1977) เสนอวามาตรการของรฐเกยวกบการคาขางทางจาแนกไดเปน

1. มาตรการดานทาเลการคา (Locational) เปนมาตรการทเกยวของกบทาเลทตงการคา เชน กาหนดจดผ อนผนใหคาและจดหามทาการคา จดระเบยบ ไลรอ ยายผคาออกจากพนทการคา หามโอนสทธในพนทขาย การตเสนระบขอบเขตการคา การทาทะเบยนผคา มาตรการดานทาเลการคาทเปนทนยมทสดประการหนงกคอ การยายการคาออกจากถนน แลวจดหาทคาใหผคา ซงแมวาบางสวนจะประสบความสาเรจ แตทไมไดประสบความสาเรจ กมไมนอย เพราะไมไดยายผซอ หรอผซอไมไดไมไดยายตามไปดวย สงผลใหผคาตองหวนกลบมาทเดม ซงหลายกรณพบวาพนทขายถกครอบครองโดยผคารายใหมแลว

2. มาตรการดานโครงสราง (Structural) หมายถง มาตรการทพฒนาการประกอบอาชพสนเชอเพอพฒนาอาชพการเกบคารกษาความสะอาด การแปลงสนทรพยเปนทน

3. มาตรการดานการศกษาและพฒนา (Educational) การอบรมผคา การรณรงคเรองสขาภบาลอาหาร เปนตน

ภายใตมาตรการขางตน การจดการอาจจาแนกออกไดเปน 4 รปแบบ ตามนโยบายของผมบทบาทในการบรหารจดการ ดงตารางท 2-1 ตารางท 2-1 แนวนโยบายเกยวกบการคาขางทาง

นโยบาย รปแบบท 1 รปแบบท 2 รปแบบท 3 รปแบบท 4 มาตรการ 1. พนท อนญาตใหประกอบ

การคาไดในพนท ทตองการ

อนญาตใหประกอบการคาไดในพนทเดม

อนญาตใหประกอบการคาไดใน

ไมอนญาตใหประกอบการคาใด ๆ ในเมอง

27

นโยบาย รปแบบท 1 รปแบบท 2 รปแบบท 3 รปแบบท 4 มาตรการ

แตยายผคาในบางพนทไปในพนททไดรบอนญาต

บางพนททรฐจดให

2. โครงสราง

สนบสนนผคาในรปแบบตาง ๆ เชน (1) ทนกยมเพอประกอบอาชพ (2) ใหสทธพเศษบางประการ เพอสนบสนนใหมผคาเพมขน (3) สนบสนนใหผผลต ในภาคอตสาหกรรมกระจายสนคาผาน ผคาขางทาง

สนบสนนผคาตามรปแบบท 1 แตในระดบทจากด

จากดการคาขางตามรปแบบท 4 แตมความรนแรง นอยกวา

จากดการคาขางทางโดย (1) ตงคาธรรมเนยมการประกอบการใหสง (2) สรางขอจากดทางกฎหมายในลกษณะ ตาง ๆ (3) จงใจผปฏบตหนาทกากบดแลการคาขางทาง อยางเครงครดดวยการใหคาตอบแทนทสง

3. การศกษา และพฒนา

สนบสนนผคาขางทางโดย (1) ยกยองใหเปนตวอยางผประกอบการทประสบความสาเรจ (2) สนบสนนใหสาธารณชนซอสนคาหรอใชบรการจากผคาขางทาง (3) สนบสนนใหมการศกษาจากประสบการณ การทางานจรงมากกวาการศกษาในระบบ

สนบสนนดวยมาตรการตามรปแบบท 1 แตในระดบทจากด

จากดการคาขางตามรปแบบท 4 แตมความรนแรง นอยกวา

จากดการคาขางทางโดย (1) เนนยาความ ไมถกตองของการคาขางทาง (2) เนนยาปญหาธรรมาภบาล การกระทาทไมถกกฎหมายในการประกอบการ (3) เนนยาอนตรายในประเดนความสะอาด และสขาภบาลอาหาร

ทมา: McGee and Yeung (1977, p. 43)

มาตรการจากด จดระเบยบ ไลรอ มกจะชดเจนในพนททมการกระจกตวหนาแนน ซงเปนพนท ทมความขดแยงระหวางผ มสวนไดสวนเสยสาคญ ดงนน จะพบวา แมในเมองเดยวกน การเลอกใชมาตรการ และระดบความเขมงวดในการก ากบการคาขางทางกยงแตกตางกน ขนอยกบปจจยตาง ๆ

28

เชน สขอนามย ความปลอดภยในการสญจร ความเปนระเบยบ และพลงของผมสวนไดสวนเสยสาคญ ในขณะท ความจาเปนของการมการคาขางทาง การสนบสนนเศร ษฐกจในพนท และ การสรางงาน อาจไมใชประเดนทถกนามาพจารณาในการกาหนดนโยบาย ดวยเหตนเอง การคาขางทางจงมกถกเบยดขบออกมาจากเขตพนทเศรษฐกจ จนดราวกบพยายามจากดโอกาสสรางรายไดของการคาขางทาง หรอ จากดใหการคาขางทางใหบรการสาหรบยานคนจนเทานน สวนการคาในพนททไมใชพนทเศรษฐกจ จะไมไดรบความสนใจมากนกในเชงนโยบาย (Bromley, 2000) มาตรการท 2 และ 3 มลกษณะเปนการลงทนทางสงคมและทนมนษย ระดบการใหความสาคญตอมาตรการตาง ๆ เหลาน สะทอนทศนะของผบรหารเมองตอการคาขางทาง ขอเสนอรปแบบมาตรการขางตน สะทอนนโยบาย 3 แนวทาง คอ

1. นโยบายสนบสนนการคาขางทาง เปดโอกาสใหผคาดาเนนการได โดยรฐบาลใหการสนบสนน ตามมาตรการขางตน

2. นโยบายทปฏเสธการคาขางทาง รปธรรมของนโยบายคอการขจดการคาขางทางออกจากพนทสาธารณะ

3. นโยบายทอยกงกลาง คอ มทงสนบสนนแมจะไมเตมท และเบยดขบในระดบทรนแรงนอยกวาการปฏเสธโดยสนเชง โดยมาตรการของนโยบายปรากฏในรปของการกากบดแล การจากดพนทการคา ในขณะเดยวกนกมมาตรการในเชงโครงสรางหนนเสรม ทงในมต ดานโครงสรางและการศกษาและพฒนา

นอกจากแนวนโยบายขางตน งานศกษาของ Walsh and Maneepong (2013) เสนอวา ในบางประเทศ ม นโยบายทผนวกรว มใหผคาเปนสวนหนงของสงคม (Inclusion) เนองจากตระหนกถงความสาคญของการคาประเภทน นโยบายจงปรากฏในรปของการมหนวยงานทดแลโดยตรง หรอมนโยบายทชดเจนเกยวกบผคากลมน เชน ในสหพนธรฐมาเลเซยมนโยบายแหงชาตวาดวยการคาหาบเร (National Policy on Hawkers) สวนในสาธารณรฐสงคโปร มนโยบายชดเจนเกยวกบการคาขางทางเชนกน โดยหนวยงานทมหนาทกากบดแลคอ สานกงานสงแวดลอมแหงชาต (National Environment Agency) ขอเสนอของ Walsh and Maneepong (2013) สอดคลองกบพฒนาการการบรหารจดการการคาขางทางในบางประเทศ ซงปรบทาทจากการเบยดขบการคาขางทาง มาสความพยายามในการผนวกรวมผคาขางทางใหเปนสวนหนงของสงคม ดวยการแสวงหาแนวทางในการอยรวมกนระหวางผคาและเมอง และใหผคาเขามามสวนรวมในการบรหารจดการดวย แทนทจะเปนการดาเนนการโดยรฐเทานน มการทางานรวมกนระหวางหนวยงานของรฐคอองคกรปกครองทองถนกบผคาในการบรหารจดการการคาขางทาง เชน การสรางตลาดเปนสถานทขายใหผคา การสนบสนนใหผคารวมตวกนเพอจดการตนเอง รวมทงการตงสหกรณ เปนตน แนวทางนปรากฏชดเจนในทวปแอฟรกาและเอเชย ถงกบมเอกสารทอธบายแนวทางและขนตอนในการบรหารจดการ การสนบสนนใหผมสวนไดสวนเสยสาคญมสวนรวมใน

29

การบรหารจดการในเรองทกระทบตอเขา แนวทางนเกดขนจากการ ตระหนกในความเปนจรงของสถานการณการจางงานทเปลยนแปลงไป รวมถงความสาคญของการคาขางทางตอเศรษฐกจในภาพรวมและวถการดารงชวตของผคน ทาใหมความพยายามในการแสวงหาวธในการบรหารจดการ โดยท ไมทาลายศกยภาพในการสรางงานสรางรายได ในขณะเดยวกนตระหนกถงความสาคญของสภาพแวดลอมของเมอง คณคาของกจกรรมเศรษฐกจและผคนทประกอบอาชพดวย (David, Ulrich, Zelezeck and Majoe, 2014; Roever, 2014; Loc, Moustier, Paule, Thinh and Ha, 2013) ทงนเงอนไขความสาเรจประการหนงของแนวทางนคอ การรวมกลมของผคา และการมผแทนกลมททาหนาทเปนตวแทนใน การรวมกาหนดแนวทางและขนตอนการดาเนนการ การดาเนนการในลกษณะขางตนสอดคลองกบแนวคด “เมองทวถง” หรอ Inclusive Cities ซงเกดขนจากการทประชากรมากกวาครงหนงของโลกอาศยอยในเมอง เมองจงมบทบาททงในดานแกไขปญหาความยากจนและสรางความมงคงไปพรอม ๆ กน และแมวาเมองจะมความสาคญตอการสนบสนนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและการขจดความยากจน แตกปรากฏวาประชาชนในเมองไมไดรบอานสงสจากการพฒนาเปนเมองและผลประโยชนตาง ๆ จากการพฒนาเปนเมองไมไดกระจายสผคน อยางเทาเทยมกน สงผลใหประชาชนบางกลมถกเบยดขบทงในดานพนท เศรษฐกจและสงคมทงในรปของการเขาไมถงทอยอาศย และโอกาสตาง ๆ ในชวต และทายทสดเขาสตลาดงานทใหรายไดนอย และ มความไมมนคงในรายได เปนตน สถานการณนนาไปสผลกระทบในดานตาง ๆ เชน ชองวางทางเศรษฐกจ สงคม การขาดการมสวนรวมในดานตาง ๆ ซงปญหาหนงทเกดขนกคอ หนวยงานของรฐทมหนาทใน การตอบสนองปญหาตาง ๆ ของประชาชนทาหนาท ไมไดเตมท เนองจากประชาชนบางกลมไมไดม สวนรวมในการนาเสนอขอมลทนาไปปรบปรงหรอเปลยนแปลงบทบาทหนาทของรฐ สถานการณนนาไปสขอเสนอการทางานเชงบรณาการระหวางมตดานพนท เศรษฐกจและสงคม ซงผสมผสานการเขาถงทอยอาศย โครงสรางพนฐาน การสรางการมสวนรวมของคนกลมตาง ๆ และ การเปดโอกาสในเชงเศรษฐกจ เชน พนทประกอบอาชพ การสนบสนนดานเงนทน การพฒนาความรและทกษะ เปนตน (The World Bank, 2015, pp.6-10) สาหรบการคาขางทางจงหมายถงการมสวนรวมในการตดสนใจในเรองทสาคญ มโอกาสการประกอบอาชพ เขาถงสาธารณปโภคขนพนฐาน รวมทงสขภาพความปลอดภยทงสาหรบ ผประกอบอาชพและผบรโภค แนวทางน สอดคลองกบเปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals หรอ SDGs) ตามวาระการพฒนาในชวงป 2016-2030 (พ.ศ. 2559-2573) ของสหประชาชาต

เปนทนาสงเกตวา กรอบคดของนโยบายการจดการการคาขางทางในหลายประเทศและรวมทงประเทศไทย ไมไดมพลวตดงเชนแนวคดทอธบายการคงอยและขยายตวของการคาขางทาง รวมทงไมไดมลกษณะ “กาวหนา” ดงเชนปรากฏการณทเกดขนในทวปแอฟรกา และในบางประเทศในกลมประเทศอาเซยน และทสาคญไมไดสอดคลองกบกระแสการพฒนา “เมองทวถง” ซงมงขจดความเหลอมลาจากการพฒนาเปนเมอง นโยบายการคาขางทางทดจะ “กาวหนา” มากทสดนาจะเปนในกรณของประเทศ

30

อนเดย ซงกฎหมายการประกอบอาชพการคาขางทาง (The Street Vendors (Protection of Livelihood and Regulation of Street Vending Act 2014) ประกาศใชในป 2014 (พ.ศ. 2557) กฎหมายฉบบนยอมรบวาการคาขางทางเปนกจกรรมเศรษฐกจซงเปนประโยชนตอทงผขายและผบรโภค 2.5 คณลกษณะของผคาขางทางและการจดประเภทการคาขางทาง

ขอถกเถยงทถกนาเสนอตลอดมา เพอใหเหตผลตอ การผอนปรนอนญาตใหมการคาขางทาง คอ การทผคามฐานะยากจน ไมม ความรและทกษะเพยงพอทจะหางานทมรายได เพยงพอ คนเหลานจานวนไมนอยเปนผยายถนจากชนบทสเมองใหญ ในชวงทประเทศกาลงพฒนา รวมทงประเทศไทย กาวเขาสการพฒนาเศรษฐกจสงคม อตสาหกรรม ตามแนวทางการพฒนากระแสหลก คาอธบายนมอทธพลมากในชวงทศวรรษท 1960-1980 ดงจะพบจากงานวจยจานวนมากเกยวกบการคาขางทาง ผคาขางทางมทงทเปนหญงและชาย สดสวนระหวางผคาหญงและชาย ไมแตกตางกนมากนก ยกเวนในประเทศทผหญงมโอกาสจากดในการทางาน สวนในประเดนอาย พบผคาขางทางในทกชวงอาย เชนกน การศกษาเกยวกบการคาขางทางในเมองตาง ๆ ในหลายประเทศ ในชวงระยะเวลาทแตกตางกน สะทอนถงความแตกตางในดานสงคมและเศรษฐกจของผคา เชน อาย การศกษาและฐานะทางเศรษฐกจ ดงจะพบวาในระยะหลง ผคาทไมไดยากจนมจานวนเพมขน และการเขาสอาชพไมไดเกดจากความจาเปนทางเศรษฐกจเทานน ความหลากหลายในคณลกษณะของผคาขางทาง ไมไดถกนามาเปนประเดนใน การบรหารจดการการคาขางทาง แตคณลกษณะทมผลตอการจดการคอประเภทของการคาขางทาง ซงมงานศกษาทใชเกณฑพจารณาหลายเกณฑ ดงน

1. เกณฑดานการเคลอนท ภายใตเกณฑน อาจจาแนกไดเปนการ คาซงค าอยกบทและท เคลอนทไปตามพนทขาย

การเคลอนทของผคาเคลอนท มพฒนาการตามเทคโนโลย กลาวคอ ในสมยกอนผคาแบกหาบ และเดน เรขาย หรอ อาจจะใชตะกราวางสนคาแลวทนไวเหนอ ศรษะ เมอเทคโนโลยพฒนาขน ผคาใชรถเขน รถกระบะ ซงสามารถขายสนคาไดหลากหลาย ไ มวาจะเปน ของใช หรอ อาหาร การใชรถกระบะขายอาหารในชวงหลงพฒนาเปน Food Truck ซงพบเหนไดในประเทศตาง ๆ รวมทงประเทศไทย ทงรถเขน รถกระบะ หากไมหยดอยกบท กถอวาเปนการคาทเคลอนทไดแตหากหยดอยกบทถอวาเปนการคาแบบอยกบท

2. เกณฑสถานภาพการทางาน ภายใตเกณฑน จาแนกผคาได 3 กลม (Bromley and Gerry, 1979: 6) 2.1 การประกอบอาชพอสระอยางแทจรง หรอ True Self-employment ผคาสรางรายได

จากการทางานโดยอสระสามารถเลอกผจาหนายวตถดบและวธการประกอบการคา

31

2.2 การประกอบอาชพอสระในลกษณะการจางงานแฝงหรอ Disguised wage-work ซงหมายถง ผคาไมไดเปนลกจางของสถานประ กอบการ แตรบผลตอบแทนการขายจากสถานประกอบการในรปคาจาง หรอ สวนแบงกาไร

2.3 การประกอบอาชพอสระในลกษณะพงพงหรอ Dependent work ผคาพงพงสถานประกอบการ ในรปของการถกผกขาดการซอสนคาเพอการประกอบอาชพ เชนผคาในกลมแฟรนไชสหรอเครอขายประเภทตาง ๆ

3. เกณฑความถกตองตามกฏหมาย นอกจากจดประเภทตามการเคลอนทแลว มผเสนอใหจดประเภทการคาขางทางโดยใชเกณฑความถกตองตามกฎหมาย ภายใตเกณฑน ผคาจาแนกไดเปน 3 กลม (Greenburg, Topol, Sherman and Cooperman, 1980) คอ

3.1 กลมทดาเนนการโดยถกตองตามกฎหมาย (Legitimate vendors) คอ กลมทประกอบอาชพเตมเวลา จายคาธรรมเนยมและภาษใหรฐ

3.2 กลมผคาทประกอบการคาในลกษณะชวคราว (Ephemeral vendors) กลมนไมไดประกอบอาชพเตมเวลา แตจะขายในพนทตลาด หรอ ตลาดนด หรอ ในเวลามเทศกาลพเศษ

3.3 กลมผคาทประกอบการคาโดยไมถกกฏหมาย (Underground vendors) กลมนขายสนคาในพนททไมไดรบอนญาต หรอ โดยไมไดรบอนญาต

ความนาสนใจของงานชนนคอการเรยกการคาขางทางวา การคาปลกทมใชการคาในราน (Non-Store Retailing) และการจดแบงประเภทในลกษณะน ประเดนพนทสาธารณะอาจจะไมใชประเดนทมความสาคญ ยกเวนในกรณผคากลมท 3

4. เกณฑดานความถาวรหรอชวคราวในการประกอบอาชพ Wakefield, Castillo, and Beguin (2007) เสนอใหใชเกณฑความถาวรหรอชวคราวใน

การประกอบอาชพในการจดแบง โดยนยน ผคาขางทางจาแนกออกไดเปน 4 กลม 4.1 กลมผคาทประกอบอาชพเพอหารายไดพเศษ (Sideline) โดยคาขายตามเทศกาล 4.2 กลมผคาทประกอบอาชพถาวร แตเคลอนยายไปตามตลาดทเปดดาเนนการชวคราว

(Nomadic) เชน ผคาตามตลาดนด ซงขายสนคาเปนอาชพหลก แตไมไดมทขายเปน หลกแหลง

4.3 กลมผคาทประกอบอาชพเฉพาะในชวงเวลาเฉพาะ (Opportunistic) และประกอบอาชพในลกษณะชวคราวกวาผคาแบบแรก

4.4 กลมผคาแบบดงเดม (Traditional transient) หมายถง ผคาทขายสนคาเปนอาชพหลก ตงวางสนคาทงเปนทหรอมการเคลอนยาย ผคาขางทางสวนใหญจดอยในกลมน ผคากลมนจะไดรบผลกระทบมากทสดจากการไลรอหรอจากดพนทประกอบอาชพขางทาง

32

5. เกณฑฐานะทางเศรษฐกจ ซงเปนเกณฑทตองการขอมลในการจดประเภท การศกษาเกยวกบผคาขางทางยนยน

ความหลากหลายทางเศรษฐกจของผคา (นฤมล นราทร, 2548) ซงอาจจาแนกไดเปน 5.1 ผคาในระดบยงชพ

5.2 ผคาทมรายไดพนระดบยงชพ และไมประสงคขยายการประกอบอาชพ 5.3 ผคาทประสงคขยายการประกอบอาชพ

6. เกณฑเหตผลในการประกอบอาชพ จากทฤษฎทอธบายการคาขางทางทไดเสนอไวขางตน กจะพบวา เกณฑอกชดหนงทอาจใชใน

การจาแนกผคา คอ เกณฑเหตผลในการเขาสอาชพ ซงสามารถจาแนกผคาได 3 กลม 6.1 ผคากลมแรกประกอบอาชพดวยความจาเปน ตามขอเสนอของสานกทวลกษณและ

แนวคดโครงสราง 6.2 ในขณะทผคากลมทสองเขาสอาชพ เนองจากเลงเหนโอกาสในการสรางรายได และ 6.3 ผคากลมทประกอบอาชพ ดวยเหตผลทางสงคมและวฒนธร รม เนองจากตองการ

ความยดหยนในการใชชวต จงไมตองการทางานประจา แมวาผคาจะประกอบอาชพดวยเหตผลทแตกตางกน แตการมรายไดและกาไรจาก การประกอบอาชพมความสาคญสาหรบผคาทกกลม

7. เกณฑการจดประเภทอาชพตามมาตรฐานสากล (International Standard Classification of Occupation: ISCO-08) 1 นอกจากเกณฑทใหความสาคญกบคณลกษณะดานการเคลอนท สถานภาพ การทางาน กฎหมาย ฐานะทางเศรษฐกจ และ เหตผลในการเขาสอาชพแลว สมควรทจะระบไวในทน ดวยวา การคาขางทางไดรบการจดประเภทอาชพตามมาตรฐาน ISCO-08 ไวในรหสอาชพท 5211 และ 5212 ในหมวดอาชพท 5 (พนกงานบรการและจาหนายสนคา ซงรวมการจดเตรยมอาหารพรอมบรโภคไวดวย) และ รหสอาชพ 9520 ในหมวดอาชพท 9 (ผประกอบอาชพงานขนพนฐาน ซงไมรวมการจดเตรยมอาหารพรอมบรโภค) การจดประเภทอาชพตามมาตรฐานสากล เปนการจดประเภทอาชพโดยใชเกณฑ “งาน” และ “ทกษะ” ตามองคประกอบ 4 ดานคอ สาขาวชาและความรทจาเปนตองใช เครองจกรและ

1 การจดประเภทอาชพตามมาตรฐานสากล (International Standard Classification of Occupation:

ISCO) เปนมาตรการกาหนดประเภทอาชพโดยองคการแรงงานระหวางประเทศ ซงมวตถประสงคเพอใหมตนแบบมาตรฐานการจดประเภทอาชพ และ เพอใหสามารถเปรยบเทยบการดประเภทอาชพระหวางประเทศได มาตรฐานทใชในปจจบนเปนมาตรฐานทกาหนดในป 2008 จงเรยกวา (ISCO-08) สาหรบประเทศไทย สานกงานสถตแหงชาตไดจดแปลมาตรฐานชดน และไดใชเปนมาตรฐานในการรวบรวมสถตสามะโนประชากร ภาวะการมงานทา เพอประโยชนในการวางแผนทเกยวของกบการศกษาและ การจางงาน (สานกงานสถตแหงชาต, 2553)

33

เครองมอทใช วตถดบทใช และ สนคาบรการทผลต หมวดอาชพท 5 และ 9 ใชทกษะระดบท 2 และ 12 ตามลาดบ (ILO, pp. 246-7) ความแตกตางทชดเจนระหวางทกษะทใชคอทกษะดานการบรการ จดเตรยมอาหารและสขอนามย (ILO, 2012, p. 247) จากเกณฑน สามารถจาแนกผคาไดเปนผคาทเตรยมอาหาร และ ไมไดเตรยมอาหาร การจาแนกลกษณะนทาใหเหนความจาเปนของประเดนสขาภบาลอาหาร

จากเกณฑการจดแบงขางตนพบวาผประกอบการการคาขางทางเปนไดทงกลมทประกอบอาชพถกกฎหมายและไมถกกฎหมาย คอ ผประกอบการคาในจดผอนผนและนอกจดผอนผน โดยเปนกลมผคาแบบดงเดม คอ มรายไดหลกจากการขายสนคา หรอประกอบการคาขางทางเปนอาชพหลก และสวนใหญเปนผประกอบอาชพอสระอยางแทจรง ผคามฐานะทางเศรษฐกจทหลากหลาย และเขาสอาชพดวยเหตผลทแตกตางกน รวมทงความสาคญของประเดนสขาภบาลอาหาร การทาความเขาใจเกยวกบความแตกตางในกลมผคา จะเปนประโยชนตอการกาหนดนโยบายการบรหารจดการการคาขางทาง

2.6 ขอเสนอการจดการการคาขางทาง

ขอเสนอแนะเกยวกบการจดการการคาขางทางปรากฏในประเดนตอไปน 1. ขอเสนอใหพจารณาการคาขางทางในมมมองทสอดคลองกบการเปลยนแปลงในบรบท

เศรษฐกจ สงคม และ การเมอง การเปลยนแปลงดานเศรษฐกจสงคมปรากฏทงในดานการเปลยนกระบวนทศนการจางงาน การเนนยาความสาคญของการทางานเพอใหเกดการผนวกรวมเปนสวนหนงของสงคม (Social inclusion) ซงเชอมโยงกบแนวคดเมองทวถง (Inclusive Cities) และการสนบสนนบทบาทของภาคประชาสงคมในการกาหนดนโยบาย

ภายใตสถานการณการเปลยนแปลงเหลาน การคาขางทางจะยงคงดารงอยเนองจากเปนกจกรรมทยงมบทบาทและความสาคญตอสงคม (Wongtada, 2013) การเปลยนแปลงในกระบวนทศนการจางงาน ยงทาใหผคาขางทางรายใหมมแนวโนมเพมขน นอกเหนอไปจากผคาทเปนผประกอบอาชพมากอนหนา นอกจากนนแนวคดเกยวกบเมองทวถง (Inclusive Cities) ยงสงผลตอการกาหนดแนวทางการบรหารจดการการคาขางทางดวย

2. ขอเสนอแนวทางในการบรหารจดการการคาขางทาง จากสถานการณการเปลยนแปลงขางตน มขอเสนอเกยวกบการบรหารจดการการคาขางทางดงน (Yasmeen and Nirathron, 2014; David, 2 ทกษะระดบท 1: ปฏบตงานงาย ๆ ใชแรงกายเปนหลก ใชแรงงานและความอดทน อาจมงานเขยน

หรอคานวณบาง แตไมใชงานหลก การศกษา ทตองการคอระดบประถมศกษาหรอระดบตนของการศกษาขนพนฐาน อาจไดรบการอบรมหรอมประสบการณในงานทเกยวของมาบาง ทกษะระดบท 2: คานวณตวเลขไดถกตอง มความสามารถในการอานขอมลเพอบนทกการทางาน คานวณตวเลขไดถกตอง ตดตอสอสารกบบคคลอน ๆ ได การศกษาทตองการคอระดบมธยมศกษาตอนตน หรอ ตอนปลาย หรอประกาศนยบตรวชาชพชนสง รวมถงความรทไดรบจากการฝกอบรม

34

Ulrich, Zelezeck and Majoe, 2014; Roever, 2014; นฤมล นราทร, 2557; Wongtada, 2013; Loc, Moustier, Thinh and Ha, 2013; Bhowmik, 2010; Cross, 2000; Bromley, 2000)

2.1 การจดการการคาขางทางควรใหความสาคญทงตอมตเศรษฐกจ สงคม และ วฒนธรรม รวมทงนโยบายการสนบสนน และจากดมตเหลานครอบคลมทงการประกอบอาชพ และ ผมสวนไดสวนเสยสาคญ คอ ผประกอบอาชพ ผบรโภค และ ประชาชน

2.2 ตระหนกถงความหลากหลายของผคา สาหรบผคาทประกอบอาชพอสระ การคาขางทาง คอ การประกอบการธรกจขนาดจว (Micro-enterprise) ซงผคาเปนผประกอบการทมคณลกษณะหลากหลาย และมเงอนไขและเปาหมายการประกอบอาชพทแตกตางกน ตงแตเพอความอยรอด ไปจนถงการสะสม ทน การขยายการประกอบอาชพ และยงเชอมโยงกบการพงตนเอง ซงประเดนหลงนครอบคลมมตทหลากหลายมาก นโยบายและมาตรการทเกยวของตองใหความสาคญตอความหลากหลายเหลาน ซงจะเปนไปไดกตอเมอมขอมลทชดเจนเกยวกบผคา

2.3 สนบสนนใหเกดการขยายการประกอบอาชพ ในกลมทมศกยภาพ 2.4 นอกจากเกณฑดานสถานภาพการทางาน เกณฑดานความถาวรในการประกอบอาชพ

ฐานะทางเศรษฐกจควรไดรบการพจารณาดวย ผคาขางทางเปนผคาทประกอบอาชพถาวร ซงแตกตางจากผคาทประกอบอาชพในเวลาหรอเทศกาลพเศษ การจดการดานพนทจงยอมแตกตางจากผคาทประกอบอาชพในเวลาพเศษ (เชน ถนนคนเดน)

2.5 ใหความสาคญผคาทมรายไดนอย ทตองการการสนบสนนเปนพเศษ 2.6 สนบสนนใหผคามความรบผดชอบตอสงคม ทงในดานการเคารพก ฎหมาย การขาย

สนคาทมคณภาพ การกากบดแลพนทการคามใหกระทบตอสทธของผใชพนทสาธารณะ

บทท 3

วธการศกษา

การบรหารจดการการคาขางทางมมตทหลากหลาย และมผมสวนไดสวนเสยสาคญจานวนหนง ขอมลทตองใชเพอทาความเขาใจกบสถานการณการคาขางทางจงมหลายชด ทงขอมลจากเอกสาร เพอสรางกรอบแนวคดในการศกษา และทาความเขาใจสถานการณการบรหารจดการการคาขางในประเทศตาง ๆ และขอมลจากพนท เพอทาความเขาใจกบสถานการณจรง

ขอมลประกอบการศกษาครงนมาจากการศกษาเอกสารและขอมลในพนท การศกษาเอกสารใชขอมลทงสอสงพมพและสออเลกทรอนกส โดยใหความสาคญกบหนงสอ งานวจย บทความวชาการ และเอกสารทเผยแพรโดยหนวยงานของรฐ ในกรณทจาเปน คอ ไมสามารถสบคนขอมลจากแหลง อน ๆ ได ผวจยใชเอกสารอน ๆ เชน บทความจากหนงสอพมพ และ เวบไซด ประกอบ การรวบรวมขอมล ในพนท ใชการศกษาแบบผสานวธ ทงเชงปรมาณและคณภาพ ผใหขอมลสาคญในพนท คอ ผคา (ซงรวมตวแทนผคา ดวย) ผซอ ประชาชน เจาหนาทจากหนวยงานของรฐ ทเกยวของทงทมหนาทในการกากบดแลการคาขางทาง และหนวยงานทมบทบาทหนาทในการสนบสนนการประกอบอาชพ และนกวชาการในสาขาทเกยวของ กบความยากจน การบรหารจดการเมอง และองคกรพฒนาเอกชนททางานเกยวกบผคาขางทาง 3.1 พนทการศกษา

เนองจากเปนการศกษาเบองตน และทมาของการศกษามาจากประเดนสาคญ คอ ความขดแยงในการใชพนทสาธารณะคอทางเทา และ บทบาทของการคาขางทางตอเมอง ทงในมตของการแกไขปญหาความยากจน การสรางผประกอบการ การเลอกพนทศกษาจงใหความสาคญตอพนทท สอดคลองกบประเดนขางตน แทนทจะใหความสาคญกบการคาในยานชมชนดวย จากการหารอกบหวหนาฝายตรวจและปฏบตการ กองตรวจและปฏบตการพนท 1 และ รองหวหนา ฝายตรวจและปฏบตการ พนท 2 สานกเทศกจ ไดขอมลวาคณลกษณะของผคาไมมความแตกตางกนระ หวางพนทกรงเทพชนนอก หรอชนใน แมวาผซอจะมลกษณะแตกตางกนกตาม บรเวณกรงเทพชนในมความหลากหลายของผคาสงเนองจากมประชากรหนาแนน พนททสามารถเปนหนวยในการศกษาได คอ

1. เขตบางรก บรเวณถนนธนยะ ถนนคอนแวนต ถนนพระราม 4 ถนนมหาพฤฒาราม 2. เขตปทมวน บรเวณเวลดเทรดเซนเตอร และวดดวงแข 3. เขตพระนคร บรเวณปากคลองตลาด และ ทาพระจนทร ทาชาง ทาเตยน 4. เขตสมพนธวงศ บรเวณถนนเยาวราช

36

การศกษาในพนทซงมความแตกตางกนเหลานจะทาใหไดขอมลพนฐาน เพอเปนแนวทางในการศกษาเพอตอบคาถามวจยในกรงเทพมหานครและจงหวดอน ๆ

3.2 วธการศกษา

3.2.1 การศกษาเชงสารวจ เปนการศกษาเพอทาความเขาใจการประกอบอาชพ คณลกษณะของผประกอบอาชพ

บทบาทของอาชพการคาขางทางในมตตาง ๆ ทศนะตอการคาขางทาง ทงในดานศกยภาพและปญหา ตลอดจนแนวทางในการบรหารจดการ ผใหขอมลสาคญคอ ผคา ผซอ และ ประชาชน ในพนททศกษา แนวทางในการระบผใหขอมลกลมตาง ๆ เปนดงน

ผคา กาหนดใหตวเลขผคาในจดผอนผนและนอกจดผอนผนตามสถตของสานกเทศกจเปนจานวนประชากรทงหมดในแตละเขต จากนนกาหนดกรอบประชากรจากแผ นททจดทาใน ขนเตรยมการ กาหนดตวอยางผคาในแตละพนทจานวน 100 คน การระบผใหขอมลการสมแบบบงเอญหรอรายสะดวกและความเตมใจในการใหขอมล รวมจานวนตวอยางผคาใน 4 เขตเทากบ 400 คน ในกรณทในพนทมการประกอบอาชพทงกลางวนและกลางคน จะเฉลยกลมตวอยางตามระยะเวลา

พนทศกษาและจานวนผคาในแตละเขตเปนดงน 1. เขตบางรก

ในการศกษามการรวบรวมขอมลใน 4 พนท ไดแก ซอยพระนคเรศ ถนนพระราม 4 ถนนมหาพฤฒาราม ถนนธนยะ และถนนคอนแวนต มจานวนจดผอนผนในพนท ๆ เกบตวอยาง 4 จด ไดแก ปากซอยพระนคเรศ ถนนมหาพฤฒาราม หวมมถนนธนยะ และถนนคอนแวนต โดยในจดผอนผนซอยพระนคเรศมผคาจานวน 33 ราย (ในจานวนผคา 33 รายน มรายชอในทะเบยนจดผอนผน 31 ราย ไมมรายชอในทะเบยนจดผอนผนแตขายจรงอก 2 ราย) ประเภทสนคาทจาหนายเปนสนคาทเปนอาหาร และของใชในบาน, จดผอนผนถนนมหาพฤฒาราม มผคาจานวน 11 ราย ประเภทสนคาทจาหนายเปนสนคาทเปนอาหารและของใชสวนตว และของใชภายในบาน, จดผอนผนหวมมถนน ธนยะ มผคาจานวน 20 ราย ประเภทสนคาทจาหนายเปนสนคาทเปนอาหาร ของใชสวนตว ของใชภายในบาน และสลากกนแบงรฐบาล และถนนคอนแวนต (ซาย-ขวา) มผคาจานวน 73 ราย ประเภทสนคาทจาหนายเปนสนคา ทเปนอาหาร ของใชสวนตว และของใชภายในบาน

2. เขตปทมวน ในการศกษามการรวบรวมขอมล 2 พนท ไดแก วดดวงแข และศนยการคาเซนทรลเวลด

มจานวนจดผอนผนในพนท ๆ เกบตวอยาง 2 จด คอ หนาวดดวงแขและดานขางศนยการคาเซนทรลเวลด ในจดผอนผนหนาวดดวงแข มจานวนผคาขายทไดรบใบอนญาต 50 ราย ประเภทสนคาทจาหนายเปนสนคาทเปนอาหาร ของใชสวนตว ของใชภายในบาน และสลากกนแบงรฐบาล สวนในจดผอนผนดานขางศนยการคาเซนทรลเวลด เวลากลางวนมจานวนผคาขายทไดรบใบอนญาต 80 ราย และเวลากลางคน

37

มจานวนผคาขายทไดรบใบอนญาต 227 ราย โดยประเภทสนคาทจาหนายเปนสนคาทเปนอาหาร ของใชสวนตว ของใชภายในบาน ของเลน และดอกไมสด พนทรวบรวมในเขตนยใกลศนยการคาขนาดใหญ เชน เซนทรลเวรล ศนยการคาราชดาร

3. เขตพระนคร ในการศกษามการวบรวมขอมลใน 3 พนท ไดแก ทาพระจนทร-ทาชาง ทาเตยน และ

ปากคลองตลาด มจานวนจดผอนผนในพนท ๆ เกบตวอยาง 2 จด คอ ปากคลองตลาดฝงตลาดยอดพมาน ปากคลองตลาดฝงตลาดสงเสรมเกษตรไทย โดยในจดผอนผนปากคลองตลาดฝงตลาดยอดพมานเวลากลางวน มจานวนผคาขายทไดรบใบอนญาต 145 ราย และเวลากลางคน มจานวนผคาขายทไดรบใบอนญาต 46 ราย ประเภทสนคาทจาหนายเปนสนคาทเปนดอกไมสด พวงมาลย บายศร หมากพล ผก ผลไม อาหาร และของขวญหรอเครองใชเลก ๆ (กปชอป) สวนจดผอนผนปากคลองตลาดฝงตลาดสงเสรมเกษตรไทยเวลากลางวน มจานวนผคาขายทไดรบใบอนญาต 85 ราย และเวลากลางคน มจานวนผคาขายทไดรบใบอนญาต 82 ราย ประเภทสนคาทจาหนายเปนสนคาทเปนดอกไม ใบไม พวงมาลย และบายศร พนททาพระจนทร-ทาชาง และทาเตยนเปนบรเวณทาการคานอกจดผอนผน ตงแตทาพระจนทร ทาชาง ถนนมหาราชไปจนถงทาเตยน มผคาจานวน 512 ราย โดยประเภทสนคาทจาหนายเปนสนคาทเปนอาหาร ของใชสวนตว ของใชภายในบาน สลากกนแบง และพระเครอง พนทรวบรวมขอมลบรเวณปากคลองตลาดอยใกลตลาดยอดพมานและตลาดสงเสรมเกษตรไทย

4. เขตสมพนธวงศ ในการศกษามการรวบรวมขอมลทถนนเยาวราชทงฝงซายและฝงขวา มจานวนจดผอน

ผนในพนทท เกบตวอยาง 2 จด ทงฝงซายและฝงขวา มผคาทไดรบอนญาตใหทาการคาในจดผอนผนชวงเวลากลางวนรวมจานวน 239 ราย (นอกจากนมผไมมรายชอไดรบอนญาตคาขายในจดผอนผน แตขายจรง 11 ราย) และมผคาทไดรบอนญาตคาขายชวงเวลากลางคน 81 ราย โดยประเภทสนคาทจาหนายเปนสนคาทเปนอาหาร ของใชสวนตว สลากกนแบงและของใชภายในบาน พนทรวบรวมขอมลในเขตนอยใกลตลาดเกาและตลาดกรมหลวงภธเรศ ซงเปนแหลงสนคานาเขาจากตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศจน

ผซอ เนองจากไมสามารถกาหนดขอบเขตประชากรได จงกาหนดจานวนตวอยาง ขนตาของผซอในแตละพนทจานวน 50 คน การคดเลอกตวอยางใชวธสมตวอยางรายสะดวกจากผทกาลงซอสนคาจากผคาขางทาง และความเตมใจของผใหขอมล รวมจานวนตวอยาง ผใหขอมล ในกลมผซอ 200 คน

ประชาชน เนองจากไมสามารถกาหนดขอบเขตประชากรได จงกาหนดจานวนตวอยางขนตาของผซอในแตละพนท จานวน 50 คน การคดเลอกตวอยางใชวธสมตวอย างจากผใชทางสาธารณะ ผประกอบการคาในระบบ ผใชบรการหางสรรพสนคาในพนทททาการศกษา และความเตมใจของผใหขอมล รวมจานวนตวอยาง ผใหขอมล ในกลมประชาชน 200 คน จากผลการสารวจพบวาประชาชนทเปนกลมตวอยางสวนใหญเปนผทซอสนคาขางทางเชนกน

38

2. แผนทบรเวณทเกบขอมล 1. แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตบางรก ภาพท 3-1 แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตบางรก

39

ภาพท 3-2 แผนทบรเวณทเกบขอมลจดผอนผนปากซอยพระนครเรศ เขตบางรก

ภาพท 3-3 แผนทบรเวณทเกบขอมลจดผอนผนถนนธนยะ เขตบางรก

40

ภาพท 3-4 แผนทบรเวณทเกบขอมลจดผอนผนถนนมหาพฤฒาราม เขตบางรก

41

2. แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตปทมวน ภาพท 3-5 แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตปทมวน

42

ภาพท 3-6 แผนทบรเวณทเกบขอมลหนาศนยการคาเซนทรลเวลด (กลางวน) เขตปทมวน

43

ภาพท 3-7 แผนทบรเวณทเกบขอมลหนาศนยการคาเซนทรลเวลด (กลางคน) เขตปทมวน

44

ภาพท 3-8 แผนทบรเวณทเกบขอมลหนาวดดวงแข เขตปทมวน

45

3. แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตพระนคร ภาพท 3-9 แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตพระนคร

46

ภาพท 3-10 แผนทบรเวณทเกบขอมลปากคลองตลาด (ฝงตลาดยอดพมาน) เขตพระนคร

47

ภาพท 3-11 แผนทบรเวณทเกบขอมลปากคลองตลาด (ฝงตลาดสงเสรมเกษตรไทย) เขตพระนคร

48

4. แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตสมพนธวงศ ภาพท 3-12 แผนทบรเวณทเกบขอมลเขตสมพนธวงศ

49

ภาพท 3-13 แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงขวา (กลางวน) ตงแตแยกเฉลมบรถงแยกราชวงศ เขตสมพนธวงศ

ภาพท 3-14 แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงซาย (กลางวน) ตงแตแยกเฉลมบรถงซอยเยาวพานช เขตสมพนธวงศ

50

ภาพท 3-15 แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงขวา (กลางวน) ตงแตแยกราชวงศถงแยกวดตก เขตสมพนธวงศ

ภาพท 3-16 แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงซาย ตงแตแยกราชวงศถงเชงสะพานภานพนธ เขตสมพนธวงศ

51

ภาพท 3-17 แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงซาย ตงแตถนนเยาวพานชถงถนนราชวงศ เขตสมพนธวงศ

52

ภาพท 3-18 แผนทบรเวณทเกบขอมลบรเวณถนนเยาวราชฝงซาย-ขวา ตงแตแยกเฉลมบรถงแยกราชวงศ เขตสมพนธวงศ

53

3. แผนทเขต 1. แผนทเขตบางรก ภาพท 3-19 แผนทเขตบางรก

2. แผนทเขตปทมวน ภาพท 3-20 แผนทเขตปทมวน

54

3. แผนทเขตพระนคร ภาพท 3-21 แผนทเขตพระนคร

4. แผนทเขตสมพนธวงศ ภาพท 3-22 แผนทเขตสมพนธวงศ

55

เครองมอทใชในการศกษา การรวบรวมขอมลเชงสารวจใชแบบสมภาษณ ซงครอบคลมประเดน ดงน

ตารางท 3-1 ประเดนการรวบรวมขอมลเชงสารวจในแบบสมภาษณ ผใหขอมล ประเดนการส ารวจ

ผคา คณลกษณะของผคา เชน เพศ อาย เชอชาตระดบการศกษาสงสด ภมลาเนา อาชพของ คสมรส ฐานะทางเศรษฐกจของครวเรอน อาชพเสรม การประกอบอาชพ เชน ประเภทแผงลอย ลกษณะการคา สถานทขาย สนคาทขายระยะเวลา เวลาการทางาน ทมาของสนคาทขาย การลงทนตอวน รายไดเฉลย ความเพยงพอ ของรายได คาใชจายในการขายของในพนท คณลกษณะของลกคา เหตผลททาใหมลกคาประจา ประวตการประกอบอาชพ เหตผลทเลอกประกอบอาชพ ความคาดหวงในอาชพ การสบทอดอาชพ บรการทไดรบจากรฐและทองถน ขอเสนอในการจดการ เชน ปญหาหรอขอเสยของการคาขางทาง และ ขอเสนอแนะตอการบรหารจดการ และ บรการทตองการจากรฐ และทศนะตอปจจยทสงเสรมและเปนอปสรรคตอการประกอบอาชพ ซงใชคาถามวดระดบความเหน

ผซอ คณลกษณะของผซอ เชน เพศ อาย รายได การศกษา ลกษณะทพกอาศย การซอสนคา เชน ความถในการซอ มลคาการซอ ความถในการซอ เหตผลททาใหซอ ทศนะตอการคาขางทาง เชน ขอด ขอเสย ความจาเปนของการคาขางทาง โอกาสของการคาขางทาง ขอเสนอแนะเพอการปรบปรงการบรหารจดการการคาขางทาง ทศนะตอขอดและขอเสยของการคาขางทาง ซงใชคาถามวดระดบความเหน

ประชาชน คณลกษณะของผใหขอมล เชน เพศ อาย รายได การศกษา ลกษณะทพกอาศย การซอสนคา เชน ซอสนคาขางทางหรอไม เพราะอะไร ในกรณทเปนผซอมคาถามเชนเดยวกบกลมผซอ ความถในการซอ มลคาการซอ ความถในการซอ ทศนะตอการคาขางทาง เชน ขอด ขอเสย ความจาเปนของการคาขางทาง โอกาสของการคาขางทาง ขอเสนอแนะเพอการปรบปรงการบรหารจดการการคาขางทาง ทศนะตอขอดและขอเสยของการคาขางทาง ซงใชคาถามวดระดบความเหน

56

การเตรยมการกอนรวบรวมขอมลเชงสารวจ 1. ประสานงานกบสานกเทศกจ และสานกงานเขต เพอขอความรวมมอเกยวกบขอมล

เอกสาร เชน ผคาในจดผอนผน ผคานอกจดผอนผน การยนแบบชาระภาษของผคา 2. ศกษาพนทเพอทราบถงตาแหนงของผคาในพนทศกษา โดยขอความรวมมอจาก

สานกเทศกจ และสานกงานเขตอานวยความสะดวกในการจดทาแผนทผคาในพนทตามรายชอของสานกเทศกจ

3. จดทาแบบสอบถามสาหรบผคา ผซอและประชาชน แลวทดลองใชแบบสอบถามใน การรวบรวมขอมล (Tryout) หลงจากนนนามาหาคาอานาจจาแนก และคาความเชอมน (ความเทยง) ของขอถามทเปนมาตรวดระดบ (Rating scale) มการปรบขอถามท ไมผานเกณฑ คาความเชอมนของแบบสอบถามผซอเทากบ 0.875 และ ประชาชนเทากบ 0.904 ซงเปนระดบคาความเชอมนในระดบสง

4. การรวบรวมขอมลเชงสารวจกระทาโดยทมรวบรวมขอมลซงเปนนกศกษาคณะสงคมสงเคราะหศาสตร จานวน 10 คน รอยละ 80 เปนนกศกษาชนปท 4 ซงมประสบการณในการทางานภาคสนาม นอกนนเปนนกศกษาชนปท 3 ซงศกษาวชาโทบรหารแรงงานและสวสดการ กอนการรวบรวมขอ มลมการปฐมนเทศทมรวบรวมขอมล ทมรวบรวม ขอมล การวางแผนการ รวบรวมขอมล อยางระมดระวง ชวงเวลาใน การรวบรวมขอมล คอ 4-10 เมษายน 2559

3.2.2 การศกษาเชงคณภาพ เปนการรวบรวมขอมลในรายละเอยด การศกษาในสวนนใชการสมภาษณเปนหลก

ผใหสมภาษณประกอบดวย ผคาในพนท เจาหนาทจากหนวยงานของรฐทเกยวของทงมหนาทใน การกากบดแลการคาขางทาง คอ สานกงานตารวจแหงชาต กรงเทพมหานคร และหนวยงานทมบทบาทหนาทในการ สนบสนน การประกอบอาชพ คอ กรงเทพมหานคร กระทรวงการพฒนาสงคมและ ความมนคงของมนษย กระทรวงแรงงาน ธนาคารออมสน เปนตน และนกวชาการในสาขาทเกยวของกบความยากจน การประกอบอาชพอสระ การบรหารจดการเมอง และองคกรพฒนาเอกชนททางานเกยวกบผคาขางทาง ดงตารางท 3-2

57

ตารางท 3-2 การศกษาเชงคณภาพโดยการสมภาษณ

หนวยงาน ผใหสมภาษณ วนท กรงเทพมหานคร 1. นายวลลภ สวรรณด 16 พ.ค.

2. พ.ต.อ.พชย เกรยงวฒนศร 29 เม.ย.

3. นายโสภณฑ วงคเดอนคาพ 18 พ.ค. 4. วาท ร.ต.ณรงค กานตฎกานนท เจาหนาทเทศกจ

ชานาญการ เขตปทมวน 4 ก.พ.

5. นายเอกรนทร อนทรสวรรณ เจาหนาทเทศกจ ชานาญการ เขตบางรก

9 ก.พ.

6. นายราเมนทร ลอสวสด เจาหนาทเทศกจชานาญการ เขตสมพนธวงศ

17 ก.พ.

7. นายสาคร โพธสกล . พนกงานเทศกจชานาญการ สานกงานเขตพระนคร (โทรศพท)

3 ม.ย.

ธนาคารออมสน นายกตตพงศ บญยง ผชวยผอานวยการธนาคารออมสน สายงานลกคาฐานราก

18 ส.ค.

นกวชาการ 1. ดร.อภวฒน รตนวราหะ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

12 ต.ค.

2. ดร.จตต มงคลชยอรญญา วทยาลยพฒนศาสตร ปวย องภากรณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร (โทรศพท)

28 ต.ค.

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

น.ส.วลลกา สรรเสรญชโชต (โทรศพท) 11 ต.ค.

มลนธเพอการพฒนาแรงงานและอาชพ

นางพลทรพย สวนเมอง ตลาพนธ 27 ต.ค.

สมาคมเครอขายแรงงานนอกระบบ

นายสมคด ดวงเงน (โทรศพท) 28 ต.ค.

ผคา 1. นางประนอม ใยบว ตวแทนผคาเขตปทมวน 9 ม.ย. 2. นางสอมพน เดชศรมนตร ตวแทนผคาเขตบางรก 14 ม.ย.

3. นางสวด พฒนาภารา ตวแทนผคาเขตพระนคร 22 ม.ย.

4. นางกลยา (นามสมมต) ผคาทถกไลรอ เขตพระนคร 22 ม.ย. 5. นายประชม (นามสมมต) ผคาทถกไลรอ

เขตสมพนธวงศ 22 ม.ย.

58

หนวยงาน ผใหสมภาษณ วนท

ประชาชน 1. นายศรวฒน วรเวทวฒคณ อดตผคาขางทาง 20 ม.ย. 2. นางฉตรมณ (นามสมมต) เจาของรานดอกไม

เขตพระนคร 22 ม.ย.

3. น.ส.สนสา (นามสมมต) ลกจางรานขายดอกไม เขตพระนคร

22 ม.ย.

4. นายสาราญ (นามสมมต) ผคาเขตพระนครทถกไลรอในป 2535

15 ม.ย.

5. นางลาภ (นามสมมต) เจาของรานคา เขตสมพนธวงศ

22 ม.ย.

6. นายดา (นามสมมต) เจาของรานคาเขตสมพนธวงศ 22 ม.ย.

ประเดนสมภาษณผคาและประชาชน 1. ปญหาและศกยภาพของการคาขางทางในกรงเทพมหานครคออะไร 2. การคาขางทางยงมความจาเปนหรอไมในกรงเทพมหานคร และ เหตผล 3. การคาขางทางมศกยภาพในการสรางผประกอบการธรกจขนาดเลก (micro-SME)

หรอไม บทบาทของฝายตาง ๆ ในการสนบสนนใหการคาขางทางมศกยภาพเปนผประกอบการธรกจขนาดเลกควรเปนอยางไร

4. ทศนะของทานตอการจดการการคาขางทางของกรงเทพมหานคร: สงทกรงเทพมหานครในฐานะผบรหารเมองควรทาและไมควรทา

5. ขอเสนอแนะการจดการการคาขางทาง ประเดนสมภาษณผบรหารกรงเทพมหานคร

1. ทศนะตอการใชพนทสาธารณะ และเมองนาอย 2. ทศนะตอการคาขางทางและบทบาทหนาทของการคาขางทาง 3. ปญหาของการคาขางทางและบทบาทของกรงเทพมหานคร 4. ทศนะตอการจดการการคาขางทางของกรงเทพมหานคร 5. สงทกรงเทพมหานครไดทาอยางเหมาะสมแลวในการจดการการคาขางทาง 6. สงทกรงเทพมหานครควรทาแตไมไดทา 7. การคาขางทางควรมตอไปหรอไม หากควร เพราะอะไร ควรมแนวทางบรหารจดการ

อยางไร

59

ประเดนสมภาษณผทางานองคกรพฒนาเอกชน ผปฏบตงานในหนวยงานของรฐ นกวชาการ

1. ปญหาและศกยภาพของการคาขางทางในกรงเทพมหานครคออะไร 2. การคาขางทางยงมความจาเปนหรอไมในกรงเทพมหานคร และ เหตผล 3. การคาขางทางมศกยภาพในการสรางผประกอบการธรกจขนาดจวหรอไม 4. บทบาทของฝายตาง ๆ ในการสนบสนนใหการคาขางทางมศกยภาพเปนผประกอบการ

ธรกจขนาดเลกควรเปนอยางไร 5. ทศนะของทานตอการจดการการคาขางทางของกรงเทพมหานคร: สงทกรงเทพมหานคร

ในฐานะผบรหารเมองควรทาและไมควรทา 6. ขอเสนอแนะตอการจดองคกรผคาขางทาง 7. ขอเสนอแนะการจดการการคาขางทาง

3.3 การประมวลขอมล

การประมวลขอมลทาโดยใชโปรแกรมสาเรจรป และ สถตทใชเกอบทงหมดเปนสถตเชงพรรณนา สวนสถตอนมานใชเฉพาะการประมวลขอมลในบางประเดน สวนคาถามทวดระดบความเหน จาแนกคาคะแนนเปน 3 ระดบ

3.68-5.00 ความเหนระดบมาก 2.34-3.67 ความเหนระดบปานกลาง 1.00-2.33 ความเหนระดบนอย

3.4 การน าเสนอผลการศกษา

ผลการศกษาแบงเปน 6 บท บทท 1 อธบายทมาและความสาคญของการศกษา บทท 2 นาเสนอการทบทวนเอกสารเพอเปนแนวทางการศกษา บทท 3 นาเสนอวธการศกษา บทท 4 เสนอผลการศกษาสถานการณการคาขางทางในประเทศไทยและตางประเทศ บทท 5 นาเสนอผลการศกษาในพนทและวเคราะหผลการศกษา บทท 6 เปนบทสรป ขอเสนอแนะ และ ขอเสนอการศกษาวจย 3.5 กรอบแนวคดการศกษา

กรอบแนวคดการศกษาและแนวทางการศกษาปรากฏในแผนภาพท 3-23

60

แผนภาพท 3-23 กรอบแนวคดในการวจยและแนวทางการศกษา

สถานะความรเกยวกบการคา

ขางทางในประเทศไทยและ

ตางประเทศ (ทบทวนเอกสาร)

การประกอบอาชพ ลกษณะผประกอบอาชพ นโยบายและมาตรการของ

รฐในดานตาง ๆ ทงทสนบสนน และไมสนบสนน เชน การจดการพนท การกาหนดเวลาขาย การพฒนาทกษะ การจด แหลงทน เปนตน

ปจจยทสงผลตอการขยายตว (หรอหดตว)

บทบาทของการคาขางทางในมตตาง ๆ

1. สถานการณการประกอบ

อาชพอนเปนผลจากการ

เปลยนแปลงในทศทาง

เศรษฐกจ สงคมทงในระดบ

สากลและประเทศไทย /ผล

ของนโยบายของรฐบาลกลาง

และรฐบาลทองถน

2. อปสงคตอการคาขางทาง

ผคา

ผซอ/ประชาชน นโยบาย /มาตรการของ

รฐบาลกลางและทองถนในดานการประกอบการ (เชน พฒนาทกษะ แหลงทน) พนท

ผลกระทบจากนโยบาย

ขอเสนอเชงนโยบาย

สงเสรม

จากด ทงสงเสรมและจากด

การจดการพนท สาธารณปโภค การบรหารจดการผคา การพฒนาทกษะผประกอบอาชพ การพฒนาผประกอบการ แหลงทน และอน ๆ

บทบาทของการคาขางทางใน

สงคมไทย: มตเศรษฐกจ

(การแกไขปญหาความยากจน

การสรางผประกอบการ การ

สงเสรมการทองเทยว) วฒนธรรม

(บทบาทของการคาขางทางตอการ

สรางทนทางวฒนธรรม) และ

สงแวดลอมของเมอง

(ความสะอาด ความเปนระเบยบ

เรยบรอย) และปจจยททาให

บทบาทเหลานสามารถดารงอยได

59

บทท 4

สถานะความรเกยวกบการคาขางทาง

บทนน าเสนอสถานการณการคาขางทางและการบรหารจดการการคาขางทางในประเทศไทยและตางประเทศ จากการศกษาเอกสาร ในกรณของประเทศไทย ใหความส าคญ เฉพาะ งานศกษาในกรงเทพมหานคร สวนขอมลการคาขางทางในตางประเทศ มาจากงานศกษาวจย บทความ และขอเขยนจากเอกสารทงทเปนสอสงพมพ และสออเลกทรอนกส โดยจะใหความส าคญกบประเทศทมขอมลเพยงพอทจะน าไปสขอสรปได ไดแก สหรฐอเมรกา สาธารณรฐรวนดา สาธารณรฐอนเดย และ บางประเทศในกลมอาเซยน คอ สหพนธรฐ มาเลเซย สาธารณรฐสงคมนยม เวยตนาม สาธารณรฐ สงคโปร และสาธารณรฐ อนโดนเซย ประเทศเหลาน มแนวทางการจดการ การคาขางทาง ทนาสนใจ ขอมลการคา ขางทางในตางประเทศสวนใหญเปนขอมลในระดบทองถนหรอรฐ มากกวาขอมลในระดบประเทศ เนองจากการบรหารจดการการค าขางทางเปนบทบาทของรฐบาลทองถน มากกวาของรฐบาลกลางเชนเดยวกบประเทศไทย

การน าเสนอในทง 2 กรณใหความส าคญตอการตอบโจทยส าคญ คอ ปจจยทสงผลตอการคงอยและขยายตวของการคาขางทาง คณลกษณะส าคญของผคาขางทาง นโยบาย หรอมาตรการบรหาร จดการคาขางทาง และขอเสนอเกยวกบการบรหารจดการการคาขางทาง 4.1 สถานะความรเกยวกบการคาขางทางในกรงเทพมหานคร1

เนอหาสวนนน าเสนอพฒนาการของการจดการการคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานคร โดยอางองกบการพฒนาการของทฤษฎทอธบายการ ขยายตวของการคา สถานการณการคา ขางทางในกรงเทพมหานคร ความไมสอดคลองของนโยบายและมาตรการในระดบทองถนกบการเปลยนแปลงของสถานการณทางเศรษฐกจและสงคม และความไมลงรอยของนโยบายและมาตรการในระดบรฐและระดบทองถน ในประเดนการแกไขปญหาความยากจนและการสรางงาน ซงนอกจากจะสงผล ใหมาตรการ ไมประสบผลส าเรจเทาทควรแลว ยงท าใหการจดการการคาขางทางในกรงเทพมหานครเปนไปโดยขาดบรณาการ และมองขามประเดนทมความส าคญหลายประการ

1 เนอหาสวนใหญมาจากบทความของผวจยเรอง “การจดการการคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานคร:

ขอสงเกตและขอเสนอแนะ” (นฤมล นราทร, 2557) และบทความ Vending in Public Space: The Case of Bangkok (Yasmeen and Nirathron, 2014)

60

4.1.1 การคาขางทางในกรงเทพมหานคร: ค าอธบายทางทฤษฏ

การศกษาเกยวกบการประกอบอาชพการคาขางทางกอนป 2540 ระบวา การคาขางทาง มบทบาทส าคญท าใหแรงงานอพยพชาวจน สามารถเลอนฐานะทางเศรษฐกจได สวนผคาขางทางชาวไทยมจ านวนมากขนหลงป 2504 การคาขางทางในกรงเทพมหานครขยายตวอยางรวดเรวนบแตป พ.ศ. 2523 เปนตนมา จากสาเหต 2 ประการ ประการแรก คอ นโยบายทมงสการพฒนาอตสาหกรรมโดยละเลย ภาคเกษตรกรรม เปนผลใหแรงงานชนบทอพยพเขาสกรงเทพมหานครเพอหารายได ซงปรากฏอยางตอเนองตงแตกอนการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจฉบบท 1 ในป พ.ศ. 2504 และประการทสอง คอ การขยายตวของภาคอตสาหกรรม พาณชยกรรมและภาคบรการอนเนองมาจากนโยบายทเนนการผลตเพอการสงออกท าใหเกดความตองการแรงงานจ านวนมาก แรงงานเหลานเปนลกคาส าคญของผคาขางทาง ผคาขางทางมทงทเปนชาวกรงเทพมหานครและผอพยพจากตางจงหวด แตสดสวนของ ผประกอบอาชพทเปนผอพยพจากตางจงหวดสง งานศกษาในป 2523 (ประชม สวตถ และคณะ, 2523) ระบวาผคา ขางทางในกรงเทพมหานครเพยงครงหนงเปนผทมาจากชนบท หลงจากนน มงานศกษา ทอธบายการเขาสอาชพหาบเรแผงลอยของผประกอบอาชพสตรทเปนผอพยพจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ดวยสาเหตของความยากแคนในภาคเกษตรกรรมและปญหาการกระจายรายไดอยางไมเปนธรรมระหวางกรงเทพมหานครและชนบท และเปนการศกษาทในชวงเดยวกบทนโยบายของรฐในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530-2534) สงเสรมการประกอบอาชพสวนตวขนาดเลก ในเขตเมอง (กสมา โกเศยะโยธน, 2526 และ เรณ สงขทองจน, 2534) งานศกษาทงสองชนนสะทอน การปรบตวของแรงงานอพยพจากภาคเกษตรในชนบทเขาสอาชพผคาหาบเรแผงลอยในเมอง ซงสอดคลองกบขอเสนอของส านกทวลกษณและแนวค ดความทนสมยทไดเสนอไวในบทท 2 การคาขางทาง ในกรงเทพมหานครเปนอาชพทชวยใหแรงงานยายถน จากประเทศจน แรงงานจากภาคชนบทของไทย มรายได และกาวพนจากความยากจน และในหลายกรณผคาเหลานสามารถสะสมทน ขยายการประกอบอาชพ และเลอนฐานะทางเศรษฐกจได แมจะเปนสถานการณทเกดในชวงเวลาทตางกน

ค าอธบายทางทฤษฏ ตามกรอบแนวคดเดม การปรากฏตวและคงอยของการคาขางท างในกรงเทพมหานคร

อธบายไดในสองระดบ ระดบแรกเปนการอธบายดวยทฤษฎระบบโลกทเสนอวา กจกรรมการคาขางทาง ซงเปนกจกรรมในเศรษฐกจแบบชาวนา ขยายตวเนองจาก มบทบาทในการ “ผลตซ า” ระบบทนนยม ดวยการเสนอสนคาและบรการราคาถกใหแกแรงงาน ท าใหชวยลดคาครองชพ แรงงานสามารถด ารงชวตดวยคาจางแรงงานทต า ท าใหนายทนสามารถดงเอามลคาสวนเกนออกไปไดมากขน และลดแรงเสยดทาน ในเศรษฐกจทนนยม ในระดบทสอง เปนการอธบายในระดบกจก รรมทางเศรษฐกจ ทอางองกบ ส านก ทวลกษณ ซงเสนอวาการเขาสอาชพการคาขางทางเปนกลยทธเพอการอยรอดของก าลงแรงงานส ารอง ซงสวนใหญเป นผมรายไดนอย การศกษาต า เนองจากแรงงานเหลาน ไมสามารถเขาสการจางงานในเศรษฐกจภาคทเปนทางการได แสดงนยวากจกรรมเหลานเปนกจกรรมเพอการอยรอด และเปนอาชพ

61

ชวคราวตราบเทาทผประกอบอาชพไมสามารถเขาสการจางงานในเศรษฐกจทเปนระบบ ภาวะนด ารงอยจนถงป 2540 เมอภาวะเศรษฐกจตกต าสงผลใหมแรงงานทถกเลกจางจ านวนมาก แรงงานเหลานสวนหนงหนเขาสการประกอบอาชพการคาขางทาง สงผลใหมค าอธบายชดใหมทอธบายการขยายตวของการคาขางทาง คอ การปรบเปลยนในกระบวนทศนการจางงานในระดบสากล อนสบเนองมาจากการแขงขน ทเขมขนในภาคการผลตและอตสาหกรรม กระแสโลกาภวตนท าใหความสามารถของแตละ ประเทศ ในการก ากบดแลควบคมภาวะเศรษฐกจของตนลดนอยลง ความไมแนนอนสงขน อนเปนผลให “ความยดหย น” ในการจางงานมความส าคญ การประกอบอาชพการคาขางทางมบทบาทส าคญใน การสรางรายไดใหแกประชาชนอนเปนผลจากวกฤตการณการจางงาน ทเกดขนเนองจากความไมแนนอนในการผลตทเปนภาคทางการ (Yasmeen and Nirathron, 2014) ค าอธบายชดหลงนไดรบการยนยน จากการส ารวจของส านกงานสถตแหงชาตทพบวาตงแตป 2551 ถงป 2555 สดสวนของผประกอบอาชพอสระทวประเทศเพมขนในกลมแรงงานทกระดบการศกษา (สศช., 2556) ในเศรษฐกจยคโลกาภวตน การประกอบอาชพอสระมความส าคญตอการสรางงานและรายได

4.1.2 ผคาเปนใครมาจากไหน และมคณลกษณะอยางไร

ขอมลจากเอกสารและงานศกษาเกยวกบผคาหาบเรแผงลอยจ านวนหนงระบวา ผคาหาบเรแผงลอยสวนใหญไดรบการศกษาไมเกน 6 ป แมวาจะมผคาบางสวนไดรบการศกษาในระดบปรญญา ผคาจ านวนไมนอยเปนผคาสงอาย คอมอาย 60 ปขนไป และผคาจ านวนไมนอยเปนผมรายไดนอย แตการปรากฏตวของผคาทไมไดยากจนกชดเจนขนเปนล าดบ (เรณ สงขทองจน, 2534; นฤมล นราทร, 2548; Maneepong and Walsh, 2013; ธนาคารออมสน, 2556) เนองจากมผคาทเปนคนชนกลางเขามาใน “สนามการคา” มากขน ดงตวอยางของ นายศรวฒน วรเวทวฒคณ นกพฒนาอสงหารมทรพยซงเผชญกบวกฤตเศรษฐกจ ในป 2540 และตดสนใจเรขายแซนดวชขางทาง (Thaipublica 2012; Siriwat Sandwich, 2013) และคลปวดทศนเกยวกบผคาชนชนกลางทมการศกษาสง แตเลอกประกอบอาชพการคาขางทางเนองจากท าใหชวตมความยดหยนและมรายไดดกวา (The Rockefeller Foundation, 2013) ปรากฏการณนสวนหนงเปนผลจากการเปลยนแปลงในกระบวนทศนการจางงาน

ในภาพรวมผคาทไมไดยากจนเปนผทมการศกษาสงกวาผคาในยคตน และ มประสบการณในการท างานในระบบมาแลว ผคาบางคนมประสบการณในการประกอบธรกจ และขายสนคาทมลกษณะแตกตางจากผคาดงเดม ผคารนใหมจะปรากฏตวทงในยานธรกจ และพนทเอกชน ซงเสยคาใชจายสงในการเชาพนท และในพนทสาธารณะ ผคากลมนไมไดเขามาประกอบอาชพเพราะไมมทางเลอก แตเปนเพราะมองเหนโอกาสทางธรกจ และ ตองการความยดหยนในการจดการเวลา (Maneepong and Walsh, 2013) ปรากฏการณนสอดคลองกบขอเสนอของส านกกฎหมาย ส านกสมครใจ และแนวคดเสรนยมใหมและหลงสมยใหมทไดเสนอไวในบทท 2 ประเดนทส าคญกคอ ส าหรบผคาทกระดบ ท าเลประกอบการคามความมนคงและอยใกลทชมชน ถอเปน “ปจจยความส าเรจ” ทมความส าคญ (นฤมล นราทร, 2548)

62

นอกจากการปรากฏตวของผคาทเปนชนชนกลางแลว รปแบบของการน าเสนอสนคากมการเปลยนแปลงเชนกน เชนการปรากฏตวของรถขายอาหาร หรอ Food truck2 ทไมตองจดทะเบยน การคา แตตองยนแบบช าระภาษ เชนเดยวกบผคาขางทางทวไป แมการคาขางทางจะเปนค าตอบส าคญในประเดนการมงานท า แตการขยายตวของการคาขางทางสงผลกระทบในดานตาง ๆ เชน ความเปนระเบยบเรยบรอยของเมอง การสญจรของประชาชน รวมทงความปลอดภยและสขาภบาลอาหาร เปนตน กรงเทพมหานครซงมหนาทในการบรหารจดการเมอง ก าหนด นโยบาย ชดเจนในการจ ากดการคาขางทาง แตในทางปฏบต กรงเทพมหานครผอนปรนใหประกอบการคาตามสถานการณเศรษฐกจซงมความผนผวน และเพมความเขมงวดดานจ านวนผคาตามสถานการณทางการเมอง

ภาพท 4-1 แผงลอยอาหารดงเดม และ รถอาหาร (Food truck) แผงลอยทนสมย ความจ ากดของพนทในกรงเทพมหานครท าใหผคาบางรายตองแสวงหาทางออกเพอใหสามารถเขาถงพนทประกอบการคาในพนททไมใชจดผอนผน เชน การใชประโยชนจากความสมพนธกบนกการเมองทองถน และผมอทธพลในพนท รวมทงการใหสนบนเจาหนาทของรฐ สงผลใหจ านวนผคาเพมขนจนน าไปสการรองเรยนของผสญจร และกลายเปนประเดนในสอสงคม มการตงกลม Facebook โดยใชชอวา กลมคนไทยไมเอาหาบเร แผงลอย (https://www.facebook.com/ saynostall) ณ วนท 1 กรกฎาคม 2559 มผลงทะเบยนกด Likes จ านวน 15,390 คน

2 รถขายของเคลอนท มาจากการประกอบรถเพอการพาณชยขนาดเลก เชน มนแวน ซงมราคาเรมตนท

ประมาณ 300,000 บาท และรถกระบะเลก ซงมราคาเรมตนทประมาณ 200,000 บาท การประกอบเปนรถขายของท าไดทงตอเตมเองหรอและใหผจ าหนายออกแบบ ประกอบและตดตงให คาตกแตงอยในชวง 50,000-100,000 บาท (ขนอยกบความตองการของผซอ) ซงสามารถซอไดทงเงนสด เงนผอน หรอ เชา (กรมพฒนาธรกจการคา กระทรวงพาณชย, การสอสารระหวางบคคล [โทรศพท], 14 มถนายน 2559)

63

ในอกดานหนง ผคาขางทางมการรวมกลมเพอแกปญหาพนทขาย ดงกรณผคาในหมบานนกกฬา ในเขตสะพานสงรวมตวกนเปน “สหกรณบรการชมชนหมบานนกกฬา ” ในป 2549 แนวทาง หลงนสอดคลองกบขอเสนอทวา การรวมกลมและองคกรทเขมแขงของผคาเปนเครองมอส าคญใน การสรางความมนคงในอาชพ (Yasmeen and Nirathron, 2014; Vega, 2015)

4.1.3 ผคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานคร: ขอมลจากเอกสาร สถตจากส านกงานสถตแหงชาตระบวา ในระหวางป 2539 ถง 2543 “ผเรขาย ผรองขาย ผขายหนงสอพมพ” ในกรงเทพมหานคร มจ านวนมากกวาสองแสนคนในแตละป ในขณะทสถตของกรงเทพมหานครซงจดเกบเฉพาะผคาหาบเรแผงลอย บนทางเทาทไดรบอนญาตใหประ กอบการคาได ระบวามผคาประมาณสองหมนราย หรอรอยละ 10 ของตวเลขส านกงานสถตแหงชาต กวาสบปหลงจากนน คอ ในป 2556 จ านวนผคาทไดรบอนญาตใหคาขายในจดผอนผนมจ านวน 21,065 ราย สถต “หาบเรแผงลอย” ในจดผอนผนของกรงเทพมหานครปรากฏในตารางท 4-1 (สวนสถตของส านกงานสถตแหงชาตไมสามารถสบคนได เนองจากการปรบเปลยนระบบการรายงานขอมลของส านกงานสถตแหงชาต) สนคาทผคาหาบเรแผงลอยขายมหลากหลาย แมวาในภาพรวมสนคาประเภทอาหารจะมสดสวนคอนขางสง ตารางท 4-1 ผคาหาบเรแผงลอยในจดผอนผน ระหวางป 2540 ถง 2556

ป จดผอนผน

จ านวนจด ผคา

2540 284 16,937

2550 668 20,606 2551 667 17,329

2552 666 17,329 2553 666 20,275

2554 773 22,573

2555 726 21,065 2556 726 21,065

2557 665 20,170

2558 634 19,727 2559 (31 พ.ค.) 499 16,800

ทมา: นฤมล นราทร (2548) และ ส านกเทศกจ (2559)

64

สถตผคาหาบเรแผงลอยในเขตกรงเทพชนในเขตหนงในป 2553 ระบวามผคาทงในและนอกจดผอนผนจ านวน 2,648 ราย (เปนผคาในจดผอนผน 806 ราย) ผคารอยละ 16.9 เทานนทมทะเบยนบานอยในเขต นอกนนเปนผคาทมาจากเขตอน ๆ หรอ จงหวดอน ๆ ผคาทขายเครองประดบและของใชสวนบคคลมจ านวนสดสวนสงสด คอ รอยละ 35.42 ผคารอยละ 26.82 ขายอาหาร ดงตารางท 4-2 ตารางท 4-2 ผคาหาบเรแผงลอยอาหารในเขตกรงเทพชนในเขตหนง พ.ศ. 2553

สนคาทขาย จ านวนหาบเรแผงลอย จ านวนผคา รอยละ

เครองประดบ ของใชสวนบคคล 938 938 35.42

อาหาร 710 710 26.82 เสอผา 130 130 4.90

ของใชในบาน 187 187 7.06

อน ๆ 683 683 25.80 รวม 2,648 2,648 100.0

ทมา: ส านกเทศกจ (2553) 4.1.4 ประโยชนและปญหาของการคาแผงลอย การคาแผงลอยมประโยชนทงในมตเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม นอกจากจะสรางงาน สรางอาชพ ส าหรบผคาทดอยโอกาสและไมดอยโอกาสแลว ยงชวยสนบสนนเศรษฐกจทงในภาพรวม และ สนบสนนการเชอมโยงไปขางหลง (Backward linkage) น าไปสการจางงานในลกษณะตางๆ การคาแผงลอยยงชวยพยงราคาสนคาไมใหสงขน เนองจากผคามตนทนต า ท าใหสามารถขายสนคาในราคาทไมแพง และยงชวยประหยดเวลาและคาใชจายในการเดนทาง ซงทงสองประการหลงน หากคดเปนคาใชจาย จะเปนคาใชจายทสงส าหรบผทมรายไดไมสง อยางไรกตาม แมจะเปนอาชพทสรางประโยชนใหแกคนจ านวนมากทงผประกอบอาชพ ผซอหรอผบรโภค แหลงวตถดบ รวมทงมลคาในเชงเศรษฐกจโดยรวม แตการคาขางทางกสรางปญหาเชนกน ปญหาทชดเจนทสดคอความสกปรก ไมถกสขลกษณะ ไมเปนระเบยบ เปนอปสรรคตอการสญจร ส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร ไดประมวลปญหาของการคาขางทางไวดงน (ส านกผงเมอง, 2555 : 7-8)

1. เปนอปสรรคตอการสญจร เพราะกดขวางทางเทา และ ถนนสาธารณะ 2. ปญหาสขภาพอนามย ไมถกสขลกษณะ เปนพาหะเชอโรค 3. ปญหาความไมเปนระเบยบ เนองจากแผงลอยวางของกดขวางทางเทา ถนนสาธารณะ

ไมสงเสรม “ความเจรญดานวฒนธรรมของประเทศ” ประเทศทพฒนาแลวสวนใหญไมมแผงลอยเกะกะ

65

4. ปญหาการแขงขนดานราคาอยางไมยตธรรม เมอเทยบกบรานคาในระบบ เพราะตนทนต ากวา ท าใหขายสนคาไดในราคาถกกวา

5. ท าใหสงคมมองเจาหนาทในทางทไมด รงแกคนจนและคนท ามาหากนโดยสจรต

4.1.5 นโยบายของรฐ นโยบายระดบทองถนสะทอนชดเจนถงทาททก ากงระหวางการยอมรบและปฏเสธการคาขางทาง ในขณะทในนโยบายระดบชาต รฐบาลไทยมนโยบายสงเสรมการมงานท าตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 3 (พ.ศ. 2515-2519) สวนนโยบายทสะทอนอยางชดเจนถงการยอมรบประกอบอาชพอสระในฐานะเครองมอแกไขปญหา ความยากจน ปรากฏตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520-2524) ประเดนทนาสนใจกคอ ทศนะของรฐตอการประกอบอาชพการคาขางทางขยายตอยอดจากการเปนกจกรรมเพอแกปญหาความยากจนในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530-2534) ไปสการเปนกจกรรมเพอใหประชาชนพงตนเองไดทางเศรษฐกจ ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) เรอยมาจนถงปจจบน ซงอยในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) การจดตงโครงการธนาคารประชาชนเพอสนบสนนการประกอบอาชพขนาดเลกในป 25443 และ ด าเนนโครงการโครงการแปลงสนทรพยเปน ทนในป 25464 เปนตวอยางทสะทอนถงบทบาทความส าคญของการประกอบอาชพอสระขนาดเลกตอการสรางรายไดของประชาชน และทาททชดเจนของรฐตออาชพน ขอมลจากธนาคารออมสนยนยนวาผคาขางทางจ านวนหนงสามารถเลอนฐานะจากผคาระดบยงชพ เปนผคาทมเงนออม และ ขยายกจการได (ธนาคารออมสน, 2556)

สวนกรงเทพมหานคร แมจะมนโยบายอยางชดเจนในการจ ากดการขยายตวของการคาหาบเรแผงลอย แตในทางปฏบต นอกจากจะใชนโยบายผอนปรนดงไดกลาวแลว กรงเทพมหานครยงสนบสนนในรปเงนสงเคราะหใหประชาชนประกอบอาชพเพอสรางรายได แกไขปญหาความยากจน ตงแต

3 ธนาคารประช าชนเปดด าเนนการเมอวนท 25 มถนายน 2544 โดยผกตองเปนผประกอบการ รายยอย ทมความประสงคกเงนไปเปนทนประกอบอาชพ เปาหมายส าคญ คอ สงเสรมใหเกดการออมตอเนองขยายโอกาสในการเขาถงแหลงทน สรางอาชพและรายได ลดความเหลอมล าทางสงคม และ สนบสนนใหประชาชนเขาถงสวสดการพนฐาน (ธนาคารออมสน, 2556: 33) 4 โครงการแปลงสนทรพยเปนทน เปนโครงการของรฐบาลไทยในชวงรฐบาลทกษณ ชนวตร

มเปาหมายเพอสรางโอกาสการเขาถงแหลงเง นทนแกผประกอบการการรายยอย โดยใชทรพยสนทครอบครองหรอไดรบอนญาตใหใชจากหนวยงานของรฐตามกฎหมาย เปนหลกประกนการกยมเงนจากสถาบนการเงน โครงการนมทมาจากแนวคดของนายเฮอรนนโด เดอ โซโต และเรมด าเนนการในป 2546

66

แผนพฒนากรงเทพมหานครฉบบท 1 (พ.ศ.2520-2524) ตอเนองมาจนถงปจจบน ซงอยในชวงระยะท 2 ของแผน 12 ป กรงเทพมหานคร (2555-2559)

ในป 2554 กรงเทพมหานคร รเรมโครงการ “หาบเรเสนหเมอง” ก าหนดน ารองใน 5 พนท แตด าเนนการไดใน 3 พนท คอ “หาบเร เสนหดอกไม” เขตปทมวน “หาบเร เสนหแฟชน” ยานประตน า และ “หาบเร เสนหกรงเกา” เขตบางกอกใหญ การด าเนนการใหความส าคญตอการมสวนรวมของผคา ประชาคมในพนท ซงรวมภาคธรกจดวย โดยใหความส าคญตอความเปนระเบยบสวยงาม ความรวมมอของผมสวนเกยวของในการรวมกนพฒนา

ในป 2555 กรงเทพมหานครและกองบญชาการต ารวจนครบาลเหนพองกนวา การคา หาบเรแผงลอย จะไมหมดไปจากกรงเทพมหานคร และเหนวาควรจดระเบยบ “เพอใหเปนเสนหของเมอง และเปนทยอมรบของตลาดโลก” รวมทงการอยรวมกนระหวางผคาและประชาชนผใชพนทสาธารณะ (มตชน, 20 กมภาพนธ 2555, น. 10) กรงเทพมหานครไดก าหนดหลกเกณฑการเปนจดผอนผน รวมทง ขอหามการตงวางสนคาไวดวย (ขาวสด, 2555) การจดระเบยบนนอกจากจะเปนการด าเนนการตอเนองจากปกอนหนาแลว ยงเปนผลจากการทกรงเทพมหานครไดรบรางวล “เมองทองเทยวทดทสดในโลก” (The World’ s Best Award 2012) เปนครงท 4 จากการลงคะแนนของนกทองเทยวและผอานนตยสาร “Travel and Leisure” โดยปจจยหนงทมความส าคญคอการม หาบเรแผงลอยเปนจ านวนมาก นกทองเทยวซอสนคาไดสะดวกและประหยด

อยางไรกตาม ในป 2557 หลงการปฏวต ในเดอนพฤษภาคม กรงเทพมหานครเรมใชมาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน” ตามนโยบายของรฐบาล มการจดระเบยบพนทการคาเพอความเปนระเบยบเรยบรอย แล ะความปลอดภยของผใชทางเทา มาตรการดงกลาวไดรบการสนบสนนจากประชาชนจ านวนไมนอยทเผชญปญหาการสญจร และ ทตองการใหกรงเทพมหานครมความเปนระเบยบเรยบรอย พฒนาการของนโยบายและมาตรการของกรงเทพมหานคร ปรากฏในตารางท 4-3

สวนมาตรการจดระเบยบของกรงเทพมหานคร ประกอบดวยหลกเกณฑตางๆ เชน ขนาดของแผง การแตงกายและมารยาทของผคา หามตงแผงล าผวการจราจร การรกษาความสะอาด หลกเกณฑเกยวกบการขายอาหาร บรเวณกวดขนพเศษหามท าการคา คอ ปายรถประจ าทาง ทางขน-ลงสะพานลอย รถไฟฟา ทางขามทางมาลาย ตโทรศพท ผวจราจร ทางเทาทกวางไมถง 2 เมตร และสถานทส าคญ เปนตน

67

ตารางท 4-3 พฒนาการนโยบายของรฐทเกยวของกบการคาขางทาง

ป นโยบายและมาตรการ ชวงเวลาของแผนพฒนากรงเทพมหานคร และ

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มาตรการเชงลบ มาตรการเชงบวก

2516-2520 1. นายช านาญ ยวบรณ 2. นายอรรถ วสตรโยธาภบาล 3. นายศร สนตะบตร 4. นายสาย หตะเจรญ 5. นายธรรมนญ เทยนเงน

2516 - ประสานกบต ารวจจบกมผฝาฝน ซงไดผลใน ระยะสน - กวดขนการรกษาความสะอาด มการเชญชวนบคคลทเปนทรจกในสงคม ดารา มารวมรณรงคท าความสะอาดถนนยานส าคญ เชน ประตน า สะพานควาย ซงไดผลในระยะสน - 2516-2518 รณรงคเชนเดยวกบสมยกอนหนาแตผอนผนในชวงวกฤตการณน ามน รวมทงสนบสนนการขายอาหารบนทางเทา - ขอบญญตกรงเทพมหานคร เรองควบคมผเรขาย พ.ศ. 2519 และเทศบญญตควบคมแผงลอย พ.ศ. 2519 มผลบงคบใช - ก าหนดค าจ ากดความ “ผเรขาย” และ “แผงลอย” - การเรขาย และ ตงแผงลอยในทสาธารณะตองไดรบอนญาตจากผวาราชการกรงเทพมหานคร - มการรณรงคและใชมาตรการเดดขาดและจรงจง ท าใหผคาเดนขบวนรองเรยนกระทรวงมหาดไทยและรฐบาลหาทางประนประนอม - การใชมาตรการเดดขาดกระท าไดส าเรจในบางจด เชน บรเวณถนนสบสามหาง บางล าพ

- ใหผคาเขาไปจ าหนายในตลาดสดของราชการ เอกชน - ผอนผนใหขายในบางพนท

2515-2519 : แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 3 -สนบสนนการมงานท า

68

ป

นโยบายและมาตรการ ชวงเวลาของแผนพฒนากรงเทพมหานคร และ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มาตรการเชงลบ มาตรการเชงบวก

2520-2522 นายชลอ ธรรมศร

- ใชมาตรการเดดขาดและจรงจงเชนเดยวกบสมยกอนหนา แกปญหากลมหาบเรแผงลอยรมคลองมหานาค ซงยดคลองมหานาคเปนทจอดเรอขนาดตาง ๆ และ จอดประจ าตลอดป ประมาณ 400-500 ล า -แกปญหาอปสรรคการรณรงคจดระเบยบซงเกดจากความขดแยงกบกรมต ารวจดวยการทดลองจดตง “ต ารวจเทศกจ” โดยความยนยอมของกรมต ารวจและก.พ. “ต ารวจเทศกจ” เปนอตราก าลงของกรมต ารวจ โดยกรงเทพมหานครรบผดชอบเงนเดอนและงบคาใชจาย

- ขอความรวมมอจากตลาดสดของราชการ เอกชนทกแหงใหผคาเขาไปจ าหนาย และ ไดรบความรวมมออยางดจากเจาของตลาดโดยไมเกบคาเชาในระยะตน หลงจากนนจงเรยกเกบคาเชาในอตราทเปนธรรม แตผคายงสมครใจวางขายบนทางเทา - มการด าเนนการจบกมกลมบคคลผแสวงหาประโยชนจากผคา ซงอางตวเปนผแทนไปเจรจากบเจาหนาททกระดบ และเรยกเกบเงนประจ าจากผคา - ผอนผนใหขายในบางพนท

2520-2524 : แผนพฒนากรงเทพฉบบท 1 สนบสนนการประกอบอาชพอสระขนาดเลก เพอลดปญหาความยากจน โดยการใหทนสงเคราะหเพอประกอบอาชพ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 สนบสนนการประกอบอาชพอสระ

2522-2524 นายเชาวนวศ สดลาภา

มาตรการทเคยใชออนลง - ป2522-2524 ผอนผนมากขน เนองจากวกฤตการณน ามน

69

ป

นโยบายและมาตรการ ชวงเวลาของแผนพฒนากรงเทพมหานคร และ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มาตรการเชงลบ มาตรการเชงบวก

2524-2528 1. พลเรอเอกเทยม มกรานนท 2. นายอาษา เมฆสวรรค

- ยกเลก “ส านกต ารวจเทศกจ” ในป 2525 เนองจาก กรมต ารวจตองการก าลงเจาหนาทกลบไปปฏบตงาน - มการด าเนนการอยางจรงจง และแมวา ผคาเดนขบวนไปยงกระทรวงมหาดไทยและท าเนยบรฐบาล กรงเทพมหานครยงคงด าเนนการตอเนอง 2524-2527 ด าเนนการอยางเขมงวด ผคาเดนขบวน 2527-2528 ด าเนนการอยางเขมงวด ตามมต ครม. (12 เมษายน 2526) มทงการประชาสมพนธขอความรวมมอจากผขายและผซอและชแจง กวดขน แตไมไดรบความรวมมอมากนก การปฏบตงานอยางกวดขนท าใหเหนผลในหลายเขต

- ป 2527 ก าหนดจดใหขายได 164 จดแตหลงจากนนยกเลก เนองจากกรงเทพมหานครยงไมมอ านาจในการก าหนดจดใหขาย

2525-2529 : แผนพฒนากรงเทพฉบบท 2 สนบสนนการประกอบอาชพอสระขนาดเลก เพอลดปญหาความยากจน โดยการใหทนสงเคราะหเพอประกอบอาชพ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 -สนบสนนการประกอบอาชพอสระเพอแกไขปญหา ความยากจน

70

ป

นโยบายและมาตรการ ชวงเวลาของแผนพฒนากรงเทพมหานคร และ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มาตรการเชงลบ มาตรการเชงบวก

2528-2535 (2528-2532; 2532-2535) พลตรจ าลอง ศรเมอง (สองวาระ)

- ด าเนนการตามนโยบายในสมยกอนหนา - จดตง “ส านกเทศกจ” แทน “ส านกต ารวจเทศกจ” ในป 2529 - กวดขนเพอความเปนระเบยบ และมไดปลอยใหมการขายโดยเสร โดยยดหลก 3 ประการ คอ สะอาด ปลอดภย และเปนระเบยบเรยบรอย - เรมจบทงผขายและผซอทซอขายกดขวางทางเทา - ใหหยดขายวนพธเพอท าความสะอาดพนทขาย ผคาใหความรวมมอ - รเรมแกกฎหมายเพอใหมอ านาจก าหนดจดผอนผนและจบปรบ - ใหส านกงานเขตส ารวจและแบงพนทควบคมออกเปน 2 ประเภท คอ จดกวดขนพเศษ หามขายเดดขาด เพอความปลอดภย และ จดกวดขนทวไป ทตองคอยควบคมไมใหตงวางขาย

- ผอนผนใหขายในบางพนทโดยยดหลก 3 ประการ คอ สะอาด ปลอดภย และเปนระเบยบเรยบรอย - ก าหนดใหมจดจดระเบยบ 500 จด มจ านวนผคา 23,594 ราย และก าหนดมาตรการบงคบในการท าการคาในจดจดระเบยบ 16 ขอ เนอหาของมาตรการใหความส าคญตอขนาดของแผงคา ความปลอดภยของผสญจรทงบนถนนและทางเทา การรกษาความสะอาดทงระหวางทท าการคาและหลงเลกท าการคา ความปลอดภยของตนไม หามใชเครองขยายเสยง และตองไมมขอพพาทกบประชาชนผใชทางเทาและเจาของรานคา

2530-2534 : แผนพฒนากรงเทพฉบบท 3 สนบสนนการประกอบอาชพอสระขนาดเลก เพอลดปญหาความยากจน โดยการใหทนสงเคราะหเพอประกอบอาชพ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 - สนบสนนการประกอบอาชพอสระและธรกจขนาดเลก - ครงแรกทมการประกาศนโยบายสนบสนนการประกอบอาชพอสระ นบตงแตมแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต - การสงเสรมปรากฏในมาตรการฝกอบรมอาชพ การใหบรการดานสวสดการสงคม เชน สาธารณสขและทอยอาศย การจดตงองคกรชมชน และการใหเงนทนทงในลกษณะกยมและใหเปลา

71

ป

นโยบายและมาตรการ ชวงเวลาของแผนพฒนากรงเทพมหานคร และ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มาตรการเชงลบ มาตรการเชงบวก

2535-2539 นายกฤษฎา อรณวงษ ณ อยธยา

- บงคบใชพรบ.รกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมองพ.ศ. 2535 และ พรบ.สาธารณสข พ.ศ. 2535 - รณรงคจดระเบยบตาม พรบ. ขางตนโดย ก าหนดจดหามวางขาย จบและปรบผทฝาฝนตามม.20 และ ม. 39 โดย ม. 20 มสาระส าคญคอหามปรงอาหาร ขาย หรอ จ าหนายสนคาบนถนน หรอในสถานสาธารณะ; หามใชรถยนตหรอลอเลอนเปนทปรงอาหารเพอขายหรอจ าหนายใหแกประชาชน บนถนน หรอในสถานสาธารณะ; หามขายหรอจ าหนายสนคาซงบรรทกบนรถยนต รถจกรยานยนต หรอลอเลอนบนถนนหรอในสถานสาธารณะ (ขอหามขางตน ยกเวนการขายในบรเวณทประกาศผอนผนใหกระท าไดในระหวาง วน เวลา ทก าหนดดวยความเหนชอบของเจาพนกงานจราจร) ม. 39 มสาระส าคญคอหามตดตง ตาก วาง หรอแขวนสงใด ๆ ในทสาธารณะ เวนแตไดรบอนญาตจากเจาพนกงานทองถน เวนแตเปนการวางไวเพยงชวคราว - ด าเนนการตามนโยบายกอนหนา จบทงผขายและผซอทซอขายกดขวางทางเทา - ในป 2539 คาปรบทกรงเทพมหานครจดเกบจากผฝาฝนม. 20 ของ พรบ.รกษาความสะอาดฯ เปนเงน 19.6 ลานบาท มการจบกม 52,972 ครง

- รณรงคจดระเบยบตามพระราชบญญตรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง พ.ศ. 2535 โดยก าหนดจดผอนผนใหวางขายได ดวยความเหนชอบจากเจาพนกงานจราจร - ก าหนดจดผอนผน 286 จด มผคา 15,000 ราย - ส านกงานเขตตดปายก าหนดเขตจดผอนผนและเวลาอนญาตไวอยางชดเจน - ผคาตองท าความสะอาดพนทขายเมอเลกคาขาย - ใหหยดขายทกวนพธเพอท าความสะอาดพนทขาย - จดท าบญช พรอมทะเบยนประวตผคาในจดผอนผน

2535-2539 : แผนพฒนากรงเทพฉบบท 4 - ระบปญหาความไมเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมองอนเกดจากการคาหาบเรแผงลอย ซงวางสงของบนทางเทาและทางสาธารณะ - ตงเปาหมาย “การจดระเบยบหาบเรแผงลอยเพอควบคมพนทท าการคาและลดจ านวนหาบเรแผงลอยในพนท 36 เขต” - มาตรการแผนแกไขความยากจนในเมองสนบสนนการประกอบอาชพหาบเรแผงลอย แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 -มการจดตงส านกงานพฒนาชมชนเมอง เพอสนบสนน ชาวชมชนแออดและผมรายไดนอยในเขตเมอง ใหมความสามารถในการเพมรายได มความมนคงในรายได มชวตความเปนอยและสภาพแวดลอมทดขน ทงนโดยผานกระบวนการออมทรพยและสนเชอการพฒนาองคกรชมชน การพฒนาอาชพและธรกจชมชน - ผประกอบอาชพอสระขนาดเลกเปนหนงในกลมผดอยโอกาส 6 กลมทรฐตองใหความสนใจเปนพเศษ

72

ป

นโยบายและมาตรการ ชวงเวลาของแผนพฒนากรงเทพมหานคร และ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มาตรการเชงลบ มาตรการเชงบวก

2539-2543 นายพจตต รตตกล

- ด าเนนการตามกฎหมายและนโยบายกอนหนา จบทงผขายและผซอทซอขายกดขวางทางเทา - ในป 2543 คาปรบทกรงเทพมหานครจดเกบจากผผฝาฝนมาตรา 20 ของพระราชบญญตรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง พ.ศ. 2535 เปนเงน 20.7 ลานบาท มการจบกม 68,049 ครง

- ส ารวจจ านวนผคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานครทงหมด และจดท าทะเบยนบญชทะเบยนผคาเพอเสนอขอจดผอนผนเพมเตม - รณรงคเรองสขาภบาลอาหาร ก าหนดหลกสขาภบาลอาหารรมบาทวถ 10 ประการ และมโครงการอบรมผคาเกยวกบความสะอาดของอาหารและมารยาทในการขาย - ใหหยดขายทกวนพธเพอท าความสะอาดพนทขาย

2540-2544 : แผนพฒนากรงเทพฉบบท 5 - ใหควบคมผคาในจดผอนผนทง 286 จด ใหปฏบตตามหลกเกณฑการจดระเบยบหาบเรแผงลอยทรงเทพมหานครก าหนด มใหมจ านวนจดผอนผนและผคาเพมขนและมใหมการประกอบอาหารบรเวณทางเทา - ใหความส าคญตอความมนคงทางเศรษฐกจของประชาชนแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 - ใหความส าคญตอความมนคงทางเศรษฐกจของครอบครว

2545-2549 : แผนพฒนากรงเทพฉบบท 6 ไมปรากฏมาตรการใด ๆ เกยวกบการจดระเบยบการคาหาบเรแผงลอย - ใหความส าคญตอความมนคงทางเศรษฐกจของประชาชน - ใหความส าคญตอการฝกทกษะอาชพเพอสนบสนนการ

2543-2547 นายสมคร สนทรเวช

- ด าเนนการตามกฎหมาย จบทงผขายและผซอทซอขายกดขวางทางเทา - จดเกบคาบรการรกษาความสะอาดตามระเบยบกรงเทพมหานครวาดวยการจดเกบคาบรการรกษาความสะอาดบรเวณทางเทาทใชตงวางแผงลอย พ.ศ. 2545 ในอตรา 150 บาทตอพนทขาย 1 ตารางเมตร - ในป 2543 คาปรบทกรงเทพมหานครจดเกบจากผผฝาฝน ม. 20 ของ พรบ.รกษาความสะอาดฯ เปนเงน 66.7 ลานบาท มการจบกม 211,308 ครง

- เสนอเพมจดผอนผน 353 จด จ านวนผคา 11,438 ราย - ใหมการตเสนก าหนดขอบเขตการคา การท าทะเบยนผคา (เพอปองกนการโอนสทธพนทการคา) ตามหลกเกณฑทก าหนดตามพระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ. 2535 - ณ เดอน มกราคม 2547 มจดผอนผน 268 จด ผคา 15,289 ราย - อนญาตใหขายวนพธ

73

ป

นโยบายและมาตรการ ชวงเวลาของแผนพฒนากรงเทพมหานคร และ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มาตรการเชงลบ มาตรการเชงบวก

2547-2552 (2547-2551; 2551) นายอภรกษ โกษะโยธน (สองวาระ)

- ด าเนนการตามกฎหมาย จบทงผขายและผซอทซอขายกดขวางทางเทา - ในป 2551 คาปรบทกรงเทพมหานครจดเกบจากผผฝาฝน ม. 20 ของ พรบ.รกษาความสะอาดฯ เปนเงน 71.5 ลานบาท มการจบกม 187,154 ครง

- ก าหนดจดผอนผนใหท าการคา - ใหหยดขายทกวนจนทรเพอท าความสะอาด พนทขาย - เนนเรองความสะอาดของสภาพแวดลอม - คารกษาความสะอาดลดลงเปน 100 บาทตอตารางเมตร - จดผอนผนเพมจาก 494 จดในป 2547 เปน 667 จด ในป 2551 -จดตงคณะกรรมการหาบเร-แผงลอยระดบเขต เพอก าหนดรปแบบการคา ก าหนดวนจดระเบยบและพฒนารวมกน ภายใตกฎ 5 ขอ คอ 1. ขายตามเวลา 2. เลกแลวตองเกบ 3. มทางเดนใหกบผเดนไมนอยกวา 1 เมตร 4. ไมล าผวจราจร และ 5. รม กนสาดและแผงคาตองเปนระเบยบเรยบรอย

พงตนเอง แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 - สนบสนนการประกอบอาชพอสระและการประกอบการขนาดเลก โดยฝกอาชพและสนบสนนการเขาถงแหลงทน _______________________________ 2550-2554 : 2552-2555 ระยะแรกของแผน 12 ป กรงเทพมหานคร - ใหความส าคญตอความมนคงทางเศรษฐกจของประชาชน - ใหความส าคญตอการฝกทกษะอาชพเพอสนบสนนการพงตนเอง แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 สนบสนนการประกอบอาชพอสระและการประกอบการขนาดเลก โดยฝกอาชพและสนบสนนการเขาถงแหลงทน _______________________________ 2555-2559 : ระยะท 2 ของแผน 12 ป กรงเทพมหานคร - สรางโอกาสการสรางรายได - สนบสนนความเขมแขงของธรกจรากหญาและธรกจขนาดเลก - สนบสนนการฝกอาชพ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 -สนบสนนการประกอบอาชพอสระและการประกอบการขนาดเลก โดยฝกอาชพและสนบสนนการเขาถงแหลงทน -สนบสนนวสาหกจขนาดเลกและขนาดกลาง วสาหกจชมชน

74

ป

นโยบายและมาตรการ ชวงเวลาของแผนพฒนากรงเทพมหานคร และ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มาตรการเชงลบ มาตรการเชงบวก

2552-17 ตลาคม 2559 (2552-2555; 2556 ถง มนาคม 2557) ม.ร.ว. สขมพนธ บรพตร (สองวาระ)

- ด าเนนการตามกฎหมาย จบทงผขายและผซอทซอขาย กดขวางทางเทา ผคาประทวง - ในป 2555 คาปรบทกรงเทพมหานครจดเกบจากผผฝาฝน ม. 20 ของ พรบ.รกษาความสะอาดฯ เปนเงน 87.8 ลานบาท มการจบกม 202,372 ครง

-ตระหนกถงความส าคญของมตทางวฒนธรรม ความสะอาดของสงแวดลอม และความปลอดภย - ลดวนหยดเพอท าความสะอาดพนทการคาเหลอเดอนละ 2 วน - โครงการ “หาบเรเสนหเมอง” ใน 5 พนท ในป 2554 (ภายหลงด าเนนการ 3 พนท) มเปาหมายเพอสรางความเปนระเบยบ โดยการมสวนรวมของผคา และ ธรกจในพนทใกลเคยง - ยอมรบวาหาบเรแผงลอยไมหมดไปจากกรงเทพมหานคร - จดผอนผนเพมจาก 667 จดในป 2551 เปน 726 จดในป 2556 จ านวนผคา 21,065 คน

75

ป

นโยบายและมาตรการ ชวงเวลาของแผนพฒนากรงเทพมหานคร และ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มาตรการเชงลบ มาตรการเชงบวก

กรกฎาคม 2557- ตลาคม 2559

- กรกฎาคม 2557-มถนายน 2558 จดระเบยบหาบเร-แผงลอย เพอคนทางเทาใหประชาชน จ านวน 36 จด ในพนท 21 เขต จ านวนผคา 13,351 ราย โดย

1) ยกเลกจดผอนผนและหามท าการคาตลอด 24 ชวโมง 5 จด ใน 5 เขต ไดแก ถนนมหาจกร, หนาบานมนงคศลา (ตลาดมหานาค) ถนนหลานหลวง, รอบอนสาวรยสมเดจพระเจาตากสนมหาราช (วงเวยนใหญ), หนาโรงพยาบาลศรราช ถนนวงหลง และหนาโรงภาพยนตรเมเจอรปนเกลา ผคาไดรบผลกระทบ 573 ราย (ตลาคม 2557-กรกฎาคม 2558)

2) หามผคาท าการคาตลอด 24 ชวโมง จ านวน 15 จด ใน 10 เขต ผคาไดรบผลกระทบ 6,821 ราย

3) ก าหนดชวงเวลาท าการคา จ านวน 19 จด ใน 11 เขต -ตลาคม 2558-พฤษภาคม 2559 ด าเนนการจดระเบยบ 5 จด ในพนท 5 เขต จ านวนผคา 2,903 ราย โดย

1) ยกเลกจดผอนผนบรเวณปากคลองตลาด แบบมเงอนไขเวลา มผคาไดรบผลกระทบ 1,163 ราย

2) หามผคาท าการคาตลอด 24 ชวโมง จ านวน 4 จด ใน 10 เขต ผคาไดรบผลกระทบ 1,740 ราย

- จดหาและแนะน าพนทใหมรองรบผคาทถกไลรอ โดยประสานขอความรวมมอจากผประกอบการตลาดคดคาเชาในอตราทเหมาะสม หรอยกเวนคาเชาในชวงแรก - ปรงปรงภมทศนและพฒนาพนทสาธารณะ ใหเปนสถานทพกผอนและทองเทยวส าหรบประชาชน

ทมา : ส านกเทศกจ (2556, 2559 ); ส านกคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2556); Kusakabe (2006); Nirathron (2006); พงศธร ศรธรรม (2549)

76

จากตารางท 4-3 กลาวไดวาในภาพรวมนโยบายมความแตกตางกนในแตละชวงเวลา แตสวนใหญเปนไปในทศทางเดยวกนคอจดระเบยบในเชงพนท กลาวคอ

1. ชวง พ.ศ. 2516-2520 เปนชวงของความพยายามจดระเบยบ มการตราขอบญญต ก าหนดค าจ ากดความ “แผงลอย” และควบคมแผงลอย การประกอบการคาตองไดรบอนญาตจากผวาราชการกรงเทพมหานคร มการผอนผนใหขายในบางพนท มมาตรการก ากบดแลอยางจรงจง ผคาเดนขบวนและรฐบาลหาทางประนประนอม

2. ชวง พ.ศ. 2520-2524 เรมตนจากการใชมาตรการเดดขาด แตวกฤตการณน ามนท าใหกรงเทพมหานครตองผอนผนใหผคาประกอบอาชพทงเพอสรางงานและลดคาครองชพ มความพยายามในการก ากบดแลด วยการตง “ต ารวจเทศกจ ” ท าหนาทจ ดระเบยบ ซงถกยกเลกในภายหลง มการจบกมผแสวงหาประโยชนจากผคาดวยการอางวาสามารถเจรจากบเจาหนาทเพอใหประกอบการคาได

3. ชวง พ.ศ. 2524-2528 เปนชวงของการก ากบดแลอยางเขมงวดควบคกบการสนบสนนการประกอบอาชพอสระ ก าหนดจดผอนผนใหขายได แตกตองถกยกเลกในเวลาตอมาเนองจากกรงเทพมหานครไมมอ านาจตามกฏหมายในการก าหนดจดผอนผนใหขาย

4. ชวง พ.ศ. 2528-2535 มการจดตง “ส านกเทศกจ” ก ากบดแลการคาทกดขวางทางเทา ในขณะเดยวกน กผอนผนใหมการประกอบการคา มการก าหนด “จดจดระเบยบ” และผอนผนภายใตเงอนไข “สะอาด ปลอดภย และ สะอาดเรยบรอย ” เพอใหผคาอยรวม กบผสญจร รเรมแกกฏหมายเพอก าหนดจดผอนผนใหประกอบการคาได และประสบความส าเรจในการแกกฏหมาย เปนชวงเดยวกบทแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 ประกาศนโยบายสนบสนนการประกอบอาชพอสระเปนครงแรก มการสนบสนนการประกอบอาชพอสระในรปแบบตางๆ

5. ชวง พ.ศ. 2535-2539 เปนชวงเปลยนผานทส าคญ มการประกาศใชพระราชบญญตส าคญ 2 ฉบบทใหอ านาจกรงเทพมหานคร โดยความเหนชอบของเจาพนกงานจราจร ก าหนดจดผอนผนใหประกอบการคาได มการก าหนดจดผอนผนและตดปายไวชดเจน มการจดท าบญชผคาพรอมทะเบยนประวตผคาในจดผอนผน ผคาทขายนอกจดผอนผนถกปรบ

6. ชวง พ.ศ. 2539- 2547 เหตการณส าคญในชวงนคอ วกฤตเศรษฐกจ “ตมย ากง” ในป 2540 รฐบาลจดตงโครงการ “ไทยชวยไทย” สนบสนนผประกอบอาชพอสระขนาดเลก มการส ารวจจ านวนผคา เพอเสนอขอ “จดผอนผน ” เพมเตม เปนชวงทใหความส าคญกบสขาภบาลอาหาร โครงการธนาคารประชาชนเรมเปดด าเนนการ

77

สนบสนนทนใหผประกอบอาชพอสระขนาดเลกโดยเฉพาะผคาขางทาง ในชวงนสวสดการหลกประกนสขภาพแหงชาตมผลบงคบใชเชนกน

7. ชวง พ.ศ. 2547-2551 การจบและปรบผคาทขายนอกจดผอนผนยงคงเปนไปโดยตอเนอง แตกมการเพมจดผอนผนเพอประกอบการคา พฒนาการทส าคญคอ มการตงคณะกรรมการหาบเร-แผงลอยระดบเขต แสดงถงการสนบสนนใหผมสวนไดสวนเสยส าคญมบทบาทในการบรหารจดการ แตกในระดบทจ ากด

8. ชวง พ.ศ. 2552-2557 การก ากบดแลด าเนนไปอยางตอเนอง ผคานอกจดผอนผนถกปรบ กรงเทพมหานครยอมรบวาการคาขางทางจะไมหมดไปจากกรงเทพมหานคร ตระหนกถงความส าคญของมตวฒนธรรม มโครงการ “หาบเรเสนหเมอง”สนบสนนการทองเทยว จดผอนผนเพมขนในป 2556

9. พ.ศ. 2557- ตลาคม 2559 มการจดระเบยบ ทบทวนการก าหนดเวลาอนญาตใหขายใหม ยกเลกจดผอนผนใหประกอบการคา เพอ “คนทางเทาใหประชาชน” และมการจดพนทขายใหมผคา ผคาบางสวนปฏเสธการขายในพนทใหม บางสวนกลบเขาไปขายในพนทเดม ยอมเสยงตอการถกจบปรบ

นโยบายในแตละชวงเวลาสะทอนวากรงเทพมหานครใหความส าคญในประเดนพนทเปนหลก ในทศนะของกรงเทพมหานคร การคาขางทางมศกยภาพเพยงแกไขปญหาความยากจน และเปนปญหามากกวาทจะเปนศกยภาพ และสวนการใหความส าคญในเชงโครงสรางปรากฏในแนวนโยบายของรฐบาลกลาง พฒนาการของนโยบายยงสะทอนถงความไมลงรอยของนโยบายการจดการการคาขางทาง 4.1.6 ความไมลงรอยของนโยบาย

ประเดนเชงนโยบายทเปนขอขดแยงมากทสดกคอปฏบตการเกยวกบจดระเบยบ ซงในทางปฏบตเปนปญหามาโดยตลอด ในทางทฤษฎปจจยทสงผลตอการน านโยบายไปปฏบตสามารถพจารณาไดสองระดบ ระดบแรก คอ ความสอดคลองของนโยบายกบสภาพเศรษฐกจสงคม และความสมพนธกบนโยบายอน ๆ ระดบทสอง คอ ปจจยดานสมรรถนะขององคกรในการน านโยบายไปปฏบต เชน ก าลงคน งบประมาณ รวมทงอ านาจการตอรอง และ ประนประนอมระหวางฝายตาง ๆ ทมสวนเกยวของกบนโยบาย โดยทแตละฝายจะพยายามสรางเงอนไขตอรองใหการปฏบตตามนโยบายเปนไปในทศทางทเปนประโยชนตอตนใหมากทสดหรอเสยผลประโยชนนอยทสด ประสทธผ ลของการน านโยบายไปปฏบตยงขนอยกบปจจยดานเศรษฐกจ สงคม และ วฒนธรรมดวย (วรเดช จนทรศร, 2552) นโยบายการคาขางทางในกรงเทพมหานครสะทอนปญหาในการน านโยบายไปปฏบตหลายประเดน ประเดนแรก คอ ลกษณะของนโยบายซงไมสอดคลองกบสภาพเศรษฐกจสงคมและวฒนธรรม กลาวคอในภาวะปกต การคาขางทางมบทบาททงในเชงเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมและ

78

เปนสวนหนงของวถชวตของชาวกรงเทพมหานคร สวนในภาวะทเศรษฐกจตกต าการคาขางทางมบทบาททงในการลดภาระคาใชจายของประชาชนและสรางอาชพ เชน ในชวงวกฤตการณน ามนในป 2516 หรอภาวะเศรษฐกจตกต าในป 2540 ท าใหนโยบายไมบงเกดผลเทาทควรจะเปน (ศรปญญา ตงคะสมต 2538; นฤมล นราทร 2548) ประเดนทสอง คอ ความไมลงรอยระหวางนโยบายในระดบทองถนและกบนโยบายระดบชาต กลาวคอทงนโยบายของกรงเทพมหานครและแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแ หงชาตลวนสนบสนนการประกอบอาชพอสระขนาดเลกเพอแกไขปญหาความยากจน แตกรงเทพมหานครกมนโยบายจ ากดพนทในการประกอบอาชพ เปนตน และประเดนทสาม คอ การขาดธรรมาภบาล ของเจาหนาททรบผดชอบ บางสวน ซงเปนปจจยหนงทท าใหผคาเพมจ านวนโดยข าดการก ากบดแลอยางเหมาะสม น าไปสปญหาการยกเลกจดผอนผน ยายผคาออกจากพนทในทสด นอกจากความไมลงรอยขางตน ประเดนทส าคญเชนกนกคอ ปญหาผมอทธพล (ส านกผงเมอง, 2555 : 13) การจดการแผงลอยมมตการเมองเขามาเกยวของ จงมความละเอยดออน นโยบายในการจดการขนอยกบผบรหารแตละยคสมยและเหตผลความจ าเปนทางการเมอง (ส านกผงเมอง, อางแลว; ศรปญญา ตงคะสมต, 2538) ดงนน ความรทชดเจนเกยวกบการคาแผงลอยจงมความจ าเปน เพอก าหนดทศทางในการจดการ 4.1.7 มาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน” มาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน” เปนมาตรการทกรงเทพมหานครเรมด าเนนการในป 2557 เปนความพยายามอกครงหนงของกรงเทพมหานคร ในการ “คน” พนททางเดนเทาใหแกประชาชน มาตรการนไดรบการสนบสนนจากผใชเสนทางสญจร ซงเผชญปญหาการสญจรทางเทา โดยเฉพาะในชวงทศวรรษทผานมา ทจ านวนผคาทประกอบการคาโดยไมไดรบอนญาตเพมมากขน มาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน” ประกอบดวยมาตรการในเชงพนท และ มาตรการในเชงโครงสราง มการปรบเปลยนชวงเวลาท าการคาของจดผอนผนบางจด เพอใหประชาชนสามารถสญจรไดโดยสะดวก เชน บางจดยกเลกขายกลางวน สวนจดทมปญหาและสงผลตอการจราจรมาก กรงเทพมหานครหามตงวางสนคาโดยเดดขาดตลอด 24 ชวโมง หรอ “ไลรอ” ในจดทยงผอนผนใหคา กรงเทพมหานครด าเนนการจดระเบยบ ตเสนก าหนดแนวตงวางและเวลาท าการคาชดเจน หามตงวางอปกรณการคาและสนคาล าลงบนผวการจราจร และใหเกบอปกรณการคาหลงเลกท าการคาทกครง (ส านกเทศกจ, 2558) มาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน” สรางผลกระทบอยางมากใหกบผคา ซงจะน าเสนอในบทท 5 เนองจากเปนสวนหนงของการรวบรวมขอมลในพนท

79

4.1.8 ขอเสนอการบรหารจดการการคาขางทาง ขอเสนอการบรหารจดการการคาขางทางในกรงเทพมหานครทประมวลจากเอกสาร สามารถสรปไดดงน

1. ควรจดตง หรอมอบหมายหนวยงานท าหนาทดแลการคาหาบเรแผงลอยอยางจรงจง ซงหนาทความรบผ ดชอบตองไมจ ากดเฉพาะการจดระเบยบ แตใหความส าคญอยางครอบคลมตอ การสงเสรมพฒนาทงอาชพและผประกอบอาชพ

2. นโยบายและมาตรการทเกยวของควรใหความส าคญตอความหลากหลาย รวมทงศกยภาพและปญหา

3. ใหความส าคญตอการจดหาพนทขาย นอกเหนอจากการจด จดผอนผน โดยเฉพาะส าหรบผคาทมรายไดนอย ทตองการการสนบสนนเปนพเศษ

4. จดระเบยบในพนทประกอบอาชพ โดยเฉพาะในพนททเสยงตอความปลอดภยของ ผสญจร กวดขนหามท าการคาในจดกวดขนพเศษ คอ ปายรถประจ าทาง ทางขน-ลงสะพานลอย รถไฟฟา ทางขามทางมาลาย ตโทรศพท ผวจราจร และจดเกบคารกษาความสะอาดอยางทวถง การจดระเบยบยอมสงผลกระทบตอการประกอบอาชพของผคา จ าเปนตองมมาตรการรองรบทงในระยะสนและระยะยาว เพอใหผคามอาชพ ผบรโภคเขาถงแหลงสนคา และประชาชนสามารถใชพนทสาธารณะได และทส าคญสามารถรกษา “เสนห” ของกรงเทพมหานครไว

5. การจดการในดานผคา ควรใหความส าคญตอการพฒนา ใหความส าคญตอการพฒนาความร การใหความรในอาชพแกผคาอาจกระท าในรปของการใหความรโดยผานกลมและเครอขายทมอยแลวในชมชน การสรางความเขมแขงใหชมชนและการสรางเครอขายชมชนทเขมแขงซงสมาชกสามารถแลกเปลยนประสบการณและความร รวมทงอาจมผลตอเนองไปถงการก ากบดแลผคา

6. สนบสนนการรวมกลมของผคา เพอสรางความเปนเอกภาพ และการจดการตนเอง ก ากบดแลใหผคาปฏบตตามกฎหมาย รณรงคใหผคาปฏบตตามกฎหมายทงทเกยวกบการประกอบอาชพและการเสยภาษ ในดานการประกอบอาชพ ตองใหความส าคญตอการก ากบดแลในดานความสะอาด เปนระเบยบเรยบรอยตามทก าหนดไวในกฎหมายทเกยวของ

7. ขจดปญหาผมอทธพลทแสวงหาผลประโยชนจากการคาแผงลอย นอกจากแนวทางขางตน ควรประชาสมพนธใหเกดความเขาใจในสทธหนาทและความรบผดชอบ

กลาวคอใหผคาประกอบการคาอยางมความรบผดชอบ เคารพกฏเกณฑ สวนผบรโภคซอสนคาจากแผงลอยในพนททไดรบอนญาตใหขายเทานน (ส านกผงเมอง, 2555)

80

4.2 สถานะความรเกยวกบการคาขางทางในตางประเทศ

แมการคาขางทางเปนกจกรรมเศรษฐกจดงเดมในทกประเทศ แตพฒนาการดานการจดการแตกตางกน ในกลมประเทศทพฒนาแลวนโยบายและมาตรการในการจดการกแตกตางกน ขนอยกบบรบทเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม เชน ในขณะทในสหรฐอเมรกา ปรากฏมาตรการในการจ ากดการคา อยางชดเจนและมแนวปฏบตทเขมงวด แตสาธารณรฐสงคโปรมวธการจดการแตกตางออกไป สวนในประเทศก าลงพฒนา ซงกจกรรมในเศรษฐกจนอกระบบมบทบาทสงตอการสรางงานและสรางรายได แนวทางในการบรหารจดการการคาขางทางมความหลากหลายมากกวา เพราะการคาขางทางในประเทศก าลงพฒนามความหมายมากกวาการเปนกจกรรมทางเศรษฐกจ แตมมตทางสงคมและวฒนธรรมแทรกอยดวย ในประเทศเหลาน การซอสนคาจากผคาขางทางหรอแผงลอย เปนสวนหนงของวถชวต มาตรการจดการจงมความยดหยนมากกวา และทส าคญพบวาในระยะหลง การบรหารจดการการคาขางทางในหลายประเทศใหความส าคญตอการผนวกการคาขางทางเปนสวนหนงของสงคม (Inclusive) มากขน สอดคลองกบแนวคด “เมองทวถง” หรอ Inclusive Cities การน าเสนอขอมลสถาน ะความรเกยวกบการคาขางทางในตางประเทศ ใหความส าคญตอ การตอบโจทยส าคญคอ ปจจยทสงผลตอการคงอยและขยายตวของการคาขางทาง คณลกษณะส าคญของผคาขางทาง มาตรการเกยวกบการคาขางทาง และขอเสนอเกยวกบการบรหารจดการการคาขางทาง โดยจะน าเสนอประเดนทเปนลกษณะรวมของการคาขางทางในประเทศทศกษากอน แลวจงน าเสนอขอมลของประเทศเหลาน

ขอมลทน าเสนอมาจากงานศกษาวจย บทความ และขอเขยนจากเอกสารทงทเปนเอกสารจาก สอสงพมพ และสออเลคทรอนกส โดยจะใหความส าคญกบประเทศทมขอมลเพยงพอทจะน าไปสขอสรปได ซงไดแก สหรฐอเมรกา สาธารณรฐรวนดา สาธารณรฐอนเดย และ บางประเทศในกลมอาเซยนคอ สาธารณรฐสงคมนยมเวยตนาม สาธารณรฐอนโดนเซย สหพนธรฐมาเลเซย และสาธารณรฐสงคโปร และดวยลกษณะขอมลทม การน าเสนอของประเทศตาง จๆงไมไดเปนโครงสรางแบบเดยวกน ขอมลทน าเสนอสวนใหญ ไมใชตวแทนของการจดการในระด บประเทศ แตเปนขอมลในระดบทองถนหรอรฐมากกวา เนองจากในประเทศตาง ๆ เหลาน การบรหารจดการการคาขางทางเปนบ ทบาทของรฐบาลทองถนมากกวารฐบาลกลาง สวนทเปนกรณศกษาในระดบประเทศคอสาธารณรฐสงคโปรและสาธารณรฐอนเดย 4.2.1 ลกษณะรวมของการคาขางทางในประเทศตาง ๆ การสบคนเอกสารพบลกษณะรวมของปรากฏการณการคาในประเทศทเปนกรณตวอยางดงน

1. ปจจยทมอทธพลตอการปรากฏตวและขยายตวของการคาขางทาง ในทกประเทศการคาขางทางเปนกจกรรมเศรษฐกจดงเดม แตการหดตวหรอขยายตวของการคาขางทาง เปนผลจากอทธพลของเศรษฐกจโลก ปจจยดานสงคม และนโยบายของรฐ ซงในกรณ

81

เศรษฐกจโลก จะพบวาความแตกตางชด เจนระหวางเศรษฐกจโลกยคกอนทศวรรษ 1980 และหลงทศวรรษท 1980 เศรษฐกจทง 2 ชวงลวนมบทบาทการขยายตวของการคาขางทาง ในชวงกอนทศวรรษ 1980 ซงเปนชวงทประเทศตาง ๆ หนเขาสการพฒนาเศรษฐกจ ทใหความส าคญตอการพฒนาการผลตในภาคอตสาหกรรม มการปรบเปลยนโครงสรางเศรษฐกจจากเดมทเนนการผลตในภาคเกษตร มาเปนการผลตในภาคอตสาหกรรม ซงสวนใหญเกดขนในพนทเมอง สงผลใหแรงงานจากชนบทยายถนเขาสเมอง ปรากฏการณนสรางทงอปทานแรงงานและอปสงคตอสนคา ในชวงนค าอธบายเกยวกบการขยายตวของการคาขางทางใหความส าคญตอปจจยตาง ๆ ดงน

1. แรงงานขาดโอกาสในการท างาน เพราะมต าแหนงงานจ ากด แรงงานบางสวนไมสามารถหางานในระบบท าได

2. แรงงานมคณสมบตไมเพยงพอตอการประกอบอาชพแรงงานรบจางในระบบ 3. ความยากจนในชนบท ท าใหประชาชนในชนบท หนเขาสการประกอบอาชพอสระ

ในเมอง 4. ภาวะเศรษฐกจตกต าอนเปนผลจากวฎจกรเศรษฐ กจ หรอ วกฤตการณ เชน

วกฤตการณน ามนในชวงทศวรรษท 1970 5. ผทเคยมงานท าถกเลกจาง หรอถกบงคบใหออกจากงาน ดวยเหตผลตาง ๆ เชน

ปดกจการ กจการถกควบรวม 6. การสนบสนนโดยทางออมของรฐ คอ รฐมมาตรการทยดหยนในการจดการการคา

ขางทาง กล าวคอแมจะมนโยบายไมสนบสนนและเบยดขบ แตการบงคบใชมาตรการจ ากดการคาและเบยดขบอยางไมเขมงวด ซงใกลเคยงกบกรณของประเทศไทย

หลงทศวรรษท 1980 เมออทธพลของโลกาภวตนสงผลอยางชดเจน ปจจยดานเศรษฐกจและสงคม ทสงผลตอการประกอบอาชพการคาขางทางเปลยนไป แมวาปจจยทมอทธพลเดมจะยงคงอย งานศกษาทงในสหรฐอเมรกา แอฟรกา และ สาธารณรฐอนเดยยนยนวา โลกาภวตนสงผลโดยตรงตอการขยายตวของการคาขางทาง โดยเฉพาะในประเทศทเขาสกระบวนการปรบโครงสราง (Structural adjustment) เพอรองรบการคาและการลงทนจากตางประเทศ (Bhowmik, 2012; Frommer, 2011; Skinner, 2010) ในชวงน ค าอธบายตอการขยายตวของการคาขางทาง คอ

1. การเปลยนแปลงในระบบการผลตท าใหเกดความไมแนนอนในการจางงาน การแขงขนท าใหสถานประกอบการปรบตวดานการผลต ระบบการผลตหรองานทเคยท าในภาคทเปนทางการ ปรบเปลยนเปนงานในภาคทไมเปนทางการ เชน การรบงาน ไปท าทบาน

2. ทศนะตอการประกอบอาชพอสระ ซงพบวาอาชพอสระไดรบความนยมเพมมากขน ทงนนอกจากเปนเพราะความไมแนนอนของการจางงานในภาคทเปนทางการ

82

แลว ยงเ ปนเพราะอาชพอสระไมมการก าหนดเวลาการเขาออกงานทตายตว สอดคลองกบความคดเรองเวลา และความยดหยนในการใชชวต โดยเฉพาะในกลมประชากรทเกดหลงทศวรรษ 1980

ดวยปจจยขางตน จงพบวาคณลกษณะของผคาขางทางเปลยนแปลงจากผคาทยากจน เปนผคาทไมยากจนและผคาทเปนคนชนกลางทมฐานะทางเศรษฐกจสงขน แมจะมผคาทยากจนอยเปนจ านวนมากกตาม

2. สถานภาพของการคาขางทาง แมการคาขางทางจะไดรบการยอมรบวามบทบาทส าคญดงไดกลาวแลว แตปรากฏวาในหลายประเทศ การคาขางทางไมมสถานะในเช งกฎหมาย กลาวคอไมไดม กฎหมายรบรองสถานภาพ หรอ อกนยหนงเปนกจกรรมในเศรษฐกจนอกระบบ รฐสามารถทจะ จดการอยางไรกได ตามทเหนวาเหมาะสม การไดรบอนญาตใหประกอบอาชพอยในดลพนจของผมอ านาจมากกวาทจะไดรบการรบรองสทธในฐานะอาชพหนงทมความส าคญ แมในบางประเทศ เชน สหรฐอเมรกา จะก าหนดใหมการยนขอใบอนญาตประกอบอาชพ กไมไดหมายความวาเปนอาชพทมสถานภาพทมนคง สวนในประเทศก าลงพฒนา แมนโยบายและมาตรการของรฐดจะสนบสนนมากกวาหรอยดหยนกวา ผคาขางทางกไมไดมสถานภาพทางอาชพทมนคง เชนกน ส าหรบในกลมประเทศอาเซยน ประเทศทมนโยบายเกยวกบการคาขางทางชดเจนมากทสดคอสหพนธรฐมาเลเซยและสาธารณรฐสงคโปร 3. บทบาทของการคาขางทาง ในทกประเทศทศกษา การคาขางทางมบทบาททส าคญในเชงเศรษฐกจ สรางงานและรายไดใหแกผค า โดยเฉพาะผทมโอกาสจ ากดในการประกอบอาชพ บทบาทนชดเจนแมในประเทศ ทพฒนาแลวซงยงมผ มรายไดนอย การคาขางทาง สรางงานใหแกผทประกอบอาชพ เปนกลไกใน การกระจายสนคาใหแกผบรโภคทมสถานภาพทางเศรษฐกจแตกตางกน และยงมบทบาทในการเชอมตอระหวางผผลตทงทเปนผผลตในภาคอตสาหกรรมและผผลตรายยอย ซงกลมหลงน เปนธรกจทตองการความชวยเหลอในการกระจายสนคา เนองจากไมสามารถเขาถงแหลงกระจายสนคาในระบบ ซงตองเสยคาใชจายสง การคาขางทางยงชวยรกษาความปลอดภย เปนหเปนตา พนททมผสญจรไมมาก หากม ผคาขางทางกจะชวยท าใหมผสญจร

ในสวนตอไปจะน าเสนอขอมลสถานการณการคาขางทางในประเทศตาง ๆ 1. สหรฐอเมรกา

ขอมลการคาขางทางในสหรฐอเมรกามความนาสนใจ ในชวงระหวางป 2011-2016 (พ.ศ. 2555-2559) มงานศกษาเกยวกบการคาขางทางมากกวาในชวงกอนหนา และแตละรฐในสหรฐอเมรกาจะมแนวนโยบายเกยวกบการคาขางทางแตกตางกน ขอมลของสหรฐอเมรกาสรปจากงานศกษา 10 รายการ (Carpenter, 2015; Graaf and Ha, 2015;. Rojas, 2015; Devlin, 2015; Liu, Burns,

83

Patrick, Flaming, Daniel, 2015; Liu, 2015; Frommer, Norman, Gall, and Knepper, 2011; Turetsky, Vega, Eddie and O’Brien, 2010; New York City Independent Budget Office, 2010; Devlin, 2006; Ball, 2002)

การคาขางทางในสหรฐอเมรกามทงการคาแบบเคลอนทและการคาแบบแผงลอย ทตงอยกบท ผประกอบการคาแผงลอยในสหรฐอเมรกามทงแรงงานยายถนตางสญชาต แรงงานชาวอเมรกนทเคยเปนนกวชาชพ หรอ เกษยณอาย และ ผประกอบการอายนอยทประสงคมธรกจของตนเอง

งานศกษาผคาขางทาง 763 คนใน 50 รฐในป 2012 (พ.ศ. 2555) พบวาผคา รอยละ 96 เปนเจาของธรกจ ผคารอยละ 51 เปนผยายถน และโดยเฉลยอาศยอยในสหรฐอเมรกา 22 ป ผคารอยละ 62 เปนคนผวส ในจ านวนนรอยละ 35 เปนชาวฮสแปนค ผคารอยละ 28 มการศกษาต ากวามธยมปลาย ผคารอยละ 63 ไมเคยไดรบการอบรมใด ๆ เกยวกบอาชพการคาขางทาง ผคาท างานวนละ 11 ชวโมง และท างาน 5 วนครงตอสปดาห ผคารอยละ 39 จางแรงงานชวยงาน ผคาหนงในสามตองการขยายการประกอบอาชพ (Carpenter, 2015)

เหตผลส าคญทท าใหผคาเลอกประกอบการคาขางทางมดงน (Frommer et al., 2011)

1. ลงทนต า การประกอบอาชพการคาขางทางใชทนไมสง เมอเปรยบเทยบกบ การตงรานคาในภาคทเปนทางการ เชน ในกรง Washington D.C. หากตงรานอาหารทขายเฉพาะแซนดวช ผประกอบการตองลงทนถง 750,000 ดอลลาร คาใชจายนยงไมรวมคาเช า คาน าคาไฟ และ คาประกน ในขณะทการเปนผคาขางทางใชทนนอยกวามาก บางรายใชทน 50,000 ดอลลาร ผคา ทประกอบอาชพบางเวลาบางรายในเมอง Chicago เสยคาใชจายใน การจดทะเบยนและ คาลงทนขนตนเพยงประมาณ 2,000 ดอลลาร

2. การคาขางทางเปนเครองมอส าคญทชวยแกปญหาความยากจนและท าใหผคาสามารถเลอนฐานะทางเศรษฐกจได แมกระทงในสหรฐอเมรกา ผคาขางทางจ านวนหนงสามารถเลอนฐานะเศรษฐกจเปนผประกอบการขนาดใหญทมยอดขายกวา 100 ลานดอลลารได อดตผวาการรฐนวยอรคทชอ Ed Koch ซงด ารงต าแหนงระหวางป 1978-1989 (พ.ศ. 2521-2532) กเคยเปนผคาขางทางในเมอง Harlem มากอน

3. มอปสงคตอสนคาขางทางชดเจน การคาขางทางท าใหผบรโภคสามารถเขาถงสนคาทมความหลากหลาย รวมถงสนคาราคาทมราคายอมเยาว ปรากฏการณ Food desert ในบางเมองในสหรฐอเมรกา ท าใหผคนมองเหนประโยชนของการคาอาหารขางทาง Food desert หมายถง ภาวะทในพนทมแตอาหารทไมมคณคา เชน อาหารส าเรจรปทมน าตาล ไขมนสง ทเปนอนตรายตอสขภาพ และขาดแคลนอาหารทมคณคา เชน ผก ผลไม หรออาหารทมประโยชนตอ

84

สขภาพ ปรากฏการณนพบในชมชนยากไรในเมอง ซงไมมตลาด หรอ รานขายของทขายอาหารทมคณประโยชนตอรางกาย ในสหรฐอเมรกาจงมผคาขางทางจ านวนไมนอยทขายผก ผลไมสด ในพนททไมมรานคา ชวยใหประชาชน โดยเฉพาะคนยากจนไดเขาถงอาหารทมคณภาพ

4. การคาขางทางยงมบทบาทในการเสนอขายสนคาทหลากหลาย โดยเฉพาะสนคาทไมไดตงวางในรานคาหรอหางสรรพสนคา เนองจากไมคม หรอ ยง ไมเปนทนยม รานคาจงปฏเสธทจะตงวางสนคาเหลาน ในป 2006 (พ.ศ. 2549) มการส ารวจประชาชน 480 คนทอาศยและท างานในเม องเกยวกบการคา ขางทาง ผลส ารวจพบวา รอยละ 82 ของผใหขอมล ระบวา พรอมทจะซอสนคาขางทาง หากสนคาทขายเปนสนคาทมลกษณะเฉพาะ (Unique)

5. การคาขางทางท าใหชมชนมชวตชวาขน (Enriching communities) บทบาทของการคาขางทางตอชมชน ไม ไดถกอางองเฉพาะในประเทศซกโลกทางใตเทานน ในสหรฐอเมรกาเอง บทบาทของการคาขางทางตอชมชนถกน าเสนอเชนกน และชวยสนบสนนใหชมชนมความปลอดภยมากขน เนองจากมผคา ท าหนาทเสมอนเปนหเปนตาใหกบชมชน

นอกจากการสรางประโยชนทางตรงตอผประกอบ อาชพและผซอแลว การคา ขางทางยงสรางมลคาทางเศรษฐกจดวย งานวจยเกยวกบการคาขางทางในเมอง Los Angeles ในป 2015 (Liu, Burns and Flaming, 2015) ระบวาทก ๆ ป มผคาราว 50,000 คนตงแผงบนทางเทาในเมอง Los Angeles ผคากวา 3 ใน 4 ขายสนคาท ไมใชอาหาร จากการประมาณการ พบวาผคาม รายไดเฉลย สปดาหละ 204 ดอลลาร หรอปละ 10,098 ดอลลาร ซงเปนมลคาสงถง 504 ลานดอลลารตอป มลคา ทางเศรษฐกจนเปนการค านวณจากรายไดเฉลยของผคาและจ านวนผคาในเมอง Los Angeles

การประกอบการคา ขางทางกอใหเกดผลกระเพอมตอเนอง เรมตงแตผคาซอวตถดบมาผลต และเมอมการใชเงนจากการขายสนคา กท าใหเกดการหมนเวยนในระบบเศรษฐกจ ดงน

1. ผคาซอสนคาหรอวตถดบ เปนการสรางรายไดใหผผลตสนคา รวมทงท าใหเกดกจกรรมทางเศรษฐ กจในหนวยผลตตนทาง และท าใหแรงงานทผลตสนคา ตนทางมรายได จบจายใชสอย ท าใหเกดการหมนเวยนในระบบเศรษฐกจ

2. ผคาสรางมลคาเพม (ในกรณทมการผลตสนคา) 3. รายไดจากการคา สวนหนงชดเชยตนทนการผลต สวนทเหลอเปนรายไดท

น ามาใชจาย น าไปสการหมนเวยนในระบบเศรษฐกจ

85

นอกเหนอจากการหมนเวยนทางเศรษฐกจขางตน การคาขางทางยงมบทบาทตอการสนบสนนเศรษฐกจทองถน ดงพบวากวารอยละ 70 ของรายไดของผคา ถกใชจายไปในดานวตถดบเพอการผลต โดยกวารอยละ 80 ของวตถดบทใช เปนว ตถดบทผลตในทองถน ซงผผลตสวนใหญเปนรานคาในระบบการประกอบการคาขางทางจงสนบสนนรานคาในระบบ

การศกษายงพบวา การขายอาหารท าใหเกดการกระตนการหมนเวยนของระบบเศรษฐกจไดมากกวาการขายสนคาทไมใชอาหาร ในรายไดทก ๆ 1 ดอลลาร น าไปสการสรางผลกระทบทางเศรษฐกจทมมลคา 1.60 ดอลลาร งานวจยนประมาณวาการคาอาหารขางทางใน Los Angeles สรางรายไดกวา 100 ลานดอลลารตอป และสรางงานกวา 5,234 งานในเมอง Los Angeles และทส าคญภาษทนาจะเกบไดสงถง 124 ลานดอลลาร งานวจยนสรปวา การเบยดขบ กดกนการคาขางทางท าใหทงสงคมและผคาสญเสยโอกาสทางเศรษฐกจ

สวนการศกษาทเมอง New York ระบวา ในป 2012 (พ.ศ. 2555) การคาขางทางสรางงาน 17,960 งาน คดเปนคาจาง 192.3 ลานดอลลาร และสรางมลคาเพม 292.7 ลานดอลลาร (Carpenter, 2015)

นโยบายและมาตรการบรหารจดการการคาขางทาง

การส ารวจมาตรการจดการการคาขางทางในเมองใหญ 50 อนดบแรก ของสหรฐอเมรกาพบมาตรการเกยวกบทตงการคา (Locational) 5 ลกษณะ มาตรการเหลานตอบสนอง ความตองการของธรกจในระบบ มาตรการหลก ๆ ทใช ไดแก (Frommer et al., 2011)

1. หามขายสนคาในพนทสาธารณะ (Public Property Bans) เปนมาตรการหามขายสนคาในพนทสาธารณะ ซงรวมการหามขายแผงลอยบางประเภท เชน แผงลอยอาหาร การขายอาหารจากรถ หามขายอาหารทเตรยมบนแผงหรอพาหนะเคลอนท แตละเมองมขอหามขาย สนคาในลกษณะตาง ๆ กน เชน เมอง Oakland ในรฐ California หามรถขายอาหารหรอ Food truck ใน Los Angeles หามการตงแผงบนทางเทา แตอนญาตใหขายบนรถบรรทกได เมอง Long Beach หามตงแผงขายหนงสอพมพหรอดอกไม เปนตน อยางไรกม การตาม มผคาตงแผงขายของในพนทหามขาย แมจะรวาหากถกจบจะตองถกปรบหรอยดแผงคากตาม

2. ก าหนดเขตหามขาย (Restricted Zones) เปนมาตรการทพบมากทสด คอ พบใน 34 เมองทส ารวจ มาตรการนก าหนดเขตหามตงแผง เขตหามตงมกเปนเขตทมโอกาสประกอบการคา เชน เขตพาณชยในเมอง หรอ รอบ ๆ สนามกฬาในเวลาทมการแขงขนกฬา ในเมอง Chicago ซงในหลกการ อนญาตใหมการขายสนคาขางทางได แตในทางปฏบตพบวามการก าหนดเขตหามขายยาวถง 8 หนากระดาษ กเทากบเปนการจ ากดการประกอบอาชพของผคา เนองจาก

86

ก าหนดเขตหามขายในพนทท มผคนสญจร ซงเปนพนทประกอบส าคญของผคาขางทาง การก าหนดเขตหามขายยงท าในลกษณะก าหนดระยะหางระหวางผคาดวย เชน ในเมอง Sacramento หามตงแผงคาในระยะ 400 ฟตจากแผงคาทใกลทสดและหามตงแผงคาในระยะ 100 ฟตจากรานคา และแผงคาจะหยดคาไดไมเกน 30 นาท นอกจากนยงหามขายในทจอดรถสาธารณะ ยงไปกวานน ยงหามตงแผงคาในบางพนทแมจะเปนพนทเอกชน พนทอตสาหกรรม

3. ก าหนดระยะหางในการตงแผง (Proximity Bans) เปนมาตรการปกปองการคาในภาคทเปนทางการ เมอง ใหญ 20 เมอง หามตงแผงคา ในระยะตงแต 50-1,500 ฟต จากรานคาทขายสนคาประเภทใกลเคยงกน หรอรานอาหาร มาตรการในบางเมองไปไกลกวานน เชน ใน Denver, Portland, San Antonio และ Seattle การรบอนญาตใหตงแผงตองไดรบความเหนชอบจากรานคาทอยใกลเคยงดวย ซงเทากบเปดโอ กาสใหรานคามอ านาจเหนอ คแขงขน ใน San Francisco รานคาทอยในระยะ 300 ฟต ทอาจไดรบผลกระทบจากการตงแผง สามารถโตแยงเรองการอนญาตได หากแผงคาขายสนคาใกลเคยงกบรานคา

4. ก าหนดเวลาหยด (Stop-and-wait Restrictions) เมอง 5 เมองทมมาตรการหามผคาหยดหรอจอด นอกจากจะมลกคา และเมอสนสดการขายแลว จะตองเคลอนออกจากจดทตงแผงทนท มาตรการนเทากบเปนการปดโอกาสการมทหยดขายประจ า และยงกอใหเกดความเสยงตอการเกดอบตเหต มผคาบางรายขบรถวนเวยนบรเวณทเคยมลกคา ผคาบ างรายใชประโยชนจากสอสงคม (Social media) โดยการนดหมายกบลกคาผาน Twitter

5. ก าหนดเวลาขาย (Duration Restrictions) เปนการก าหนดเวลา “จอด” ขาย ระยะเวลาทอนญาตมตงแต 10 นาท ถง 2 ชวโมง บางเมองหามจอดขายในระยะ 300 เมตรจาก ท ๆ เคยจอดในชวง 48 ชวโมงทผานมา ซงเทากบเปนการใช 2 มาตรการควบคกน ผคาบางรายตองเคลอนยายถง 24 ครงใน 6 ชวโมงของการขาย

6. มาตรการอน ๆ เชน หามขายสนคาบางชนด ผขายตองอาศยในเขตของพนทขาย หามขายในพนทเดยวกนเกน 3 ครงตอเดอนแมจะขายในพนทเอกชน กตาม และยงมมาตรการจ ากดผคา และ ไมอนญาตใหมรายชอส ารองเพอขออนญาตประกอบการคา เปนตน

มาตรการจ ากดการประกอบอาชพขางตนปรากฏในเมองทมขนาดเลกลงมาเชนกน ทงนผสนบสนนส าคญของมาตรการเหลานกคอ รานคาตาง ๆ และสมาคมผประกอบการคา ซงมบทบาทอยางส าคญในการก าหนดมาตรการเกยวกบการคาขางทาง มาตรการทก าหนดขนสะทอนถงการกดกน

87

การคาขางทาง ดวยเหตผลทวาเปนการแขงขนทไมยตธรรม ความปลอดภยและความสะอาดของอาหาร เปนอปสรรคตอการสญจร สวนผทไมเหนดวยกบมาตรการเหลานเสนอวา มาตรการเหลานท าใหสญเสยทรพยากรจ านวนมากในการด าเนนการ ทงยงตองมคาใชจายในการประสานงานระหวางหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของ (New York City Independent Budget Office, 2010)

สวนขอโตแยง “ขอกลาวหา” ทมตอการคาขางทางมดงน (Frommer et al., 2011) 1. การแขงขนไมยตธรรม : ผคาขางทางมขอจ ากดจ านวนมาก เชน มสนคา

บรการทจ ากด ไมม บรกรคอยใหบรการ ชนดของสนคาทขายยงถกจ ากดดวยพนท และ เวลาขาย (เมอพจารณาจากมาตรการตางขางตน) นอกจากนนผคาขางทางยงเผชญกบความเสย งจากความไมแนนอนของภมอากาศดวย โดยทวไปผคาขางทางมกขายสนคาทมราคาต ากวารานคา ซงหมายถงขายลกคาคนละกลม การคาขางทางจงไมนาสงผลตอรานคา แตจะดงดดใหมผบรโภคเขามาซอสนคาบรการ ดงทมผลการศกษายนยนวารานคาทมการคาขางทางตงอยมแนวโนมทจะมยอดขายสงกวารานคาทไมมผคาขางทางตงอยใกล นอกจากนนมขอมลเชงประจกษทยนยนวา การยกเลกการคาขางทางมผลตอรานคาใกลเคยง เนองจากมผคนสญจรนอยลง

2. ความสะอาดของอาหาร ซงในทางปฏบต ผคาขางทางตองปฏบตตามหลกเกณฑดานความสะอาดอยางเครงครด และมการตรวจสอบดานความสะอาดทก 6 เดอนหรอถกวานน

3. การกดขวางทางสญจร มการพสจนวาการคาขางทางไมไดกดขวางทางสญจร โดยการนบจดจ านวนผใชทางเทาในระหวางทรถขายอาหารของผคาขางทางมาจอดขาย เ พอจะพสจนวาการคาขางทางท าใหจ านวนผใชทางเทามากขน ซงจากการศกษาใน 3 พนท พบวาไมเปนเชนนน นอกจากการประเมนการเปลยนแปลงในจ านวนผใชทางเทาแลว ยงมการทดสอบการกดขวางทางสญจรโดยการจบเวลาทใชในการเดนระหวางชวงตก ซงพบวามความแตกตางเพยงหนงวนาท คอ เวลาทใชในการเดนระหวางชวงตกในชวงทมผคาขางทางขายของมากกวาเวลาทไมมผคาขางทางขายของเพยง 1 วนาทเทานน การทดสอบในหลายพนทพบวาแมจ านวนผซอจะเพมขน เชน จาก 50 รายเปน 70 ราย บนถนนสายหนง เวลาทใชในการเดนบนทางเทาระหวางชวงตกกไมไดแตกตางกนอยางมนยส าคญ และแมวาจะมผซอสนคาขางทางจ านวนมาก ผซอ มการ “จดระเบยบ” ระหวางผซอดวยกนเอง เพอมใหกดขวางการสญจร บนทางเทา

88

ในบางรฐ เชน Florida ผประสงคตงแผงลอยขายสนคาตองผา นกระบวนการจดเตรยมเอกสารจ านวนมาก ยกตวอยางเชน ในเมอง Miami รฐ Florida การคดเลอกผคาท าโดย การจบสลาก และจ านวนผคาททางการอนญาตมไมมาก ผคาตองเตรยมเอกสารตอไปนในการสมคร

1. ใบอนญาตประกอบอาชพจากเมอง 2. ใบอนญาตประกอบอาชพจากเขต 3. ใบอนญาตขายสนคาจากหนวยงานทเกยวของ ขนอยกบวาขายสนคาอะไร 4. หนงสอรบรองเกยวกบภาษ 5. หนงสอรบรองการจายภาษ 6. หนงสอจดทะเบยนแผง และหมายเลขแผง 7. ใบรบรองการอนญาตแผงจาก 3 หนวยงาน 8. เงนประกนขนต า 500,000 ดอลลาร

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย จากการประมวลเอกสาร ขอเสนอเกยวกบการบรหารจดการการคาขางทาง ในสหรฐอเมรกามดงน (Carpenter, 2015; Liu, Burns and Flaminng, 2015; Frommer et al., 2011; Devlin, 2006; Ball, 2002)

1. ควรยกเลกการหามคาขางทาง และควรพยายามสนบสนนใหการคาขางทางผนวกเขาเปนสวนหนงของเศรษฐกจกระแสหลก ดวยการยกเลกกฏเกณฑหามท าการคา และเกบภาษผคา การยกเลกการหามคา จะน าไปสการสรางนวตกรรมเกยวกบสนคา รปแบบการคา รวมทงขยายโอกาสการเขาถงสนคา บรการ ซงรวมอาหารดวย

2. ยกเลกมาตรการทสะทอนถงการกด กน และ แขงขนทไมเปนธรรม เชน การหามขาย ใกลกน

3. ปรบปรงกระบวนการขอใบอนญาตใหใชเวลานอยลง 4. การสนบสนนการคาขางทาง เปนการสราง “ถนนทมชวต” Livable Streets

ท าใหเมองมชวตชวา เนองจากการสญจรของผคน การคาขางทางยงเพมโอกาสในการเขาถ งสนคา และยงสนบสนนการคาทเปนทางการดวย ทงการคา ขางทางยงชวย “เปนหเปนตา” ชวยปองกนอาชญากรรมทอาจเกดขน

2. สาธารณรฐรวนดา งานศกษาของสาธารณรฐรวนดามาจากเอกสาร 3 รายการ (Roever, 2014; Hutchings, 2014; David, Ulrich, Zelezeck and Majoe, 2014)

89

กรณศกษาทนาสนใจของแอฟรกา คอ ความพยายามของรฐบาลทองถนใน การสนบสนนเศรษฐกจนอกระบบในรปแบบตาง ๆ จากความตระหนกในความส าคญของกจกรรม ในเศรษฐกจภาคนทงในมตการพฒนาเศรษฐกจ การมงานท า และ มตเชงสงคม แนวทางของรฐบาลทองถนปรากฏในรปแบบตาง ๆ เชน การจดหรอสรางสถานทประกอบอาชพ (ตลาด) การสนบสนนใหผประกอบอาชพมสวนรวมในการบรหารจดการตลาด การจดเกบภาษ คาธรรมเนยม การปรบปรงสภาพแวดลอม ดานสขอนามย สขาภบาลอาหาร การ จดบรการสาธารณปโภค การเสรมสรางความเขมแขงในการประก อบอาชพดวยการสนบสนนการตงสหกรณ ผประกอบอาชพ โดยการประสานความรวมมอกบหนวยงานของรฐและผคา เปนตน ภายใตแนวคดทวา ทศนะเดมทเบยดขบกจกรรมใน เศรษฐกจนอกระบบ ไมสอดคลองกบการเปลยนแปลงของสภาวะเศรษฐกจสงคม การบรหารจดการเศรษฐกจนอกระบบควรก ระท าโดยไมกระทบตอศกยภาพของเศรษฐกจภาคนตอการจางงาน สรางงาน สรางรายได เปนนโยบายทพยายามผนวกรวมผคาใหเปนสวนหนงของสงคม (Inclusive) โดยตระหนกถงคณคาของเศรษฐกจภาคนและแรงงานทท างานในภาคน กรณศกษาของสาธารณรฐรวนดา (Rwanda) แสดงถง ใชความพยายามในการ บรณาการ การบรหารจดการการคาขางทางเขากบสถาบนการเงนในระบบและ การจดการในรปแบบสหกรณ และสามารถระดมการมสวนรวมจากผคาทมคณลกษณะแตกตางกนใน ดานตาง ๆ เชน เพศ อาย เชอชาต รวมทงจากหนวยงานตาง ๆ ของรฐดวย (Hutchings, 2014) เศรษฐกจนอกระบบเปนแหลงจางงานส าคญของสาธารณรฐรวนดา โดยรวนดา มแผนทจะปรบการพฒนาเศรษฐกจ ของประเทศ เปนเศรษฐกจบนฐานความรและใหความส าคญกบ ภาคบรการภายในป 2020 (พ.ศ. 2563) และปรบใหเศรษฐกจนอกระบบเขาสเศรษฐกจในระบบโดยใชกระบวนการสหกรณ การจดการการคาขางทางในเมอง Kigali เปนกรณศกษาหนงของกระบวนการน เปนกระบวนการของการยายผคาขางทาง 312 รายจากพนทการคาจากขางทางไปในศนยการคา ดวย เงนออมของผคาเองผนวกกบการสนบสนนจากรฐบาลทองถน กรณนยงเปนกรณตวอยางของการเปลยนจากกจกรรมในเศรษฐกจนอกระบบเปนกจกรรมของเศรษฐกจในระบบ ในป 2009 (พ.ศ. 2552) จ านวนผคาแผงลอยในเขตหนงของ เมอง Kigali เพมขนจนท าใหเกดปญหาการสญจร สงแวดลอมและ อาชญากรรม รานคาจ านวนหนงขยายท ท าการคาเขาไปในพนผวการจราจรดวย รฐบาลทองถนเหนวาสถานการณดงกลาวเปนโอกาสดทจะเรมกระบวนการสหกรณเพอจดการกบปญหาการคาขางทาง เนองจากกระบวนการสหกรณไดรบ การสนบสนนมาโดยตอเนอง ผคาไดรบการสนบสนนใหจดตงสหกรณของตนเอง นอกเหนอจากสนบสนนใหผคาจดตงสหกรณ รฐบาลยงมเปา หมายส าคญอกจ านวนหนง ซงเกยวของทงกบการสนบสนนใหผคาเปนผปร ะกอบธรกจทมความรบผดชอบ เขาส การประกอบการทเปนระบบ การปรบปรงสภาพแวดลอมของเมอง โดยเฉพาะความสะอาดและความเปน

90

ระเบยบ โดยการลดจ านวนผคาขางทางและปองกนมใหมผคารายใหม เขามาประกอบการคาขางทาง ลดการแขงขนกบรานคาในระบบ ทงยงชวยเพมรายไดใหทองถนดวย กระบวนการท างานแบงเปนขนตอน ตงแตการระบจ านวนผคา การสนบสนนใหผคาเขารวมในกระบวนการสหกรณ ซงเปนขนตอนทใชเวลามาก เนองจากตองใหการศกษาเพอใหผคาเขาใจในกระบวนการสหกรณ และยอมลงทน การใหแรงจงใจโดยการจดสรรพนทคาในศนยการคา การลดหยอนคาธรรมเนยมเปนเวลา 1 ป ซงในชวงแรกมผคาเขารวม 74 ราย สวนผคาทมขอจ ากด ดานการเงน ซงสวนใหญเปนผคาสตร รฐบาลทองถนจดสรรเงนกดอกเบยต า สวนการกอสรางตลาดซงตองใชเงนลงทนสงมากนน ผคาแตละรายตองลงทน รายละ 1,000 ดอลลารสหรฐ หรอประมาณ 35,000 บาท ผคาทไมมเงนทนพอ สามารถเขามารวมไดหากสามารถหาเงนทนขนต าจ านวน 323 ดอลลารสหรฐ สวนผทไมสามารถลงทนดวยเงนจ านวนนได จะไดรบคาลดหยอนอตราคาเชา สวนการลงทนในการกอสรางตลาดนน ไดรบการสนบสนนเงนกจากธนาคารพาณชย การกอสรางท าเปน 3 ระยะ โดยในแตละระยะมผคาเขามารวมเปนสมาชกสหกรณเพมขน จนเมอศนยการคาแลวเสรจ สหกรณมผคาเปนสมาชก 312 คน และสามารถเปดด าเนนการได ศนยการคาสามารถรองรบผคาได 500 ราย 3. สาธารณรฐอนเดย ขอมลของสาธารณรฐอนเดยประมวลจากเอกสารส าคญ 4 ชน เอกสาร 3 ชน เรยบเรยงโดย Sharit Bhowmik นกวชาการทเชยวชาญในประเดนการคาขางทางและเปนทปรกษาของโครงการศกษานดวย เอกสารอก 1 ชนคอกฎหมายการคาขางทางของสาธารณรฐอนเดย (The Gazette of India, 2014) สาธารณรฐอนเดยมกฎหมายการประกอบอาชพการคาขางทาง Street Vendors Bill 2014 (The Street Vendors (Protection of Livelihood and Regulation of Street Vending Act), 2014 กฎหมายยอมรบวาการคาขางทางเปนกจกรรมเศรษฐกจซงเปนประโยชนตอทงผขายและผบรโภค ผคาขางทางในสาธารณรฐอนเดยเผชญกบการเบยดขบเชนกน และแมผคาในเมองตาง ๆ จะมการรวมกลม แตกไมสามารถแกปญหาก ารถกเบยดขบได ผคาขางทางถกเจาหนาทของรฐจบกม ปรบและยดสนคาอยเนอง ๆ แตความพเศษของสาธารณรฐอนเดย คอ การมสมาคมผประกอบอาชพอสระสตร (Self-Employed Women’s Association หรอ SEWA) ซงเปนองคกรพฒนาเอกชนทพทกษสทธสตรทประกอบอาชพอสระ SEWA เปนสมาคมแรงงานในเศรษฐกจนอกระบบทใหญทสดและ มความเขมแขง มบทบาทส าคญในการกอตง องคกรทมชอวา แนวรวมระดบชาตของผคาแผงลอยแหงอนเดย (National Alliance of Street Vendors of India) ในป 1998 (พ.ศ. 2541) เพอจะรวมพลงเครอขายองคกรของผคาขางทางในการพทกษสทธการประกอบอาชพ

91

กจกรรมส าคญเบองตนของแนวรวมนคอการรวบรวมขอมลหลกทจ าเปน เพอเปนจดตงตนในการเคลอนไหวเพอพทกษสทธในการประกอบอาชพของคนเหลานทงในระดบประเทศและระดบภมภาค ขอมลหลกส าคญม 4 ดาน ไดแก

1. สถานะทางกฎหมายของการคาขางทาง โดยศกษา กฎหมายทเกยวของกบการคาขางทางทงในระดบประเทศและระดบทองถน เพอท าความเขาใจกบสถานะทางกฎหมาย เนองจากโดยหลกการ การคาขางทางเปนอาชพสจรต แตประเดนทเปนทถกเถยงคอการใชพนทสาธารณะ

2. การจดผงเมอง ซงเกยวของกบการจดการพนทสาธารณะในเมอง เชน สวนสาธารณะ พนทอยอาศย พนทประกอบอาชพ ซงในกรณนหมายถงการจดพนทส าหรบการคาขางทาง

3. ขอมล ความรเกยวกบการคาขางทางและผคา จ านวนผคา สนค าทขายและปญหาทผคาเผชญ

4. ขอมล ความรเกยวกบผซอ เชน ผซอเปนใคร และ เหตผลทซอสนคาขางทาง ผคามทศนะอยางไรตอผลด ผลเสยของการคาขางทาง และขอเสนอแนะตาง ๆ เกยวกบการจดการการคาขางทาง

เมองทถกคดเลอกใหเปนพนทการศกษาในครงนนไดแกเมองใหญ 7 เมองในภาคตาง ๆ ของสาธารณรฐอนเดย รวมทงเมอง Kolkata ซงเปนเมองเดยวท กฎหมายทองถนระบวา การประกอบอาชพการคาขางทางเปนการกระท าทผดกฎหมาย ผฝาฝนจะถกปรบ 250 รป และจ าคก 3 เดอน สวนเมองอน ๆ อก 6 เมอง กฎหมายทองถนระบใหผคาตองมใบอนญาตประกอบอาชพ ซงใน ทางปฏบตมจ านวนจ ากดมาก และ ขนตอนในการขอรบอนญาตซบซอน ตงแตการกรอกใบค ารองขอรบใบอนญาต ดวยเหตนเองการจายสนบนใหเจาหนาทของรฐเพอใหสามารถประกอบการคาได จงเปนกรณทเกดขนเปนปกต ดวย จ านวนใบอนญาตทจ ากด ผคาจ านวนมากในเมองเหลานจงไมมใบอนญาตประกอบอาชพ

ในประเดนผงเมอง พบวาในแตละเมองทศกษามผงเมองทชดเจน และทส าคญ ค าจ ากดความวาดวยพนทสาธารณะมความเฉพาะเจาะจงมาก ไมมการก าหนดพนทส าหรบการประกอบอาชพใหผคาขางทางหรอตลาดทผคาจะสามารถเขาไปประกอบอาชพได

ส าหรบขอมลเกยวกบผคานน การศกษาพบวา ผคาในทกเมองมรายไดเฉลยใกลเคยงกน และ สวนใหญเปนผมรายไดนอย ปญหาทส าคญทสดคอพนทในการประกอบอาชพ ซงท าใหรายไดสวนหนงหมดไปกบการจาย “คาสวย” ใหกบเจาหนาทของรฐ เพอใหมพนทประกอบอาชพ ทงนผคาระบวา “คาสวย” คดเปนรอยละ 10-20 ของรายไดเฉลย ผคาสวนใหญท างานมากกวา 10 ชวโมง ตอวน

ผซอสนคาขางทางมฐานะทางเศรษฐกจหลากหลาย ความแตกตางอยางส าคญระหวางผซอทมรายไดสงและผซอทมรายไดนอยคอ ผซอทมรายไดสง ซออาหารเปนสวนใหญ เหตผล

92

ทซอสนคาขางทางกคอ รสชาตทอรอย สวนผซอทมรายไดปานกลาง ซอสนคาหลากหลาย ทงเสอผา ของใช อาหาร เหตผลทซอคอราคาและคณภาพซงรวมความสดและใหมของสนคา สวนผคาทมรายไดนอย ซอสนคาทจ าเปนตอการด ารงชวต และดวยเหตผลดานราคาและปรมาณทสามารถซอจ านวนนอย ๆ ได ผซอสนคาทเปนผมรายไดปานกลางและรายไดสง

ผลการศกษาถกน าเสนอตอทประชม ของผแทนจากหนวยงานขอ งรฐทท างานเกยวของกบการแกไขปญหาความยากจน รวมทงมขอเสนอวารฐบาลควรใหความส าคญตอปญหา การจดการการคาขางทาง มการจดประชมกลมของผคาขางทางในเมองตาง ๆ เสนอใหรฐบาลใหความส าคญอยางจรงจง กลาวคอมนโยบายทชดเจนเกยวกบการคาขางทาง แ ละ น าไปสการจดตงกรรมการระดบชาตเพอรางนโยบายระดบชาตเกยวกบการคาขางทาง ในระหวางกระบวนการน แนวรวมระดบชาตของผคาแผงลอยแหงอนเดยไดจดทะเบยนเปนสมาคม โดยมกลมผคาขางทางกวา 850 กลมจาก 24 รฐเขารวมเปนสมาชก ในป 2004 (พ.ศ. 2547) แนวรวมประสบความส าเรจในการผลกดนใหรฐบาลก าหนดนโยบายเกยวกบผคาขางทางในเมอง (National Policy on Urban Street Vendors) อยางไรกตาม แมจะมนโยบายระดบชาตชดเจน แตกปรากฏวายงไมมการน าไปปฏบต เนองจากนโยบายทสงผลโดยตรงตอการประกอบอาชพเปนนโยบายในระดบทองถนมากกวา ท าใหมการก าหนดยทธศาสตรการเคลอนไหวใหม ท น าไปสการก าหนดแนวทางการท างานในทศทางเดยวกนในระดบรฐ ขอสรปนเปนทมาของ การรณรงคใหมกฎหมายการคาขางทางในระดบประเทศ ซงในกระบวนการน มขอถกเถยงทนาสนใจ คอ การก าหนดสถานะของการคาขางทาง วามใชประเดนของการใชพนทสาธารณะ (ซงจะท าใหประเดน ถกจ ากดทการใชพนท สงผลใหเปนประเดนในระดบทองถน ) แตเปนประเดนของการประกอบอาชพ สรางงาน สรางรายได (Livelihoods) การเคลอนไหวนน าไปสการราง กฎหมายผคาขางทาง (Street Vendors (Protection of Livelihood and Regulation of Street Vending) Bill 2012 (พ.ศ. 2555) กฎหมายนผานสภานตบญญตในวนท 20 กมภาพนธ 2014 (พ.ศ. 2557) และประกาศในราชกจจานเบกษาในวนท 5 มนาคม 2014 (พ.ศ. 2557)

สาระส าคญของกฎหมายคอการก าหนดค าจ ากดความของผคาขางทาง ซงหมายถง “บคคลทขายสนคาประเภทตาง ๆ ทใชประจ าวนรวมทงอาหารใหกบผซอทเปนสาธารณชนทวไป ทงนรวมถงผคาทขายบรการประเภทตาง บนถนน ตรอก ซอย ทางเทา สวนสาธารณะ หรอพนทสาธารณะหรอพนทเอกชน จากทตงซงเปนทตงชวคราว หรอ เรขาย หรอ ขายแบบเคลอนทกได”

[“Street vendor” means a person engaged in vending of articles, goods, wares, food items or merchandise of everyday use or offering services to the general public, in a street, lane, side walk, footpath, pavement, public park or any other public place or private area, from a temporary built up structure or by moving from place to place and includes hawker, peddler, squatter and all other synonymous terms which may be local or region specific.”] (The Gazette of India, 2014)

กฎหมายระบใหผคาตองจดทะเบยนกบทองถน โดยแตละทองถนมคณะกรรมการทเรยกวา Town Vending Committee เปนผก าหนดนโยบายการคาขางทางและก ากบดแล

93

การคาขางทางในพนท คณะกรรมการประกอบดวยผแทนจากหนวยงานทองถน ต ารวจ ต ารวจจราจร และผมสวนไดสวนเสยอน ๆ โดยผคาขางทางมสดสวนรอยละ 40 ของคณะกรรมการ และ อยางนอยหนงในสามของตวแทนผคาขางทางตองเปนสตร

กฎหมายฉบบนระบใหทองถนส ารวจจ านวนผคา และก าหนดจดใหผคาสามารถท าการคาได ในขณะเดยวกนสามารถยกเลกจดทอนญาตใหท าการคาไดดวยเหตผลทสมควร และตองแจงใหผคาทราบลวงหนา รวมทงก าหนดจดใหขายใหม ทไมไกลจากจดขายเดมมากนก และหากผคาปฏเสธการยาย จะตองถกตกเตอนกอน จากนนจงถงขนตอนเสยคาปรบ และถกยดสนคา คาปรบตองมจ านวนไมมากกวามลคาของสนคา และหากสนคาเปนสนคาทเนาเสยได เชน ผลไม อาหาร ผคาสามารถรบสนคากลบมาไดในวนเดยวกน แตหากเปนสนคาชนดอน ทไมเนาเสย ผคาสามารถรบคนไดภายใน 24 ชวโมง

กฎหมายยงก าหนดใหทองถนจดพนทส าหรบ “ตลาดธรรมชาต” หรอ Natural markets ส าหรบผคาขางทาง เนองจากเหนวาการคาขางทางมประโยชนตอการด ารงชวตของประชาชน โดยหลกการ การปกปองสทธในการประกอบอาชพของผคาขางทาง ท าใหคนเหลานปลอดภยจากการขมขจากเจาหนาทของรฐ รวมทงไมตองเส ยคาใชจายทเกยวของกบการน และทส าคญ ท าใหผคาขางทาง มสถานะทางกฎหมาย น าไปสการเขาถงสทธในดานตาง ๆ เชน เงนทนในการประกอบอาชพ เปนตน ซงเทาทเปนอยพบวาแหลงเงนกของผคาสวนใหญ คอ เจาหนนอกระบบ เพอน ญาต หรอ กลมออมทรพย เปนตน

อยางไรกตาม ในทางปฏบตพบวายงมปญหาดานการบงคบใชกฎหมายแมจะพบวาในเมองใหญ ๆ มการจดตง Town Vending Committee แตกยงไมมการด าเนนการตามทระบในกฎหมาย เชน ยงไมมการส ารวจผคา ไมมการก าหนดพนทอนญาตใหประกอบการคา และ ทส าคญยงมการไลรอแผงของผคาในเมองตาง ๆ Sharit Bhowmik นกวชาการทมบทบาทส าคญในการศกษาและพทกษสทธผคาขางทางใหความเหนวา การมกฎหมายเปนเพยงจดเรมตนของการท างานเพอพทกษสทธผคาขางทาง และ หนทางเดยวทจะสามารถท าใหเกดการบงคบใชกฎหมายได คอการรวมตว เพอผลกดนใหมาตรการทางกฎหมายมผลบงคบใชในทางปฏบต

การศกษาเกยวกบผคาขางทางในเมองใหญ 10 เมองในสาธารณรฐอนเดย ในป 2012 (พ.ศ. 2555) พบวา ผคากวารอยละ 70 เปนผชาย มอายในชวง 25-55 ป แมผคาสวนใหญจะเปนคนยากจน แตมผคาบางสวนเปนผท เคยประกอบอาชพในเศรษฐกจในระบบ แตถกเลกจาง ใน ดานการศกษากเชนกน แมสวนใหญจะมการศกษาต าคอ ไมจบชนประถมศกษาแตกมบางสวน จบการศกษาระดบปรญญาตรหรอสงกวา สวนจ านวนผคานน มผประมาณการวาใน เมอง Mumbai, Delhi และ Kolkata มผคาประมาณรอยละ 2 ของประชากรทงหมด ซงหมายความวา ใน Mumbai และ Delhi มผคาประมาณ 200,000 คน สวนใน Kolkata มผคา 150,000 คน

94

4. สาธารณรฐสงคมนยมเวยตนาม ขอมลของสาธารณรฐสงคมนยมเวยตนามประมวลจากเอกสารทอธบายถงบทบาทของการคาขางทางในเวยตนาม ปญหาของผคาและ กระบวนการบรณาการการคาขางทางเขากบเมอง งานศกษาเหลานเปนงานศกษาเฉพาะพนท (Walsh, 2010; Loc et.al., 2013) งานศกษาเกยวกบการคาขางทางในกรงฮานอย สาธารณรฐสงคมนยมเวยตนามระบวา อาชพการคาการประกอบอาชพการคาขางทางฮานอยมกฎหมายและระเบยบก ากบทงในประเดนการก ากบดแลการคาขางทาง และ การก ากบดแลในกรณการขายอาหาร สาระส าคญของกฎหมายการคาขางทางในเวยตนาม ประกอบดวยการใหค าจ ากดความสนคาตองหาม การก าหนดพนทหามขาย ก าหนดความรบผดชอบ และ ภาระผกพน ของผคาใน การประกอบอาชพโดยไมกดขวางการสญจร ไมกอใหเกดความร าคาญตอผซอ ไมสงเสยงดงใหเปนทร าคาญ ประกอบการคาดวยความซอสตย มวธการทเหมาะสมในการจดการขยะ ใชแผงและอปกรณการคาทไดมาตรฐาน ไมประกอบอาหารบนทางเทา กฎหมายยงก าหนดบทบาทหนาทของหนวยงานของรฐทเกยวของในดานการคา การขนสง ความปลอดภยในการสญจร สขภาพอนามย เปนตน ทนาสนใจ คอ กฎหมายก าหนดใหชมชนมบทบาทในการก ากบดแลการคาขางทางดวย โดยการท างานประสานกบหนวยงานของรฐในการก าหนดพนททอนญาตใหท าการคา ก ากบดแลใหการประกอบการคาเปนไปตามขอบงคบ มอบหมายใหมผรบผดชอบในการก ากบดแลการคาขางทาง ตรวจตราการคาขางทางอยางสม าเสมอ และรายงานผลการก ากบดแลไปยงหนวยงานทเกยวของ สวนทองทหรอเขตมหนาทในการจดเกบสถตผคา ทงผคาทเปนผมภมล าเนาในพนทและนอกพนท สรางความตระหนกในกฏเกณฑขอบงคบเกยวกบการคาขางทาง รายงานหนวยงานในระดบสงขนไปเกยวกบการบรหารจดการ และ การฝาฝนขอบงคบ เชนเดยวกบในประเทศอน ๆ ทการคาขางทางในสาธารณรฐสงคมนยมเวยตนามถกมองวาเปนตวแทนของความลาสมย และเมอมความตองการใชพนทในการสรางแหลงการคาททนสมย การคาขางทางจงถกวพากษวจารณในแงของการเบยดบงพนทสาธารณะ ในขณะทจ านวนของผคาเพมขนอยางตอเนองจากการขยายตวของเมอง จนกอใหเกดปญหาในการจดการ เนองจากกระทบตอการสญจรของผใชทางสาธารณะ และสงแวดลอมของเมอง ทงยงสงผลตอสขอนามยของประชาชน จากปญหา การขาดสขอนามยทงในดานความปลอดภยของการประกอบอาหาร มลพษ ในขณะทความเปนจรงเกยวกบสถานะทางเศรษฐกจของผคา เปนประเดนทตองน ามาพจารณาควบคกบประเดนส าคญอน ๆ เชน

1. อปสงคตออาหารสด ผกและผลไม โดยเฉพาะในกลมแรงงาน 2. สถานะของตลาด รานคา และ ซปเปอรมารเกตในเมอง 3. สมรรถนะของการกระจายอาหารไปยงผบรโภค 4. การดแลรกษาสขอนามยดานอาหาร

95

ประเดนขางตนมความส าคญตอการต ดสนใจเกยวกบการอนญาตใหประกอบการคาขางทางในพนท ท าใหตองมการศกษาเพมเตม ในการตอบโจทยขางตน มการศกษาวจยใน 3 พนททมผคา ขางทาง และใชการศกษาเชงคณภาพเปนหลก โดยแบงการศกษาออกเปน 2 สวน สวนแรกประกอบดวยการวเคราะหอปสงค ดานอาหารในกรงฮานอย แหลงจ าหนายอาหาร กฎหมายและมาตรการทเกยวของของรฐ ความหวงใยของผบรโภคเกยวกบสขอนามยดานอาหาร และการประกอบอาชพของผคา รวมทงปญหาทผคาเผชญ สวนท 2 คอ การหารอเกยวกบปญหาตาง ๆ ทผมสวนไดสวนเสยประสบ ผลการศกษายนยนบทบาททส าคญของการคาขางทาง ดงพบวาการคาขางทาง มบทบาทในการกระจายผลผลตการ เกษตรประเภทผกและผลไม รอยละ 14-18 ของผกทบรโภคใน กรงฮานอย จ าหนายโดยผคาขางทาง ในท านองเดยวกน รอยละ 25-33 ของผลไมทบรโภคในกรงฮานอยจ าหนายโดยผคาขางทางเชนกน ทงยงพบวาการคาขางทางเปนแหลงรายไดทส าคญของผคา ผคารอยละ 88 เปนผหญง มอายระหวาง 22-77 ป ผคาทมการศกษาสงสด จบการศกษาระดบมธยมปลาย แตโดยเฉลยผคามการศกษาระดบประถมศกษาเทานน ดวยเหตนเอง ทท าใหโอกาสการมงานท ามจ ากด และรายไดจากการคาขางทางเปนรายไดแหลงส าคญของครอบครว ผคาขางทางในกรงฮานอยสวนใหญเปนผคาทยากจน และถกเบยดขบเชนกน เนองจากจ านวนทมากขนของผคา การบรณาการการคาขางทางเขากบเมอง จากความส าคญขางตน มพยายามในก ารบรณาการการคาขางทางเขากบเมอง กรณศกษาการจดการตามแนวทางนเรมตนจากการทผคาในพนทแหงหนงถกไลรอเนองจากมการกอสรางเพอขยายถนน ผคาทถกไลรอถกยายไปยงทตงแหงใหม และแมหนวยงานของทองถนมแผนทจะสรางตลาดใหม แตเน องจากยงไมมงบประมาณ จงจ าเปนตองอนญาตใหผคาท าการคาในตลาดชวคราวในชมชน ตลาดชวคราวแหงนจดตงในป 2003 (พ.ศ. 2547) เดมมผคาเพยง 20 ราย การยายผคาท าใหมผคาเพมเปน 70 ราย ในป 2012 (พ.ศ. 2555) และยงมผคาอนกระจายตวในพนทใกลเคยง โดยการเชาพนทหนาบานของชาวบานในชมชนเปนทจ าหนายสนคา โดยไดรบอนญาตจากผดแลชมชนและชาวบานในชมชน การเขามาของผคารายใหมสงผลกระทบทงในดานการสรางโอกาสและการแขงขนทเพมขน ในการบรหารจดการตลาดชวคราวทมผคาเพม มการวางแผนอยางระมดระวง ตงแตการหารอกบประชาชนและผน าชมชน รวมทงหนวยงานของรฐทมหนาทในการบรหารจดการการคา ขางทาง สนคาทขายสวนใหญเปนอาหารทบรโภคประจ าวน ทงอาหารสด และอาหารแหง ราคาอาหารทขายยอมเยากวาทขายในซปเปอรมารเกตรอยละ 20-200 ผคามขอมลทชดเจนเกยวกบทมาของสนคา และมความสมพนธทดกบผซอ ซงสวนใหญเปนคนในชมชน และมสวนหนงเปนผสงอาย

96

ซงไดรบประโยชนในดานความสะดวกในการเขาถงอาหาร และทส าคญเปนอาหารทราคาไมแพง ผซอมความไววางใจในความปลอดภยของอาหาร เนองจากทราบแหลงทมาดงไดกลาวแลว และการคาขางทางในชมชนไมไดกอใหเกดความร าคาญมากนก เมอเทยบกบประโยชนทชาวชมชนไดรบ ในขณะเดยวกนผคาใหความส าคญกบการดแลรกษาความสะอาด คณภาพของอาหาร ทส าคญชมชนมกระบวนการก ากบดแลผคาอยางตอเนอง กอนป 2012 (พ.ศ. 2555) ผคาตองเสยคาท าความสะอาดใหทองถน แตหลงจากนนผคารวมกลมกน มการบรหารจดการเรองการท าความสะอาด ท าใหไมตองเสยคาท าความสะอาด จากการหารอกบผมสวนไดสวนเสย ทงผซอ ประชาชนในชมชน ผแทนจากหนวยงานของรฐ และผคา เกยวกบการบรหารจดการ พบประเดนทนาสนใจดงน

1. การคาขางทางมความจ าเปนตอวถชวตของผซอ เนองจากเปนแหลงสนคาทราคาถกและมความหลากหลาย รวมทงมความส าคญในเชงสงคม เนองจากความสมพนธทดระหวางผคาและผซอ

2. รายไดจากการคาขางทางไมสามารถทดแทนไดโดยรายไดจากกจกรรมอน การคาขางทางสรางงานสรางรายได การเขาสอาชพ มทมาจากความตองการสรางรายได ซงหากไมมแหลงรายไดจากการคา ครอบครวของผคาจะเผชญ ทงปญหาเศรษฐกจและสงคม อยางไรกตามหา กพจารณาจากมมมองดาน ความปลอดภยและความเปนระเบยบ และความสะอาด สขอนามย กจะพบวาในระดบเขต ซงดแลพนททกวางกวา ผดแลมทศนคตทางลบตอการคาขางทาง

3. ประชาชนในพนทมทศนคตทดตอผคาขางทาง 4. ความสมพนธระหวางผน าชมชนกบผคาขางทา งมผลตอการจดการ หาก

ความสมพนธมความใกลชด ผคาจะใหความส าคญตอการเขาประชม หรอหารอเกยวกบการบรหารจดการ

5. ประเดนการบรหารจดการการคาขางทาง นอกจากจะเกยวของกบเรองพนทสาธารณะแลว ยงเกยวของกบ การจดระเบยบภายใน เชน การดแลไมใหเกดปญหาการสญจรของคนในชมชน ผคาไมสงเสยงดง ความซอสตย

6. การบรหารจดการการคาขางทางเปนความรบผดชอบของชมชน ผคา และ หนวยงานของรฐทเกยวของ และจ าเปนตองยอมรบในเงอนไขบางประการรวมกน เชน อาจตองมเสยงดงในพนท ผสญจรอาจไมไดรบค วามสะดวก ผคาตองเคารพกฏเกณฑในเรองพนท เวลา ความสะอาด คณภาพของสนคา การจดการขยะ และชมชนตองมบทบาทในการก ากบดแลการคาขางทาง ในพนท

97

5. สาธารณรฐอนโดนเซย ขอมลการคาขางทางในสาธารณรฐอนโดนเซยมาจากการรวบรวมขอมลงานวจย 4 ชน งาน 2 ชนเปนการศกษาทเมองบนดงและ เมองโซโล ซงมรายละเอยดแตกตางกน งานศกษาทบนดงใหค าอธบายเกยวกบคณลกษณะของผคาขางทาง สวนงานศกษาทเมองโซโล (Solo) น าเสนอแนวทางการบรหารจดการทเปดโอกาสใหผมสวนไดสวนเสยเขามามสวนรวม (Dimas, 2007; Suharto, 2003; Delgosia, 2010; Natawidjaja ; Rahaya & Sutrisno, 2015) ในภาพรวมการบรหารจดการการคาขางทางในสาธารณรฐอนโดนเซยเผชญปญหาเชนกน เกยวกบจ านวนผคา และ ปญหาประสทธผลในการจดระเบยบซงเปนปญหาเรอรง และมผเสนอใหผมบทบาทในการบรหารจดการเปลยนกรอบคด (Mindset) ดวยการยอมรบความส าคญของอาชพนและจดระเบยบโดยก าหนดเวลาขาย และ พนทขายทเออตอการประกอบอาชพมากขน (Dimas, 2007) สวนงานศกษาเกยวกบผคาขางทางในเมองบนดงในป 2003 (พ.ศ. 2546) (Suharto, 2003) ระบวาการคาขางทางมลกษณะส าคญ คอ

1. ประกอบการคาในพนทสาธารณะ ซงไมไดมจดประสงคทางธรกจ เชน บาทวถ ถนน หรอ พนทอน ๆ

2. สนคาทขายมหลากหลาย เชน อาหาร (ซงมหลายประเภท ทงอาหารสด อาหารปรงส าเรจ อาหารส าเรจรป ขนม ผลไม เครองดม ) และสนคาทไมใชอาหาร รวมทงบรการตาง ๆ

3. การประกอบการมความเชอมโยงกบเศรษฐกจในระบบ ทงในลกษณะ Backward linkage และ Forward linkage

4. ผคาสวนใหญไมมใบอนญาต แตการประกอบอาชพกไมถอวาเปนอาชญากรรม 5. ผคาไมเสยภาษการคา แตเสยคาธรรมเนยม ทงทถกตองตาม กฎหมายและ

ไมถกตองตามกฎหมาย 6. เปนธรกจในครอบครว 7. เปนการคาขนาดเลก หรอ ประกอบอาชพอสระ และหากมการจางแรงงาน

กมจ านวนนอยมาก สวนใหญไมถง 5 คน 8. เปนการประกอบอาชพทไมไดรบการคมครองทางสงคมจากการท างาน เชน

ไมมประกนสงคม ไม มบ านาญ และไมไดรบสทธประโยชนใด ๆ ในฐานะ ผท างาน

9. การประกอบการใชเทคโนโลยต า ไมไดรบความสะดวกดานโครงสรางพนฐาน มทนจ ากด ทงทนมนษยและทนเงน

98

การประกอบการ ผคามากกวาครงหนงขายอาหาร ลกษณะการคาสวนใหญเกอบรอยละ 39 เปนรถเขน รอยละ 34 เปนแผงคาหรอต เปนเสอหรอตะกรารอยละ 23.6 พนทขาย ไดแก บาทวถ ขางถนน พนทสาธารณะอน ๆ ในบางกรณผคาเหลานอาจมการเคลอนท ราคาของสนคาทขายต ากวาราคาของสนคาทขายในหาง รานคา รานสะดวกซอ ผซอสวนใหญเปนชนชนกลางไปจนถงผมรายไดนอย ผคากวารอยละ 70 เปนผชาย การประกอบการคามทงผคาขายเวลากลางวนและกลางคน ผคามการศกษาคอนขางสง คอ รอยละ 37.1 ไดรบการศกษา 12 ป 34.8 และ 22.5 ไดรบการศกษา 9 ป และ 15 ป โดยเฉลยผคามตนทนสนคาทขายแตละวนประมาณ 187 ดอลลารสหรฐ แหลงเงนทนสวนใหญมาจากครอบครว และ การก ผคาสวนใหญมก าไรตอวน 6.70 ดอลลารสหรฐ หรอ 201 ดอลลารสหรฐตอเดอน ซงแสดงวาผคามผลประกอบการด ก าไรตอเดอนทไดสงกวาอตราคาจางขนต า ในขณะนน (62.5 ดอลลารสหรฐ) และแมวารายไดจะสงกวาคาจางขนต า ผประกอบการคากไมไดเหนวารายไดทไดรบเพยงพอตอการด ารงชวต และยงมองวาเปนอาชพทมสถานภาพทางสงคมต า สวนสาเหต ทประกอบอาชพคอ

1. หางานในระบบท าไมได 2. มความสะดวกในการเขาสการคา 3. งาย ไมตองใชทกษะมาก 4. รบชวงตอจาก พอแม เพอน หรอญาต 5. ท าใหมรายได 6. ชอบอสระ

นโยบายการจดการการคาขางทาง นโยบายสวนใหญปรากฏในรป การจดการดานพนท (Locational) ซงมงไปทการจ ากด (Restriction) และการรอยาย (Relocation) ในบางพนท แมจะอนญาตใหประกอบอาชพไดในบางพนท กตาม มการก าหนดระยะเวลาอนญาตใหประกอบการคา ออกใบอนญาตใหประกอบการคา เพอใหสามารถควบคมผคาและจ านวนผคา ไลรอผคาในบางพนทได กฎหมายทก ากบดแลการคาขางทางส าคญใหความส าคญกบความเปนระเบยบเรยบรอยและความสะอาดของบานเมอง และการจดทะเบยนการคา กฎหมายใหอ านาจรฐบาลทองถนในการไลรอแผงคา เพอความเปนระเบยบของเมอง การไลรอนเปนทมาของการปะทะกนระหวางผคาและเจาหนาทของรฐ รฐบาลทองถนของบนดงไมมหนวยงานทดแลการคาขางทางโดยตรง แตหนวยงานทมบทบาทหนาทเกยวของกบการคาขางทาง ไดแก ส านกงานความมนคงสาธารณะ (Public Security Office) ส านกงานดานสงคม (Office for Social Affairs) ส านกงานดานการตลาด (Department of

99

Market Affairs) ส านกรกษาความสะอาด (Office for City Cleanliness) และ กรมกจการสหกรณและธรกจขนาดเลก (Department of Cooperative and Small-Scale Enterprises Affairs) ในบรรดาหนวยงานเหลาน ส านกงานความมนคงสาธารณะมบทบาทมากทสดในการบรหารจดการการคาขางทาง ดงนนแมโดยหลกการ ประเดนเกยวกบการคาขางทางจะมความซบซอน แตนโยบายใหความส าคญเพยงการจดระเบยบ รกษาความสะอาดและการบงคบใหเปนไปตามกฎหมายเทานน มตอนไมไดรบความสนใจเทาทควร ผคามการรวมกลมจดตงองคกร Association of Street Traders and Workers ซงสมาชกเปนเพยงสวนเดยวของผคาทงหมด เปนองคกรทใหความส าคญตอการตอรองเรองพนทการคา การรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบ และเปนตวกลางในการรองเรยนการปฏบตไมเปนธรรม เชน การขมข โดยเจาหนาทของรฐ โดยเฉพาะเจาหนาทส านกงานความมนคงสาธารณะซงมกไลรอโดยไ มม การแจงลวงหนา หรอ ไมใหเวลาเตรยมการทเหมาะสม แตเปนองคกรทไมมอ านาจตอรองมาก ในขณะทองคกรพฒนาเอกชน สอตาง และ พรรคการเมอง ไมไดใหความสนใจในการพทกษสทธผคากลมน ในภาพรวม การปฏบตตามนโยบายมาตรการในการบรหารจดการการคาขางทางไมประสบความส าเรจ และถกตงค าถามในประเดนความยงยน และถกกลาวหาวามอคต โดยเขาขาง ผใชรถ หรอ เจาของรถ จงไมนาแปลกใจวา นโยบายจงใหความส าคญตอการไลรอ เบยดขบ ขจดการคาขางทางมากกวาการบรณาการเขากบการวางแผนเมอง และเปนนโยบายของชนชนน าทางเศรษฐกจทมอทธพลในการก าหนดนโยบาย (Elitist) ซงนโยบายดานพนทไมไดแกปญหาในระยะยาว ในทางปฏบต จงควรสนบสนนใหผคามบทบาทในการวางแผน หรอ ใหความส าคญมากขนตอบทบาทของการคาตอเมอง แทนทจะเบยดขบการคาขางทาง และควรทปรบนโ ยบายจากการจดการดานพนท เปนนโยบาย ดานโครงสรางและนโยบายดานการศกษา การบรหารจดการการคาขางทางทเมองโซโล (Delgosea, 2010) เมองโซโลหรอสรากาตาตงอยใจกลางเกาะชวา มประชากรประมาณ 5.6 แสนคน และมผคาขางทาง 5.8 พนคน ในป 2005 (พ.ศ. 2548) ผวาการของเมองทไดรบเลอกตงใหม มองเหนปญหาทจะเกดจากการคาขางทาง หากไมมการจดการทเหมาะสม แตในขณะเดยวกนกมองเหนศกยภาพ ในแงทวาหากผคากลมนไดรบการสนบสนนหรอเสรมพลง จะสามารถสนบสนนการเจรญเตบโตของเศรษฐกจและสถานะการคลงของเมองได กรณศกษาการบรหารจดการการคาขางทางทเมองโซโลมความนาสนใจ เนองจากเปนการท างานทใหความส าคญตอการมสวนรวมของผคา ดวยการจดการดานพนท ในขณะเดยวกนเสรมพลงใหผคา มการแบงทมท างานออกเปน 2 ทม ทมแรกเปนทมทจดการเกยวกบการหาพนท การกอสรางตลาดและจดการเกยวกบการจราจร ทมท 2 ด าเนนการเกยวกบชมชน เพอลดความขดแยง การท างาน ใชเวลา 4 ป ในการจดการดานโครงสรางและเสรมพลงผคา

100

การยายพนทการคากระท าดวยความระมดระวง และเคารพศกดศรความเปนมนษย รฐบ าลทองถนโนมนาวใหผคาวางใจวา ความพยายามนจะท าใหพวกเขามชวตทดขน และในกระบวนการนผคาจะมทางเลอก และ การด าเนนการครงนไมไดมเปาหมายทจะขจดผคาหรอการคา ขางทาง ในชวง 4 ป สงทรฐบาลทองถนด าเนนการดงน

1. สรางตลาดใหม 2 แหง ส าหรบผคา 2. ระหวางการกอสรางผคาไดรบการจดสรรพนทขาย และ ก าหนดเวลาขาย 3. พนทขายเดมไดรบการปรบภมทศนใหเปนพนทสเขยว

ในกระบวนการท างาน ทมปฏบตการตดสนใจเลอกพนททตองมการยายผคากอน พนทแรกมผคา 989 ราย ในกระบวนการนมการส ารวจผคา และประชมรวมกบผคา 56 ครง การประชมครงแรก ๆ เกดขนทบานของผวาการ เปนการประชมเพอสอสารกบผคาถงนโยบายของเมอง รวมทงใหค ามนวาผบรหารเมองสนบสนนเศรษฐกจนอกระบบ และใหค ามนวาประชาชนในเมองจะเขาถงการมชวตทด และในทสด ผคาและผบรหารเมอง บรรลขอตกลงรวมกนเกยวกบการยายพนทประกอบการคา ในกระบวนการวางแผนไปจนถงการยาย มหนวยงานตาง ๆ เขามารวมท างานดวย เชน ส านกการตลาด ส านกงานเขต ส านกงานต ารวจ นกการเม องทองถน สมาคมผคาข างทาง องคกรพฒนาเอกชน และประชาชน รวมทงบคคลสาธารณะทมชอเสยงดวย

ในกระบวนการน ผคามสวนรวมอยางแขงขน โดยเปนผตดสนรวมกนใน การจดสรรแผงคา ผบรหารเมองท าหนาทเปนเพยงผคอยอ านวยความสะดวก ในพธยายอยางเปนทางการในป 2006 (พ.ศ. 2549) มประชาชนมารวมถงสองพนคน ขนตอนการยายเปนดงน

1. ขนเตรยมการ มการส ารวจผคาอยางละเอยด รวมถงปญหาของผ คา ขอมล ทส าคญ คอ จ านวนผคา ประเภทสนคาเงนทน ความเปนเจ าของ และ ความคาดหวงของผคาในพนทใหม

2. การก าหนดมาตรการ ขอมลท ไดเปนพนฐานส าคญส าหรบมาตรการทจะตามมา คอ การยาย การจดการเกยวกบทตงชวคราว รม และการก าหนดเวลาทอนญาตใหประกอบการคา

3. การยาย เปนขนของการจดการพนทขายใหม และ การปรบปรงพนทขายเดม ผคาไดรบความชวยเหลอในดานอปกรณประกอบก ารคา รวมทงใหทนสนบสนน การชวยเหลอดานการตลาด และการแกปญหา พนทเดมไดรบ การปรบปรงใหเปนพนทสเขยว และหามประกอบการคาอกตอไป

4. การพฒนา แนวทางนถกน าไปใชในตลาดอน ๆ ดวย แนวทางการท างานทเคารพศกดศรความเปนมนษย และละเอยดออน ตอวฒนธรรม ท าใหเกดกร มสวนรวมและฉนทามต ทงยงท าใหผคามความเขาใจในนโยบายของรฐเพมมากขน

101

กอนป 2010 (พ.ศ. 2553) สามารถยายผคาไดรอยละ 62 สวนทเหลอด าเนนการภายในป 2010 เนองจากผวาการคนเดมไดรบการเลอกตงเขามาบรหารอกหนงวาระ จากการยายพบวาผคามรายไดเพมขน และทส าคญผคาไดรบการปรบสถานภาพจากผคาทไมมสถานภาพทางกฎหมายมาเปนผคาทเปนเจาข องพนทคาหรอแผงคาในตลาด ทองถนมรายไดเพมขนและมสนทรพยเพมมากขน จากการปรบสภาพชมชน และการขยายตวของเศรษฐกจในทองถนในชวงป 2010-2015 (พ.ศ.2553-2558) สวนผคาขางทางเดมทยายเขาไปในตลาดกสนบสนนโครงการนโดยตอเนอง เนองจากตระหนกถงประโยชนทเกดขน การเสรมพลงผคาท าใหเศรษฐกจเตบโตขน กรณนสะทอนวา การสอสาร ท างานรวมกบผประกอบอาชพในเศรษฐกจนอกระบบและการบงคบใชนโยบายอยางสม าเสมอและตอเนองเปนความทาทายส าคญส าหรบแนวปฏบตน

6. สหพนธรฐมาเลเซย ขอมลของสหพนธรฐมาเลเซยมาจากการอางองขอมลจาก Ministry of Domestic Trade, Co-operatives and Consumerism และ บทความทตพมพในเวบไซด (Netaji Nagar Day College, 2009; Ministry of Domestic Trade, Co-operatives and Consumerism, 2013 และ Free Malaysia Today, 2014) สหพนธรฐมาเลเซยมาเลเซยจดตง Department of Hawkers and Petty Traders ในป 1986 และ ในป 1990 รฐบาลประกาศนโยบายแหงชาตวาดวยผเรขาย (National Policy on Hawkers) จ านวนผคาขางทางในสหพนธรฐมาเลเซยเพมขน ถงรอยละ 30 ระหวางป 1990 (พ.ศ. 2533) ถง 2000 (พ.ศ. 2543) ในป 2014 (พ.ศ. 2557) รฐบาลประกาศยทธศาสตร Strategic Initiatives Hawkers and Petty Traders Development 2015-2020 (พ.ศ. 2558-2563) เพอใหสอดคลองกบทศทางการพฒนาประเทศภายในป 2020 (พ.ศ. 2563) กอนหนานนมาเลเซยมแผนปฏบตการพฒนาผคาขางทาง หรอ Hawkers and Petty Traders Development Action Plan สวนยทธศาสตรนนเปนการท างานรวมกนระหวาง The Ministry of Domestic Trade, Cooperatives and Consumerism กบ 7 กระทรวง 14 หนวยงาน และสมาคมผคารายยอย 21 แหง และ สมาคมคนพการ 3 แหง องคประกอบส าคญของยทธศาสตร คอ การสนบสนนสงแวดลอม การเพมความสามารถในการแขงขน การพฒนาทนมนษย และ การสรางความมนคงทางการเงน รวมทงเสรมสรางความเขมแขงใหองคกรทก ากบดแลการคาขางทาง นอกจากนนยงมการวางแผนเกยวกบกองทนส ารองเลยงชพ เพอสรางความมนคงทางรายไดใหผคาดวย ในป 2015 (พ.ศ. 2558) รฐบาลสนบสนนการพฒนาผคาในดานการประกอบธรกจ โดยผาน โครงการ Malaysia Micro-Entrepreneur Program ในดานสนบสนนใหผคาขยาย การประกอบอาชพ โดยเรมตนจากการปรบเปลยนทศนคตและแนวคดการประกอบอาชพ ใหมงเนนความกาวหนาและการสรางความสามารถในการแขงขน สนบสนนการเรยนรตอเนองและการประยกต

102

การเรยนรในการประกอบธรกจ เพมขดความสามารถในการแขงขน และ การสรางนวตกรรม และกลยทธทางธรกจ รฐบาลมาเลเซยจดสรรเงนก (Micro Credit Scheme) 30 ลานรงกตใหผคาขางทาง เพอใหพฒนาธรกจและเขาถงแหลงเงนก จ านวนเงนทใหกแตละราย คอ 5,000-15,000 รงกต ขนอยกบเงอนไขของการใหก เหตผลส าคญ คอ การพยายามใหเกดการผนวกรวมทางสงคม (Inclusion) และเปนธรรม โดยเฉพาะในกลมผมรายไดนอย และโดยทรฐบาลตระหนกถงบทบาทของการคาขนาดเลกทมตอประเทศ และโอกาสจ ากดของผคาในการเขาถงแหลงทน เนองจากไมมผค าประกนและไมมหลกฐานเกยวกบรายไดทชดเจน และคาดหวงวามาตรการดงกลาวจะเปนประโยชนตอผคาขางทางชาวจน ซงมจ านวนกวา 130,000 คนทวประเทศ

7. สาธารณรฐสงคโปร ขอมลของสาธารณรฐสงคโปรประมวลจากงานเขยนของ Ghani (2011) ซงเปนนกวจยแลกเปลยนท Institute of Policy Studies มหาวทยาลยแหงชาตสงคโปร สงคโปรเปนประเทศหนงทไดชอวาประสบความส าเรจในการบรหารจดการการคาขางทาง ความพยายามในการจดการการคาขางทางปรากฏตงแตสมยทสงคโปรยงอยภายใตการปกครองของสหพนธรฐมาเลเซย หลกการพนฐานในการจดการการคาขางทางมาจากประเดนสขอนามย สงแวดลอมของเมองและอาหาร ทงเชอโรค และ สตวทน าเชอโรค เนองจากขาดสาธารณปโภคและโครงสรางพนฐาน เชน การจดการขยะและสงปฏกล สงผลใหมขยะจ านวนมากบนถนน และ แมน า และยงมปญหาเรองการเปนอปสรรคตอการสญจรดวย ในรายงานขอเทจจรงเกยวกบการคาขางทาง (Hawkers Inquiry Report) ทเสนอโดย คณะกรรมการการคาขางทาง (Hawkers Inquiry Commission) ในป 1950 ( พ.ศ. 2493) มการระบชดเจนวา การคาขางทางกอความร าคาญตอสาธารณะ สมควรทจะตองขจดใหพนไปจากถนนซงเปนทางสญจร รายงานฉบบนระบวา ผคาขางทางรอยละ 84 เปนชาวจน นอกจากนนมาจากสาธารณรฐอนเดยและสหพนธรฐมาเลเซย การมบทบาทอยางยงทงในดานการสรางงาน สรางอาชพ และ ยงเปนแหลงอาหารและสนคาราคาถก ของผยายถนทเขามาท างานในประเทศ ท าใหจ านวนผคาขางทางเพมมากขน สงผลใหปญหาสขอนามย สงแวดลอมและการสญจรเพมมากขนดวย ความพยายามใน การออกใบอนญาตกไมเปนผล เนองจากผคาเพยง 1 ใน 3 เทานนทมใบอนญาต สถานการณนสงผลใหเกดการไลรอแผงคา มการยดอปกรณการคาและท าลายสนคาอยเนอง ๆ วธการนไมไดรบการสนบสนนจากประชาชน เนองจากประชาชนเหนใจผคาวาเปนคนจน ในขณะเดยวกนผคาพยายามสรางความมนคงในอาชพดวยการตดสนบนเจาหนาทของรฐ ความพยายามอกดานหนงคอการสนบสนนใหผคาเขาไปขายในตลาดหรอพนทขายทเปนกจจะลกษณะ โดยมการจงใจโดยเกบคาเชาเทากบคาธรรมเนยมการขอใบอนญาต ในขณะทผคา บางกลมสมครใจรวมตวกนจดหาพนทขาย ดวยการรวมกนจดซอพนทแลวท าเปนตลาด

103

ความพยายามพฒนาใหสงคโปรเปนเมองทนสมยชดเจนตงแตยคทยงอยภายใตการปกครองของสหพนธรฐมาเลเซย และการคาขางทางถกมองวาเปนอปสรรคหนงของการพฒนาใหเมองมความทนสมย แมเมอหลงไดรบเอกราช เปาหมายนกยงคงอย ลกวนย ซงเปนนายกร ฐมนตรคนแรก ตงเปาหมายไวในขณะนนวาสงคโปรจะเปนประเทศโลกทสาม ทแตกตางไปจากประเทศโลกทสามทวไป ทงน หนงในเปาหมายส าคญของลกวนยคอ “Clean and Green Singapore” ภายใตเปาหมายน รฐบาลสงคโปรเรมตนการบรหารจดการดวยการจดระเบยบและไลรอการคาขางทาง มาตรการ 2 ชดนขบเคลอนไปดวยกน กลาวคอ ในชวงป 1968-1969 (พ.ศ. 2511-2512) รฐบาลก าหนดใหมการจดทะเบยนผคาขางทางทขายสนคาทกประเภท (ซงมใช ความพยายามครงแรกในการจดทะเบยนผคา ) โดยท าทะเบยนผคาทประกอบการคาในทกชวงเวลา การจดทะเบยนนเปนไ ปเพอระบจ านวนทแทจรงของผคา และในขณะเดยวกนเปนการจ ากดจ านวน ผคาดวย หลงการจดทะเบยน มการยายผคาออกจากถนนสายหลก ไปยงถนนทมความพลกพลาน นอยกวา ผคาตองปฏบตตามกฏโดยเครงครด ทงกฏเกณฑดานพนท เชน หามเคลอนยายทตง หามวางตงอปกรณทงไวหลงเลกขาย สวนกฏเกณฑดานสขาภบาลอาหาร กเขมงวดเชนกน เชน หามสบบหรระหวางประกอบอาหาร เปนตน แมรฐบาลสงคโปรจะมความเหนวา การคาขางทางเปนสญลกษณของความไมทนสมย แตในขณะเดยวกน กตระหนกถงความส าคญของการคาขางทางทงในฐานะทเปน “อาชพ” ของประชาชน ทงทยากจนและไมยากจน เปน แหลงอาหารและสนคาราคายอมเยา และยงอ านวยความสะดวกใหประชาชนดวย ในประเดนของการเปน “อาชพ” นน รฐบาลตระหนกถงความส าคญของการเปนแหลงรายไดทเลยงครอบครวของผคา และ การเปนกจกรร มทระดมการมสวนรวมของคนในครอบครว มงานวจยในชวงทศวรรษท 1970 ทยนยนวา เพยงรอยละ 12 ของผคาเทานน ทจางแรงงานทมใชสมาชกในครอบครว ดงนนนโยบายการจดการการคาขางทางจงยอมถงกระทบถงชวต ความเปนอยของครอบครวดวย ดวยเหตนการด าเนนการจงมการวางแผนอยางระมดระวงและรอบดาน นอกจากประเดนการเขาถงสนคาราคาไมแพงและความเปนอยของครอบครวผคาแลว รฐบาลยงตระหนกถงผลกระทบทางการเมองทอาจเกดขนดวย รวมทงคะแนนนยมของรฐบาล กระบวนการบรหารจดการการคาขางทางจงกระท าอยางค อยเปนคอยไป และ ระมดระวง และระดม การมสวนรวมทงจากนกการเมองทองถนและนกการเมองระดบประเทศ รวมทงภาคประชาสงคม เชน สมาคมธรกจ สมาคมการคาของชนชาตตาง ๆ ทอาศยอยในสงคโปรและทมสดสวนของผคาขางทางสง ตวแทนของผคาขางทาง และ ยงประสานงานอยางใกลชดกบหนวยงานอน ๆ ของรฐดวย ทงหนวยงานทดแลดานสงแวดลอม หนวยงานทรบผดชอบเรองทอยอาศยและหนวยง านพฒนาทดนและเขตอตสาหกรรม ผคากลมทรฐบาลใหความส าคญในชวงนนคอผคาทยากจน ภาวะเศรษฐกจทดขนเปนล าดบของสงคโปร ท าใหมการสรางงาน และทางเลอกในการประกอบอาชพมากขน ในขณะทการปะทะระหวางเจาหนาทของรฐและผคาทไมไดรบอนญาตกยงปรากฏอย ในป 1971 (พ.ศ. 2514) สงคโปรจดตง Department of Hawkers ก ากบดแลการคาขางทาง

104

ในชวงป 1971-1986 (พ.ศ. 2514-2529) รฐบาลสรางศนยการคาขางทาง (Hawker centres) ในพนท ตาง ๆ เพอใหผคาเขาไปประกอบการคาอยางเปนกจจะลกษณะ ในชวง 1974-1979 (พ.ศ. 2517-2523) มศนยเกดขนถง 54 แหง ศนยการคาเหลานมโครงสรางพนฐานครบครน เชน ไฟฟา น าประปา การท าความสะอาด การก าจดขยะ ศนยการคาขางทางเหลาน ในหลายกรณเปนประสานงานระหวางหนวยงานของรฐ เชน รฐบาลก าหนดใหพนททมการพฒนาใหม จะตองมการสรางศนยการคาขางทางดวย ในสวนของรฐบาลเอง คณะกรรมการทจดการเรองทอยอาศย (The Housing and Development Board) มบทบาทส าคญเชนกน เพราะทอยอาศยทกอสรางโดยรฐ จะมการจดพนทไวส าหรบผคาดวย ในการจดระเบยบและโยกยายผคา รฐบาลใหความส าคญตอการจดพนททไมไกลจากพนทการคาเดม เทาทจะเปนไปได เนองจากผซอจะไมสามารถตดตามผคาไปได หากยายไปขายในพนทไกลจากเดมมาก สวนการจดสรรพนทในศนยการคา ใชวธการจบฉลาก โดยผจบฉลาก คอสมาชกสภาผแทนราษฎร โดยกระบวนการท าอยางโปรงใส หลงจากทผคารนแรกคอย ๆ ลดลงและหมดไปดวยอายขย รฐบาลใชวธการประมลแผงคาในศนยการคาขางทาง โดยทยงมมาตรการดแลผคาทยากจน ผคาเหลานไดรบการสนบสนน (Subsidy) คาเชาแผง และ การยนยนใหรฐเปนผดแลศนยการคาขางทาง แทนทจะใหเอกชนด าเนนการ นอกจากการจดระเบยบเรองพนทแลว รฐบาลยงใหความส าคญดานการศกษาดวย มการรณรงคใหความรเกยวกบสขาภบาลอาหาร ในขณะเดยวกนในดานบรหารจดการ มการก ากบดแลดวยการประเมนผคาอยางตอเนอง มการออกวฒบตรสขาภบาลอาหาร (Food hygiene certificate) และใหคาคะแนน ผคาตองแสดงผลการประเมนในทสาธารณะ เกณฑการประเ มนประกอบดวย การรกษาความสะอาด สขาภบาลอาหารและสขอนามยของผขาย ในป 2001 (พ.ศ. 2544) รฐบาลน าเสนอโครงการยกระดบการคา (Upgrading programme) เพอยกระดบการประกอบการ โปรแกรมการปรบปรงใหความส าคญทงในประเดนโครงสรางพนฐานและคณภาพ และความสะอาดของอาหาร แผงคาทอยในโครงการ Upgrade มคาเชาสงกวาแผงธรรมดา นบไดวาเปนการจดการในเชงธรกจอยางแทจรง การจดการศนยการคาขางทางอยในความรบผดชอบของส านกสงแวดลอมแหงชาต คณะกรรมการทจดการเรองทอยอาศย และ บรรษท JTC (JTC Corporation) ซงเปนหนวยงานก ากบดแลการพฒนาพนทและโครงสรางพนฐานของรฐบาล โดยสองหนวยงานแรกก ากบดแลศนยการคาขางทางทกแหงยกเวนศนยทเปนของบรรษท JTC ในป 2010 (พ.ศ. 2553) ส านกสงแวดลอมแหงชาตพฒนาเวบไซด www.myhawkers.sg ซงเปนเวบไซด แบบ Interactive ทใหขอมลเกยวกบศนยการคาขางทางและแผงลอยอาหาร และ เปดโอกาสใหประชาชนทลงทะเบยนประเมนหรอใหขอเสนอแนะเกยวก บแผงอาหารหรอศนยการคา ขางทาง เพอเปนประโยชนตอการจดการ

105

ในป 2011 (พ.ศ. 2554) สงคโปรมศนยการคาขางทาง 113 แหง มผคามากกวา 6,000 คน บรหารจดการโดยส านกสงแวดลอมแหงชาต (The National Environment Agency) ซงอยภายใตกระทรวงสงแวดลอมและทรพยากรน า (Ministry of the Environment and Water Resources) นบแตป 2004 (พ.ศ. 2547) เปนตนมา ไมมการสรางศนยการคาขางทางอก เนองจากทมาของการสรางศนยการคาขางทางคอการหาพนทประกอบอาชพใหผคาขางทางทประกอบการคาอยเดม แตในขณะเดยวกน ความชดเจนของรฐบาลตอบทบาททางสงคมของ ศนยการคาขางทาง ท าใหรฐบาลสงคโปรยงคงใหมการด าเนนการโดยตอเนอง บทบาททางสงคมทวานคอการเ ปนพนทปฏสมพนธระหวางประชาชน ซงมสถานะทหลากหลาย ทงยงเปนพนทเปนศนยกลางของชมชน เปนทรวมของประชาชน ดงพบวานกการเมองทมาหาเสยง กจะมาทศนยการคาขางทางเปนแหงแรก ปจจบนสาธารณรฐก าหนดคาเชาแผงในศนยการคาขางทางเปน 2 กลมหลก คอ กลมทรฐบาลใหเงนสนบสนน และกลมทรฐบาลไมไดใหเงนสนบสนน (กลมทมการประมล) 4.2.2 ขอสงเกตเกยวกบกบสถานการณการคาขางทางและการบรหารจดการในตางประเทศ จากการศกษาสถานการณและการบรหารจดการการคาขางทางในประเทศตาง ๆ พบวามประเดนทนาสงเกตดงน

1. การคาขางทางมความส าคญทงในฐานะกจกรรมทสรางงานและสรางอาชพส าหรบประชาชน ซงไมจ ากดเฉพาะผยากจนเทานน และยงมความส าคญตอผบรโภคดวย เพราะท าใหสามารถเขาถงสนคาทงทเปนอาหารและไมใชอาหาร โดยเฉพาะในกรณของสหรฐอเมรกา ซงแมจะเปนประเทศทพฒนาแลว กยงมปรากฏการณ Food desert ประชาชนบางกลมไมสามารถเขาถงอาหารทมคณภาพ

2. มการเปลยนแปลงในทศนะและแนวทางการจดการการคาขางทาง แมทศนะทเบยดขบและจ ากดการประกอบการยงคงอย แตกมทศนะทมอ งเหนศกยภาพของการคา ขางทาง ทศนะทงสองดานสงผลตอแนวทางการบรหารจดการ

3. ปรากฏการณการมผคาจ านวนมาก จนเปนอปสรรคตอการสญจรเปนปรากฏการณสากล สะทอนปญหาในการบรหารจดการ ประเทศสวนใหญมกฎหมายก ากบการคาขางทาง แตไมสามารถก ากบดแลใหเปนไปตามกฎหมายได แมแตในสหรฐอเมรกา ซงเทาทปรากฏมมาตรการบรหารจดการทเขมงวด กยงมการละเมดกฎหมาย ผคาถกจบและปรบ ปรากฏการณนสะทอนถงศกยภาพของการคาขางทางในการสรางงานและสรางรายได

4. แมการคาขางทางจะถกมองวาเปนปญหา แตประเทศตาง ๆ กยงเหนความส าคญของการคาประเภทน เชน ในสาธารณรฐสงคโปร แมจะไมมการเปดศนยการคาขางทางใหม แตกยงเปดโอกาสใหมผคารายใหมในศนยกา รคา ในสหรฐอเมรกาเอง กไมได ปดโอกาสในการประกอบอาชพ

106

5. แนวทางการบรหารจดการมความแตกตางกนระหวางประเทศท พฒนาแลว และประเทศก าลงพฒนา ในสหรฐอเมรกา แมจะผอนปรนใหประกอบการคามากขนแต กเปนการจดการในลกษณะของการจ ากดและเปนเบยลางธรกจในระบบอยางชดเจน กลาวคอใหความส าคญตอธรกจในระบบมากกวา ในสงคโปรกเชนกน นอกจากจะ ไมมการเปดศนยการคาขางทางใหม ๆ แลว โปรแกรมสนบสนนผคายากจนกสนสดลงดวย ในขณะเดยวกนการบรหารจดการท าโดยรฐ แมผคาจะมสวนรวมในการบรหารจดการ แตขอมลทมสะทอนวา รฐมบทบาทส าคญในการบรหารจดการ สวนในประเทศก าลงพฒนาผคามบทบาท รวมอยาง ส าคญ โดยเ ฉพาะในนโย บายทใหความส าคญตอผนวกรวมเปนสวนหนงของสงคม (Inclusive)

6. ในกลมประเทศก าลงพฒนาเอง นโยบายผนวกรวมใหเปนสวนหนงของสงคม กมความแตกตางกน ยกตวอยาง เชนในสาธารณรฐสงคมนยมเวยตนาม สาธารณรฐอนโดนเซย แมจะใหความส าคญตอการสนบสนนใหผคามพนทขายในตลาด แตกไมไดมลกษณะ “กาวหนา” เชนในสาธารณรฐรวนดา ทรฐบาลทองถนสนบสนนใหผคาตงสหกรณซงเปนการมสวนรวมในลกษณะ “รวมลงทน” นอกเหนอไปจากการรวมใหความเหนและรวมในกระบวนการจดการ

7. แมจะปรากฏการยายผคาดวยวธการทรนแรง แตในระยะหลง ในประเทศทตระหนกถงความส าคญของการคาขางทาง กระบวนการยายผคาออกจากพนทกระท าดวยความระมดระวง และค านงถงผลกระทบอยางรอบดาน ทงผลกระทบทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และการเมอง และ ผลกระทบทงตอผคา ผซอ และ การเขาถงสนคาและบรการของประชาชน กรณตวอยางทชดเจนคอ สาธารณรฐสงคโปรซงมขอมลคอนขางมาก

8. กระบวนการจดการในบางประเทศใหความส าคญกบผคาทยากจน เชนในกรณสาธารณรฐสงคโปรทมการใหการสนบสนนเปนพเศษดวยการก าหนดคาเชาในอตราพเศษ สวนในสาธารณรฐรวนดา ใหการสนบสนนเงนก และ คาเชาในอตราพเศษ ในเวยตนามกเชนกน

9. การใหความส าคญตอสขาภบาลอาหาร ความสะอาด เปนระเบยบ ปรากฏในทกประเทศ

10. การบรหารจดการการคาขางทางในบางประ เทศ มมตทางธรกจอยางชดเจน เชน ในกรณของสหรฐอเมรกา สาธารณรฐ สงคโปร หรอแมแต สาธารณรฐ รวนดา ซงสะทอนวา การคาขางทางไมไดเปนกจกรรมทเปนเพยงกจกรรมชวคราว หรอ ไมตองใชความร แตผประกอบการคาตองมความรในเชงธรกจ กรณของสาธารณรฐ

107

สงคโปร มโปรแกรม Upgrading ส าหรบผคาทมศกยภาพ สามารถขยาย การประกอบการได

11. การบรหารจดการการคาขางทางในหลายประเทศเปนการท างานรวมกนระหวางหนวยงานของรฐหลายหนวยงาน ทงการจดระเบยบ สขาภบาลอาหาร แทนทจะพจารณาเฉพาะในมตการบรหารจดการในเชงพนท กรณของสาธารณรฐสงคโปรและสหพนธรฐมาเลเซยมความนาสนใจ เนองจากมการตงหนวยงานทรบผดชอบโดยตรง และท างานประสานกบหนวยงานอน ๆ

12. การบรหารจดการการคาขางทาง มการวางแผนระยะยาวและเปนการท างานในระดบมหภาคมากกวามงสนใจเฉพาะการท างานในระดบทองถน ทนาสนใจอยางยงคอ กรณของสงคโปรกคอบรรษท JTC ซงมบทบาทส าคญในการก าหนดเขตการคา ปรากฏการณนสะทอนอยางชดเจนถงการเลงเหนความส าคญและศกยภาพของการคาขางทาง ซงจ าเปนตองมการจดการในระดบนโยบายเศรษฐกจและสงคม

13. บทบาทของการรวมกลม การจดการการคาในหลายประเทศ โดยเฉพาะในกรณทนโยบายมลกษณะผนวกรวมผคาเปนสวนหนงของสงคม (Inclusive) การรวมกลมผคามบทบาทส าคญตอความส าเรจในการบรหารจดการ

14. การศกษา เชงลก เกยวกบสถานการณการคาขางทาง ผคา มความส าคญตอ การบรหารจดการ ในทกประเทศทเปนกรณศกษา มการศกษาสภาพการประกอบการคาอยางรอบดาน เพอน าไปสการก าหนดนโยบายและมาตรการทเหมาะสม ทงในกรณระดบทองถน เชน สาธารณรฐสงคมนยมเวยตนาม สาธารณรฐอนโดนเซย สาธารณรฐรวนดา และในระดบประเทศ เชน สาธารณรฐสงคโปรและสาธารณรฐอนเดย ในบางประเทศ เชน สาธารณรฐสงคมนยมเวยตนามใหความส าคญตอการศกษาผซอดวย เพอประโยชนในการวางแผนบรหารจดการ

บทท 5

ผลการศกษาและการวเคราะห

บทนน าเสนอผลการศกษาภาคสนามใน 4 เขตของกรงเทพมหานคร คอ เขตบางรก ปทมวน พระนคร และ สมพนธวงศ และการวเคราะหผลการศกษา ขอมลภาคสนามม 2 สวน คอ

1. ขอมลจากการส ารวจ ประกอบดวย ขอมลการส ารวจผคา ผซอ ประชาชน ตามแบบสมภาษณ ขอมลชดนน าเสนอในรปแบบตารางประกอบค าอธบาย โดยน าเสนอขอมลกลมผคา ผซอ และ ประชาชนตามล าดบ

2. ขอมลจากการสมภาษณผคา เจาหนาของรฐ นกวชาการ เจาหนาทองคกรพฒนาเอกชน และประชาชนเกยวกบบทบาทการคาขางทาง การบรหารจดการ และขอเสนออน ๆ และผลกระทบจากการจดระเบยบและไลรอ ซงปรากฏชดเจนตงแตป 2557 ขอมลชดนน าเสนอประกอบขอมลจากการส ารวจในขอ 1

การน าเสนอแยกเปน 1. ผลการศกษาภาคสนาม ทงจากการส ารวจและการสมภาษณ 2. การวเคราะหผลการศกษา โดยใชขอมลภาคสนามประกอบขอมลการสมภาษณ เชอมโยง

กบขอมลจากการทบทวนเอกสารในบทท 2 และ สถานะความรเกยวกบการคาขางทางใน บทท 4 เพอตอบค าถามการศกษา

5.1 ผลการศกษาภาคสนาม

5.1.1 ผคา

สวนท 1 ขอมลทางสงคมและเศรษฐกจของผคา

ในทกเขตกลมตวอยางผคาเกอบสามในสเปนผหญง (ยกเวนเขตปทมวนทสดสวนของผคาหญงเปนสองในสาม) ในภาพรวมผคาทเปนผหญงมร อยละ 72.75 สวน ผคาชาย มรอยละ 27.25 จ านวน ทแตกตางกนมากระหวางเพศหญงและชายในทกเขต เปนประเดนทนาสงเกต เนองจากผลการศกษาเกยวกบผ ประกอบอาชพการคาขางทาง ในชวงทศวรรษกอนหนา แมจะ พบวาผหญงมบทบาท ในการประกอบอาชพการคาขางทาง แตก ไมแสดงความแตกตางในดานเพศของผคา มาก เทาน เขตทมความแตกตางระหวางจ านวนผคาหญงและชายนอยกวาเขตอนคอเขตปทมวน

ผคาสวนใหญ คอ รอยละ 30 มอายในชวง 40-49 ป ในทกเขตผคาทมอายในชวง 40-49 ป มสดสวนสงทสด ยกเวนในเขตสมพนธวงศทผคาสวนใหญมอายมากกวา คอ อยในชวง 50-59 ป เขตปทมวนมสดสวนของผคาทมอายต ากวา 40 ป สงกวาทกเขต และในภาพรวมผคามากกวารอยละ 70 มอายในชวงวยท างาน คอ 30-59 ป ซงเปนชวงอายทยงมภาระคาใชจายการศกษาของบตรหลาน

108 ผคาเกอบทงหมดในทกเขตมสญชาตไทย ในทกเขตมแรงงานตางสญชาตประกอบการคาดวย แมจะมจ านวนไมมากกตาม จ านวนทต าของตวอยางผคาตางสญชาตสวนหนงมาจากการทผคาปฏเสธใหขอมล ผคาตางสญชาตมาจากประเทศเพอนบานและอนเดย ผคารอยละ 43.25 จบการศกษาสงสดระดบประถมศกษา ทจบการศกษาระดบมธยมม รอยละ 32.50 สดสวนของผคาในแตละเขตทจบการศกษาแตละระดบในแตละเขตสะทอนวาระดบการศกษาของผคาไมแตกตางกนมากนก

ผคาทง 4 เขตมทงทมภมล าเนาในกรงเทพฯ และตางจงหวด ผคาทมภมล าเนาตางจงหวดมรอยละ 58.00 สดสวนของผคาทมภมล าเนาตางจงหวดสงกวาผคาทมภมล าเนาในกรงเทพมหานครเกอบทกชวงอาย ยกเวนผคากลมทมอายต ากวา 20 ป และ 60 ป ขนไป สดสวนของผคาทเปนชาวกรงเทพมหานครในเขตพระนครและสมพนธวงศสงกวาในเขตบางรกและปทมว นอยางชดเจน ซงเปนเพราะเปนพระนครและสมพนธวงศเปนเขตชมชนเกา เมอเทยบกบเขตบางรกและปทมวน และทนาสงเกตคอ เขตปทมวนมสดสวนของผคาทมภมล าเนาตางจงหวดสงกวาเขตอน ๆ คอ มถงรอยละ 70 ประเดนเรองการมภมล าเนาตางจงหวด หรอไมใ ชชาวกรงเทพมหานคร เปนเหตผลหนงของการตงขอรงเกยจ ตอการคาขางทางของผบรหารกรงเทพมหานคร (นายวลลภ สวรรณด, สมภาษณ) ผคารอยละ 22.50 เปนโสด รอยละ 62.75 สมรสแลวและยงอยกบคสมรส ในจ านวนผคาทสมรส พบวาสวนใหญ คอ รอยละ 37.85 คสมรสชวยคาขาย ซงหมายความวาการคาขางทางเปนแหลงรายไดหลกของครอบครว รอยละ 20.72 รบจางรายเดอน รอยละ 12.35 รบจางรายวน รอยละ 10.36 ประกอบอาชพเกษตรกรรม มเพยงรอยละ 4.78 เทานนทคสมรสมอาชพทมนคง คอ รบราชการ รอยละ 3.59 ขบรถรบจาง ผคาทไมระบอาชพคสมรสมรอยละ 5.58 ผคาทคสมรสไมประกอบอาชพมรอยละ 4.78 ในภาพรวมสดสวนของคสมรสทประกอบอาชพในภาคทเปนทางการคดเปนรอยละ 24.31 หรอประมาณหนงในสของตวอยางทงหมด

เขตทมสดสวนผคาทมสถานภาพสมรสและยงอยกบ คสมรสมากสงกวาเขตอน ๆ คอ ปทมวน เขตนยงมผคาทระบวาคสมรสประกอบอาชพเกษตรกรรมสงสดคอมถงรอยละ 25.35 ในขณะทในเขตพระนครและสมพนธวงศมเพยงรอยละ 1 และ รอยละ 2 เขตบางรกมรอยละ 5 ตวเลขนสะทอนถงความยดโยงของผคากบภาคเกษตรกรรมหรอระหวางเมองกบชนบท

ขอมลสวนบคคลขางตนสะทอนความแตกตางอยางชดเจนระหวางผคาในเขตปทมวนและผคา ในเขตอน ๆ ซงจากตวเลข พอสรปไดวาในมผคาทเปนผชายมากกวาเขตอน ผคามอายนอยกวาเขตอน ๆ และผคายงมความเชอมโยงกบภาคเกษตรกรรมมากกวาผคาในเขตอนๆดวย ปรากฎการณนสะทอนการพงพงของครวเรอนภาคเกษตรตอภาคเมอง เจาหนาทเทศกจ เขตปทมวนใหขอมลวา ผคาจ านวนไมนอยเปนเกษตรกรจากภาคตะวนออกฉยงเหนอ เขามาประกอบอาชพเพอหารายไดเสรม โดยเขามาในชวงนอกฤดกาลเกษตรหรออาจจะเขามาคาขาย หารายไดชวยครอบครวอกทางหนง และไมยายทะเบยนบานเขามาในกรงเทพมหานคร (วาท ร.ต.ณรงค กานตฎกานนท, สมภาษณ)

109

ผคา 283 รายหรอรอยละ 70.75 มผอยในอปก าระ ผคาสวนใหญ (รอยละ 33.50) มผอยในอปการะ 2-3 คน ในขณะทผคาในเขตปทมวนทมผอยในอปการะมากกวา 5 คนมถงรอยละ 44 ในภาพรวมผคาทมรายไดหลกจากการคาขางทางคดเปนรอยละ 89.00 สวนผทรายไดจากการคาขางทาง ไมไดเปนรายไดหลก มรอยละ 11.00 และผคาทกเขตมรายไดจากแหลงอนดวยนอกเหนอจากการคาขางทาง ผคาทมรายไดจากแหลงอนมรอยละ 31.50 สวนทไมมรายไดจากแหลงอน มรอยละ 68.50 เขตปทมวนมสดสวนของผคาทมรายไดจากแหลงอนสงกวาเขตอน ๆ ซงนาจะเปนรายไดจากภาคเกษตร ตารางท 5-1 ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

เพศ

หญง 75 75.00 64 64.00 75 75.00 77 77.00 291 72.75

ชาย 25 25.00 36 36.00 25 25.00 23 23.00 109 27.25

อาย

ต ากวา 20 ป - - 1 1.00 - - 1 1.00 2 0.50

20-29 ป 9 9.00 14 14.00 9 9.00 10 10.00 42 10.50

30-39 ป 15 15.00 21 21.00 17 17.00 22 22.00 75 18.75

40-49 ป 35 35.00 35 35.00 30 30.00 20 20.00 120 30.00

50-59 ป 24 24.00 20 20.00 21 21.00 30 30.00 95 23.75

60-69 ป 15 15.00 6 6.00 14 14.00 16 16.00 51 12.75

70 ปขนไป 2 2.00 3 3.00 9 9.00 1 1.00 15 3.75

เชอชาต

ไทย 99 99.00 98 98.00 98 98.00 98 98.00 393 98.25

กมพชา 0 0.00 1 1.00 0 0.00 1 1.00 2 0.50

พมา 0 0.00 1 1.00 0 0.00 1 1.00 2 0.50

ลาว 1 1.00 0 0.00 1 1.00 0 0.00 2 0.50

อนเดย 0 0.00 0 0.00 1 1.00 0 0.00 1 0.25

การศกษาสงสด

ไมไดเรยน 4 4.00 5 5.00 4 4.00 3 3.00 16 4.00

ประถมศกษา 48 48.00 38 38.00 40 40.00 47 47.00 173 43.25

มธยมตน 18 18.00 21 21.00 21 21.00 14 14.00 74 18.50

มธยมปลาย 15 5.00 17 17.00 14 14.00 10 10.00 56 14.00

วชาชพ 9 9.00 9 9.00 10 10.00 11 11.00 39 9.75

ปรญญาตร 5 5.00 9 9.00 10 10.00 15 15.00 39 9.75

110

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

สงกวา ปรญญาตร

1 1.00 1 1.00 1 1.00 0 0.00 3 0.75

ภมล าเนา

กรงเทพฯ 39 39.00 30 30.00 50 50.00 49 49.00 168 42.00

ตางจงหวด 61 61.00 70 70.00 50 50.00 51 51.00 232 58.00

สถานภาพสมรส

โสด 19 19.00 20 20.00 24 24.00 27 27.00 90 22.50

แตงงาน อยดวยกน

65 65.00 71 71.00 55 55.00 60 60.00 251 62.75

หมาย/หยา/ แยกกนอย

16 16.00 9 9.00 21 21.00 13 13.00 59 14.75

อาชพคสมรส

ชวยคาขาย 18 27.69 28 39.44 24 43.64 25 41.67 95 37.85

รบจางรายเดอน 16 24.62 15 21.13 13 23.64 8 13.33 52 20.72

รบจางรายวน 9 13.85 6 8.45 5 9.09 11 18.33 31 12.35

เกษตรกรรม 5 7.69 18 25.35 1 1.82 2 3.33 26 10.36

รบราชการ 1 1.54 2 2.82 6 10.91 3 5.00 12 4.78

ไมประกอบอาชพ

4 6.15 2 2.82 3 5.45 3 5.00 12 4.78

ขบรถรบจาง 0 0 0 0 3 5.45 6 10.00 9 3.59

ไมระบ 12 18.46 0 0 0 0 2 3.33 14 5.58

รวม 65 100.00 71 100.00 55 100.00 60 100.00 251 100.00

ผอยในอปการะ

1 คน 15 15.00 15 15.00 13 13.00 7 7.00 50 12.50

2-3 คน 32 32.00 35 35.00 37 37.00 30 30.00 134 33.50

4-5 คน 12 12.00 10 10.00 14 14.00 6 6.00 42 10.50

มากกวา 5 คน 1 1.00 44 44.00 8 8.00 4 4.00 57 14.25

การคาขางทางเปนรายไดหลกหรอไม

เปน 90 90.00 89 89.00 87 87.00 90 90.00 356 89.00

ไมเปน 10 10.00 11 11.00 13 13.00 10 10.00 44 11.00

รายไดอน ๆ

ไมม 66 66.00 64 64.00 69 69.00 75 75.00 274 68.50

ม 34 34.00 36 36.00 31 31.00 25 25.00 126 31.50

111 สวนท 2 การประกอบอาชพ

ลกษณะการคา ในภาพรวมผคาขายสนคาโดยใชรถเขนมากทสดคอ 170 รายหรอรอยละ 42.5 รองลงมา 143 ราย ใชโตะเปนทขาย (รอยละ 35.75) ทวางกบพนมผาหรอภาชนะรอง ม 55 รายหรอรอยละ 13.75 ทขายบนแผงม 27 ราย ขายบนลงไมม 2 ราย และเกาอ 1 ราย ทขายโดยรถกระบะและหาบ มประเภทละ 1 ราย ลกษณะการคามความเกยวของกบสนคาทขาย ในเขตพระนครบรเวณทเกบขอมลคอทาชาง ทาพระจนทร ทาชาง ทาเตยน ซงผคาบางสวนวางสนคา เชน พระเครอง ของเกาบนพน ซงสะดวกทงในการขายและการรวบรวมสนคาหนเจาหนาท

ภาพท 5-1 ผคาแผงลอยทาพระจนทร ทาชาง ทาเตยน ปากคลองตลาด เขตพระนคร

112

ผคาในเขตบางรก และปทมวนขายของโดยใชรถเขนมากทสดคดเปนรอยละ 49.00 และ 54.00 สวนเขตพระนคร วางขายกบพนโดยมผาหรอภาชนะรอง ขายบนโตะ และรถเขน จ านวนเทากน คอ รอยละ 32.00 สวนเขตสมพนธวงศขายโดยใชโตะมากทสด รอยละ 41.00

พนทขาย ผคาในเขตบางรก ปทมวน และ สมพนธวงศ สวนใหญขายในจดผอนผน สวนเขตพระนครผคาสวนใหญขายนอกจดผอนผน ในภาพรวม ผคาในจดผอนผนมรอยละ 56.00 และทขายนอกจดผอนผน มรอยละ 44.00 ผคาขายสนคาบนทางเทามากทสด คอ รอยละ 81.00 รองลงมาขายบนถนน รอยละ 8.00 ขายในซอย รอยละ 7.00 ขายในชมชน รอยละ 3.00 สวนสถานทขายอน ๆ คอ ขายตามบนได จ านวน 2 คน และขายหนาบาน จ านวน 2 คน รวมคดเปนรอยละ 1.00 ตามล าดบ เขตทมสดสวนผคาขายบน ทางเทามากทสด คอ เขตบางรก ในขณะทเขตสมพนธวงศมผคาในซอยมากทสด เนองจากพนทเปน ทงถนนและตรอกซอยจ านวนมาก

สนคาทขายและประเภทการคา ในภาพรวมสนคาทขายจ าแนกไดเปนอาหารและสนคาทมใชอาหาร ผคาจ านวน ไมนอยขาย

สนคามากกวา 1 ประเภท ผคาทขายอาหารมสดสวนสงสด คอ รอยละ 57.14 โดยสวนใหญ ขายอาหารปรง ณ จดขาย รอยละ 24.42 รองลงมาเปนอาหารปรงส าเรจ รอยละ 11.52 อาหารสด/ผก/ผลไม รอยละ 10.60 และสนคาประเภทอาหารอน ๆ ไดแก เครองดม และของหวาน รวมรอยละ 8.29 ทขายนอยทสด คอ อาหารส าเรจรปมเพยงรอยละ 2.30 ทงน เขตปทมวนมสดสวนผขายอาหารปรง ณ จดขายมากทสด เนองจากบรเวณทเกบขอมลเปนแหลงอาหารหนาศนยการคาส าคญ สวนเขตสมพนธวงศม นอยทสด เนองจากบรเวณทเกบขอมลมตลาดส าคญทขายอาหารดวย

ภาพท 5-2 อาหารส าเรจรปในตลาดกรมหลวงภธเรศ เขตสมพนธวงศ

113

สวนสนคาทมใชอาหาร พบวา ผคาทขายของใชสวนตวมมากทสด คดเปนรอยละ 10.3 ของผคาทงหมด ตวอยางของใชสวนตว ไดแก รองเทา กระเปา ถงเทา นาฬกา สรอยขอมอ กบตดผม ผาลายไทย ผาพนคอ เปนตน เขตทมผคากล มนสงสดคอเขตสมพนธวงศ เขตบางรกและปทมวนมผคาเสอผา มากทสด สนคาทมจ าหนายรองๆลงมาคอ ของใชในบาน สลากกนแบง พวงมาลยดอกไม และ พระเครอง หนงสอพมพ เปนตน มผคาใหบรการเลยมพระ และ เยบผา อยางละ 1 ราย

จ านวนค าตอบทมากกวาจ านวนตวอยางแสดงวาผคาขายบางรายขายสนคามากกวา 1 ประเภท สนคาจงหลากหลาย เชนในกรณอาหาร อาจพบทงอาหารปรงส าเรจและ อาหารสดหรอผก ผลไมในแผงเดยวกน ดงทพบวาผคารายหนงในเขตสมพนธวงศขายทงผกชนดตาง ๆ (อาหารสด) แกงลาว (อาหารปรงส าเรจ) กลวยน าวา (ผลไม) ขนมถวกวน (ของหวาน) เปนตน ผซอสามารถซอสนคาประเภทตาง ๆ ไดจากผคารายเดยว โดยไมตองไปแวะแผงอน ๆ อาจเรยกวาเปน One-Stop Service ไดเชนกน

ภาพท 5-3 ผคา One-stop Service รายหนงในเขตสมพนธวงศ

ผคารอยละ 90.25 เปนเจาของกจการ รองลงมา คอ รบจางขายโดยไดรบเงนเดอน รอยละ 7.00 ขายโดยไดรบสวนแบงก าไร รอยละ 2.50 และม 1 รายทระบวาขายแทนญาต (รอยละ 0.25) ผคารอยละ 9.49 จางแรงงานชวยงาน ซงแสดงวาการประกอบการไมไดจ ากดเฉพาะแรงงานในครอบครว เขตบางรกมสดสวนผคาทจางแรงงานสงทสด

114 ตารางท 5-2 การประกอบการคา

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n =400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ ลกษณะการคา รถเขน 49 49.00 54 54.00 32 32.00 35 35.00 170 42.50 โตะ 31 31.00 39 39.00 32 32.00 41 41.00 143 35.75 วางกบพนมผาหรอภาชนะรอง

7

7.00

3

3.00

32

32.00

13

13.00

55

13.75

แผงลอย 13 13.00 2 2.00 2 2.00 10 10.00 27 6.75 ลง 0 0.00 0 0.00 1 1.00 1 1.00 2 0.50 เกาอ 0 0.00 0 0.00 1 1.00 0 0.00 1 0.25 รถกระบะ 0 0.00 1 1.00 0 0.00 0 0.00 1 0.25 หาบ 0 0.00 1 1.00 0 0.00 0 0.00 1 0.25 พนทขาย จดผอนผน 64 64.00 54 54.00 32 32.00 74 74.00 224 56.00 นอกจดผอนผน 36 36.00 46 46.00 68 68.00 26 26.00 176 44.00

สถานทขาย

บนทางเทา 96 96.00 85 85.00 73 73.00 70 70.00 324 81.00

บนถนน 1 1.00 6 6.00 13 13.00 12 12.00 32 8.00

ในซอย 3 3.00 5 5.00 4 4.00 16 16.00 28 7.00

ในชมชน 0 0.00 3 3.00 9 9.00 0 0.00 12 3.00

อน ๆ 0 0.00 1 1.00 1 1.00 2 1.00 4 1.00

สนคาทขาย*

อาหาร (รอยละ 57.14 ของค าคอบ)

อาหารปรงทจดขาย 31 29.25 38 32.76 20 19.42 17 15.60 106 24.42

อาหารปรงส าเรจ 19 17.92 11 9.48 11 10.68 9 8.26 50 11.52

อาหารสด/ผก/ผลไม 8 7.55 8 6.90 12 11.65 18 16.51 46 10.60

อาหารส าเรจรป 0 0.00 1 0.86 5 4.85 4 3.67 10 2.30

อน ๆ(เครองดม) 5 4.72 18 15.52 6 5.83 7 6.42 36 8.29

รวมสนคา กลมอาหาร

63 59.43 76 65.52 54 52.43 55 50.46 248 57.14

สนคาอน ๆ(รอยละ 42.86 ของค าตอบ)

ของใชสวนตว 6 5.66 17 14.66 4 3.88 20 18.35 47 10.83

เสอผา 13 12.26 9 7.76 7 6.80 8 7.34 37 8.53

ของใชในบาน 5 4.72 8 6.89 2 1.94 11 10.09 26 5.99

สลากกนแบง 8 7.55 2 1.72 4 3.88 7 6.42 21 4.84

ดอกไม พวงมาลย 5 4.72 1 0.86 11 10.68 2 1.83 19 4.38

115

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n =400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

พระเครอง 1 0.94 0 0.00 16 15.53 0 0.00 17 3.92

ของเลน 1 0.94 3 2.59 2 1.94 4 3.67 10 2.30

หนงสอ 2 1.89 0 0.00 0 0.00 2 1.83 4 0.92

อน ๆ เชน หนส ใบตอง ของเกา

2 1.89 0 0.00 3 2.91 0 0.00 5 1.15

รวมสนคา ทมใชอาหาร

43 40.57 40 34.48 49 47.57 54 49.54 186 42.86

รวมสนคา ทกประเภท

106 100.00 116 100.00 103 100.00 109 100.00 434 100.00

ประเภทการคา

เปนเจาของเอง 92 92.00 89 89.00 96 96.00 84 84.00 361 90.25

รบจางขาย (รายเดอน) 4 4.00 9 9.00 4 4.00 11 11.00 28 7.00

ขายโดยรบสวนแบงก าไร

3 3.00 2 2.00 0 0.00 5 5.00 10 2.50

ขายแทนญาต 1 1.00 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.25

ผชวย*

สมาชกในครอบครว 43 40.95 49 48.51 34 33.01 53 51.96 179 43.55

ลกจาง 13 12.38 8 7.92 8 7.77 10 9.80 39 9.49

ไมม 49 46.67 44 43.56 61 59.22 39 38.24 193 46.96

รวม 105 100.00 101 100..00 103 100.00 102 100.00 411 100.00

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

116

ภาพท 5-4 ผคาถนนธนยะ ถนนคอนแวนต และถนนสลม เขตบางรก ภาพท 5-5 ผคาขางทางถนนรองเมอง และ ถนนราชด าร เขตปทมวน

117

ภาพท 5-6 ผคาขางทางถนนเยาวราช เขตสมพนธวงศ

118

ระยะเวลาประกอบอาชพ ผคามากกวารอยละ 50 ในเขตบางรก พระนคร และสมพนธวงศ ประกอบอาชพนมามากกวา

10 ป ระยะเวลาทประกอบอาชพยาวนานทสด คอ 62 ป (เขตพระนคร) ผคาทมระยะเวลาขาย 6-10 ป รอยละ 25.00 ขายมา 1-3 ป มรอยละ 16.00 ขายมา 4-5 ป มรอยละ 8.50 สวนขายไมถง 1 ป มรอยละ 2.25 ระยะเวลาทยาวนานในการประกอบอาชพสะทอนถงบทบาททส าคญของการคาขางทางตอวถชวตของผคา รวมถงความสามารถในการสะสมทน ในท านองเดยวกนการทมผคาทมระยะเวลาประกอบอาชพไมนาน กแสดงถงการมผคารายใหมเขาสอาชพ ทงในพนทจดผอนผนและนอกจดผอนผน ในกรณทเปนจดผอนผน เปนไปไดทงมการเปดจดผอนผนเพม หรอ มผคาใหมเขาประกอบอาชพในพนทของผทไดรบอนญาตเดม (ซงโดยระเบยบ กรงเทพมหานครไมอนญาต แตกยงมการปฏบต) ในการขายนอกจดผอนผน ผคาตองเสยคาปรบ รวมทงอาจมคาใชจายอนๆตามมาดวยและเปนทมาของการเพมจ านวนผคาจนเปนอปสรรคตอการสญจร

เขตปทมวนมผคาหนาใหมกวามากกวาเขตอน กลาวคอ ผคาทมระยะเวลาประกอบอาชพมากกวา 10 ป มเพยงรอยละ 26 เทานน หรอ เพยงครงหนงของผคาในเขตอน ๆในเขตนมจ านวนผคาทประกอบอาชพไมเกน 5 ปมากทสด ซงแสดงวามโอกาสในประกอบอาชพ ส าหรบระยะเวลาทประกอบอาชพในทตงน เมอพจารณาในภาพรวมพบวา สวนใหญ ขายในทตงปจจบนมามากกวา 10 ป รอยละ 40.50 โดยเวลาทขายในพนทมานานทสด คอ 59 ป (เขตพระนคร) รองลงมา 6-10 ป รอยละ 22.75 ทขายมา 1-3 ป มรอยละ 22.00 สวนทขายในทตงนมา 4-5 ป มรอยละ 11.25 ผคาทขายไมถง 1 ป มรอยละ 3.50 เมอเปรยบเทยบระยะเวลาในการประกอบอาชพกบระยะเวลาประกอบอาชพในพนท กสนนษฐานไดวา มการเปลยนแปลงในพนทประกอบการคา เนองจากแมจะมผทมประสบการณในอาชพตงแต 6 ปขนไปถงรอยละ 73.25 แตผคาทขายในพนทปจจบนในชวงเวลา 6 ปขนไปมจ านวนนอยกวา คอ มรอยละ 63.25 ระยะเวลาประกอบอาชพทยาวนานสะทอนถงความคนเคยในพนท ซงนาจะเปนประโยชนตอการสรางการมสวนรวมในการบรหารจดการระหวางผคา ชมชน และ หนวยงานของรฐ

119 ตารางท 5-3 ระยะเวลาประกอบอาชพ

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n =400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ระยะเวลาประกอบอาชพการคาขางทาง

ไมถง 1 ป 3 3.00 4 4.00 1 1.00 1 1.00 9 2.25

1-3 ป 12 12.00 22 22.00 15 15.00 15 15.00 64 16.00

4-5 ป 7 7.00 13 13.00 7 7.00 7 7.00 34 8.50

6-10 ป 24 24.00 35 35.00 19 19.00 22 22.00 100 25.00

มากกวา 10 ป 54 54.00 26 26.00 58 58.00 55 55.00 193 48.25 ระยะเวลาประกอบอาชพในทตงปจจบน ไมถง 1 ป 3 3.00 5 5.00 5 5.00 1 1.00 14 3.50 1-3 ป 19 19.00 25 25.00 21 21.00 23 23.00 88 22.00 4-5 ป 12 12.00 15 15.00 10 10.00 8 8.00 45 11.25 6-10 ป 22 22.00 31 31.00 17 17.00 21 21.00 91 22.75 มากกวา 10 ป 44 44.00 24 24.00 47 47.00 47 47.00 162 40.50

ประสบการณในอาชพและเหตผลทเขาสอาชพ มผคารอยละ 39 ทบดามารดาเคยประกอบอาชพนมากอน ในจ านวนนเขตพระนครและ

สมพนธวงศมสดสวนผคาทบดามารดาเคยประกอบอาชพการคาขางทางมากกวาอก 2 เขตอยางชดเจน คอ รอยละ 47 และรอยละ 45 ตามล าดบ ในขณะทเขตบางรกมเพยงรอยละ 35 และเขตปทมวนมเพยงรอยละ 29 ตามล าดบ เขตพระนครและสมพนธวงศเปนพนทศนยกลางการคาดงเดม ท าใหมการรบชวงตอในสดสวนทสง

ตอค าถามทวาผคาเคยประกอบอาชพนมากอนหรอไม มผคาถงรอยละ 79.50 ทระบวาตนไมเคยประกอบอาชพนมากอน สวนอาชพกอนมาประกอบการคาขางทางนน พบวารอยละ 24.25 ไมเคยประกอบอาชพอน รอยละ 27.25 เคยประกอบอาชพรบจางรายวน รอยละ 23.75 เคยรบจางรายเดอน ผคาทเคยประกอบอาชพเกษตรกรรมมเพยงรอยละ 4.75 ตวเลขนสะทอนวา ผประกอบอาชพไมไดเขาสอาชพทนททออกจาก ภาคเกษตร แตใชเวลาในการสะสมทนดวยการเปนแร งงานรบจางกอนเขาส การประกอบอาชพการคาขางทางซงเปนอาชพอสระ เสนทางอาชพนพบในผคาขางทางจ านวนไมนอย ในงานศกษากอนหนา

ประเดนทนาสงเกต คอ เขตปทมวนมผคาทเคยมอาชพรบจางรายวนสงกวาเขตอน ๆ อยางชดเจน คอ มถงรอยละ 49 ในขณะทเขตอนมสงสดเพยงรอยละ 22 ในทางตรงกนขาม เขตปทมวนกลบมผคา ทเคยประกอบอาชพรบจางรายเดอนในสดสวนทต ากวาเขตอน ๆ อยางชดเจนเชนกน คอ มเพยงรอยละ 12 เทานน ในขณะทเขตบางรก ซงมคนกลมนสดสวนทสงทสด มถงรอยละ 34 และในภาพรวมจ านวนผคาทระบวาเคยประกอบอาชพรบจางรายเดอนมเกอบหนงในสของกลมตวอยาง

120

สดสวนทสงของผคาทเคยประกอบอาชพรบจางรายวนและรายเดอนสะทอนถงความสามารถในการเลอนสถานภาพทางเศรษฐกจ ซงเกดจากความสามารถในการสะสมทน เปลยนสถานะจากแรงงานรบจางเปนผประกอบอาชพอสระได อยางไรกตามประเดนนควรมการศกษาเพมเตม เนองจากมความส าคญทงในมตของการบรหารจดการการคาขางทาง และการสนบสนนการขยายการประกอบอาชพส าหรบผคาทมศกยภาพ ซงในระยะยาวอาจไมจ าเปนตองใชพนทสาธารณะในการขายสนคา ซงเทากบเปดโอกาสใหผคาทมฐานะทางเศรษฐกจดอยกวาไดเขามาประกอบอาชพ สวนเหตผลในการประกอบอาชพขางทาง พบวารายไดอาจไมใชเหตผลส าคญทสดทท าใหผคาเลอกประกอบอาชพ เพราะผคาในสดสวนทสงทสด คอ รอยละ 33.42 ระบวาทเลอกประกอบอาชพการคาขางทางเพราะ “ไมชอบเปนลกจาง” ซงเปนไปในทศทางเดยวกนทกเขต และค าตอบทมผตอบมากรองลงมา คอ “เวลายดหยน” คดเปนรอยละ 21.48 เหตผล “รายไดด” กลบเปนค าตอบอนดบท 3 และค าตอบอนดบท 4 และ 5 คอ “หางานอนไมได” และ “รบชวงตอจากครอบครว” คดเปนรอยละ 11.68 และ 10.30 ตามล าดบ สวนค าตอบอนอยในสดสวนทนอยกวามาก ผคาในเขตปทมวนใหเหตผล ดานรายไดในสดสวนทสงทสด ซงเหตผลหนงนาจะมาจากโอกาสในการประกอบอาชพ ความเชอมโยงระหวางชนบทกบเมอง และนาจะมค าอธบายอนดวยทตองน ามาพจารณาประกอบ เพราะการตดสนใจประกอบอาชพ ไมไดเกดจากเหตผลใดเพยงเหตผลเดยว

สดสวนทสงของค าตอบ “รบชวงตอจากครอบครว” ในเขตสมพนธวงศ และพระนคร คอ รอยละ16.15 และ 13.26 ยนยนผลการศกษาขางตนเกยวกบการประกอบอาชพการคาขางทางของบดามารดา ซงสงตอการคามาถงผคารนลก

สดสวนทสงของค าตอบ “ไมตองการเปนลกจาง ” และ “เวลาทยดหยน ” ยนยนถง การเปลยนแปลงในเชงทฤษฎทอธบายปรากฏการณการคาขางทางในกรงเทพมห านคร ซงแมวาจะ ยงสามารถอธบายไดดวยแนวคดโครงสราง แตแนวคดเสรนยมใหม และ แนวคดหลงสมยใหมมบทบาทอยางชดเจนในการอธบายการเขาสอาชพการคาขางทางในการศกษาครงน

ตารางท 5-4 ประสบการณในอาชพและเหตผลในการเขาสอาชพ

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n =400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน

รอยละ จ านวน รอยละ

การประกอบอาชพการคาขางทางของบดามารดา เคย 35 35.00 29 29.00 47 47.00 45 45.00 156 39.00 ไมเคย 65 65.00 71 71.00 53 53.00 55 55.00 244 61.00 เคยประกอบอาชพการคาขางทางมากอนหรอไม ไมเคย 80 80.00 80.00 80.00 70 70.00 85 85.00 318 79.50 เคย 20 20.00 20.00 20.00 30 30.00 15 15.00 82 20.50

121

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n =400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน

รอยละ จ านวน รอยละ

อาชพกอนมาขายสนคาขางทาง ไมเคยมอาชพอน 19 19.00 17 17.00 34 34.00 27 27.00 97 24.25 รบจางรายวน 22 22.00 49 49.00 16 16.00 22 22.00 109 27.25 รบจางรายเดอน 34 34.00 12 12.00 20 20.00 29 29.00 95 23.75 คาขาย 16 16.00 14 14.00 16 16.00 13 13.00 59 14.75 เกษตรกรรม 5 5.00 4 4.00 5 5.00 5 5.00 19 4.75 รบราชการ 3 3.00 2 2.00 8 8.00 2 2.00 15 3.75 ไมระบ 1 1.00 2 2.00 1 1.00 2 2.00 6 1.50 เหตผลทเลอกประกอบอาชพ*

จ านวนค าตอบ (n=218) (n=205) (n=181) (n=192) (n=796)

ไมชอบเปนลกจาง

74 33.94 80 39.02 56 30.94 56 29.17 266 33.42

เวลายดหยน 54 24.77 40 19.51 33 18.23 44 22.92 171 21.48

รายไดด 34 15.60 45 21.95 38 20.99 28 14.58 145 18.22

หางานอนไมได 29 13.30 18 8.78 20 11.05 26 13.54 93 11.68

รบชวงครอบครว 18 8.26 9 4.39 24 13.26 31 16.15 82 10.30

ชอบ 3 1.38 5 2.44 2 1.10 3 1.56 13 1.63

ลงทนนอย 3 1.38 1 0.49 4 2.21 1 0.52 9 1.13

ช านาญ 0 0.00 4 1.95 2 1.10 2 1.04 8 1.01

อายมากกท าได 2 0.92 0 0.00 1 0.55 1 0.52 4 0.50

ไมระบ 1 0.46 3 1.46 1 0.55 0 0.00 5 0.63

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

เวลาท างานและวนท างาน ผคารอยละ 68.75 ขายสนคาวนละ 7 ชวโมงถงมากกวา 10 ชวโมง แตชวงเวลาท างานยาวนาน

กวา น เนองจากตองมการเตรยมสนคาเพอน ามาจ าหนาย หลงเลกจ าหนายตองเกบของและ เกบกวาดพนทขาย ดงนน เมอพจารณาเวลาท างานจรง จงพบวาผคารอยละ 77.50 ท างานตงแต 7 ชวโมงไปจนถงมากกวา 10 ชวโมง

ในดานเวลาทเรมขาย ผคาสวนใหญ คอ รอยละ 79.25 ท างานในระหวางวน คอ เรมขายในชวงหกโมงเชา ถง เทยง และหลงเทยง ถง หกโมงเยน ผคารอยละ 20.75 ขายของในชวงดก กลาวคอเรมขายชวงหลงเทยงคน ถงกอนหกโมงเชา รอยละ 12.00 และเรมขายชวงหลงหกโมงเยน เทยงคน รอยละ 8.75

122 ผคารอยละ 96.25 ขายสนคาสปดาหละ 5 ถง 7 วน ตวเลขเวลาท างานในแตละวนแสดงวาในแตละเขตมการขายสนคาตลอดทงวน ผคาสวนใหญมชวโมงการท างานยาวนานกวาแรงงานรบจาง

ตารางท 5-5 เวลาท างาน ชวงเวลาทขาย และ จ านวนวนทขาย

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n =400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ เวลาท างาน เวลาขายสนคา 1-2 ชวโมง 4 4.00 0 0.00 2 2.00 0 0.00 6 1.50 3-4 ชวโมง 16 16.00 18 18.00 11 11.00 2 2.00 47 11.75 5-6 ชวโมง 16 16.00 22 22.00 14 14.00 20 20.00 72 18.00 7-10 ชวโมง 40 40.00 42 42.00 50 50.00 55 55.00 187 46.75 10 ชวโมงขนไป 24 24.00 18 18.00 23 23.00 23 23.00 88 22.00 เวลาท างาน 1-2 ชวโมง 6 6.00 0 0.00 2 2.00 0 0.00 8 2.00 3-4 ชวโมง 8 8.00 8 8.00 7 7.00 1 1.00 24 6.00 5-6 ชวโมง 13 13.00 27 27.00 10 10.00 8 8.00 58 14.50 7-10 ชวโมง 43 43.00 38 38.00 43 43.00 59 59.00 183 45.75 10 ชวโมงขนไป 30 30.00 27 27.00 38 38.00 32 32.00 127 31.75 ชวงเวลาทขาย เรมขายในชวง หลงเทยงคน ถง กอนหกโมงเชา

10 10.00 18 18.00 17 17.00 3 3.00 48 12.00

หกโมงเชา ถง เทยง 53 53.00 44 44.00 68 68.00 69 69.00 234 58.50

หลงเทยง ถง หกโมงเยน

29 29.00 17 17.00 12 12.00 25 25.00 83 20.75

หลงหกโมงเยน ถง เทยงคน

8 8.00 21 21.00 3 3.00 3 3.00 35 8.75

เลกขายในชวง หลงเทยงคน ถง กอนหกโมงเชา

6 6.00 6 6.00 5 5.00 10 10.00 27 6.75

หกโมงเชา ถง เทยง 9 9.00 0 0.00 13 13.00 0 0.00 22 5.50 หลงเทยง ถง หกโมงเยน

32 32.00 45 45.00 62 62.00 46 46.00 185 46.25

หลงหกโมงเยน ถงเทยงคน

53 53.00 49 49.00 20 20.00 44 44.00 166 41.50

123

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n =400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ วนท างานใน 1 สปดาห 1-2 วน 0 0.00 0 0.00 0 0.00 2 2.00 2 0.50 3-4 วน 3 3.00 1 1.00 4 4.00 1 1.00 9 2.25 5-7 วน 93 93.00 99 99.00 96 96.00 97 97.00 385 96.25 ไมตอบ 4 4.00 0 0 0 0 0 0 4 1.00

แหลงวตถดบหรอซอสนคา แหลงวตถดบหรอสนคาส าคญของผคาขางทาง คอ ตลาดและรานคาขนาดเลก ดงจะพบวาผคา

รอยละ 17.0 เทานนทซอของจากรานคาและรานคาสงหรอรานคาขนาดใหญ ทเหลอซอจากตลาด ตลาด ทมความส าคญ คอ ตลาดทตงอยใจกลางเมอง คอ ตลาดมหานาค และ ปากคลองตลาด เนองจากเปนตลาดในพนทศกษา ตลาดทผคาระบและไมไดน าเสนอในตาราง ไดแก ตลาดกองสลากฯ ตลาดวงทอง คลองตน คลองถม คลองหลอด เจรญกรง ชมชนกฎจน ตลาดกรมหลวงภธเรศ ตลาดเกา ตลาดดนแดง ตลาดบางแค ตลาดโบเบ ตลาดหนาวดดวงแข ตวแทนจ าหนาย ถนนเสอปา ทาพระจนทร ประตน า ปากคลองตลาด พรานนก เยาวราช วงเวยนใหญ ศาลาน ารอน สนามบนน า สะพานควาย สะพานปลา สะพานเหลก ส าเพง ผคาในเขตบางรกและเขตปทมวน ซอสนคาจากประตน ามากทสด สวนเขตพระนคร และเขตสมพนธวงศซอสนคาจากปากคลองตลาดมากทสด ตวเลขนสะทอนความส าคญของตลาดซงเปนแหลงจ าหนายสนคา ในวถดงเดม และขายสนคาทมความหลากหลายตรงกบความตองการของผคาขางทาง ซงความหลากหลายในสนคาเปนขอไดเปรยบส าคญ

ตารางท 5-6 แหลงวตถดบหรอสนคา

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n =400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

แหลงซอสนคา

ตลาดมหานาค 9 9.00 33 33.00 6 6.00 7 7.00 55 13.75

รานคา/หาง 3 3.00 8 8.00 10 10.00 18 18.00 39 9.75

ปากคลองตลาด 5 5.00 3 3.00 14 14.00 14 14.00 36 9.00

รานคาสง 11 11.00 7 7.00 2 2.00 9 9.00 29 7.25

ตลาดคลองเตย 18 18.00 7 7.00 1 1.00 1 1.00 27 6.75

ตลาดไท 1 1.00 2 2.00 1 1.00 4 4.00 8 2.00

ตลาดอน ๆ 32 32.00 40 40.00 62 62.00 42 42.00 176 44.0

124

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n =400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

แหลงซอสนคา

ไมระบ 21 21.00 0 0.00 4 4.00 5 5.00 30 7.50

รวม 100 100.00 100 100.0 100 100.00 100 100.00 400 100.0

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

การลงทน คาใชจายประกอบการในพนทและความเพยงพอของรายได งานวจยบางชนตงขอสงเกตวา โดยทวไปผคาจะหลกเลยงการระบรายไดทแทจรง การประเมน

ฐานะทางเศรษฐกจของผคาจงควรใหความส าคญตอเงนลงทนมากกวารายได (McGee and Yeung, 1977) งานศกษานพบวาเงนลงทนของผคาในแตละเขตแตกตางกน เงนลงทนต าสดของผคาทกเขต คอ ต ากวา 500 บาท และโดยเฉลยผคาสนคาทกประเภทลงทนมากกวา 2,000 บาทตอวน เขตทม การลงทน และรายไดเฉลยสงสด คอ เขตสมพนธวงศ รองลงมา คอ เขตบางรก ทงสองเขตนมสดสวนของผคาสลากกนแบงสงกวาอก 2 เขต หากไมน าการลงทนของผคาสลากกนแบงมารวมดวย ระดบการลงทนนาจะใกลเคยงกน สวนเขตพระนครเปนเขตทมการลงทนและรายได เฉลยต าสด จ านวนทสงของเงนลงทนและรายไดเฉลย สะทอนถงความส าคญของการคาขางทางตอระบบเศรษฐกจ รายไดและการมงานท า ระดบการลงทนยงขนอยกบธรรมชาตของพนทดวย เจาหนาทกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยใหความเหนวา ในภาพรวมผคาบนทางเทาจะไมใชผคาทยากจนทสด เมอเปรยบเทยบกบผคาทขายในชมชน ซงไมไดมผสญจรมากนก (วลลกา สรรเสรญชโชต, สมภาษณ) การวเคราะหเปรยบเทยบเงนลงทนดวยสถตอนมาน พบวาผคาทขายอาหาร กบกลมผคาทไมไดขายอาหาร มการลงทน ไมแตกตางกน แมวา คาเฉลย การลงทนข องสนคาทไมใชอาหารจะสงกวา งานศกษาในสหรฐอเมรการะบวาการขายอาหารท าใหเกดการกระตนการหมนเวยนของระบบเศรษฐกจ ไดมากกวาการขายสนคาทไมใชอาหาร (Liu, Burns and Flaming, 2015) สวนคาใชจายเกยวกบการประกอบการในพนท พบวารายการทผคาระบสงสดทกเขต คอคาใชจายเทศกจ เขตทมสดสวนผคาทระบมากทสด คอ เขตสมพนธวงศ รองลงมา คอ ปทมวน ทนาสงเกตคอ เขตทมสดสวนผระบวาไมเสยค าใชจายสงสด คอ เขตพระนคร และ เขตบางรก เขตสมพนธวงศ ยงมสดสวนผระบคาใชจายต ารวจสงสด รองลงมา คอ เขตพระนคร ในทงสองเขต จ านวนผคาทระบ สงกวาเขตบางรกอยางชดเจน ในขณะทเขตปทมวน ไมมผคาระบคาใชจายเกยวกบต ารวจ รายการคาใชจายทถกระบรองลงมา คอ คาธรรมเนยมของกรงเทพมหานคร ซงกรงเทพมหานครเกบคาธรรมเนยมผคาในจดผอนผนเพยงปละ 100 บาท ผคายงระบคาเชาพนท ซงหากเปนผคาในจดผอนผน ผคาไมตองมคาใชจายในรายการน ผคาบางสวนมคาใชจายคาเชาทเกบของ คาสาธารณปโภค

125

ในดานความเพยงพอของรายได พบวาในทกเขตผคามากกวาหนงในสมรายไดเหลอเกบ สดสวนผคาทระบวาบางวนรายไดไมพอมสงสดในเขตพระนคร รองลงมา คอ เขตสมพนธวงศ ผคาในเขตปทมวนมสดสวนของผมปญหาเรองรายไดไมพอนอยทสด จากตารางจะพบวาผคาทระบวาบางวนมรายไดไมพอมประมาณหนงในหา (รอยละ 21.25) ของผคาทงหมด ภาวะของก ารมรายไดไมพอเกดขนไดจากหลายปจจย เชน ตนทนสง รายไดนอย รายจายสง โดยรายจายอาจมทมาทงจากคาใชจายทจ าเปนในครอบครวและการบรโภคเกนความจ าเปน (นฤมล นราทร, 2548)

เมอใหผคาประเมนสถานะของตนเอง พบวาผคารอยละ 51.25 ระบวามรายไดเลยงชพวนตอวน ผคารอยละ 29.00 สามารถสะสมทนได และผคารอยละ 19.75 ตองการขยายการประกอบอาชพ เขตปทมวนเปนเขตทมผคาประสงคขยายการประกอบอาชพมากทสด

ตารางท 5-7 เงนลงทนตอวน รายไดเฉลย และคาใชจาย

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

เงนลงทนตอวน (เฉลย) รายไดเฉลยตอวน (เฉลย)

2,397.60

3,395.60

1,952.30

2,937.50

1,893.30

2,689.90

2,706.70

3,810.60

2,237.48

3,208.40

ก าไรขนตน (เฉลย)

998.00 985.20 796.60 1,103.90 970.92

คาใชจายประกอบการในพนท* จ านวนค าตอบ (n=135) (n=135) (n=134) (n=171) (n=575) จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ เทศกจ 48 35.56 64 47.41 45 33.58 65 38.01 222 38.61 คาธรรมเนยมของ กทม.

27 20.00 23 17.04 11 8.21 34 19.88 95 16.52

คาเชาพนท 11 8.15 17 12.59 2 1.49 18 10.53 48 8.35 คาเชาทเกบของ 15 11.11 3 2.22 14 10.45 16 9.36 47 8.17 คาน า ไฟ 8 5.93 9 6.67 13 9.70 13 7.60 43 7.48 ต ารวจ 1 0.74 0 0.00 9 6.72 10 5.85 20 3.48 อน ๆ เชน คาปรบ คาจางแรงงาน เปนตน

6

4.44

10

7.41

9

6.72

1

0.58

27

4.70

ไมเสยคาใชจาย 13 9.63 8 5.93 31 23.13 12 7.02 64 11.13 ไมระบ 6 4.44 1 0.74 0 0.00 2 1.17 9 1.57

126

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

เงนลงทนตอวน (เฉลย) รายไดเฉลยตอวน (เฉลย)

2,397.60

3,395.60

1,952.30

2,937.50

1,893.30

2,689.90

2,706.70

3,810.60

2,237.48

3,208.40

ก าไรขนตน (เฉลย)

998.00 985.20 796.60 1,103.90 970.92

ความเพยงพอของรายได พอใช มเหลอเกบ 39 39.00 49 49.00 41 41.00 27 27.00 156 39.00 พอด ไมเหลอเกบ 42 42.00 35 35.00 32 32.00 50 50.00 159 39.75 บางวนรายได ไมพอ

19 19.00 16 16.00 27 27.00 23 23.00 85 21.25

การประเมนสถานะอาชพ มรายไดเลยงชพตอวน

49 49.00 50 50.00 56 56.00 50 50.00 205 51.25

มเงนออม- ไมตองการขยาย

32 32.00 25 25.00 25 25.00 34 34.00 116 29.00

มเงนออม-ตองการขยาย

19 19.00 25 25.00 19 19.00 16 16.00 79 19.75

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

ตารางท 5-8 การเปรยบเทยบเงนลงทน ระหวางกลมผคาทขายอาหาร กบกลมผคาทไมไดขายอาหาร ประเภทสนคา n

X t p

อาหาร 236 2,069.96 .831 .407

ไมใชอาหาร 164 2,478.54

เมอพจารณาความสมพนธระหวางประเดนความเพยงพอของรายไดและการประเมนตนเองของผคา กพบวา ผคากลมทระบวา “บางวนรายไดไมพอ” และ “มรายไดพอกนวนตอวน” มจ านวน 60 คน ในจ านวนน 42 คนหรอรอยละ 70 จบการศกษาระดบมธยมตน และ 49 คนมอาย 40 ปขนไป ผคา 17 คน ลงทนต ากวาวนละ 500 บาท และไมไดจ ากดทผคาทขายสนคาประเภทใดเปนการเฉพาะ ขอมลเหลานอาจท าใหสรปคณลกษณะของผคาท “ดอยโอกาส” กวาผคารายอน แตยงไมสามารถระบไดวาเปนผคาทยากจน ขอสรปจากขอมลขางตนกค อ พนทสาธารณะของกรงเทพมหานคร สรางโอกาสใหผประกอบอาชพจ านวนหนงสามารถสรางรายไดเพอเลยงชพ แมวาจะยงไมสามารถระบชดเจนถงคณลกษณะของผคาทยากจนไดกตาม

127

มาตรการสนบสนนการประกอบอาชพและบรการทไดรบจากรฐและทองถน มาตรการสนบสนนเงนทนประกอบอาชพของรฐทส าคญ คอ กองทนหมบานและชมชนเมอง

ซงด าเนนการโดยส านกงานกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต (สทบ.) และ โครงการธนาคารประชาชนซงด าเนนการโดยธนาคารออมสน สวนโครงการทด าเนนการโดยภาคประชาสงคม ทเปนทรจกกนด คอ กลมออมทรพย ผลการศกษาในสวนนพบวาสดสวนผคาทเปนกลมตวอยางทใชบรการของรฐในระดบทต ามาก ในรายเขต จ านวนผคาทเปนสมาชกหรอลกคาของโครงการเหลาน มไมถงรอยละ 10 และทนาสงเกตคอ ในกรณโครงการธนาคารประชาชน ซง เปนโครงการทสนบสนนผคาขางทางโดยตรงมาตงแตป 2544 สดสวนผคาในแตละเขตทใชบรการมจ านวนใกลเคยงกนคอรอยละ 6-7 และผคามากกวารอยละ 50 ในทกเขตไมรจกโครงการน สวนบรการดานอาชพ พบวา ผคาทกเขตไดรบบรการเกยวของกบอาชพจากกรงเทพมหานคร บรการทไดรบมากทสด คอ การอบรมเรองการรกษาความสะอาด ความเปนระเบยบ คดเปนรอยละ 41.68 สวนการอบรมอน ๆ ในภาพรวมมไมถงรอยละ 10.00 ผคารอยละ 51.76 ไมเคยไดรบบรการอบรมจากกรงเทพมหานคร ตารางท 5-9 มาตรการสนบสนนอาชพทไดรบจากรฐ

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

โครงการธนาคารประชาชน

เปนลกคา 7 7.00 6 6.00 6 6.00 7 7.00 26 6.50

ไมเปนลกคา 40 40.00 28 28.00 28 28.00 32 32.00 128 32.00

ไมรจก 53 53.00 66 66.00 66 66.00 61 61.00 246 61.50

กองทนหมบาน

เปนสมาชก 5 5.00 7 7.00 2 2.00 2 2.00 16 4.00

ไมเปนสมาชก 43 43.00 44 44.00 47 47.00 34 34.00 168 42.00

ไมรจก 52 52.00 49 49.00 51 51.00 64 64.00 216 54.00

กลมออมทรพย

เปนสมาชก 1 1.00 3 3.00 5 5.00 2 2.00 11 2.75

ไมเปนสมาชก 38 38.00 30 30.00 39 39.00 32 32.00 139 34.75

ไมรจก 61 61.00 67 67.00 56 56.00 66 66.00 250 62.50

128

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

กรงเทพมหานคร*

จ านวนค าตอบ (n=105) (n=107) (n=110) (n=105) (n=427)

ความรเรองการรกษาความสะอาด ความเปนระเบยบ

50

47.62

53

49.53

35

31.82

40

38.10

178

41.68

ความรเกยวกบอาชพ 6 5.71 7 6.54 8 7.27 3 2.86 24 5.62

ทนสนบสนน การประกอบอาชพ 0 0.00 0 0.00 2 1.82 0 0.00

2

0.47

อน ๆ 0 0.00 0 0.00 2 1.82 0 0.00 2 0.47

ไมเคยไดรบ 49 46.67 47 43.93 63 57.27 62 59.05 221 51.76

รฐบาล*

จ านวนค าตอบ (n=100) (n=99) (n=100) (n=100) (n=399)

เรองการรกษา ความสะอาด ความเปนระเบยบ

5

5.00

20

20.20

5

5.00

13

13.00

43

10.76

ความรดานอาชพ 0 0.00 0 0.00 0 0.00 0 0.00 0 0.00

ทนสนบสนน การประกอบอาชพ

1

1.00

0

0.00

0

0.00

0

0.00

1

0.25

ไมเคยไดรบ 94 94.00 79 79.80 95 95.00 87 87.00 355 88.97

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ สวนท 3 ความพอใจในอาชพ

ผคามากกวารอยละ 90 (รอยละ 94.21 ของค าตอบ 728 ค าตอบ) มความพอใจในอาชพ เหตผลทผคาระบมากทสด คอ “ความอสระ” ซงพบวาเปนค าตอบทสงทสดในทกเขต และมคาสงกวาค าตอบดานรายได อยางชดเจน สวนประเดน “ความรนอย ทางเลอกนอย ” กลบเปนค าตอบทมผเลอกเปน อนดบท 3 และมสดสวนต ากวา 2 ค าตอบแรกมาก ค าตอบอนดบท 4 และมคาใกลเคยงกน คอ “ลงทนไมมาก”

ค าตอบเหลาน นยนยนความส าคญของทฤษฎทอธบายการเขาสอาชพในระยะหลงทเสนอวา การเขาสอาชพเปนการเลอกโดยสมครใจ โดยประเดน “รายได” เปนองคประกอบส าคญหนงดวย แมวาความจ ากดในทางเลอก เชน ความรนอย หรอ มทนนอย ซงเปนขอเสนอของทฤษฎทวลกษณ กมความส าคญเชนกน

129

ประเดน “ความรนอย” ท าใหตองกลบไปพจารณาระดบการศกษาของผคา ซงกพบวาผคาเกอบรอยละ 80 จบการศกษาสงสดระดบมธยมปลายเทานน ท าใหโอกาสประกอบอาชพในระบบมจ ากด ตารางท 5-10 ความพอใจในอาชพ ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ความพอใจในอาชพ*

พอใจ (รอยละ 94.21 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n = 179) (n = 168) (n = 167) (n = 163) (n = 677)

อสระ 75 41.90 77 45.83 72 43.11 72 44.17 296 43.72

รายไดด 52 29.05 64 38.10 49 29.34 35 21.47 200 29.54

ความรนอย ทางเลอกนอย

25 13.97 10 5.95 16 9.58 30 18.40 81 11.96

ลงทนไมมาก 19 10.61 12 7.14 23 13.77 18 11.04 72 10.64

ไมยาก/ถนด/สนก 6 3.35 5 2.98 4 2.40 7 4.29 22 3.25

อายมาก 2 1.12 0 0.00 2 1.20 0 0.00 4 0.59

รบชวงมา 0 0.00 0 0.00 1 0.60 1 0.61 2 0.30

ไมพอใจ (รอยละ 5.79 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n = 11) (n = 14) (n = 12) (n = 14) (n = 51)

รายไดไมแนนอน 4 36.36 4 28.57 3 25.00 6 42.86 17 33.33

รายไดนอย 2 18.18 4 28.57 3 25.00 3 21.43 12 23.53

เศรษฐกจไมด 1 9.09 3 21.43 0 0 2 14.29 6 11.76

โดนไลท 0 0.00 1 7.14 2 16.67 1 7.14 4 7.84

เบอ/เหนอย 0 0.00 1 7.14 1 8.33 2 14.29 4 7.84 ถกรดไถ 0 0.00 1 7.14 1 8.33 0 0.00 2 3.92 ไมมนคง 2 18.18 0 0.00 0 0 0 0.00 2 3.92 ท าเลไมด 1 9.09 0 0.00 1 8.33 0 0.00 2 3.92 อยากขยาย 0 0.00 0 0.00 1 8.33 0 0.00 1 1.96 เพงเรมขาย 1 9.09 0 0.00 0 0 0 0.00 1 1.96

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ สวนค าตอบ “ไมพอใจ” มรอยละ 5.79 ของค าตอบทงหมด เหตผลส าคญคอ รายไดไมแนนอน ซงเปนสถานการณทพบในงานวจยสวนใหญ ภาวะการมรายไดไมแนนอนเปนคณลกษณะส าคญประการหนงของกจกรรมในเศรษฐกจนอกระบบ ดวยเหตนเอง ระบบการคมครองทางสงคมทรองรบความเสยงดานตาง ๆ ในชวตมความส าคญส าหรบผประกอบอาชพในเศรษฐกจภาคน

130

ความตองการประกอบอาชพในระบบ ส าหรบความตองการตงเปนรานคาในระบบ พบวา ค าตอบ 322 ค าตอบจาก 528 ค าตอบหรอ

รอยละ 60.98 ระบวาไมตองการขยายหรอตงเปนรานคา ในขณะเดยวกน มผคา 206 รายระบตรงกนขาม ค าตอบทมากกวาจ านวนตวอยาง สะทอนวาผคาสวนหนงยงไมไดตดสนใจชดเจน จงเลอกทง 2 ทางเลอก การพจารณาเหตผลของผคาจะท าใหเขาใจสถานการณมากขน

ผคาทไมประสงคขยายหรอตงเปนรานคา ใหเหตผลดงนคอ ตนทนสง 106 ราย (รอยละ 32.92) ไมมคนชวย 75 ราย (รอยละ 23.29) อายมากแลว 52 ราย (รอยละ 16.15) ขนตอนกฎหมายยงยาก 40 ราย (รอยละ 12.42) พอใจแลว 21 ราย (รอยละ 6.52) สวนเหตผลอน ๆ ไดแก ไมมทน ไมมทขาย เศรษฐกจไมด มภาระอน รายไดไมสม าเสมอ อยากกลบบานตางจงหวด

ประเดนทนาจะเปนเหตผลส าคญ คอ ตนทนทสงและไมมผชวย เนองจากเปนเหตผลทผคา ทกกลมระบเปนสองอนดบแร ก ในขณะทประเดนเรองอายและขนตอน กฎหมาย เปนเหตผลล าดบรองลงมา ซงประเดนนอาจเปนขอสรปในระดบหนงวา การเขาสการประกอบการทเปนทางการ ส าหรบผคาขางทาง ซงเปนผคารายยอยนน ประเดนเรองตนทน และ การมผชวยมความส าคญกวาความยงยากดานขนตอนทางกฎหมาย ขอคนพบนยนยนวาการประกอบการคาในระบบตองการตนทนทสงกวาการคาขางทางมาก และยงสอดคลองกบขอคนพบในประเดนการใชบรการจากธนาคารประชาชนทเสนอไวขางตนวา ผคามากกวารอยละ 50 ในทกเขต ไมรจกโครงการสนเชอน

ส าหรบผคาทคดจะ ขยายหรอตงเปนรานคา ในภาพรวมมจ านวนนอยกวากลมแรกกวาครง กลมนใหเหตผลส าคญ คอ จะไดมรายไดมากขน สดสวนของค าตอบนสงถงรอยละ 66.50 นยของค าตอบนคอผคาเหลา นมผลประกอบการเปนทนาพอใจ ค าตอบทรองลงมา แตในสดสวนทต ากวามาก คอ มสนคาทคดวาขายได ผคาในเขตปทมวนมค าตอบในประเดนนสงกวาเขตอนๆ

ค าตอบขางตนทง 2 กรณสะทอนถงอปสรรคและศกยภาพในการประกอบการคา อปสรรค ดานตนทน สามารถจดการได หากผคามขอมลดานแหลงทน เชน โครงการธนาคารประชาชน ซงปจจบนไดขยายวงเงนสนเชอไปถง 200,000 บาท ในระยะเวลาช าระคนถง 96 งวด (ธนาคารออมสน, 2556) และสนเชออน ๆ เพอผประกอบการใหมของธนาคารออมสนและส านกงานสงเสรมวสาหกจขนดกลางและขนาดยอม (สสว.) ซงมวงเงนสงสดในชวง 1-2 ลานบาทเปนตน อยางไรกตามประเดนน เปนประเดนท ควรศกษาความเปนไปไดในเชงลก เนองจากเงอนไขการประกอบอาชพ “นอกระบบ” และ “ในระบบ” มความแตกตางกนทงในดานการบรหารจดการทน แรงงานและอน ๆ สวนการประกอบอาชพในระยะยาวนน ผคาทตงใจประกอบอาชพในระยะยาวมมากกวาผคาท ไมคดประกอบอาชพระยะยาว เหตผลส าคญทผคาระบ คอ “ไมมทางเลอกอน” ซงในภาพรวมมรอยละ 37.33 แตมสดสวนทสงมากจนเปนทนาสงเกตในเขตสมพนธวงศ ตวเลขนสอดคลองกบสดสวนของผคา ทไมมรายไดทางอนและผคาทไมประสงคขยายการประกอบอาชพ ซงมสดสวนทสงทสดในเขตน เชนกน ขอมลเหลานสะทอนวา ผคาในเขตนบางสวนตองการเพยงรกษาระดบรายไดในการประกอบอาชพ โดยทไมตองการขยาย ถดจากเหตผล “ไมมทางเลอกอน” เหตผลทผคาระบในระดบรองลงมา คอ รายไดดเมอ

131 เทยบกบอาชพอน มทขายทมนคง ประเดนนสะทอนโอกาสในการประกอบอาชพและความส าคญของการมทขายทมนคง และทนาสงเกตกคอ ผคารอยละ 6.54 ระบวาสามารถประกอบอาชพนได แมจะอายมาก ดงทพบวาผคาทมอาย 60 ปขนไปมถงรอยละ 16.50 สวนค าตอบทระบวาไมคดจะประกอบอาชพในระยะยาวนน มรอยละ 33.75 เหตผลทใหชดเจนคอ “เหนอย” และ “นโยบายของรฐไมแนนอน” และ “คแขงมาก” ตามล าดบ ซงหากพจารณาจาก ชวโมงการท างานของผคาในตารางท 5-5 และพฒนาการในการบรหารจดการการคาขางทางทไดเสนอไวในบทท 4 กจะพบวาเปนเชนนนจรง และแมเมอรฐบาลและผวาราชการกรงเทพมหานคร ณ ป 2559 จะมมาตรการเดดขาดในการไลรอการคาขางทาง กยงไมสามารถยนยนได วาในอนาคตการบรหารจดการจะปรากฏในรปแบบใด ส าหรบผคา ความชดเจนและคงเสนคงวาของนโยบายรฐ ดจะมความส าคญมากกวาแรงกดดนจากการแขงขน เนองจากค าตอบในเรองการแขงขนมสดสวนต ากวา ตารางท 5-11 ความตองการขยายหรอเขาสการคาทเปนระบบ

ขอมล เขตในกรงเทพมหานคร

รวม บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

หากมทน คดจะขยายหรอตงเปนรานคาหรอไม*

ไมคด (รอยละ 60.98 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนตวอยาง (n = 84) (n = 72) (n = 77) (n = 89) (n = 322)

ตนทนสง 29 34.52 25 34.72 20 25.97 32 35.96 106 32.92

ไมมคนชวย 18 21.43 18 25.00 15 19.48 24 26.97 75 23.29

อายมาก 13 15.48 16 22.22 13 16.88 10 11.24 52 16.15

ขนตอนกฎหมายยงยาก

5 5.95 5 6.94 16 20.78 14 15.73 40 12.42

พอใจแลว 10 11.90 6 8.33 3 3.90 2 2.25 21 6.52

ไมมทน 3 3.57 2 2.78 2 2.60 2 2.25 9 2.80

เศรษฐกจไมด 2 2.38 0 0 3 3.90 4 4.49 9 2.80

ไมมทขาย 3 3.57 0 0.00 1 1.30 0 0.00 4 1.24

อยากกลบบาน 0 0 0 0 2 2.60 1 1.12 3 0.93

อยแบบพอเพยง 0 0 0 0 2 2.60 0 0 2 0.62

มภาระอน 1 1.19 0 0 0 0 0 0 1 0.31

คด (รอยละ 39.02 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนตวอยาง (n = 47) (n = 64) (n = 50) (n = 45) (n = 206)

มรายไดมากขน 29 61.70 41 64.06 34 68.00 33 73.34 137 66.50

มสนคาทขายได 9 19.15 11 17.19 9 18.00 10 22.22 39 18.94

อยากมทขายมนคง

2 4.26 5 7.81 4 8.00 0 0 11 5.34

132

ขอมล เขตในกรงเทพมหานคร

รวม บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

มครอบครวตองดแล

0 0 1 1.56 1 2.00 0 0 2 0.97

จะไดสบายขน 0 0 1 1.56 1 2.00 0 0 2 0.97

เปนนายตวเอง 0 0 1 1.56 0 0 0 0 1 0.49

รายไดนอย 1 2.13 0 0 0 0 0 0 1 0.49

ชอบ 1 2.13 0 0 0 0 0 0 1 0.49

พฒนาตวเอง 0 0 0 0 0 0 1 2.22 1 0.49

ไมระบ 5 10.64 4 6.25 1 2 1 2.22 11 5.34

คดจะประกอบอาชพแผงลอยตลอดไปหรอไม*

คด (รอยละ 66.25 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n=84) (n=96) (n=94) (n=93) (n=367)

ไมมทางเลอกอน 30 35.71 28 29.17 35 37.23 44 47.32 137 37.33

รายไดดเมอเทยบกบอาชพอน

25 29.76 30 31.25 12 12.77 24 25.81 91 24.80

มทขายมนคง 9 10.71 12 12.50 19 20.21 12 12.9 52 14.17

แกตวไปกยงท างานได

7 8.33 7 7.29 8 8.51 2 2.15 24 6.54

อสระ 4 4.76 7 7.29 4 4.26 3 3.23 18 4.90

ชอบ 3 3.57 4 4.17 6 6.38 1 1.08 14 3.81

ลงทนไมสง 0 0.00 3 3.13 6 6.38 1 1.08 10 2.72 ตองดแลครอบครว/ สงลกเรยน

1 1.19 4 4.17 4 4.26 1 1.08 10 2.72

ตองการพฒนาตนเอง

0 0.00 0 0.00 0 0.00 2 2.15 2 0.54

มลกคาประจ า 0 0.00 0 0.00 0 0.00 2 2.15 2 0.54 มรายได 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 1.08 1 0.27 ไมระบ 5 5.95 1 1.04 0 0.00 0 0 6 1.63 ไมคด (รอยละ 33.75 ของค าตอบทงหมด) จ านวนค าตอบ (n=62) (n=38) (n=33) (n=54) (n=187) เหนอย 18 29.03 10 26.32 8 24.24 16 29.63 52 27.81 นโยบายรฐ ไมแนนอน

14 22.58 10 26.32 11 33.33 16 29.63 51 27.27

รายไดไมแนนอน 15 24.19 10 26.32 10 30.30 12 22.22 47 25.13

133

ขอมล เขตในกรงเทพมหานคร

รวม บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ คแขงมาก 1 1.61 1 2.63 0 0.00 4 7.41 6 3.21 อยากเปดราน 2 3.23 3 7.89 1 3.03 2 3.70 8 4.28 กลบบาน 2 3.23 1 2.63 1 3.03 2 3.70 6 3.21 ไมแนใจ 4 6.45 0 0.00 2 6.06 1 1.85 7 3.74 ลกใหเลก 2 3.23 1 2.63 0 0.00 0 0.00 3 1.60 อากาศไมด 1 1.61 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.53 มภาระอน 1 1.61 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.53 รอลกเรยนจบ 2 3.23 2 5.26 0 0.00 0 0.00 4 2.14 ไมระบ 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 1.85 1 0.53

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

การสนบสนนใหลกประกอบอาชพและทศนะตออนาคตของการคาขางทาง ผคามทศนะก ากง ตอการสนบสนนใหบตรหลานประกอบอาชพการคาขางทาง แมผคาท ไมสนบสนนจะมสดสวนมากกวาผคาทสนบสนน เหตผลของการสนบสนนทส าคญทสดคอ “อสระ” ซงในภาพรวมมถงรอยละ 42.14 นบวาสะทอนอยางชดเจนถงอทธพลของ Voluntarist school หรอส านกสมครใจ และแนวคดแบบหลงสมยใหม ซงใหค าอธบายการเขาสอาชพ ดวยเหตผลท นอกเหนอ จากเหตผลในเชงเศรษฐกจ สวนเหตผลทตามมา คอ เหตผลดานเศรษฐกจ คอ รายไดทสงกวาการเปนลกจาง (รอยละ 30.36) และมทขายมนคง(รอยละ 6.43) ซงมสดสวนทต ากวาสองเหตผลแรกมาก สวนเหตผลอน ๆ ทผคาระบ คอ เพราะเปนกจการครอบครว (รอยละ 5.00) “แลวแตลก” (รอยละ 4.29) “เปนอาชพสจรต” (รอยละ 2.86) เปนตน ผคาทไมสนบสนนใหเหตผลวา เปนอาชพทเหนอยยาก (รอยละ 42.90) ค าตอบนสอดคลองกบค าตอบเรองชวโมงการท างาน ทพบวาผคากวารอยละ 31.75 มชวโมงตอวน 10 ชวโมงขนไป รอยละ 45.75 มชวโมงการท างานตงแต 7 ถง 10 ชวโมง นอกจากประเ ดนเรองความเหนอยยากแลว ยงมประเดนความไมสม าเสมอของรายได (รอยละ 20.87) ซงแมจะอยในสดสวนทต ากวามาก แตกเปนประเดนส าคญ เพราะเกยวของกบความมนคงในชวต ส าหรบโอกาสในการประกอบอาชพ พบวาค าตอบรอยละ 77.31 เหนวายงมโอกาสประกอบอาชพการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ดวยเหตผลทส าคญทสดคอ “อ านวยความสะดวกใหประชาชน” ซงคดเปนรอยละ 35.19 และ “ขายของราคาไมแพง” คดเปนรอยละ 29.81 สวนเหตผลอน ๆ มสดสวนต ากวามาก เชน “สนบสนนการทองเทยว” “มผมรายไดนอยจ านวนมาก” และ “เปนอาชพสจรต” เปนตน

134 ทงนเหตผลดาน “อ านวยความสะดวกใหประชาชน” เปนเหตผลทเปนจดออนของการคาขางทาง เพราะดวยเหตผลนเองทท าใหการคาขางทางเปนคแขงของการคาทเปนทาง การ และ เปนอปสรรคตอ การสญจร ซงสวนหนงเกดจากความละเลยในการก ากบดแล และน าไปสความลกลนในการบรหารจดการการคาขางทางตลอดมา สวนค าตอบทไมไดมองโลกในแงดนก มอยรอยละ 22.69 ของค าตอบทงหมด ผคาเหลานเชอวา โอกาสประกอบอาชพ การคาขางทางนอยลงหรอไมม ดวยเหตผลดาน “นโยบายของรฐ” (รอยละ 17.12) “คนรนใหมไมชอบ” (รอยละ 3.27) และ “แขงกบหางไมได” (รอยละ 1.54) ตารางท 5-12 การสนบสนนใหลกประกอบอาชพและโอกาสประกอบอาชพ ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

การสนบสนนใหลกหลานประกอบอาชพการคาขางทาง*

สนบสนน (รอยละ 44.80 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n=66) (n=80) (n=61) (n=73) (n=280)

อสระ 24 36.36 35 43.75 27 44.26 32 43.84 118 42.14

รายไดดกวาเปนลกจาง

20 30.3 27 33.75 15 24.59 23 31.51 85 30.36

มทขายมนคง 5 7.58 2 2.5 4 6.56 7 9.59 18 6.43

กจการครอบครว 3 4.55 6 7.5 2 3.28 3 4.11 14 5.00

แลวแตลก 4 6.06 3 3.75 3 4.92 2 2.74 12 4.29

อาชพสจรต 3 4.55 1 1.25 4 6.56 0 0.00 8 2.86

เรยนร การท างาน

0 0.00 1 1.25 0 1 1.37 2 0.71

งาย 0 0.00 1 1.25 0 0.00 0 0.00 1 0.36

ไมระบ 7 10.61 4 5 6 9.84 5 6.85 22 7.86

ไมสนบสนน (รอยละ 55.20 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n=90) (n=67) (n=113) (n=75) (n=345)

เปนอาชพเหนอยยาก

41 45.56 29 43.28 41 36.28 37 49.33 148 42.90

รายได ไมสม าเสมอ

22 24.44 13 19.40 17 15.04 20 26.67 72 20.87

อยากใหมอาชพด ๆ

9 10.00 8 11.94 5 4.42 2 2.67 24 6.96

แลวแตลก 5 5.56 3 4.48 3 2.65 3 4.00 14 4.06

อยากใหเรยน สง ๆ

3 3.33 6 8.96 3 2.65 0 0.00 12 3.48

135 ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

อาชพไมมนคง 2 2.22 3 4.48 2 1.77 3 4.00 10 2.90

ลกไมเอา 0 0.00 2 2.99 5 4.42 2 2.67 9 2.61

คแขงมาก 1 1.11 1 1.49 0 0.00 6 8.00 8 2.32

ลกไมสงาน 1 1.11 1 1.49 1 0.88 0 0.00 3 0.87

เศรษฐกจไมด 0 0.00 1 1.49 1 0.88 0 0.00 2 0.58

สหางไมได 1 1.11 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.29

ไมมทขาย 0 0.00 0 0.00 1 0.88 0 0.00 1 0.29

ไมมลก 1 1.11 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.29

ไมระบ 4 4.44 0 0.00 34 30.09 2 2.67 40 11.59

โอกาสประกอบอาชพ*

ม (รอยละ 77.31 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n=87) (n=107) (n=102) (n=106) (n=402)

อ านวย ความสะดวก ใหประชาชน

37 28.24 45 33.09 56 44.09 45 35.71 183 35.19

ขายของราคา ไมแพง

30 22.90 40 29.41 29 22.83 56 44.44 155 29.81

สนบสนน การทองเทยว

0 0.00 9 6.61 5 3.97 0 0.00 14 2.69

มผมรายไดนอยจ านวนมาก

0 0.00 6 4.41 5 3.97 2 1.59 13 2.50

ขายมานาน 3 2.29 0 0.00 2 1.57 3 2.38 8 1.54

อาชพสจรต 2 1.53 0 0.00 2 1.57 0 0.00 4 0.77

สรางงาน/รายได 0 0.00 2 1.47 2 1.96 0 0.00 4 0.77

เจาของพนทอนญาต

0 0.00 2 1.47 0 0.00 0 0.00 2 0.38

ขนอยกบนโยบายรฐ

0 0.00 2 1.47 0 0.00 0 0.00 2 0.38

ไมระบ 15 11.45 1 0.73 1 0.79 0 0.00 17 3.27

ไมม (รอยละ 22.69 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n=44) (n=29) (n=25) (n=20) (n=118)

นโยบายของรฐ 27 20.61 27 19.85 24 18.90 11 0.73 89 17.12

คนรนใหม ไมชอบ

9 6.87 1 0.74 0 0.00 7 5.56 17 3.27

แขงกบหางไมได 6 4.58 0 0.00 0 0.00 2 1.59 8 1.54

เศรษฐกจไมด 0 0.00 1 0.74 0 0.00 0 0 1 0.19

136 ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ไมระบ 2 1.53 0 0.00 1 0.79 0 0 3 0.58

รวม 44 100.00 29 100.00 25 100.00 20 100 118 100.00

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

ทศนะตอปญหาของการคาขางทางและการจดระเบยบ ค าตอบในขอน 383 ค าตอบจาก 541 ค าตอบหรอรอยละ 70.79 เหนวาการคาขางทางไมสะอาด

และกดขวางทางจราจร และทไมเหนดวยม 158 รายหรอรอยละ 29.21 ส าหรบกลมทเหนวาเปนปญหา มความเหนวาควรแกไขโดย “จดระเบยบ” (รอยละ 37.34)

“ควบคมจ านวน” (รอยละ 11.83) “ก าหนดเวลาขาย” (รอยละ 10.72) และ “ยกเลกจดผอนผนทม การสญจรมาก” (รอยละ 4.62) การใหความส าคญตอค าตอบเปนไปในทศทางเดยวกนในทกเขต

สวนขอเสนอการจดระเบยบนน แนวทางการจดระเบยบทผคาระบมากเปนอนดบแรก คอ “จดทขายใหผมรายไดนอย” คดเปนรอยละ 38.33 ของค าตอบทงหมด รองลงมา คอ “เกบคารกษาความสะอาด” รอยละ 19.24 สวนประเดน “ควบคมจ านวน” “เกบภาษ” และ “ใหผคาควบคมกนเอง” ไดรบการระบ รอยละ 15.28, 10.18 และ 8.20 ตามล าดบ สวนขอเสนออน ๆ ทมสดสวนต ากวามากคอ “ก ากบใหท าตามกฎ” “จดพนทขายทมนคง” “จดใหขายเปนแนวเดยวกน” “จดใหเปนสดสวน” “จดททงขยะ/รกษาความสะอาด” “ก าหนดเวลาขาย” “จดระเบยบเจาหนาทรฐ” “ควบคมผคาตางดาว” “มทจอดรถให ผซอ” ในบรรดาแนวทางจดระเบยบน แนวทางทไมเคยปฏบตในกรงเทพมหานคร แตมการปฏบตในประเทศอน ๆ เชน สาธารณรฐสงคโปร สาธารณรฐอนโดนเซย และสาธารณรฐสงคมนยมเวยตนาม คอ การจดทขายใหผมรายไดนอย การเกบภาษ และใหผคาควบคมกนเอง ตารางท 5-13 ทศนะตอปญหาของการคาขางทางและการจดระเบยบ ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

การคาขางทางไมสะอาดและกดขวางทางจราจร*

ค าตอบทงหมด (n=134) (n=136) (n=138) (n=133) (n=541)

จรง (รอยละ 70.79 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n=100) (n=94) (n=96) (n=93) (n=383)

ควรแกไขโดย

จดระเบยบ 48 48.00 48 51.06 56 58.33 50 53.76 202 37.34

137 ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ควบคมจ านวน 19 19.00 16 17.02 15 15.63 14 15.05 64 11.83

ก าหนดเวลาขาย 16 16.00 15 15.96 13 13.54 14 15.05 58 10.72

เลกจดผอนผนทมการสญจรมาก 4 4.00 5 5.32 7 7.29 9 9.68 25 4.62

แกปญหาให ตรงจด 1 1.00 1 1.06 0 0 1 1.08 3 0.55

คมตางดาว 2 2.00 0 0 0 0 0 0 2 0.37

จดระเบยบเขมงวด 4 4.00 0 0 1 1.04 0 0 5 0.92

รกษาความสะอาด 1 1.00 3 3.19 3 3.13 1 1.08 8 1.48

จดพนทขายทมคนซอ 0 0.00 3 3.19 1 1.04 1 1.08 5 0.92

ผคาชวยกนควบคม 0 0.00 1 1.06 0 0.00 1 1.08 2 0.37

ไมระบ 5 5.00 2 2.13 0 0.00 2 2.15 9 1.67

ไมจรง (รอยละ 29.21 ของค าตอบทงหมด)

ไมจรง 34 100.00 42 100.00 42 100.00 40 100.00 158 29.21

ควรจดระเบยบการคาขางทางอยางไร*

จ านวนค าตอบ (n=180) (n=181) (n=175) (n=171) (n=707)

จดทขายใหผมรายไดนอย 71 39.44 66 36.46 65 37.14 69 40.35 271 38.33

เกบคารกษา ความสะอาด 32 17.78 40 22.10 31 17.71 33 19.30 136 19.24

ควบคมจ านวน 34 18.89 16 8.84 32 18.29 26 15.20 108 15.28

เกบภาษ/คาท 14 7.78 20 11.05 24 13.71 14 8.19 72 10.18

ใหผคาควบคมกนเอง 14 7.78 17 9.39 9 5.14 18 10.53 58 8.20

ก ากบใหท า ตามกฏ 1 0.56 6 3.31 4 2.29 3 1.75 14 1.98

จดพนทขาย ทมนคง 1 0.56 5 2.76 5 2.86 0 0.00 11 1.56

จดใหขายเปน แนวเดยวกน 2 1.11 0 0.00 2 1.14 2 1.17 6 0.85

จดใหเปนสดสวน 4 2.22 2 1.10 0 0.00 1 0.58 7 0.99

จดททงขยะ/ 1 0.56 2 1.10 1 0.57 2 1.17 6 0.85

138 ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

รกษาความสะอาด

ก าหนดเวลาขาย 0 0.00 2 1.10 0 0.00 1 0.58 3 0.42

จดระเบยบเจาหนาทรฐ 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.58 1 0.14

แกทตนเหต 0 0.00 1 0.55 0 0.00 0 0.00 1 0.14

ควบคมผคา ตางดาว 1 0.56 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.14

มทจอดรถใหผซอ 1 0.56 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.14

ไมระบ 4 2.22 4 2.21 2 1.14 1 0.58 11 1.56

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

ตวแทนผคาและการสนบสนนทตองการ ผคาเพยงรอยละ 15.25 ททราบวาผคาคนใดเปนผแทนในคณะกรรมการจดระเบยบหาบเร แผงลอยระดบเขต เขตทผคามสดสวนททราบมากทสด คอ เขตพระนครและบางรก สดสวนทต าของค าตอบสะทอนระดบการมสวนรวมของผคาในการบรหารจดการการคาขางทาง สวนการสนบสนนจากกรงเทพมหานครนน สงทผคาตองการมากตามล าดบ คอ “ทขายทมนคง” (รอยละ 40.83) “ทน” (รอยละ 14.95) “อ านวยความสะดวกเรองหองน า” (รอยละ 10.80) “จดการเรองสวย” (รอยละ 10.68) และ การจดการดานสาธารณปโภค (รอยละ 8.54) การสนบสนนทผคาใหความส าคญในระดบรอง ๆ ลงมา คอ “จดอบรมความร ” “อนญาตใหขายในทเดม ” “ควบคมจ านวนผคา ” “จดระเบยบแตไมไล” “ดแลความสะอาด” เปนตน

ผคาเขตพระนคร มสดสวนความตองการดานพนทขายสงทสด เปนเพราะในชวงการเกบขอมล ผคาในเขตพระนครเผชญการถกไลรอมาแลว ในขณะทผคาในเขตอนยงไมประสบปญหาน สวนในเรองทน ผคาในเขตบางรกและสมพนธวงศ ระบความตองการในดานนในสดสวนทสงทสด

139 ตารางท 5-14 การทราบชอตวแทนผคาและการสนบสนนทตองการจากกรงเทพมหานคร ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ ชอผคาทเปนตวแทนในคณะกรรมการจดระเบยบหาบเรแผงลอยระดบเขต จ านวนตวอยาง (n=100) (n=100) (n=100) (n=100) (n=100) ทราบ 17 17.00 7 7.00 27 27.00 10 10.00 61 15.25 ไมทราบ 83 83.00 93 93.00 73 73.00 90 90.00 339 84.75 การสนบสนนทตองการจากกรงเทพมหานคร* จ านวนค าตอบ (n=209) (n=204) (n=191) (n=192) (n=796) จดพนทขาย ทมนคง

78 37.32 78 38.24 93 48.69 78 40.63 325 40.83

ทน 35 16.75 23 11.27 26 13.61 35 18.23 119 14.95 อ านวย ความสะดวก เรองหองน า

20 9.57 28 13.73 18 9.42 20 10.42 86 10.80

จดการสวย/ รดไถ

23 11.00 23 11.27 23 12.04 16 8.33 85 10.68

อ านวย ความสะดวก น า ไฟ

19 9.09 19 9.31 12 6.28 18 9.38 68 8.54

จดอบรมความร 13 6.22 13 6.37 9 4.71 9 4.69 44 5.53 อนญาตใหขาย ในทเดม

6 2.87 6 2.94 6 3.14 2 1.04 20 2.51

ควบคมจ านวนผคา

1 0.48 4 1.96 1 0.52 0 0.00 8 1.01

จดระเบยบ แตไมไล

1 0.48 2 0.98 0 0.00 3 1.56 3 0.76

ดแลความสะอาด 0 0.00 2 0.98 2 1.05 1 0.52 5 0.63 เพมเวลาขาย 0 0.00 2 0.98 0 0.00 1 0.52 3 0.38 ก ากบ เจาหนาทรฐ

0 0.00 1 0.49 0 0.00 0 0.00 1 0.13

ท าทกนฝน 1 0.48 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.13 ดงนกทองเทยว 1 0.48 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.13 สงเสรมการขาย 0 0.00 1 0.49 0 0.00 0 0.00 1 0.13 ควบคมราคาสนคา

1 0.48 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.13

ไมระบ 10 4.78 2 0.98 1 0.52 9 4.69 22 2.76

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

140

สวนท 4 ลกคา

โดยทวไป ผซอสนคาขางทางเปนทงผทสญจรไปมา และ ผทท างาน หรอ อยอาศยในละแวกพนทขาย การศกษาครงนผคาทง 4 เขตระบวาผซอสนคาของตนเปนทงประชาชนในละแวกพนทขายและประชาชนทสญจรไปมา ในจ านวนนรอยละ 50.33 เปนผทสญจรไปมา และรอยละ 47.87 เปนประชาชนในละแวกพนทขาย สดสวนทใกลเคยงกนของผซอทง 2 กลมในทกเขต สะทอนถงความส าคญของทตงการคา เมอพจารณาเพมเตมถงความเปนลกคาประจ า กพบวาในภาพรวม ผซอสนคาขางทางเปนลกคาประจ าถงรอยละ 62.75 และในทกเขต ผคาทเปนลกคาประจ ามสดสวนสงกวาลกคาไมประจ า เขตทผคามลกคาประจ ามากทสดคอเขตบางรก สวนเขตทผคามลกคาไมประจ าสงสดคอ เขตสมพนธวงศ สดสวน ทสงของลกคาไมประจ าสะทอนวาในเขตดงกลาวมผซอซงไมใชประชาชนในพนท ซงเมอพจารณาจากธรรมชาตของพนท ซงเปนเขตเมองเกา เปนทงแหลงทองเทยว และแหลงสนคาน าเขาจากตางประเทศ โดยเฉพาะสนคาจากประเทศจน ซงมความหลากหลายสงมาก ทงยงมตลาดส าคญคอตลาดเกา ตลาด กรมหลวงภธเรศ ผซอกลมทไมใชลกคาประจ าจงเปนไดทงนกทองเทยวตางประเทศและผสญจรทเปน ชาวไทย เมอพจารณาอาชพของผซอประกอบ กพบความสอดคลองระหวางทมาของลกคา ประเภทลกคา และอาชพลกคา กลาวคอในภาพรวมผคาระบวาในกลมผซอหลก ผซอทเปนพนกงานบรษทมสดสวน สงทสด และหากไมรวมนกทองเทยวซงมสดสวนสงเปนอนดบทสอง ผซอทมสดสวนรองลงมาเปนแรงงานรายวน นกเรยน/นกศกษา และแมบาน ตามล าดบ

เมอพจารณารายเขต พบความแตกตางซงสะทอนคณลกษณะของเขต กลาวคอ ในเขตบางรกและปทมวนสดสวนของลกคาทเปนพนกงานรายเดอนเมอเทยบกบลกคากลมอน ๆ สงกวาอก 2 เขต อยางชดเจน เนองจากเปนยานธรกจการคาทนสมยเมอเทยบกบอก 2 เขต แตในขณะเดยวกนกพบวามความแตกตางในสดสวนของลกคาทเปนนกทองเทยว ซงพบวาในเขตปทมวนมสดสวนของลกคาทเปนนกทองเทยวสงกวาเขตอน ๆ รองลงมา คอ เขตสมพนธวงศ พนทศกษาในเขตปทมวนยงเปนทตงของศนยการคาทนสมย ในขณะทสมพนธวงศเปนเขตเมองเกา ทงสองเขตเปนแหลงทองเทยวทมความส าคญ ตวเลขนสะทอนความส าคญของการคาขางทางตอการสงเสรมการทองเทยว

ในเขตบางรก ผคาระบสดสวนของกลมลกคาเรยงตามล าดบ คอ ลกคาทเปนพนกงานบรษท แรงงานรายวน และนกเรยน/นกศกษา และแมบานซงสองกลมหลงนมสดสวนเทากน ในเขตนสดสวนของลกคาทเปนนกทองเทยวต าทสดเมอเทยบกบลกคากลมอน ในขณะทลกคาทเปนพนกงานบรษทมสดสวนสงทสด ทงเมอเปรยบเทยบกบสดสวนของลกคากลมอน ๆ และเมอเปรยบเทยบกบลกคากลมพนกงานบรษทในทกเขต เนองจากพนทเกบขอมลไมไกลจากสถานศกษาและเปนเขตธรกจการคาทนสมย

ในเขตปทมวน ลกคากลมพนกงานบรษทมสดสวนสงสดเชนกน แตลกคากลมรองลงมาเปนนกทองเทยว แมจะมสดสวนสงกวาแรงงานรายวนไมมาก เขตนมสดสวนลกคาทเปนนกเรยน/นกศกษาต าทสด และมสดสวนของลกคาทเปนนกทองเทยวสงสด

141

เขตพระนครและสมพนธวงศมสดสวนของลกคาทเปนแรงงานรายวนต าทสด ซงหากพจารณาจากลกษณะพนท ซงเปนยานธรกจแบบดงเดม กอาจท าใหเขาใจวาแรงงานรายวนไมใชลกคากลมส าคญ แตการส ารวจพนทท าใหพบวา ในเขตพระนคร มตลาดส าคญ คอ ตลาดยอดพมาน และตลาดสงเสรมเกษตรไทย สวนในเขตสมพนธวงศมตลาดเกา และตลาดกรมหลวงภธเรศ ตลาดเหลานมแผงคาทขายอาหารพรอมบรโภคและสนคาทมใชอาหารในราคาทไมแตกตางจากการคาขางทาง กจะเขาใจไ ดวา แรงงานรายวนสวนหนงซอสนคาจากแผงในตลาด และทส าคญบรเวณทเกบขอมลในเขตสมพนธวงศ คอถนนเยาวราชซงเปนแหลงทองเทยว ปจจยตาง ๆ เหลานสงผลตอคณลกษณะของผซอสนคา

แมวาแตละเขตจะมบรบทในรายละเอยดทอธบายความแตกตางของผ ซอสนคาขางทาง แต ทเหมอนกนกคอคณลกษณะของผซอสนคาในเขตตาง ๆ สะทอนถงความส าคญของการตงอยในทชมชนทมผสญจร และ เปนแหลงทมการจางงาน หรอ มสถานศกษาตงอยใกลเคยง สดสวนทสงของกลมลกคาทไมใชนกทองเทยว คอ แรงงานรบจางรายเดอนและรายวนสะทอนถงบทบาทของการคาขางทางตอวถชวตของแรงงาน โดยเฉพาะแรงงานรายวนซงคาจางขนต า ในป 2559 ก าหนดไวท 300 บาทตอวน หรอ 9,000 บาทตอเดอน (หากท างานทกวน) การพจารณาขอมลผซอและประชาชนประกอบจะไดภาพลกคาของผคาขางทางชดเจนขน ตารางท 5-15 ขอมลผซอสนคา

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ทมาของลกคา*

จ านวนค าตอบ n=160 n=154 n=147 n=149 n=610

คนสญจรไปมา 73 45.63 80 51.95 76 51.70 78 52.35 305 50.33

คนในละแวกนน

84 52.50 68 44.16 71 48.30 69 46.30 292 47.87

ไมระบ 3 1.88 6 3.90 0 0 2 1.34 11 1.80

ประเภทลกคา

จ านวนตวอยาง n=100 n=100 n=100 n=100 n=100

ลกคาประจ า 78 78.00 60 60.00 59 59.00 54 54.00 251 62.75

ลกคาไมประจ า 22 22.00 40 40.00 41 41.00 46 46.00 149 37.25

อาชพของลกคา*

จ านวนค าตอบ (n=286) (n=242) (n=222) (n=238) (n=988)

พนกงานบรษท 87 30.42 66 27.27 46 20.72 51 21.43 250 25.30

นกทองเทยว 39 13.64 58 23.97 46 20.72 54 22.69 197 19.94

แรงงานรายวน 60 20.98 55 22.73 37 16.67 43 18.07 195 19.73

142

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

นกเรยน/นกศกษา

52 18.18 33 13.64 38 17.12 40 16.81 163 16.50

แมบาน 39 13.64 24 9.92 19 8.56 30 12.61 112 11.34

ขาราชการ 0 0.00 0 0.00 16 7.21 0 0.00 16 1.62

ผคาดวยกน 0 0.00 0 0.00 9 4.05 5 2.10 14 1.42

คนขบแทกซ 0 0.00 3 1.24 1 0.45 0 0.00 4 0.40

ระบไมได 9 3.15 3 1.24 10 4.50 15 6.30 37 3.74

เหตผลส าคญทท าใหมลกคาประจ า*

จ านวนค าตอบ n=225 n=227 n=212 n=200 n=864

ราคาไมแพง 59 26.22 69 30.40 54 25.47 54 27.00 236 27.31

สนคาสะอาด มคณภาพด

60 26.67 53 23.35 52 24.53 55 27.50 220 25.46

ขายมานาน เปนทรจก

62 27.56 49 21.59 52 24.53 52 26.00 215 24.88

ทตงเหมาะสม 35 15.56 40 17.62 24 11.32 29 14.50 128 14.81

อธยาศยและการใหบรการ

8

3.56

7

3.08

17

8.02

3

1.50

35

4.05

คณลกษณะของสนคา เชนหลากหลาย เปนงานฝมอ มลกษณะเฉพาะ ทนสมย เปนตน

1

0.44

9

3.96

13

6.13

7

3.50

30

3.47

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

เมอใหผคาระบเหตผลทท าใหมลกคาประจ า กพบวาในภาพรวม ประเดน “ราคาไมแพง” มความส าคญทสด รองลงมา คอ คณภาพของสนคา และการเปนทรจก สวนการมทตงเหมาะสมผคาใหความส าคญในระดบรองลงมาอก เหตผลส าคญอน ๆ ทมผคาระบ 30 คน คดเปนรอยละ 3.47 ไดแก ความซอสตย สนคามความเปนเอกลกษณ ไมมคแขง เปนสนคาจ าเปน และเปนงานฝมอ เปน ตน และ ทนาสนใจ คอ ผคาจ านวนหนงใหความส าคญกบ อธยาศยและการใหบรการของผคาดวย แมวาจะไมมตวเลอกนในแบบสอบถามกตาม

143

ในระดบเขต พบวาการใหความส าคญตอปจจย มความแตกตางกนบาง กลาวคอผคาในเขตบางรกใหความส าคญตอประเดนการเปนทรจกมากทสด ประเดนนสอดคลองกบสดสวนทสงของการมลกคาประจ า เหตผลดานราคา และ คณภาพสนคา แมจะเปนตวเลอกระดบรองลงมา แตกมสดสวนทใกลเคยงกบตวเลอก “ขายมานาน เปนทรจก”

ในเขตปทมวน เหตผล “ราคาไมแพง” มผคาเลอกมากทสด ในสดสวนทสงกวาตวเลอกอน อยางชดเจน เนองจากปทมวนเปนเขตธรกจการคาทนสมย มศนยการคาทนสมยหลายแหง เชน สยามสแควร เวรลเทรดเซนเตอร ศนยการคาราชด าร เปนตน ศนยการคาเหลานขายสนคาทใกลเคยงกบทขายขางทาง แตในราคาทสงกวามาก โดยเฉพาะส นคาอาหารซงเปนสนคาจ าเปน (ขอมลเพมเตมใน สวนนอยในการวเคราะหผลการศกษา)

สวนในเขตพระนครและสมพนธวงศ กเชนกน แมผคาจะใหความส าคญไมเทากนตอเหตผลท ท าใหมลกคาประจ า แตสดสวนไมตางกนจนเปนทนาสงเกต

ขอคนพบนสะทอนถงความส าคญของการคาขางทางในฐานะทท าใหประชาชนเขาถงสนคาและบรการในราคาทไมแพง ความส าคญของคณภาพสนคา ความสะอาด และ การเปนทรจกในพนท ประเดนเหลานเปนตวบงชความส าเรจในการประกอบอาชพการคาขางทาง (นฤมล นราทร, 2548)

สวนท 5 ทศนะตอปจจยทเปนอปสรรคและสงเสรมการประกอบอาชพ

ทศนะตอปจจยทเปนอปสรรคตอการประกอบอาชพ ในภาพรวมอยในระดบปานกลาง โดยปจจยดานทขายไมมนคงมคาเฉลยสงสด รองลงมา คอ ตนทนสนคาสง สภาพดนฟาอากาศ สวนปจจยดานการแขงขน มลพษบนถนน รานสะดวกซอ การขมขของเจาหนาท และสาธารณปโภค เปนปจจยในระดบปานกลาง

ประเดนทนาจะอยในวสยทจะจดการได คอ เรองทขายทมนคง ซงจากกรณศกษาในหลายประเทศ พบวารฐบาลใชวธยายผคาเขาไปในพนทท ก าหนด ซงบางแหงมหลงคาปองกนผลกระทบจากสภาพอากาศ เชน แดด และฝน รวมทงปญหาจากมลพษดวย ผคาอาหารบางรายปรบตวดวยการปรงอาหารใหมรสจดขน ปญหาการแขงขนเปนอกประเดนหนงทเปนผลกระทบจากการทมผคาจ านวนมาก

สวนการแขงขนจากรานสะดวกซอนน ผคาเหนวาเปนอปสรรคในระดบปานกลางเทานน รวมทงการขมขจากเจาหนาทของรฐ และ ปญหาสาธารณปโภคดวย

144 ตารางท 5-16 ทศนะตอปจจยทเปนอปสรรคตอการประกอบอาชพ

ขอมล เขตในกรงเทพมหานคร รวม (n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ

1. ทขายไมมนคง 4.13 มาก 4.29 มาก 4.22 มาก 4.10 มาก 4.19 มาก

2. ตนทนสนคาสง 3.95 มาก 3.97 มาก 3.58 กลาง 3.60 กลาง 3.78 มาก

3. ปญหาสภาพอากาศ 3.98 มาก 3.68 มาก 3.57 กลาง 3.82 มาก 3.76 มาก

4. มผคามาก การแขงขนสง 3.89 มาก 3.62 กลาง 3.32 กลาง 3.79 มาก 3.66 กลาง

5. ทนนอย 3.80 มาก 3.67 กลาง 3.44 กลาง 3.43 กลาง 3.59 กลาง

6. มลพษบนถนน 3.79 มาก 3.77 มาก 3.13 กลาง 3.68 มาก 3.59 กลาง

7. รานสะดวกซอขายสนคา ในราคาใกลเคยง

3.07 กลาง 3.10 กลาง 2.81 กลาง 3.00 กลาง 3.00 กลาง

8. เจาหนาทของรฐขมข 2.28 กลาง 2.56 กลาง 2.95 กลาง 2.78 กลาง 2.64 กลาง

9. ปญหาสาธารณปโภค 2.65 กลาง 2.47 กลาง 2.19 นอย 2.53 กลาง 2.46 กลาง

รวม 3.40 กลาง 3.37 กลาง 3.17 กลาง 3.34 กลาง 3.32 กลาง

สวนปจจยทสงเสรมการประกอบอาชพ ในภาพรวมสวนใหญอยในระดบมาก ปจจยทมความส าคญ

มากทสดในทศนะของผคา คอ การเปนอาชพสจรต สนบสนนใหเกดการพงตนเองทางเศรษฐกจ ซงมคาเฉลยสงกวาปจจยอนๆอยางชดเจน รองลงมาคอ มสนคาหลากหลายใหเลอก และมความยดหยนดานเวลา สวนปจจยทมความส าคญระดบปานกลาง คอ การลงทนต า และมแหลงทน ซงประเดนสดทายนมคาเฉลยเพยง 2.67 ซงเปนไปไดวาผคาจ านวนหนงไมรจกธนาคารประชาชน ตารางท 5-17 ทศนะตอปจจยทสงเสรมการประกอบอาชพ

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ

1. เปนอาชพสจรต 4.89 มาก 4.69 มาก 4.84 มาก 4.82 มาก 4.81 มาก

2. สนบสนนใหเกดการ พงตนเองทางเศรษฐกจ

4.55 มาก 4.46 มาก 4.58 มาก 4.51 มาก 4.53 มาก

3. มสนคาหลากหลายใหเลอก 4.14 มาก 4.15 มาก 4.02 มาก 4.18 มาก 4.12 มาก

4. ยดหยน 4.15 มาก 4.07 มาก 3.95 มาก 4.03 มาก 4.05 มาก

5. ลงทนต า 3.30 กลาง 3.29 กลาง 3.75 มาก 3.44 กลาง 3.45 กลาง

6. มแหลงทน เชน ธนาคาร ประชาชน

2.64 กลาง 2.67 กลาง 2.55 กลาง 2.80 กลาง 2.67 กลาง

รวม 3.94 มาก 3.89 กลาง 3.95 มาก 3.96 มาก 3.94 มาก

145

มาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน”

การจดระเบยบกรงเทพมหานครเปนไปตามนโยบายของกรงเทพมหานคร ซงเรมด าเนนการใน ป 2557 กรงเทพมหานครใชทงมาตรการ “จดระเบยบ” และ ไลรอผคา และจดพนทส ารองส าหรบผคา ทไดรบผลกระทบ ในกรณของพนทศกษา 4 เขต แนวทางการจดการเปนดงน

1. เขตปทมวน ผคาจากพนท Central World จะถกจดใหไปอย 2 พนท คอ ใตทางดวนพงษพระราม ถนนพระราม 6 หรออาจจะใหไปรวมกบผคาประตน า หรอทของเอกชน อยในการชวงประเมนสถานการณของผคา สวนพนทวดดวงแข ยงไมมโครงการจงใหอยพนทเดมไปกอนระหวางการจดท า แผน (วาท ร.ต.ณรงค กานตฎกานนท, สมภาษณ) 2. เขตพระนคร ผคาจากพนททาพระจนทรและทาชางเดม ยายไปอยตลาดพระทบางใหญ และตลาดทพระราม 2 สวนพนทปากคลองตลาดเดม ยายไปอยตลาดยอดพมาน และตลาดสงเสรมเกษตรไทย ใกล ๆ กบปากคลองตลาด ซงเปนตลาดของเอกชนทงหมด (สาคร โพธสกล, สมภาษณ) ผคาบางสวนแยกยายไปตลาดวดเลยบ (ตลาดปากคลองตรเพชร) บางสวนไปในพนททกรงเทพมหานครหารองรบไว เชน ตลาดปากคลองตลาด ตลาดยอดพมาน ตลาดสงเสรมการเกษตร ตลาดไท (ปทมธาน) ตลาดซอยสวนผกและยงมผคาบางสวนทเชาหนารานแถว ๆ บรเวณเดม บางรานใจดกใหอยโดยไมคดวาเชา กรงเทพมหานครเรมด าเนนการจดระเบยบทวงคนพนททางเทาใหกบประชาชน ดวยการเจรจาขอรองใหผคาบนทางเทายายเขาไปเชาแผงใหมในตลาดขางเคยง 3 แหง คอตลาดปากคลองตลาด 321 แผง ตลาดยอดพมาน 798 แผง และตลาดสงเสรมเกษตรไทย 150 แผง รวมแลวมความสามารถรองรบผคาไดกวา 1,269 แผง ประสานขอความรวมมอจากผประกอบการตลาดทง 3 แหง ใหคดคาเชาผคาในอตราทเหมาะสม พรอมทงขอยกเวนคาเชาในเดอนแรก นอกจากนนประสานหาตลาดเพมขนไดอก 2 แหง ไดแก พนทตลาดในซอยสวนผก 4 ซงเปนของกระทรวงมหาดไทย มพนท 28 ไร เปนอาคาร 3 ชน และมทจอดรถรองรบ โดยจะไมเกบคาเชาพนทเปนเวลา 5 ป ช าระเพยงคาน าและคาไฟตามการใชงานจรงเทานน พนทท 2 คอ ตลาดไท ปทมธาน กรงเทพมหานครไดเจรจากบเจาของตลาดแลวพบวามความพรอมใน การรองรบผคา โดย 6 เดอนแรกจะไมเกบคาเชาพนทหลงจากนนคดคาเชาแผงวนละ 99 บาท (นตพนธ สขอรณ, 28 มนาคม 2559)

3. เขตสมพนธวงศ พนทถกไลรอในเขตสมพนธวงศ มพนทบรเวณถนนมหาจกร ปอมปราบศตรพาย และ คลองถม ผค าจากคลองถมบางสวนจะยายไปอยทคลองถม 2 แถวพทธมณฑล (ราเมนทร ลอสวสด, สมภาษณ)

146 ผคาจากถนนมหาจกรจะไปเชาอาคารซงไมไกลจากท ๆ ท าการคาเดม โดยอาคารทใหเชาสรางเพอจดประสงคนโดยเฉพาะ โดยเสยคาเชาเพมขนเปน 1,000 บาท แทนการเสยคาปรบครงละ 200-300 บาท และพนทหลก ๆ ทจดใหมใหแกผคามนน ไดแก สายใตใหม พาตา และคลองถม 2 (การสอสารระหวางบคคล [โทรศพท], 2 มถนายน 2559) สวนผคาพนทคลองโองอางและถนนมหาจกรสวนใหญจะหาทขายใหมเอง(การสอสารระหวางบคคล [โทรศพท], 3 มถนายน 2559) กรงเทพมหานครไดเตรยมพนทไวรองรบผคาคลองถม โดยกรงเทพมหานครไดเจรจาก า ชบผประกอบการเจาของพนทใหดแลผคาใหเปนไปตามทเสนอกบ กทม. หากผคาท าการเชาพนท จ านวน 11 แหง ประกอบดวย ส านกการตลาดกรงเทพมหานคร , ตลาดมดไนท ปนเกลา ตลาดน ามหานคร เขตลาดกระบง, สายใตใหมเซนเตอร, ตลาดงามวงศวาน, ศนยการคาโซโห ขางโรงพยาบาลหวเฉยว, คลองถมเซนเตอร, ตลาดทาดนแดง, ตลาดส าเพง 2 เขตบางแค, ตลาดหลงพาตาปนเกลา และตลาดนดสายใตเกา ปนเกลา (ผจดการออนไลน, 7 มนาคม 2558)

4. เขตบางรก กรงเทพมหานครใหด าเนนการยกเลกผคาถนนสลมทงหมด ตงแตแยกศาลาแดง-แยกนรารมย ทงสองฝง ระยะทางฝงละ 928 เมตร รวม 1,856 เมตร ภายในวนท 1 สงหาคม (หลงจากกอนหนานด าเนนการจดระเบยบและยกเลกผคากลางวนแลว ตงแต 1 พฤศจกายน 2557) และพนทใหมทจดหาใหส าหรบผคาทถกไลรอ เปนพนทของตลาดเอกชน ไดแก ตลาดพฒนพงษไนทพลาซา ตลาดบางรก ตลาด The Pink Garden สวนลม ตลาดขางตกไอทเอฟ (สลมซอย 10) ตลาดนดขางตกมานะพนธ ตลาดนดโกลดมารเกต รามอนทรา ศนยอาหาร-สนคา PNY สพระยา และศนยอาหารสาทรมารเกต (เอกรนทร อนทรสวรรณ, สมภาษณ) ตารางท 5-18 ผคาทถกไลรอในพนท 4 เขต และพนทขายทกรงเทพมหานครจดไวให (ขอมล ณ เดอน กรกฎาคม 2559)

พนททถกไลรอ จ านวนผคา

(ราย) พนทขายทกรงเทพมหานครจดไว

บางรก - ถนนสลมทงหมด ตงแตแยกศาลาแดง-แยกนรารมย ทงสองฝง - ถนนนราธวาสราชนครนทร จากแยกนรารมยถงแยกนราธวาสฯ ทงสองฝง

850

105

- ตลาดพฒนพงษไนทพลาซา - ตลาดบางรก - ตลาดสลมซอย 10 - ตลาด The Pink Garden - ตลาดขางตกไอทเอฟ - ตลาดนดขางตกมานะพนธ - ตลาดนดโกลดมารเกต - ศนยอาหาร-สนคา PNY - ศนยอาหารสาทรมารเกต

147

พนททถกไลรอ จ านวนผคา

(ราย) พนทขายทกรงเทพมหานครจดไว

ปทมวน หนาศนยการคา Central World

326 - ใตทางดวนพงษพระราม - ประสานงานกบเขตราชเทว ใหไปรวมกบผคาประตน า หรอทของเอกชน

วดดวงแข 50 ยงอยพนทเดม ส านกเทศกจก าลงจดท าแผน หนาหางบกซราชด าร จากรมคลองแสนแสบถง แยกราชประสงค

292 ใตทางดวนพระรามท 6 ใกลอาคาร ศรจลทรพย

พระนคร - บรเวณถนนพระจนทร จากถนนหนาพระธาตถง ลานทาพระจนทร - บรเวณถนนมหาราช ตงแต ทาชางถงทาพระจนทร - ลานทาชาง - ลานทาพระจนทร

111

177 82 84

- ตลาดพระเครองบางใหญ - ตลาดพระเครองพระราม 2

ปากคลองตลาด 1,163 - ตลาดวดเลยบ (ตลาดปากคลองตรเพชร) - ตลาดยอดพมาน - ตลาดสงเสรมเกษตรไทย - ตลาดปากคลองตลาด - ตลาดไทย - ตลาดซอยสวนผก 4

สมพนธวงศ ถนนมหาจกร ตลาดคลองถม

170 3,500

- ตลาดสายใตใหมเซนเตอร - คลองถมเซนเตอร - ส านกการตลาดกรงเทพมหานคร - ตลาดมดไนท ปนเกลา - ตลาดน ามหานคร เขตลาดกระบงสาย - ตลาดงามวงศวาน - ศนยการคาโซโห ขางโรงพยาบาลหวเฉยว - ตลาดทาดนแดง - ตลาดส าเพง 2 เขตบางแค - ตลาดหลงพาตาปนเกลา - ตลาดนดสายใตเกา ปนเกลา

รวมผคาทงสน 6,910

ทมา: ส านกเทศกจ

148

ภาพท 5-7 มาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน” ถนนสลม เขตบางรก ในป 2557

149 5.1.2 ผซอ

สวนท 1 ขอมลสวนบคคล

ผซอเพศหญงและชายมสดสวนใกลเคยงกน ผซอเพศหญงม รอยละ 55.50 เพศชายมรอยละ 44.50

ผซอสวนใหญ คอ 63 คน (รอยละ 31.50) มอายระหวาง 20-29 ป แตอายเฉลยของผซอ คอ 33.46 ป เมอพจารณารายเขต อาจกลาวไดวาสดสวนทสงของผซอมอายในชวง 20-29 ป และ 30-39 ป ผซออายนอยทสด คอ 13 ป มากทสด คอ 74 ป

ในดานอาชพพบวา ผซอมาจากหลากหลายอาชพ คอ มทงรบราชการ/รฐวสาหกจ รบจางรายเดอน รบจางรายวน แมบาน นกเรยน/นกศกษา ในภาพรวมพบวานกศกษาเปนกลมผซอทใหญทสด คอ มถงรอยละ 31.50 รองลงมาเปน แรงงานรบจางรายเดอน รบจางรายวน ทมจ านวนนอยทสด คอ แมบาน มรอยละ 3.00 ผซอสนคาขางทางมรายไดหลากหลายเชนกน สดสวนของผซอทมรายไดต ากว า 9,000 บาท ตอเดอน และ 9,000–15,000 บาทตอเดอนไมแตกตางกนมากนก ผซอทมรายได 20,000 บาทขนไป มสดสวนสงกวาผซอทมรายได 15,001-20,000 ตอเดอน ขอมลนยนยนวาผซอสนคาขางทางแมจะไมไดมเฉพาะผทมรายไดนอย แตผมรายไดนอยมแนวโนมเปนผซอมากกวาผมรายไดมาก และเมอพจารณา รายเขต พบแนวโนมทใกลเคยงกนระหวางผซอทง 4 เขต ในดานการศกษา ผซอสวนใหญจบการศ กษาระดบมธยมปลาย /ปวช . และปรญญาตร ซงสอดคลองกบขอมลดานรายได สดสวนของผซอทจบการศกษาทง 2 ระดบในทง 4 เขตใกลเคยงกน การทผซอทจบการศกษาปรญญาตรและสงกวามถงรอยละ 38.00 อาจเปนเพราะพนทศกษาเปนเขตเมองชนใน เปนแหลงธรกจการคา และแหลงงานส าคญ ผซอทมวฒการศกษาสงจงมสดสวนทสง ดงนน หากพนทเกบขอมลอยในเขตกรงเทพชนนอก หรอ ขานเมอง ขอมลผซออาจแตกตางกน ในดานทพกอาศยปจจบน ผซอรอยละ 49.50 มบานของตนเอง รอยละ 44.50 อาศยในบานเชา/หองเชา ลกษณะทพกมผลโดยตรงตอพฤตกรรมการซออาหารขางทาง ตารางท 5-19 ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยางผซอ

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

เพศ

หญง 25 50.00 21 42.00 34 68.00 31 62.00 111 55.50

ชาย 25 50.00 29 58.00 16 32.00 19 38.00 89 44.50

150

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

อาย

ต ากวา 20 ป 7 14.00 11 22.00 9 18.00 8 16.00 35 17.50

20-29 ป 12 24.00 13 26.00 16 32.00 22 44.00 63 31.50

30-39 ป 12 24.00 10 20.00 5 10.00 8 16.00 35 17.50

40-49 ป 10 20.00 6 12.00 6 12.00 5 10.00 27 13.50

50-59 ป 9 18.00 6 12.00 9 18.00 6 12.00 30 15.00

60-69 ป - - 2 4.00 5 10.00 1 2.00 8 4.00

70 ปขนไป - - 2 4.00 - - - - 2 1.00

รวม 50 100.00 50 100.0 50 100.00 50 100.00 200 100.00

อาชพ

นกเรยน/นกศกษา

9 18.00 20 40.00 17 34.00 17 34.00 63 31.50

รบจางรายเดอน 16 32.00 10 20.00 9 18.00 13 26.00 48 24.00

รบจางรายวน 12 24.00 6 12.00 10 20.00 4 8.00 32 16.00

รบราชการ/รฐวสาหกจ

1 2.00 4 8.00 6 12.00 6 12.00 17 8.50

คาขาย 3 6.00 4 8.00 5 10.00 4 8.00 16 8.00

แมบาน 3 6.00 1 2.00 1 2.00 1 2.00 6 3.00

อน ๆ 6 12.00 5 10.00 2 4.00 5 10.00 18 9.00

รายไดเฉลยตอเดอน

ต ากวา 9,000 12 24.00 28 56.00 16 32.00 14 28.00 70 35.00

9,000-15,000 22 44.00 11 22.00 21 42.00 14 28.00 68 34.00

15,001-20,000 7 14.00 5 10.00 4 8.00 9 18.00 25 12.50

20,000 ขนไป 9 18.00 6 12.00 9 18.00 7 14.00 31 15.50

การศกษาสงสด

ไมไดเรยน 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 2.00 1 0.50

ประถมศกษา 7 14.00 8 16.00 11 22.00 2 4.00 28 14.00

มธยมตน 8 16.00 4 8.00 3 6.00 5 10.00 20 10.00

มธยมปลาย/ ปวช.

17 34.00 24 48.00 14 28.00 12 24.00 67 33.50

ปวส./อนปรญญา

3 6.00 1 2.00 3 6.00 1 2.00 8 4.00

ปรญญาตร 12 24.00 12 24.00 15 30.00 23 46.00 62 31.00

สงกวา 3 6.00 1 2.00 4 8.00 6 12.00 14 7.00

151

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ปรญญาตร

ทพกอาศยปจจบน

บานเชา/หองเชา 25 50.00 27 54.00 19 38.00 18 36.00 89 44.50

บานของตนเอง 22 44.00 18 36.00 31 62.00 28 56.00 99 49.50

หองชด 1 2.00 2 4.00 0 0.00 3 6.00 6 3.00

อน ๆ 2 4.00 3 6.00 0 0.00 1 2.00 6 3.00

สวนท 2 การซอสนคา

ความถในการซอสนคา ผซอรอยละ 39.00 ซอสนคาขางทางทกวน ในทกเขตสดสวนของผทซอทกวนสงกวา รอยละ 20

ผทซอ 3-5 วนตอสปดาหมรอยละ 34.50 ทซอสปดาหละวนม รอยละ 22.00 นอกนน ซอ 3- 5 วนตอสปดาห สปดาหละวน 1-3 ครงตอเดอน เดอนละครง บางวน ทกวนพระ และ 2-3 วนตอสปดาห เปนตน สนคาทมสดสวนการซอสงทสด คอ อาหาร คดเปนรอยละ 60.37 ของค าตอบ อาหารทซอมากทสดคอ อาหารปรง ณ จดขาย มสดสวนผซอสงทสดในทกเขต รองลงมา คอ อาหารสด/ผก/ผลไม และ อาหารปรงส าเรจตามล าดบ สวนอาหารอน ๆ ไดแก เครองดม ของหวาน รอยละ 1.87 หากรวมอาหารปรง ณ จดขาย และ อาหารปรงส าเรจเขาดวยกน จะมสดสวนสงถงรอยละ 34.39 ของค าตอบทงหมด ซงสะทอนถงความส าคญของบทบาทการคาขางทางในดานการอ านวยความสะดวก และทส าคญมากไปกวานน คอ สขาภบาลอาหาร ซงเทาทปรากฏไมไดรบความสนใจจากหนวยงานทมบทบาทหนาทในการก ากบดแลเทาทควร ในดานสนคาทไมใชอาหาร ผซอสวนใหญซอเสอผาในสดสวนรอยละ 16.65 รองลงมาเปนของใชสวนตว รอยละ 12.15 สนคา 2 รายการนมสดสวนการซอสงสดในทกเขต รองลงมา คอ ของใชในบานรอยละ 6.54 ของเลน รอยละ 1.68 สวนสนคาอน ๆ ไดแก บหร สรา ดอกไม รวมรอยละ 2.62

152 ตารางท 5-20 ความถในการซอสนคาขางทาง ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ความถในการซอ

จ านวนตวอยาง (n=50) (n=50) (n=50) (n=50) (n=200)

ทกวน 24 48.00 21 42.00 20 40.00 13 26.00 78 39.00

3-5 วนตอสปดาห 14 28.00 24 48.00 11 22.00 20 40.00 69 34.50

สปดาหละวน 11 22.00 6 12.00 13 26.00 14 28.00 44 22.00

1-3 ครงตอเดอน 0 0.00 0 0.00 4 8.00 0 0.00 4 2.00

เดอนละครง 1 2.00 0 0.00 0 0.00 2 4.00 3 1.50

บางวน 0 0.00 0 0.00 1 2.00 1 2.00 2 1.00

ทกวนพระ 0 0.00 1 2.00 0 0.00 0 0.00 1 0.50

2-3 วนตอสปดาห 0 0.00 0 0.00 1 2.00 0 0.00 1 0.50

สนคาทซอประจ า*

อาหาร (รอยละ 60.37)

จ านวนค าตอบ (n=140) (n=148) (n=118) (n=129) (n=535)

อาหารปรง ณ จดขาย

29 20.71 26 17.57 21 17.80 22 17.05 98 18.32

อาหารสด/ผก/ผลไม

24 17.14 21 14.19 20 16.94 21 16.28 86 16.07

อาหารปรงส าเรจ 22 15.71 27 18.24 19 16.10 18 13.95 86 16.07

อาหารส าเรจรป 10 7.14 12 8.11 6 5.08 15 11.63 43 8.04

น าดม/เครองดม 2 1.43 2 1.35 1 0.85 3 2.33 8 1.50

ไมระบ 0 0.00 0 0.00 0 0.00 2 1.55 2 0.37

สนคาอน ๆ (รอยละ 39.63)

เสอผา 19 13.57 25 16.89 23 19.49 22 17.05 89 16.65

ของใชสวนตว 17 12.14 22 14.86 10 8.47 16 12.40 65 12.15

ของใชในบาน 11 7.86 10 6.76 9 7.63 5 3.88 35 6.54

ของเลน 4 2.86 2 1.35 1 0.85 2 1.55 9 1.68

พวงมาลย 0 0.00 1 0.68 8 6.78 0 0.00 9 1.68

บหร/สรา 2 1.43 0 0.00 0 0.00 0 0.00 2 0.37

หนงสอ 0 0.00 0 0.00 0 0.00 2 1.55 2 0.37

ไมระบ 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.78 1 0.19

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

153

ผซอรอยละ 50.00 ซอสนคาต ากวาวนละ 2 ครง รอยละ 46.50 ซอวนละ 2-4 ครง ผซอใน เขตบางรกและปทมวนมจ านวนการซอมากกวาผซอในอก 2 เขต สวนมลคาการซอตอครงคอนขางสง คอ รอยละ 50 ระบวามลคาการซอแตละครง 100 บาทขนไป มลคาการซอในสดสวนทสงรองลงมา คอ 50-79 บาท คดเปนรอยละ 19.50 ซงต ากวากลมแรกมาก ตารางท 5-21 จ านวนครง และคาใชจายในการซอสนคาแผงลอย

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

จ านวนการซอตอวน

ต ากวา 2 ครง 22 44.00 24 48.00 26 52.00 28 56.00 100 50.00

2-4 ครง 26 52.00 26 52.00 19 38.00 22 44.00 93 46.50

5 ครงขนไป 2 4.00 0 0.00 5 10.00 0 0.00 7 3.50

มลคาการซอตอครง

ต ากวา 50 บาท 6 12.00 5 10.00 6 12.00 11 22.00 28 14.00

50-79 บาท 17 34.00 6 12.00 7 14.00 9 18.00 39 19.50

80-99 บาท 8 16.00 11 22.00 7 14.00 7 14.00 33 16.50

ตงแต 100 บาท ขนไป

19 38.00 28 56.00 30 60.00 23 46.00 100 50.00

ผซอมเหตผลแตกตางกนในการซอสนคาขางทาง โดยความสะดวกเปนเหตผลส าคญทสด คอ ใกลบาน ประหยดเวลา เปนทางผาน และ ใกลทท างาน ค าตอบกลมนคดเปนรอยละ 50.65 ของค าตอบทงหมด และเปนไปในทศทางเดยวกนทง 4 เขต สวนราคากลบไมใชเหตผลส าคญ เพราะค าตอบในดานนคดเปนเพยงรอยละ 25.41 เทานน แมจะมค าตอบกวารอยละ 19.42 ทระบวาซอเพราะราคาถก ค าตอบ ทมความส าคญในระดบรองลงมา คอ มสนคาหลากหลาย ท าใหประหยดเวลาและคาใชจาย และคณภาพดกวา สวนมตทางสงคม กเปนเหตผลในการซอเชนกน มผซอระบวาซอเพราะเปนเจาประจ าถงรอยละ 7.77 และยงมผคาทซอดวยเหตผลชวยซอดวย

154 ตารางท 5-22 เหตผลในการซอสนคาขางทาง

ขอมล เขตในกรงเทพมหานคร รวม (n = 618) บางรก

(n = 146) ปทมวน

(n = 165) พระนคร (n = 152)

สมพนธวงศ (n = 155)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ เหตผลในการซอ*

ราคา (รอยละ 25.41) ราคาถก 35 23.97 33 20.00 28 18.42 24 15.48 120 19.42 ตอรองราคาได 5 3.42 14 8.48 10 6.58 8 5.16 37 5.99 ความสะดวก (รอยละ 50.65) ใกลบาน 21 14.38 34 20.61 16 10.53 24 15.48 95 15.37 ประหยดเวลา 21 14.38 18 10.91 20 13.16 24 15.48 83 13.43 เปนทางผาน 18 12.33 15 9.09 20 13.16 29 18.71 82 13.27 ใกลทท างาน 19 13.01 9 5.45 13 8.55 12 7.74 53 8.58 สนคา (รอยละ 11.81) มสนคาใหเลอกหลากหลาย

11 7.53 24 14.55 19 12.50 16 10.32 70 11.33

คณภาพดกวา สดกวา

2 1.37 1 0.61 0 0.00 0 0.00 3 0.49

มตทางสงคม (รอยละ 1.33)

มเจาประจ า 11 7.53 13 7.88 14 9.21 10 6.45 48 7.77 ชวยซอ 3 2.05 4 2.42 9 5.92 6 3.87 22 3.56 อน ๆ(รอยละ 0.81) ไมระบ 0 0.00 0 0.00 3 2.00 2 1.29 5 0.81

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

สวนท 3 ทศนะตอการคาขางทาง

ความแตกตางระหวางการซอสนคาขางทางกบรานคา ผซอมความเหนวาความแตกตางอยางส าคญระหวางการซอสนคาขางทางกบการซอสนคาจาก

รานคาในระบบกคอ ความสะดวก ซงมสดสวนของค าตอบสงถงรอยละ 38.84 รองลงมา คอ ราคาทยอมเยากวา (รอยละ 30.00) สวนมตทางสงคมมสดสวนทสงเชนกน คอ รอยละ 21.40 แมวา การม เจาประจ า อาจจะมความหมายมากกวาประเดนทางสงคมกตาม เพราะจะเกยวของกบการตดสนใจซอสนคาดวย แตทงปฏสมพนธระหวางผขายและผซอและการมเจาประจ านน เปนเรองทเชอมโยงกน เปนท นาสงเกตวา ค าตอบในทกเขตเปนไปในทศทางเดยวกน สวนประเดนสนคานนกลบมสดสวนต า เมอเทยบกบประเดนอน ๆ ค าตอบนสะทอนถงความส าคญของความสะดวก ราคา และความสมพนธระหวางมนษย ซงเปนมตทพบในการคาขางทางมากกวาหางรานทเปนทางการ

155

ผลการศกษา นยนยนวา การซอสนคาขางทาง เปนไปเพอความสะดวกมากกวาเหตผลอน นยทตามมากคอ การไลรอการคาขางทางยอมมผลตอความสะดวกและมตทางสงคมทไดกลาวไวแลวดวย สดสวนทต าของมตคณภาพสนคา ควรน าไปสการทบทวนมาตรการจดการการคาขางทางทเปนอยและการพฒนามาตรการเพอพฒนาคณภาพและความสะอาดของสนคา เพอประโยชนของผบรโภคและเพมความสามารถในการแขงขน

ตารางท 5-23 ความแตกตางระหวางการซอสนคาขางทางกบรานคา ขอมล เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 430) บางรก (n = 103)

ปทมวน (n = 103)

พระนคร (n = 121)

สมพนธวงศ (n = 103)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ ความแตกตางระหวางการซอสนคาขางทางกบรานคา*

ความสะดวก (รอยละ 38.84)

สะดวก 42 40.78 44 42.72 40 33.06 41 39.81 167 38.84 ราคา (รอยละ 30.00)

ราคาถกกวา 30 29.13 31 30.10 40 33.06 28 27.18 129 30.00 มตทางสงคม (รอยละ 21.40)

ปฏสมพนธระหวางผขายและผซอ

9 8.74 12 11.65 15 12.40 13 12.62 49 11.40

มเจาประจ า 12 11.65 10 9.71 11 9.09 10 9.71 43 10.00 สนคา (รอยละ 8.36) สนคาคณภาพดกวา/สดกวา/ อรอยกวา

7 6.80 5 4.85 9 7.44 6 4.85 27 6.28

สะอาด 2 1.94 1 0.97 3 2.48 2 1.94 8 1.86 หลากหลาย 0 0.00 0 0.00 1 0.83 0 0.00 1 0.23 อน ๆ (รอยละ 1.40)

ไมระบ 1 0.97 0 0.00 2 1.65 3 2.91 6 1.40

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

ความจ าเปนของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร จากค าตอบ 623 ค าตอบ มค าตอบ 603 ค าตอบหรอรอยละ 96.79 ทระบวาการคาขางทาง

จ าเปนส าหรบกรงเทพมหานคร ดวยเหตผลส าคญหลายประการ เหตผลส าคญสงสด คอ เรองความสะดวก ซงค าตอบคดเปนรอยละ 34.66 เหตผลส าคญรองลงมา ในสดสวนทใกลเคยงกนมาก คอ การมงานท า ซงรวมถง การสรางงานและรายได และลดปญหาสงคม โดยค าตอบเปนไปในทศทางเดยวกนทกเขต สวนทเหนวาไมจ าเปนมรอยละ 3.32 ดวยเหตผลทวามรานสะดวกซอและหางสรรพสนคาแลว ค าตอบนสะทอน

156 ถงการมองวา ทงรานสะดวกซอและหางสรรพสนคาสามารถทดแทนการคาขางทางได ผซอ 2 รายระบวาไมเปนระเบยบ มผซอ 1 รายทเหนวารสนยมการบรโภคเปลยนไปแลว ดงนนไมจ าเปนตองมการคาขางทาง

ตารางท 5-24 ความจ าเปนของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ความจ าเปนของการคาขางทาง*

จ าเปน (รอยละ 96.79 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n = 135) (n = 161) (n = 167) (n = 140) (n =603)

ความสะดวก (รอยละ 35.32)

ประหยดเวลาเดนทาง

28 20.74 26 16.15 30 17.96 29 20.71 113 18.74

ผบรโภคมทางเลอก

24 17.78 27 16.77 24 14.37 25 17.86 100 16.58

การมงานท า (รอยละ 34.00)

สรางงานและรายได

22 16.30 31 19.25 33 19.76 27 19.29 113 18.74

ลดปญหาสงคม 17 12.59 28 17.39 23 13.77 24 17.14 92 15.26

สนคา (รอยละ 17.59)

สนคาราคาถก 28 20.74 27 16.77 28 16.77 21 15.00 104 17.25

ในหางไมมขาย 0 0.00 1 0.62 1 0.60 0 0.00 2 0.33

การทองเทยว (รอยละ 6.63)

ดงดดนกทองเทยว

8 5.93 9 5.59 15 8.98 8 5.71 40 6.63

วฒนธรรม (รอยละ 6.46)

เปนวถแบบไทย 8 5.93 12 7.45 13 7.78 6 4.29 39 6.47

ไมจ าเปน (n = 7) (n = 3) (n = 4) (n = 6) (n = 20)

มรานสะดวกซอแลว

3 42.86 2 66.67 1 25.00 4 66.67 10 50.00

มหางสรรพสนคา 2 28.57 1 33.33 1 25.00 2 33.33 6 30.00

ไมเปนระเบยบ 0 0.00 0 0.00 2 50.00 0 0.00 2 10.00

รสนยมการบรโภคเปลยน ไปแลว

1 14.29 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 5.00

มตลาดแลว 1 14.29 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 5.00

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

157 นอกจากการตอบค าถามปลายปด ผซอยงแสดงทศนะเพมเตมตอความจ าเปนของการคาขางทางในค าถามปลายเปด ค าตอบในสวนนม 27 ความเหน ซงสองในสามแสดงทศนะยนยนวาการคาขางทางจ าเปนตอกรงเทพมหานคร ทเหลอเปนความเหนเกยวกบคณภาพของสนคาและขอเสนอการบรหารจดการ

การเพมจ านวนของผคา ผซอเชอวา การทมผคาขางทางเพมขนเ ปนผลจาก คนไมมงานท าเพมขน (รอยละ 43.00) คนรนใหมชอบอาชพอสระ (รอยละ 25.73) ผซอตองการสนคาทหลากหลาย (รอยละ 18.57) สวนการใหและรบสนบนนนมความส าคญนอยทสด ตวเลอกเหลานสะทอนถง แนวคดส าคญ 2 แนวคด คอ แนวคดโครงสราง และ แนวคดหลงสมยใหม ซงอธบายปรากฏการณการเพมของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร สถตการวางงานทเพมขนในชวงป 2556 ถง 2558 ยนยนค าตอบน อตราการวางงานในชวงเวลาดงกลาวคดเปนรอยละ 0.7, 0.8 และ 0.9 ตามล าดบ (ส านกงานสถตแหงชาต, 2559) ตารางท 5-25 การเพมจ านวนของผคาขางทาง

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 307) บางรก (n = 74)

ปทมวน (n = 82)

พระนคร (n = 76)

สมพนธวงศ (n = 75)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

คนไมมงานท าเพมขน

34 45.95 40 48.78 37 48.68 33 44.00 144 43.00

คนรนใหมนยมอาชพอสระมากกวาเปนลกจาง

22 29.73 19 23.17 19 25.00 19 25.33 79 25.73

ผซอตองการสนคาทหลากหลายขน

15 20.27 16 19.51 12 15.79 14 18.67 57 18.57

การให/รบสนบน 2 2.70 5 6.10 4 5.26 6 8.00 17 5.54

เจาหนาท ไมเขมงวด

0 0.00 1 1.22 0 0.00 2 2.67 3 0.98

ลงทนนอย 0 0.00 0 0.00 2 2.63 1 1.33 3 0.98

รายไดดกวารบจาง 1 1.35 1 1.22 0 0.00 0 0.00 2 0.65

ผคาตางดาว มากขน

0 0.00 0 0.00 2 2.63 0 0.00 2 0.65

หมายเหต เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

158

อนาคตของการคาขางทางในเขตกรงเทพมหานคร ผซอสวนใหญ (รอยละ 90.65) มความเหนวาการคาขางทางยงมอนาคตในกรงเทพมหานคร ทงน

ดวยเหตผลส าคญ 4 ประการ คอ ชวยอ านวยความสะดวกใหประชาชน (รอยละ 30.69) ยงมคนรายไดนอยทตองการอาชพ (รอยละ 26.72) ขายของราคาไมแพง รอยละ (24.87) คนไทยยงนยมซอของขางทาง (รอยละ 16.40) สวนค าตอบอน ๆ เชน มสนคาทไมมทอน ๆ ตอรองราคาได นกทองเทยวชอบ มสดสวน ทต ากวามาก ส าหรบผซอทคดวาการคาขางทางไมมอนาคต ใหเหตผลวาเปนเพราะไมมทขาย (รอยละ 35.90) รสนยมการบรโภคเปลยนไป (รอยละ 17.95) แขงกบหางหรอรานสะดวกซอไมได (รอยละ 15.38) มลพษบนถนน (รอยละ 15.38) ตารางท 5-26 อนาคตของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

มอนาคต (รอยละ 90.65 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n = 92) (n = 107) (n = 91) (n = 88) (n = 378)

อ านวยความสะดวกใหประชาชน

26

28.26

37

34.58

25

27.47

28

30.68

116

30.69

ยงมคนรายไดนอย ทตองการอาชพ

21

22.83

25

23.36

33

36.26

22

25.00

101

26.72

ขายของราคาไมแพง 31 33.70 26 24.30 17 18.68 20 22.73 94 24.87

คนไทยยงนยมซอของขางทาง

14 15.22 14 13.08 16 17.58 18 20.45 62 16.40

มสนคาทไมมทอน ๆ 0 0.00 2 1.87 0 0.00 0 0.00 2 0.53

ตอรองราคาได 0 0.00 2 1.87 0 0.00 0 0.00 2 0.53

นกทองเทยวชอบ 0 0.00 1 0.93 0 0.00 0 0.00 1 0.26

ไมมอนาคต (รอยละ 9.35 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n = 10) (n = 2) (n = 14) (n = 13) (n = 39)

ไมมทขาย 4 40.00 1 50.00 6 42.86 3 23.08 14 35.90

รสนยมการบรโภคเปลยนไป

2 20.00 0 0.00 1 7.14 4 30.77 7 17.95

แขงกบหางหรอ รานสะดวกซอไมได

1 10.00 1 50.00 2 14.29 2 15.38 6 15.38

มลพษบนถนน 1 10.00 0 0.00 2 14.29 3 23.08 6 15.38

นโยบายรฐ 2 20.00 0 0.00 3 21.43 1 7.69 6 15.38

หมายเหต เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

159

ขอเสนอการบรหารจดการ ขอเสนอดานการบรหารจดการทชดเจนทสด คอ การจดการดานพนท ซงประกอบดวย

การก าหนดพนทอนญาตใหขายชดเจน (รอยละ 14.26) ก าหนดทตงไมใหกดขวางทางสญจร (รอยละ 11.91) และจ ากดจ านวนผขายและแผง (รอยละ 4.53) ทงนความเหนในทกเขตเปนไปในทศทางเดยวกน

ประเดนทผซอใหความส าคญรองลงมา คอ เรองการพฒนาผคาซงประกอบดวย ใหความรผคาดานการรกษาความสะอาด รองลงมา คอ พฒนาทกษะใหเปนผประกอบการทมความสามารถ ระมดระวงการแตงกาย

เรองคณภาพสนคา ผซอใหความส าคญเปนอนดบท 3 สวนในดานโครงสราง ผซอใหความส าคญตอเรอง สนบสนนผคาทยากจน (รอยละ 6.54) บงคบใชกฎหมายเครงครด (รอยละ 5.12) จดการเรองสวย (รอยละ 4.61) เกบภาษผคา (รอยละ 2.27)

ประเดนสาธารณปโภค คอ น า ไฟ และหองน าแมในภาพรวมมสดสวนค าตอบต ากวามตอน ๆ แตเมอจ านวนค าตอบเมอเปรยบเทยบกบตวเลอกอน ๆ ถอไดวาสงเปนอนดบตน ๆ

ตารางท 5-27 ขอเสนอแนะเพอปรบปรงการบรหารจดการการคาขางทาง

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 1,192) บางรก

(n = 289) ปทมวน

(n = 286) พระนคร (n = 283)

สมพนธวงศ (n = 334)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ขอเสนอแนะการบรหารจดการ*

ดานพนท (รอยละ 30.70 ของค าตอบ )

ก าหนดพนทอนญาตชดเจน

39 13.49 44 15.38 45 15.90 42 12.57 170 14.26

ก าหนดทตงไมใหกดขวางทางสญจร

37 12.80 37 12.94 34 12.01 34 10.18 142 11.91

จ ากดจ านวนผขายและแผง

16 4.50 8 2.45 13 4.59 17 4.19 54 4.53

ดานการศกษา (รอยละ 20.55 ของค าตอบ)

ใหความร ดานการรกษาความสะอาด

31 10.73 28 9.79 30 10.60 36 10.78 125 10.49

พฒนาทกษะใหเปนผประกอบการ ทมความสามารถ

15 5.19 15 5.24 11 3.89 24 7.19 65 5.45

การแตงกาย 13 4.50 15 5.24 9 3.18 18 5.39 55 4.61

160

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 1,192) บางรก

(n = 289) ปทมวน

(n = 286) พระนคร (n = 283)

สมพนธวงศ (n = 334)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ดานสนคา (รอยละ 14.84 ของค าตอบ)

ก ากบคณภาพสนคา

45 15.57 37 12.94 43 15.19 46 13.77 171 14.35

ควบคมราคา 1 0.35 2 0.70 0 0.00 3 0.90 6 0.50

ดานโครงสราง (รอยละ 18.54 ของค าตอบ)

สนบสนนผคา ทยากจน

19 6.57 17 5.94 23 8.13 19 5.69 78 6.54

บงคบใชกฎหมายเครงครด

11 3.81 12 4.20 21 7.42 17 5.09 61 5.12

จดการเรองสวย 10 3.46 16 5.59 14 4.95 15 4.49 55 4.61

เกบภาษผคา 8 2.77 7 2.45 5 1.77 7 2.10 27 2.27

เพมคาปรบ 1 0.35 0 0.00 1 0.35 3 0.90 5 0.42

ดานสาธารณปโภค (รอยละ 14.93 ของค าตอบ)

จดสาธารณปโภค

26 9.00 29 10.14 18 6.36 20 5.99 93 7.80

จดหาหองน า 17 5.88 19 6.64 16 5.65 33 9.88 85 7.13

หมายเหต เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ ขอเสนอแนะดานการบรหารจดการในค าถามปลายเปดใหความส าคญตอคณภาพของสนคา การรกษาความสะอาดในพนทขายและหลงการขาย และ การก ากบดแลของเจาหนาท

สวนท 4 ทศนะตอขอดขอเสยของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร

ในสวนนผวจยจดกลมขอดของการคาขางทางออกเปน ความสะดวก การพงตนเอง สนคา ความยดหยน และการพฒนาเศรษฐกจ ในภาพรวมผซอใหความส าคญตอ ความสะดวกเปนอนดบแรก ดวยคาเฉลยรวม 4.24 รองลงมาเปนประเดนการพงตนเองทางเศรษฐกจ ซงรวมประเดนการลดปญหาสงคมและสนบสนนผประกอบการขนาดเลก คาเฉลยในกลมน 4.12 สวนขอดดานสนคาผซอเลอกเปนอนดบท 3 และ ความยดหยนเปนตวเลอกอนดบท 4 คาเฉลยเหลานแมจะแตกตางกนไมมาก แตกยนยนบทบาททส าคญของการคาขางทางในดานการอ านวยความสะดวก การพงตนเอง และการเขาถงสนคา

161 ตารางท 5-28 ทศนะตอขอดของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ

ขอด

ความสะดวก 4.24 มาก

สะดวกส าหรบผซอ 4.36 มาก 4.38 มาก 4.38 มาก 4.30 มาก 4.36 มาก

ผบรโภคไมตองเขาหาง 4.18 มาก 4.10 มาก 4.10 มาก 4.10 มาก 4.12 มาก

การพงตนเอง 4.12 มาก

สนบสนนใหเกดการพงตนเองทางเศรษฐกจ

4.24

มาก

4.02

มาก

4.34

มาก

4.26

มาก

4.22

มาก

ลดภาระสงคม 4.18 มาก 3.96 มาก 4.18 มาก 4.00 มาก 4.08 มาก

สนบสนนผประกอบการขนาดเลก

4.16 มาก 3.94 มาก 4.16 มาก 3.90 มาก 4.04 มาก

สนคา 4.09 มาก

มสนคาใหเลอกหลากหลาย 4.12 มาก 4.06 มาก 4.12 มาก 4.04 มาก 4.09 มาก

ขายสนคาราคาถกกวา 4.06 มาก 3.96 มาก 4.33 มาก 4.02 มาก 4.09 มาก

ความยดหยน มาก

ผคาสามารถจดเวลาดแลครอบครวได

3.92 มาก 3.88 มาก 4.08 มาก 3.70 มาก 3.90 มาก

การพฒนาเศรษฐกจ 3.84 มาก

ดงดดนกทองเทยว 4.00 มาก 3.76 มาก 4.02 มาก 3.72 มาก 3.88 มาก

สนบสนนการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ

3.94 มาก 3.68 มาก 4.08 มาก 3.74 มาก 3.86 มาก

ท าใหเมองมชวตชวา 3.90 มาก 3.76 มาก 3.84 มาก 3.58 กลาง 3.77 มาก

รวม 4.10 มาก 3.95 มาก 4.14 มาก 3.94 มาก 4.03 มาก

เมอใหผซอระบข อเสย ตวเลอกแบงออกเปน 3 ดาน คอ สนคา สงแวดลอม และ การแขงขน ผลการศกษาพบวา ผซอใหความส าคญตอคณภาพของสนคามากกวาประเดนอน ๆ ทงประเดนคณภาพของสนคาและความรบผดชอบตอสนคาทขาย ดวยคาคะแนน 3.69 สวนประเดนสงแวดลอม ผซอใหคะแนนต าลงมา มคาเฉลยรวม 3.42 โดยประเดนกดขวางทางสญจร มคาคะแนนสงสด สวนในประเดนการแขงขน ผซอใหความส าคญนอยทสด ทงในประเดนภาษ และการเปนคแขงของการคาในระบบ ทงนคาเฉลยดานทศนะตอขอดสงกวาทศนะตอขอเสยมาก

162 ตารางท 5-29 ทศนะตอขอเสยของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ

ขอเสย

สนคา 3.69 มาก

ไมมการควบคมคณภาพ 4.02 มาก 3.90 มาก 3.88 มาก 4.06 มาก 3.97 มาก

ผคาไมรบผดชอบตอสนคา 3.72 มาก 2.90 กลาง 3.42 กลาง 3.60 กลาง 3.41 มาก

สงแวดลอม 3.42 กลาง

กดขวางทางสญจร 3.86 มาก 3.98 มาก 3.96 มาก 3.90 มาก 3.93 มาก

ท าใหบานเมองสกปรก 3.72 มาก 3.62 กลาง 3.65 กลาง 3.78 มาก 3.69 มาก

ท าใหรถตด 3.20 กลาง 3.30 กลาง 3.40 กลาง 3.76 มาก 3.42 กลาง

เสยงดง 3.00 กลาง 3.04 กลาง 3.08 กลาง 3.18 กลาง 3.08 กลาง

ท าใหเมองดดอยพฒนา 3.14 กลาง 2.80 กลาง 2.92 กลาง 3.10 กลาง 2.99 กลาง

การแขงขน 3.04 กลาง

ผคาไมเสยภาษ 3.36 กลาง 3.20 กลาง 3.12 กลาง 3.26 กลาง 3.24 กลาง

ไมเปนธรรมตอผคาในระบบ 2.98 กลาง 2.68 กลาง 2.72 กลาง 2.98 กลาง 2.84 กลาง

รวม 3.44 กลาง 3.27 กลาง 3.34 กลาง 3.51 กลาง 3.39 กลาง

5.1.3 ประชาชน

สวนท 1 ขอมลสวนบคคล

กลมตวอยางประชาชนเพศหญงและเพศชายมสดสวนใกลเคยงกน โดยประชาชนเพศชายม รอยละ 51.50 และเพศหญงรอยละ 48.50 ในภาพรวมประชาชนมอายในชวง 20-39 ป และเปนไปในทศทางเดยวกนทง 4 เขต ประชาชนอายนอยทสด คอ 12 ป มากทสด คอ 80 ป คาเฉลยอายของประชาชน 200 คน เทากบ 32.42 ป

ประชาชนรอยละ 29.50 เปนนกเรยนนกศกษา รองลงมาเปน ผรบจางรายเดอน รอยละ 28.00 ทเหลอรอยละ 7.50 เปนผขบรถรบจาง, วนมอเตอรไซค, ธรกจสวนตว, แมครว, ตวเตอร, ท าสวน และ มคคเทศน ในดานรายไดตอเดอน ประชาชนรอยละ 47.00 มรายได อยระหวาง 9,000-15,000 บาท รองลงมา คอ ต ากวา 9,000 มรอยละ 23.0 ทมรายได 20,000 ขนไป มรอยละ 17.50 และ ทมรายได 15,001-20,000 มรอยละ 6.50

163 ในดานการศกษา ประชาชนสวนใหญ (รอยละ 33.50) จบการศกษาปรญญาตร รองลงมาเปนระดบมธยมปลาย/ปวช. รอยละ 27.00 สวนนอยทสด คอ ไมไดเรยนและอน ๆ (ก าลงศกษาแตไมระบระดบการศกษา) รอยละ 0.50 ประชาชนสวนใหญ (รอยละ 47.00) พกอยบานเชา/หองเชา รองลงมา คอ ทบานของตนเอง รอยละ 43.50 นอยทสด คอ หองชดรอยละ 3.00 ทพกอาศย อน ๆ ไดแก วด บานพกขาราชการ และ บานญาต ตารางท 5-30 ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ เพศ

ชาย 23 46.00 28 56.00 24 48.00 28 56.00 103 51.50 หญง 27 54.00 22 44.00 26 52.00 22 44.00 97 48.50 อาย ต ากวา 20 ป 6 12.00 8 16.00 9 18.00 13 26.00 36 18.00 20-29 ป 22 44.00 15 30.00 10 20.00 14 28.00 61 30.50 30-39 ป 15 30.00 12 24.00 12 24.00 10 20.00 49 24.50 40-49 ป 5 10.00 10 20.00 5 10.00 7 14.00 27 13.50 50-59 ป 1 2.00 3 6.00 11 22.00 6 12.00 21 10.50 60-69 ป 0 0 1 2.00 3 6.00 0 0 4 2.00 70 ปขนไป 1 2.00 1 2.00 0 0 0 0 2 1.00 รวม 50 100.00 50 100.00 50 100.00 50 100.00 200 100.00 อาชพ นกเรยน/นกศกษา

18 36.00 15 30.00 11 22.00 15 30.00 59 29.50

รบจางรายเดอน 13 26.00 10 20.00 15 30.00 18 36.00 56 28.00 คาขาย 7 14.00 12 24.00 13 26.00 2 4.00 34 17.00 รบจางรายวน 3 16.00 7 14.00 3 6.00 7 14.00 20 10.00 รบราชการ/รฐวสาหกจ

5 10.00 5 10.00 4 8.00 2 4.00 16 8.00

ไมระบ 4 8.00 1 2.00 4 8.00 6 12.00 15 7.50 รายไดตอเดอน

ต ากวา 9,000 15 30.00 11 22.00 17 34.00 15 30.00 58 23.00

9,000-15,000 20 40.00 26 52.00 21 42.00 27 54.00 94 47.00 15,001-20,000 5 10.00 3 6.00 2 4.00 3 6.00 13 6.50 20,000 ขนไป 10 20.00 10 20.00 10 20.00 5 10.00 35 17.50

164

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ การศกษาสงสด ไมไดเรยน 0 0 0 0 0 0 1 2.00 1 0.50 ประถมศกษา 4 8.00 8 16.00 7 14.00 4 8.00 23 11.50 มธยมตน 10 20.00 8 16.00 10 20.00 12 24.00 40 20.00 มธยมปลาย/ปวช.

11 22.00 15 30.00 12 24.00 16 32.00 54 27.00

ปวส./อนปรญญา

1 2.00 1 2.00 2 4.00 2 4.00 6 3.00

ปรญญาตร 22 44.00 12 24.00 18 36.00 15 30.00 67 33.50 สงกวา ปรญญาตร

1 2.00 6 12.00 1 2.00 0 0 8 4.00

ไมระบ 1 2.00 0 0 0 0 0 0 1 0.50 ทพกอาศยปจจบน บานเชา/ หองเชา

28 56.00 24 48.00 19 38.00 23 46.00 94 47.00

บานของตนเอง 18 36.00 20 40.00 28 56.00 21 42.00 87 43.50 หองชด 1 2.00 2 4.00 2 4.00 1 2.00 6 3.00 ไมระบ 3 6.00 4 8.00 1 2.00 5 10.00 13 6.50

สวนท 2 การซอสนคา

ประชาชนสวนใหญ รอยละ 87.50 ซอสนคาขางทาง ทไมซอม 25 คนคดเปนรอยละ 12.50 และทนาสงเกต คอ ค าตอบเกอบทงหมดของประชาชนดานทศนะเปนไปในทศทางเดยวกบค าตอบของผซอ จะมแตกตางอยเรองเดยว คอ ขอเสนอแนะดานการบรหารจดการทประชา ชนใหความส าคญตอมต ดานโครงสรางมากกวามตดานการศกษา แตความแตกตางกนอยมาก ตารางท 5-31 การซอสนคา

ขอมล เขตในกรงเทพมหานคร รวม (n = 200) บางรก

(n = 50) ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ การซอสนคา ไมซอ 5 10.00 8 16.00 6 12.00 6 12.00 25 12.50 ซอ 45 90.00 42 84.00 44 88.00 44 88.00 175 87.50

165

เหตผลส าคญทประชาชนไมซอสนคาขางทาง คอ ไมแนใจในคณภาพ (รอยละ 36.00) รองลงมา

คอ สนคาไมถกสขอนามย (อาหาร) รอยละ 22.00 คณภาพสนคาไมด (รอยละ 16.00) และเหตผลอน ๆ

คอ สะอาด ไมนยมบรโภคสนคาขางทาง และกดขวางทางเดน รอยละ 18.00 มรอยละ 8.00 ทระบวาไมม

แผงลอยใหซอสนคา สวนเหตผลระดบรอง ๆ ลงมา คอ ไมตองการซอ ไมสะดวก ไมชอบทขายบนทางเทา

หางมโปรโมชน และ ไมตองซอเพราะอยวด เปนตน

เหตผลส าคญทสดในการซอสนคาขางทาง คอ เหตผล “ราคาถก” “ความสะดวก” เปนประเดน

ทมความส าคญรองลงมา ความสะดวกรวมประเดน “เปนทางผาน ” “ใกลบาน ” “ประหยดเวลา ”

“ใกลทท างาน” ในขณะทเหตผลดานสนคามความส าคญเปนอนดบท 3 และทายสดคอมตทางสงคม

คอ มเจาประจ า ชวยซอ คนขายใสใจ มเงนหมนเวยนในชมชน

ตารางท 5-32 เหตผลในการไมซอหรอซอสนคาขางทาง

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

เหตผลทไมซอ*

จ านวนค าตอบ (n=11) (n=14) (n=13) (n=12) (n=50)

ไมแนใจในคณภาพ 5 45.45 4 28.57 4 30.77 5 41.67 18 36.00

สนคาไมถก

สขอนามย

(อาหาร)

3 27.27 3 21.43 4 30.77 1 8.33 11 22.00

คณภาพสนคาไมด 3 27.27 2 14.29 1 7.69 2 16.67 8 16.00

ไมมแผงลอยใหซอ

สนคา

0 0.00 1 0.00 2 15.38 1 8.33 4 8.00

ไมตองการ 0 0.00 1 7.14 0 0.00 0 0.00 1 2.00

ไมสะดวก 0 0.00 1 7.14 2 15.38 2 16.67 5 10.00

ไมชอบทขาย

บนทางเทา

0 0.00 1 7.14 0 0.00 0 0.00 1 2.00

หางมโปรโมชน 0 0.00 1 7.14 0 0.00 0 0.00 1 2.00

ไมตองซอเอง 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 8.33 1 2.00

เหตผลทซอ*

จ านวนค าตอบ (n=154) (n=139) (n=140) (n=148) (n=581)

ราคา (รอยละ 29.26 ของค าตอบ)

ราคาถก 30 19.48 30 21.58 24 17.14 31 20.95 115 19.79

ตอรองราคาได 12 7.79 10 7.19 16 11.43 17 11.49 55 9.47

166

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ความสะดวก (รอยละ 47.16 ของค าตอบ)

เปนทางผาน 21 13.64 17 12.23 17 12.14 18 12.16 73 12.56

ใกลบาน 21 13.64 16 11.51 18 12.86 17 11.49 72 12.39

ประหยดเวลา 24 15.58 15 10.79 16 11.43 16 10.81 71 12.22

ใกลทท างาน 13 8.44 14 10.07 10 7.14 16 10.81 53 9.12

ขเกยจไปหาง 0 0.00 1 7.14 0 0.00 0 0.00 1 0.17

สะดวก 0 0.00 0 0.00 4 2.86 0 0.00 4 0.69

สนคา (รอยละ 13.60 ของค าตอบ)

มสนคาใหเลอกหลายหลายชนด 20 12.99 20 14.39 18 12.86 18 12.16 76 13.08

เลอกไดตามชอบ 0 0.00 0 0.00 0 0.00 2 1.35 2 0.34

สนคามคณภาพ 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.68 1 0.17

มตทางสงคม (รอยละ 9.98 ของค าตอบ)

มเจาประจ า 11 7.14 12 8.63 10 7.14 9 6.08 42 7.23

ชวยซอ 2 1.30 4 2.88 5 3.57 3 2.03 14 2.41

คนขายใสใจ 0 0.00 0 0.00 1 7.69 0 0.00 1 0.17

เงนหมนเวยน ในชมชน

0 0.00 0 0.00 1 7.69 0 0.00 1 0.17

หมายเหต * เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

ประชาชนทซอสวนใหญซอสนคา ขางทาง 3-5 วนตอสปดาห กลมนมถงสดสวนสงถงรอยละ 43.43 ประชาชนทซอทกวนมรอยละ 30.86 สนคาทซอสวนใหญคออาหาร ซงคดเปนค าตอบรอยละ 58.21 ในจ านวนน เปนอาหารปรง ณ จดขายในสดสวนสงทสด รองลงมาเปนอาหารสด/ผก/ผลไม รอยละ 16.98 อาหารปรงส าเรจรอยละ 13.36 สวนอาหารส าเรจรปมสดสวนต าทสดคอ รอยละ 8.97 ของค าตอบ สวนอาหารอน ๆ ไดแก น า ขนม เครองดม และวตถดบตาง ๆ มรอยละ 1.72 สวนสนคาทมใชอาหารทมยอดซอสงสด คอ เสอผา และ ของใชสวนตว คดเปนรอยละ 14.12 และ 13.74 ของค าตอบทงหมด สนคาอนทซอไดแก บหร สรา และดอกไม

ตารางท 5-33 ความถในการซอสนคาขางทาง ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ความถในการซอสนคา

167 ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

จ านวนตวอยาง (n=45) (n=42) (n=44) (n=44) (n=175)

ทกวน 12 26.67 16 38.10 20 45.45 6 13.64 54 30.86

3-5 วน ตอสปดาห

22 48.89 17 40.48 12 27.27 25 56.82 76 43.43

สปดาหละวน 9 20.00 6 14.29 9 20.45 7 15.91 31 17.71

นาน ๆ ครง 2 4.44 3 7.14 0 0.00 3 6.81 8 4.57

สองสปดาหครง 0 0.00 0 0.00 2 4.54 2 4.54 4 2.29

เดอนละครง 0 0.00 0 0.00 1 2.27 1 2.27 2 1.14

สนคาทซอประจ า

จ านวนค าตอบ (n= 145) (n=137) (n=107) (n=135) (n=524)

อาหาร ( รอยละ 58.21)

อาหารปรง ณ จดขาย

21 14.48 23 16.79 23 21.50 23 17.04 90 17.18

อาหารสด/ผก/ผลไม

23 15.86 22 16.06 21 19.63 23 17.04 89 16.98

อาหารปรงส าเรจ 23 15.86 19 13.87 14 13.08 14 10.37 70 13.36

อาหารส าเรจรป 12 8.28 10 7.30 10 9.35 15 11.11 47 8.97

น าและเครองดม 2 1.38 2 1.46 0 0.00 1 0.74 5 2.86

หลายอยาง 0 0.00 2 1.46 0 0.00 0 0.00 2 1.14

วตถดบ 0 0.00 0 0.00 1 0.93 0 0.00 1 0.57

แลวแต 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.74 1 0.57

สนคาอน ๆ(รอยละ 41.79)

เสอผา 24 16.55 20 14.60 10 9.35 20 14.81 74 14.12

ของใชสวนตว 21 14.48 19 13.87 11 10.28 21 15.56 72 13.74

ของใชในบาน 10 6.90 15 10.95 13 12.15 15 11.11 53 10.11

ของเลน 7 4.83 4 2.92 2 1.87 1 0.74 14 2.67

บหร 1 0.69 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.19

ถงพลาสตก 1 0.69 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.19

ดอกไมถายพระ 0 0.00 1 0.73 0 0.00 0 0.00 1 0.19

วตถดบ 0 0.00 0 0.00 1 0.94 0 0.00 1 0.19

สรา 0 0.00 0 0.00 1 0.94 0 0.00 1 0.19

แลวแต/ไมแน 0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.19 1 0.19

หมายเหต *เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

168

ประชาชนรอยละ 53.71 ซอสนคาต ากวา 2 ครงตอวน สวนใหญมมลคาการซอตอครงต ากวา 50 บาท คดเปนรอยละ 47.43 รองลงมาเปนกลมทซอสนคาตงแต 100 บาทขนไป คดเปนรอยละ 41.50 ประชาชนทซอ 50-79 บาท และ ครงละ 80-99 บาท มนอยกวามากคอ รอยละ 9.14 และ 4.00 ตามล าดบ

ตารางท 5-34 จ านวนครง และคาใชจายในการซอสนคา

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 175) บางรก (n = 45)

ปทมวน (n = 42)

พระนคร (n = 44)

สมพนธวงศ (n = 44)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

จ านวนการซอตอวน

1 ครง 26 57.78 16 38.10 27 61.36 25 56.82 94 53.71

2-4 ครง 19 42.22 26 61.90 17 38.64 19 43.18 81 46.29

มลคาการซอ ตอครง

ต ากวา 50 บาท 24 53.33 19 45.24 19 43.18 21 47.73 83 47.43

50-79 บาท 3 6.67 4 9.52 3 6.82 6 13.64 16 9.14

80-99 บาท 1 2.22 2 4.76 1 2.27 3 6.82 7 4.00

ตงแต 100 บาท ขนไป 17 37.78 17 0.00 21 47.73 14 31.82 69 39.43

สวนท 3 ทศนะตอการคาขางทาง

ความแตกตางระหวางการซอสนคาขางทางกบรานคา ประชาชนใหเหตผลส าคญทท าใหการซอสนคาแผงลอยแตกตางจากการซอสนคาจากรานทวไป

หรอในหางสรรพสนคาทสอดคลองกน โดยสวนใหญมสาเหตมาจากการซอเพราะสะดวก โดยรวมคดเปนรอยละ 33.33 รองลงมา คอ เพราะราคาถกกวา รอยละ 28.74 มตทางสงคมมความส าคญเชนกน คอ “มเจาประจ า” และ “มปฎสมพนธระหวางผขายและผซอ” สวนเหตผลอน ๆ คอ “ชวยกระจายรายได สชมชน” “สนคาบางอยางดกวาในหาง” “คณภาพสนคาไมตางกน” “ซอสนคาจ านวนนอยได” “ตอรองราคาได” “หลากหลาย” เปนตน

169 ตารางท 5-35 ความแตกตางระหวางการซอสนคาขางทางกบรานคา

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 438) บางรก

(n = 108) ปทมวน

(n = 105) พระนคร (n = 112)

สมพนธวงศ (n = 113)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ความแตกตางระหวางการซอสนคาขางทางกบรานคา*

ความสะดวก (รอยละ 33.33 ของค าตอบ)

สะดวก 38 35.51 37 35.24 35 31.25 38 33.63 148 33.79

ราคา (รอยละ 28.74)

ราคาถกกวา 31 28.97 29 27.62 27 24.11 38 33.63 125 28.54

มตทางสงคม (รอยละ 28.27ของค าตอบ)

มปฏสมพนธระหวางผขายและผซอ

15 14.02 9 8.57 17 15.18 12 10.62 53 12.10

มเจาประจ า 12 11.21 16 15.24 16 14.29 11 9.73 55 12.56

สนคา (รอยละ 8.12 ของค าตอบ)

สะอาด 2 1.87 4 3.81 3 2.68 6 5.31 15 3.42

สนคาคณภาพดกวา/สดกวา/อรอยกวา

9 8.41 6 5.71 11 9.82 3 2.65 29 6.62

ตอรองราคาได 0 0.00 2 1.90 0 0.00 0 0.00 2 0.46

หลากหลาย 0 0.00 0 0.00 2 1.79 0 0.00 2 0.46

ซอจ านวนนอยได 0 0.00 0 0.00 1 0.89 0 0.00 1 0.23

สนคาคณภาพเหมอนหาง

0 0.00 0 0.00 0 0.00 4 3.54 4 0.91

อน ๆ 1 0.93 2 1.90 0 0.00 1 0.89 4 0.91

หมายเหต *เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

ความจ าเปนในการมการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ในภาพรวมประชาชนเหนวาการคาขางทางยงมความจ าเปนในสดสวนทสง คอ รอยละ 94.55 และไมจ าเปน รอยละ 5.45 เหตผลส าคญสงสดเกยวของกบความสะดวก คอ “ประหยดเวลาเดนทาง” และ “ผบรโภคมทางเลอก” คดเปนรอยละ 17.34 และ 16.86 ตามล าดบ เหตผลรองลงมา เปนเหตผลดานการมงานท า คอ สร างงานและรายได และลดปญหาสงคม คดเปนรอยละ 18.48 และ 14.59 ตามล าดบ เหตผลส าคญอนดบท 3 คอ เหตผลดานราคาสนคา เหตผลดานวฒนธรรมและการทองเทยว เปนเหตผลระดบรอง ๆ ลงมา

170

ประชาชนทเหนวาการขางทางไมจ าเปนส าหรบกรงเทพมหานครมรอยละ 5.08 เหตผลส าคญ ทระบ คอ มหางสรรพสนคาและรานสะดวกซอแลว รสนยมการบรโภคเปลยนไป และ กดขวางทางเทา

ตารางท 5-36 ความจ าเปนของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 657) บางรก

(n = 165) ปทมวน

(n = 179) พระนคร

(n = 156) สมพนธวงศ (n = 157)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ความจ าเปนของการคาขางทาง*

จ าเปน (รอยละ 94.55 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n = 156) (n = 169) (n = 148) (n = 150) (n = 623)

ความสะดวก (รอยละ 34.03 ของค าตอบ)

ประหยดเวลาเดนทาง

27 17.31 29 17.16 24 16.22 28 18.67 108 17.34

ผบรโภคมทางเลอก 29 18.59 27 0.00 22 14.86 26 17.33 104 16.69

การมงานท า (รอยละ 33.06 ของค าตอบ )

สรางงานและรายได 26 16.67 31 18.34 34 22.97 25 16.67 116 18.61

ลดปญหาสงคม 26 16.67 22 13.02 19 12.84 23 15.33 90 14.45

สนคา (รอยละ 15.89)

สนคาราคาถก 24 15.38 30 0.00 17 11.49 28 18.67 99 15.89

วฒนธรรม (รอยละ 8.83 ของค าตอบ)

เปนวถแบบไทย 14 8.97 16 9.47 16 10.81 9 6.00 55 8.83

การทองเทยว (รอยละ 8.19 ของค าตอบ)

ดงดดนกทองเทยว 10 6.41 14 8.28 16 10.81 11 7.33 51 8.19

ไมจ าเปน (รอยละ 5.45 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n = 9) (n = 10) (n = 8) (n = 7) (n = 34)

มรานสะดวกซอแลว 3 33.33 5 50.00 2 25.00 2 28.57 12 35.29

มหางสรรพสนคา 5 55.56 3 30.00 0 0.00 1 14.29 9 26.47

รสนยมการบรโภคเปลยนไป

0 0.00 2 20.00 3 37.50 1 14.29 6 17.65

กดขวางทางเทา 1 11.11 0 0.00 3 37.50 3 42.86 7 20.59

หมายเหต *เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

ทศนะตอความจ าเปนของการคาขางทางยงปรากฏในค าถามปลายเปด ซงค าตอบรอยละ 80 จาก 32 ค าตอบยนยนความส าคญของการคาขางทาง ทเหลอเปนขอเสนอดานการบรหารจดการ

171

การเพมของจ านวนผคา ตอค าถามทวาเหตใดจงมผคาเพมขน ค าตอบสวนใหญคอรอยละ 42.59 ใหความส าคญกบ

ภาวะการวางงาน คอ “คนไมมงานท าเพมขน ” ค าตอบนเป นไปในทศทางเดยวกนทกเขต รองลงมา คอ “คนรนใหมนยมอาชพอสระ ” สวนค าตอบล าดบสดทาย คอ “ผซอตองการสนคาทหลากหลาย ” “การให/รบสนบน” “ผคาตางดาวมากขน” “ขายไดตลอด” “ปลอยปละละเลย” และ “ลงทนนอย” ค าตอบเหลาน สะทอนทงศกยภาพของการคาขางทาง โอกาสในการประกอบอาชพการคาขางทางในกรงเทพมหานคร และปญหาการบรหารจดการ ตารางท 5-37 การเพมของจ านวนผคาขางทาง

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 317) บางรก (n = 76)

ปทมวน (n = 83)

พระนคร (n = 86)

สมพนธวงศ (n = 72)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

คนไมมงานท าเพมขน

36 47.37 28 33.73 40 46.51 37 51.39 141 44.48

คนรนใหมนยมอาชพอสระมากกวาเปนลกจาง

17 22.37 27 32.53 24 27.91 13 18.06 81 25.55

ผซอตองการสนคาทหลากหลาย

17 22.37 19 22.89 14 16.28 18 25.00 68 21.45

การให/รบสนบน 4 5.26 5 6.02 6 6.98 3 4.17 18 5.68

ผคาตางดาว มากขน

1 1.32 2 2.41 0 0.00 0 0.00 3 0.95

ขายไดตลอด 1 1.32 1 1.20 0 0.00 1 1.39 3 0.95

ปลอยปละละเลย 0 0.00 1 1.20 0 0.00 0 0.00 1 0.32

ลงทนนอย 0 0.00 0 0.00 2 2.33 0 0.00 2 0.63

หมายเหต *เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

อนาคตของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ตอค าถามทวาการคาขางทางยงมอนาคตหรอไมในกรงเทพมหานคร ค าตอบรอยละ 88.11 เหน

วายงมอนาคต ดวยเหตผล 2 ประการ คอ อ านวยความสะดวกใหประชาชน และ ยงมคนรายไดนอย ทตองการอาชพ (รอยละ 27.82 เทากน) เหตผล ขายของราคาไมแพง (รอยละ 22.31) คนไทยยงนยมซอของขางทาง (รอยละ 20.94) และอน ๆ คอ ของสดดกวาและเปนวฒนธรรมของไทย (รอยละ 1.10) ความเหนในสวนนเปนไปในทศทางเดยวกนทกเขต

172 ประชาชนทคดวา การคาขางทางไมมอนาคตใหเหตผลวา เพราะไมมทขาย รอยละ 32.65 มลพษบนถนน รอยละ 22.45 แขงกบหางหรอรานสะดวกซอไมได รอยละ 20.41 และรสนยมการบรโภคเปลยนไป รอยละ 12.24 ตารางท 5-38 อนาคตของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 412) บางรก

(n = 103) ปทมวน

(n = 119) พระนคร (n = 99)

สมพนธวงศ (n = 111)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

มอนาคต (รอยละ 88.11 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n = 93) (n = 108) (n = 77) (n = 85) (n = 363)

อ านวยความสะดวกใหประชาชน

29 31.18 24 22.22 21 27.27 27 31.76 101 27.82

ยงมคนรายไดนอยทตองการอาชพ

24 25.81 36 33.33 21 27.27 21 24.71 203 27.82

ขายของราคา ไมแพง

18 19.35 27 25.00 13 16.88 23 27.06 81 22.31

คนไทยยงนยมซอของขางทาง

22 23.66 21 0.00 19 24.68 14 16.47 76 20.94

ของสดกวา 0 0.00 0 0.00 1 1.30 0 0.00 1 0.28

วถวฒนธรรม 0 0.00 0 0.00 2 2.60 0 0.00 2 0.55

ไมมอนาคต (รอยละ 11.89 ของค าตอบทงหมด)

จ านวนค าตอบ (n = 10) (n = 11) (n = 12) (n = 16) (n = 49)

ไมมทขาย 3 30.00 5 45.46 2 16.67 7 43.75 17 34.70

มลพษบนถนน 3 30.00 2 0.00 3 25.00 3 18.75 11 22.45

แขงกบหางหรอรานสะดวกซอไมได

1 10.00 3 27.27 2 16.67 4 25.00 10 20.41

รสนยมการบรโภคเปลยนไป

2 20.00 1 9.09 1 8.33 2 12.50 6 12.24

ไมเรยบรอย 1 10.00 0 0.00 4 33.33 0 0.00 5 10.20

หมายเหต เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

173

ขอเสนอแนะการบรหารจดการ ขอเสนอแนะการบรหารจดการแบงออกเปน 4 กลม คอ ดานพนท ดานสาธารณปโภค ดานสนคา

ดานผคา ดานการศกษา และดานโครงสราง ประชาชนสวนใหญ คอ รอยละ 29.29 ใหความส าคญตอการจดการดานพนท ซงประกอบดวย ก าหนดพนทอนญาตชดเจน ก าหนดทตงไมใหกดขวางทางสญจร และจ ากดจ านวนผขายและแผง

มาตรการทประชาชนใหความส าคญเปนอนดบท 2 คดเปน รอยละ 21.45 คอ มาตรการ ดานโครงสราง สนบสนนผคาทยากจน เกบภาษผคา จดการเรองสวย บงคบใชกฎหมายเครงครด

มาตรการทประชาชนใหความส าคญรองลงมา ในสดสวนรอยละ 19.35 คอ มาตรการเกยวผคาโดยตรง ใหความรดานการรกษาความสะอาด พฒนาทกษะใหเปนผประกอบการทมความสามารถ และก ากบเรองการแตงกาย สวนมาตรการสองอน ดบสดทาย คอ มาตรการดานสนคา รอยละ 15.00 และมาตรการ ดานสาธารณปโภค ประกอบดวยเรองหองน า และ น า ไฟ คดเปนรอยละ 14.91 ตารางท 5-39 ขอเสนอแนะเพอปรบปรงการบรหารจดการ การคาแผงลอย

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 1,147) บางรก

(n = 283) ปทมวน

(n = 302) พระนคร (n = 303)

สมพนธวงศ (n = 259)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ ขอเสนอแนะการบรหารจดการ*

ดานพนท (รอยละ 29.29 ของค าตอบ)

ก าหนดพนทอนญาตชดเจน

43 15.19 34 11.26 42 13.86 46 17.76 165 14.39

ก าหนดทตงไมใหกดขวางทางสญจร

36 12.72 32 10.60 38 12.54 25 9.65 131 11.42

จ ากดจ านวนผขายและแผง

8 2.83 14 4.64 10 3.30 8 3.09 40 3.49

ดานโครงสราง (รอยละ 21.45 ของค าตอบ)

สนบสนนผคาทยากจน

10 3.53 26 8.61 21 6.93 13 5.02 70 6.10

เกบภาษผคา 23 8.13 26 8.61 4 1.32 2 0.77 55 4.80

จดการเรองสวย 11 3.89 14 4.64 21 6.93 11 4.25 57 4.97

บงคบใชกฎหมายเครงครด

12 4.24 15 4.97 18 5.94 14 5.41 59 5.14

รกษาความสะอาด

0 0.00 0 0.00 3 0.99 0 0.00 3 0.26

174

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 1,147) บางรก

(n = 283) ปทมวน

(n = 302) พระนคร (n = 303)

สมพนธวงศ (n = 259)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จดการผคา ตางดาว

0 0.00 0 0.00 1 0.33 0 0.00 1 0.09

งดเกบภาษ ผคายากจน

0 0.00 0 0.00 0 0.00 1 0.39 1 0.09

ดานการศกษา (รอยละ 19.35 ของค าตอบ)

ใหความร ดานการรกษาความสะอาด

31 10.95 33 10.93 26 8.58 32 12.36 122 10.64

พฒนาทกษะใหเปนผประกอบการ ทมความสามารถ

5 1.77 8 2.65 19 6.27 16 6.18 48 4.18

การแตงกาย 15 5.30 10 3.31 11 3.63 15 5.79 51 4.45

มารยาท 0 0.00 0 0.00 1 0.33 0 0.00 1 0.09

ดานสนคา (รอยละ 15.00 ของค าตอบ)

ก ากบคณภาพสนคา

44 15.55 42 13.91 45 14.85 39 15.06 170 14.82

ควบคมราคา 0 0.00 2 0.66 0 0.00 0 0.00 2 0.17

ดานสาธารณปโภค (รอยละ 14.91 ของค าตอบ)

จดหาหองน า ใหผคา

23 8.13 24 7.95 22 7.26 17 6.56 86 7.50

จดสาธารณปโภค 22 7.77 22 7.28 21 6.93 20 7.72 85 7.41

หมายเหต *เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

สวนท 4 ทศนะตอขอดขอเสยของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร

ทศนะของประชาชนชดเจนทสดในประเดนความสะดวก การมผคาขางทางนอกจากจะท าใหผซอสะดวกในการซอสนคา โดยไมตองเขาหางสรรพสนคา ขอดในล าดบตอมา คอ การพงตนเองทางเศรษฐกจ การคาขางทางเปดโอกาสใหประชาชนกลมผทมโอกาสนอยกวาคนอน ๆ ในสงคมมโอกาสในการประกอบอาชพเลยงตวเองและครอบครว จ งเทากบเปนการลดภาระของสงคม และลดปญหาสงคมดวย นอกจากนนผคาบางสวนยงเปนกลมทมสถานะเปนผประกอบการขนาดเลก ในจ านวนนบางสวนมโอกาสทจะขยายประกอบอาชพได

175 ขอดประการตอมาคอการคาขางมสนคาใหเลอกหลากหลายและมราคายอมเยากวา ประเดนนสอดคลองกบทงประเดนความสะดวก และเปดโอกาสใหประชาชนเขาถงสนคาในราคา ทยอมเยาได ประเดนความยดหยน แมจะเปนประเดนทประชาชนกลมตวอยางไมไดเลอกเปนอนดบตน ๆ แตกสอดคลองกบขอเสนอทางทฤษฎ และสอดคลองกบปรากฏการณทความยดหยนดาน เวลามความส าคญทงในมตสงคมและเศรษฐกจ สวนขอดดานการพฒนาเศรษฐกจไดคะแนนในระดบปานกลาง ทงในประเดน “ดงดดนกทองเทยว” “สนบสนนการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ” และ “ท าใหเมองมชวตชวา” ตารางท 5-40 ทศนะตอขอดของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ

ความสะดวก 4.06

สะดวกส าหรบผซอ 4.22 มาก 4.40 มาก 4.06 มาก 4.20 มาก 4.22 มาก

ผบรโภค ไมตองเขาหาง 3.82 มาก 4.00 มาก 3.98 มาก 3.78 มาก 3.89 มาก

การพงตนเอง 3.96

สนบสนนใหเกดการพงตนเองทางเศรษฐกจ

3.92 มาก 4.30 มาก 4.04 มาก 3.84 มาก 4.02 มาก

ลดภาระสงคม 4.02 มาก 4.12 มาก 4.16 มาก 3.74 มาก 4.01 มาก

สนบสนนผประกอบการขนาดเลก

3.82 มาก 3.96 มาก 4.04 มาก 3.62 กลาง 3.86 มาก

สนคา 3.95

มสนคาใหเลอกหลากหลาย 3.76 มาก 4.14 มาก 3.86 มาก 3.88 มาก 3.91 มาก

ขายสนคาราคาถกกวา 3.82 มาก 4.10 มาก 3.94 มาก 4.06 มาก 3.98

ความยดหยน มาก

ผคาสามารถจดเวลาดแลครอบครวได

3.76

มาก

3.94

มาก

3.78

มาก

3.66

กลาง

3.78

มาก

การพฒนาเศรษฐกจ 3.63

ดงดดนกทองเทยว 3.70 มาก 3.72 มาก 3.80 มาก 3.42 กลาง 3.66 กลาง

สนบสนนการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ

3.74 มาก 3.66 กลาง 3.70 มาก 3.42 กลาง 3.63 กลาง

ท าใหเมองมชวตชวา 3.62 กลาง 3.64 กลาง 3.80 มาก 3.36 กลาง 3.60 กลาง

รวม 3.83 มาก 3.99 มาก 3.92 มาก 3.73 มาก 3.87 มาก

176 สวนขอเสยของการคาขางทางนน จ าแนกออกเปนดานสนคา สงแวดลอมและการแขงขน ซงเมอพจารณารายขอ พบวาประชาชนใหความส าคญตอการกดขวางทางสญจรมากทสด แตเมอประมวลประเดนรายขอทเกยวของแลว พบวาคาคะแนนขอเสยดานคณภาพสนคา สงกวาดานสงแวดลอม และ ทนาสนใจ คอ ภายใตมตสงแวดลอม ประเดน “ท าใหเมองดดอยพฒนา” ไดคาคะแนนในระดบปานกลาง ซงหมายความวาประชาชนใหความส าคญตอประเดนนนอยกวาเรองการกดขวางทางสญจร สวนประเดนการแขงขนนน ประชาชนใหความส าคญตอการทผคาไมเสยภาษ มากกวาการเปนคแขงของรานคา ในระบบ เปนทนาสงเกตวาคาคะแนนดานทศนะตอขอดสงกวาคาคะแนนดานทศนะตอขอเสย ตารางท 5-41 ทศนะตอขอเสยของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ ระดบ

ขอเสย

สนคา 3.71 มาก

ไมมการควบคมคณภาพ 3.90 มาก 3.90 มาก 3.98 มาก 4.10 มาก 3.96 มาก

ผคาไมรบผดชอบสนคา 3.50 กลาง 3.58 กลาง 3.38 กลาง 3.40 กลาง 3.46 กลาง

สงแวดลอม

กดขวางทางสญจร 3.84 มาก 4.04 มาก 4.08 มาก 3.98 มาก 3.98 มาก

ท าใหบานเมองสกปรก 3.54 กลาง 3.62 กลาง 3.76 มาก 3.84 มาก 3.69 มาก

ท าใหรถตด 3.36 กลาง 3.58 กลาง 3.66 กลาง 3.70 มาก 3.57 กลาง

เสยงดง 3.16 กลาง 3.04 กลาง 3.18 กลาง 3.34 กลาง 3.18 กลาง

ท าใหเมองดดอยพฒนา 2.94 กลาง 2.82 กลาง 2.78 กลาง 3.14 กลาง 2.92 กลาง

การแขงขน

ผคาไมเสยภาษ 3.30 กลาง 3.06 กลาง 3.30 กลาง 3.28 กลาง 3.24 กลาง

ไมเปนธรรมตอการคาในระบบ

3.10 กลาง 2.42 กลาง 2.94 กลาง 3.18 กลาง 2.91 กลาง

รวม 3.40 กลาง 3.34 กลาง 3.45 กลาง 3.54 กลาง 3.43 กลาง

ขอมลการสมภาษณเจาหนาทรฐ นกวชาการ เจาหนาทองคกรพฒนาเอกชนและประชาชน

ขอมลสวนน มาจากการสมภาษณผมสวนไดสวนเสยกบการคาขางทาง เนอหาการสมภาษณ ใหความส าคญกบทศนะตอความจ าเปนของการคาขางทาง ปญหาของการคาขางทาง และขอเสนอแนะการบรหารจดการ จากผใหสมภาษณซงเปน เจาหนาทของรฐ องคกรพฒนาเอกชน และนกวชาการ และประชาชน ผใหสมภาษณ ไดแก

177

1. เจาหนาทจากหนวยงานของรฐทเกยวของโดยตรง คอ กรงเทพมหานคร 2. เจาหนาท จากหนวยงาน ของรฐทมบทบาทในการท างานเพอแกไขปญหาความยากจน

(กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย) 3. เจาหนาทจากหนวยงานของรฐทมบทบาทในการสนบสนนการประกอบการ (ธนาคารออมสน) 4. เจาหนาทจากองคกรพฒนาเอกชนทท างานกบผคาขางทาง (มลนธเพอการพฒนาแรงงาน

และอาชพ) 5. นกวชาการจากวทยาลยพฒนศาสตร ปวย องภากรณ (ดานสงคมสงเคราะหและพฒนาสงคม)

และคณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ดานผงเมอง) 6. ผคาและตวแทนผคา ในเขต บางรก ปทมวน พระนคร และสมพนธวงศ 7. เจาของรานคาในระบบในเขตบางรก พระนคร 8. ประชาชน (นายศรวฒน วรเวทวฒคณ) อดตผคาขางทางแบบเคลอนท (เรขาย) และปจจบน

เปนเจาของกจการอาหาร ซงจางผคาขางทางแบบเคลอนทดวย ในภาพรวมสรปไดดงน

1. บทบาทของการคาขางทาง ศกยภาพและปญหาของการคาขางทาง การคาขางทางมบทบาททางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม บทบาทเหลานไมไดจ ากดเฉพาะตอผคา ผซอ และเศรษฐกจในยานทผคาประกอบอาชพเทานน แตยงรวมถงเศรษฐกจโดยรวม การคาขางทางแกปญหาความยากจน และ ชวยลดปญหาคาครองชพในกลมผมรายไดนอย เพราะนอกจากจะเสนอขายสนคาและบรการในราคาและปรมาณทหลากหลายตามอตภาพของผซอแลว ยงชวยประหยดเวลาและคาใชจายในการเดนทางหาซอสนคาจากหางหรอรานสะดวกซอ บทบาททางสงคมของการคาขางทางเกดจากความสมพนธระหวางผคาและผซอ ความสมพนธน น าไปสความไววางใจระหวางกนและสามารถเชอมโยงไปสมตเศรษฐกจ เชน การเปนลกคาประจ า ท Clifford Geetz เรยกวา Clientelization หรอพฒนาไปสการชวยเหลอเกอกลซงมความส าคญส าหรบวถชวตในเมอง “เมอคนเคยกน จะมความอบอน ไมคดเลกคดนอย ชวยเหลอกน เพราะรสกวาเปนพวกเดยวกน” สอดคลองกบขอเสนอของนธ เอยวศรวงศทวา “เปนความสมพนธทอบอนและมพลง” สนคาประเภทอาหารมบทบาทส าคญทงในดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม อาหารขางทางของกรงเทพมหานครไดรบการจดอนดบใหเปนอาหารขางทางทอรอยทสดในโลกในป 20161 นอกจากมตเศรษฐกจและสงคมขางตน การคาอาหารขางทางในกรงเทพมหานคร “ตอบโจทย” ในมตวฒนธรรมและการเมอง ในมตวฒนธรรม อาหารขางทางนอกจากจะสะทอนวฒนธรรมการบรโภคในทสาธารณะ

1 ในเดอนสงหาคม 2559 ส านกขาว CNN รายงานวากรงเทพมหานครมอาหารขางทางทรสชาตดทสดในโลก CNN (Shea, 2016)

178 หรอ Public Eating (Yasmeen, 2006) แลวยงตอบสนองวฒนธรรมการบรโภคดานอน ๆ ไมวาจะเปนการบรโภคไดหลาย ๆ เวลาในแตละชวงของวน เนองจากมอาหารคาวหวานทงทเปนมอหลก อาหารวาง อาหารกนเลน และของขบเคยวตาง ๆ เปนตน ดวยวฒนธรรมอา หารขางตน จงจ าเปนตองมอาหาร ทหลากหลาย ราคาไมแพง ส าหรบผบรโภค ซงการคาขางทางสามารถตอบสนองมตทางวฒนธรรมไดดกวารานอาหารหรอรานสะดวกซอ “คนไทยกนบอย กนหลากหลาย ถากนตามรานกจะแพง แตถาซอของ หาบเรแผงลอย ราคาถกกวา ” การคาขางทางยงมบทบาท ดานการทองเทยวดวย นอกเหนอ จาก ความสะดวก “ปจจยททาใหนกทองเทยวสนใจในประเทศไทยคอรานคาขางทาง” ในมตการเมอง วฒนธรรมอาหารเปนอตลกษณของชาวไทย “สะทอนความเปนชาต คนไทย มศกดศรในดานอาหารและอาหารไทยเปนสงทแสดงความเปนไทย ตางจากอาหารในรานสะดวกซอ ซงในทกราน ทกทมเหมอนกนหมด และไมไดสะทอนความเปนไทย จงไมนาสนใจ” บทบาทในเชงวฒนธรรมของการคาขางทางโดยเฉพาะอาหารจงมความส าคญมาก การคาขางทางยงมศกยภาพท าใหผคาสามารถเลอนฐานะทางเศรษฐกจได หากมเงอนไข ทเหมาะสมทงในระดบจลภาค มชฌมภาค และมหภาคทงในมตคณสมบตผคา สมรรถนะในการประกอบอาชพ และรฐมนโยบาย มาตรการทเอออ านวย เชน การจดพนทขาย การฝกอบรมความรในดานตาง ๆ มแหลงทน ทองถนมการบรหารจดการทมธรรมาภบาล และการสนบสนนดานตางๆจากรฐ การทผคาบางรายไมสามารถขยายการประกอบอาชพไดเปนเพราะไมมทน หากไดรบโอกาสและการสนบสนนทเหมาะสม ผคาเหลานมโอกาสเปน“เถาแก” ขยายการประกอบการได แตการเลอนฐานะทางเศรษฐกจของผคากลบเปนประเดนหนงทผบรหารกรงเทพมหานคร ใชเปนเหตผลในการไลรอการคาขางทาง ดวยเหตผลทวา “ในสมยกอนผคาสวนใหญยงยากจน กรงเทพมหานครจงผอนผนใหประกอบการคาได แตปจจบนผคาสวนใหญไมไดยากจนแลว และผคารอยละ 80 ไมใชชาวกรงเทพมหานครดวย จงไมควรประกอบการคาในพนทสาธารณะของกรงเทพมหานคร” ทศนะตอเรองฐานะทางเศรษฐกจของผคาของผบรหารกรงเทพมหานครสอดคลองกบเจาหนาทจากกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยและนกวชาการ ซงเสนอวา ผคา ทยากจนจะไมไดมโอกาสประกอบอาชพบนทางเทา เนองจากไมม “ความสามารถ”เขาถงพนทซงเปน ทตองการของผคาจ านวนมากได ผคาทยากจนสวนใหญประกอบอาชพในพนททมคนสญจรนอยกวา หรอในชมชน ใกลทพกอาศย การคาขางทางยงท าใหบางพนทปลอดภยจากอาชญากรรมดวย “ชวงกลางคน ถนนบางสายเปลยว อาชญากรรมเกดขนไดงาย หากมคนในพนทขายของ จะทาใหปลอดภย พวกนเขาจะไมกลว เพราะเปนคนในพนท เทากบเปนการเพมยาม คนในพนทกรสกปลอดภย” สวนปญหาของการคาขางทาง คอ ความสกปรก ไมเปนระเบยบ และเปนอปสรรคตอการสญจร อนเปนผลจากปจจยส าคญ 2 ประการ คอ ปจจยดานเจาหนาท และปจจยดานผคา ในสวนของเจาหนาท คอ การละเลยการปฏบตหนาท และเรยกรบผลประโยชนจากผคา และในสวนของผคาคอความเหนแกได และขาดความรบผดชอบ ละเลยการปฏบตตามกฎหมาย

179

2. ความจ าเปนของการคาขางทางตอกรงเทพมหานคร ทศนะตอประเดนนไมไดเปนไปในทศทางเดยวกน ผใหสมภาษณกลมทเหนวายงมความจ าเปน (ซงเปนผใหสมภาษณสวนใหญ ) ใหเหตผลทงใน ดานอปสงค ตอสนคา และอปทาน แรงงาน กลาวคอ ดานความสะดวก ประหยดเวลา รวมทงอ านวย ความสะดวก ประชาชนประหยดเวลาในการหาซอสนคา และทส าคญ เปนแหลงสนคาราคาถก สามารถซอจ านวนนอยได ชวยลดภาระคาใชจายส าหรบประชาชนทมรายไดไมมาก สนคาทขายขางถนนหลายอยางดกวาของในหาง การคาขางทางยงสรางงานสรางอาชพโดยเฉพาะในกลมผมรายไดนอย ทศนะนสอดคลองกบความเหนของผซอสนคาขางทางและประชาชนทซอสนคาขางทาง ทไดเสนอไวแลว ผใหสมภาษณบางสวนมความเหนวาผทสนบสนนการไลรอแผงลอยคอผทไมไดพงพงสนคาขางทาง โดยเฉพาะอาหาร จงไมเขาใจความส าคญของการคาขางทางทมตอวถชวตของคนอกกลมหนง ซงมระดบการครองชพต ากวา สวนความเหนตรงกนขาม คอ ไมจ าเปนตองมการคาขางทาง เพราะมหางสรรพสนคา รานสะดวกซอแลว และไมควรอนญาตใหใชพนทสาธารณะหาประโยชน ประชาชนผสญจรตองเดอดรอนจากความไมเปนระเบยบ

3. การจดระเบยบ การไลรอ ผลกระทบและแนวทางการจดการผลกระทบ ผคาทใหสมภาษณทกรายเหนวาควรมการจดระเบยบ จ ากดจ านวนผคา เพอใหเกดความเรยบรอย และไมกระทบตอการสญจรแตมาตรการของกรงเทพมหานครไมใชการจดระเบยบ เปนการไลรอ การไลรอผคาขางทางอ านวยประโยชนใหกบการคาในระบบและเจาของพนท แตละเลยหรอมองขามประเดนอน ๆ ทมความส าคญ ผใหสมภาษณบางกลมมความเหนวาปญหาผคามากจนกระทบการสญจรสวนหนงมาจากการละเลยการบรหารจดการของกรงเทพมหานคร และการขาดความรบผดชอบของผคา ผบรหารกรงเทพมหานครสวนหนงมความเหนวา การจดระเบยบยอมสงผลกระทบแนนอน เพราะผคาไมสามารถประกอบอาชพในพนทเดม แตผคากตองปรบตว นกวชาการ เจาหนาทของกรงเทพมหานคร ธนาคารออมสน กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย องคกรพฒนาเอกชน และสมาคมแรงงานเครอขายแรงงานนอกระบบ ใหความเหนวา ผคาไดรบผลกระทบอยางมาก จากการไลรอ เนองจากประกอบอาชพมานาน ไมสามารถปรบตวไดทน มาตรการไลรอสงผลกระทบหลายดาน ทง ตอผคาโดยตรงทตองมคาใชจายเพมขน รายไดทลดลงยอมสงผลตอชวตความเปนอยของครอบครว บางรายทมการจางแรงงานคนเหลานนกไดรบผลกระทบดวยเปนลกโซ สงผลตอปญหาสงคมและปญหาอาชญากรรมตามมา เชน คนขายพวงมาลยสวนมากมาจากสงคมทไมไดมฐานะ มาจากสลม คาขายยาเสพตดมากอน เมอไมมทางเลอกกตองกลบไปคาขายยาเสพตด การใหยกเลกขายกระทบตอเศรษฐกจของครอบครว เนองจากผคาท าการคามานาน “ทกสงทกอยาง ทมาของครอบครวคอตรงน” สวนใหญครอบครวหนงจะท าการคาทงสามและภรรยา หากไมใหท าการคาหมายถงครอบครวขาดโอกาสในการประกอบอาชพ และไมมรายได การบรหารจดการดวยการไลรอ ยงท าให เกษตรกรทเปนจดสงสนคาใหผขางทาง ไดรบ ความเดอดรอนจากการขายสงดอกไมทไมแนนอน บางรายกขาดทน ผคาไมเหนดวยกบการทกรงเทพมหานครอางวาผคาไมจนแลวจงควรคนทางเทาใหประชาชน รายไดของผคา (ปากคลองตลาด)

180 เฉลย 400-500 บาทตอวน วนทขายดทสดกไมเกน 1,000 บาท รายไดไมเทากนทกวน ซงตางจากมนษยเงนเดอน ผคาในเขตปทมวนใหขอมลวาแมกรงเทพมหานครฯ จะจดพนทรองรบใหผคา คอ ใตทางดวนพระราม 6 บรเวณอาคารศรจลทรพย แตท าเลใหมทจดใหไมเหมาะสมตอการท าการคา ผคากขายของไมได แมเทศกจมกจะอางความส าเรจกรณการยายสนามหลวงไปจ ตจกร แตผคาเหนวาไมสามารถเปรยบเทยบกนได ผคายกตวอยางผคาสามภรรยาทขายอาหาร วนหนงขายไดก าไร 1,000 บาท ก าไรทไดน ดเหมอนมาก แตตองน าไปใชจายอน ๆ เชน คาจางคนชวยท ากบขาว คนชวยลางจาน คนชวย เขนรถ รวมถงคาใชจายในครอบครว ทงสงบาน สงรถ คาเลาเรยนบตร ฯลฯ ทงนยงไมรวมคาแรงของสามและภรรยาดวย หากถกไลรอไมเพยงกระทบแคครอบครวของผคา แตยงกระทบตอการจางงาน การท างานและการมรายไดของกลมคนทถกจางเหลานนดวย คาใชจายนอกเหนอจากนจะเปนคาเชาทฝากของ ซงเปนบานอยไมไกลจากทขาย โดยผคาจะเกบของทขายใสรถแลวน าไปฝาก หากเปนรถคนเลกเสยคาเชาเดอนละ 700 บาท และคนใหญ 1,000 บาท ผคาบางรายกเงนธนาคารออมสน โครงการ SME เหตผลหลกทท าใหผคาไมอยากไปอยทใหม เพราะจดเดมมผซอมากกวา จะใหผคาหาทางออกโดยการยายไปขายในพนทหางกตองเสยคาใชจายเพมขน 30,000-40,000 บาท สงผลใหตองขายสนคาในราคาแพงขน เชน เดมขายยางมดผมในราคาถงละ 10 บาท หากเชาพนทในหางขายจะตองขายในราคา 35-59 บาท หรอหากเปนการซออาหารรบประทานตามแผงลอย ผซอสามารถซอไดในราคามอละ 10-30 บาท แตหากรบประทานในหางตองจายเฉลยแลว 90 บาทตอมอ ผซอเองกไดรบผลกระทบจากราคาสนคาทแพงขน ผคาทใหสมภาษณเหนดวยกบการจดระเบยบ เพอใหเกดความเรยบรอย และไมกระทบตอการสญจร และเหนวาการไลรอผคาขางทางอ านวยประโยชนใหกบการคาในระบบและเจาของพนท เจาหนาทกรงเทพมหานครใหขอมลวา ทางออกทกรงเทพมหานครเสนอไวใหกคอ หาทประกอบการคาใหม ซงอาจเปนพนทเอกชน และขอใหเจาของพนทลดหยอนคาเชาในชวงแรก ในหลายสวนกรงเทพมหานครไดประสานขอความรวมมอไวทงกบภาครฐและเอกชน รวมทงวางแผนใหม การจดโครงการ “ถนนคนเดน” ในถนนทเปนแหลงทองเทยว เพอใหผคาสามารถประกอบอาชพได ผบรหารกรงเทพมหานครยงกลาววาอาจพจารณาใหผคากลบเขามาประกอบอาชพในบางพนทได หรอจดใหมถนนคนเดนในชวงวนหยด จดระบบใหผคาหมนเวยนมาขาย ในบางพนททเปนแหลงทองเทยว เชน ปากคลองตลาด อาจใหผคากลบเขามาคาขายในอนาคต เจาหนาทระดบปฏบตการของกรงเทพมหานครมความเหนวา การไลรอผคาออกจากพนทประกอบอาชพ อาจท าใหเกดผลกระทบเปนลกโซ ตอผผลตสนคา เชน การไลรอผคาทปากคลองตลาด สงผลกระทบถงเกษตรกรทปลกดอกบวท ต าบลคลองโยง จงหวดนครปฐม จงควรมการศกษาผลกระทบและมมาตรการในการลดผลกระทบทเกดขน

181 เจาของรานคาในระบบในบรเวณทมการไลรอไดรบผลกระทบแตกตางกน รานคาทรายไดมาจากการขายสนคาหนารานไดรบผลกระทบทางลบ เนองจากมผสญจรและผซอนอยลง สวนรานคาสงสนบสนนการไลรอ เนองจากท าใหการจดการขนสงสนคาสะดวกขน นกวชาการมความเหนวาการจดระเบยบ จ ากดจ านวนผคามความจ าเปน เนองจากในหลายพนทการคาขางทางรกล าการสญจรของประชาชน แตการไลรอไมไดมผลกระทบทางลบเฉพาะตอผคาเทานน ผซอโดยเฉพาะผมรายไดนอยไดรบผลกระทบอยางมากดวย กรงเทพมหานครควรวางแผนการจดระเบยบ และจดการผลกระทบทเกดขน เชน ผลกระทบทเกดขนกบผคาทถกไลรอ การจดระเบยบทางเทามความส าคญ แตตองไมลมมตอน ๆ ทเชอมโยงกนดวย โดยเฉพาะทเกยวกบการด ารงชวตของทงผคาและผซอ นอกจากนนยงมผลกระทบในเชงสงคมและวฒนธรรมดวย เปนผลกระทบทลกซงในระยะยาว ซงหากไมละเอยดออนกจะมองขามผลกระทบเหลาน

4. ขอเสนอการบรหารจดการการคาขางทาง การบรหารจดการการคาขางทางมมตทซบซอนมากกวาการจดระเบยบพนท เนองจากการประกอบอาชพอสระขนาดเลกมความส าคญทงตอ การแกปญหาความยากจน การสรางงานสรางรายได และสรางผประกอบการ ทนทางสงคม ทนทางวฒนธรรม และชวตชวาของเมอง การบรหารจดการการคาขางทางตองการการท างานอยางตอเนองบนฐานขอมลทชดเจนและเปนป จจบน โดยเฉพาะ ขอมลเกยวกบผคา เพอทจะบรหารจดการไดอยางเหมาะสม นกวชาการ และประชาชน มความเหนสอดคลองกบความเหนของผคา (ผลการส ารวจเชงปรมาณ) วา พนททางเทาควรจดไวใหส าหรบผคาทยากจน โดยใหเวลาประกอบอาชพระยะหนง แลวหมนเวยนใหผคายากจนรายอน ๆ เพอใหมโอกาสสรางรายไดเชนกน กรงเทพมหานครควรแยกผคาทมฐานะดแลวไปในอยในท ๆ จดให แตสงวนพนทขางทางใหกบผคาทก าลงสรางเนอสรางตว ไมควรยกเลกการคาขางทางทงหมด เพราะเปนอาชพทมศกยภาพในหลาย ๆ มต ดวยเหตนจงจ าเปนตองมขอมลทชดเจนเกยวกบผคา ควรส ารวจวาผคาขางทางขายอะไรบาง จากนนใหจดอบรมเฉพาะ ใหผคาไดยกระดบการคา ผคาทไมเขาในระบบ ขายไมไดกจะตองเขามาอบรม เพราะมการแขงขนดานคณภาพของสนคา นอกจากนนควรมระบบการจดการทใหผคาสามารถยายพนทประกอบการคาได “แยกผคาชนกลางเหลานได กควรจดใหไปอยในท ๆ จดให แตเกบพนทขางทางใหกบผคาทกาลงสรางเนอสรางตว ไมยกเลกการคาขางทางทงหมด” สวนผคาทไมไดยากจนควรม โอกาสเลอกเชนกน “ผคารวาทไหนขายดหรอไมด หากขายดเขากอยากจะไปขาย ขายไมดเขากยายท อยากใหเขามสทธยายทได เพราะการทใหเขาเชาท จดใหอยตรงนนกเหมอนการไปกาหนดใหเขา ใครอยากซอกตรงไปซอตรงน หากเขาสามารถเคลอนยายได แตตองทาตามกฎ เราสงเสรมเขา แลวกมการลงทะเบยนเปนกจจะลกษณะ เชน บางคนขายอยทเขตบางรก มการ ลงทะเบยนเรยบรอยแลว เกดอยากจะขยายไปเขตยานนาวา กตองไปลงทะเบยนทเขตยานนาวา แตทาตามระเบยบ มการจายคาเชาทเหมอนกบการจายคาเชาในห าง แตแทนทจะรอใหลกคามาหา ผคาไปหาลกคาเอง กรงเทพมหานครตองใหโอกาสคนเหลาน ในแงสงคม เขา

182 จะไดไมตองไปคายาบา ไปปลนจ ดงนน หากปรบแนวความคดของขาราชการไดไดและมการจดระบบได ทกอยางจะดขน ในสายตาของนกทองเทยวทมองวาอาหารทไมสะอาดกจะถกสขลกษณะขน”

สวนผบรหารกรงเทพมหานครมความเหนวา ทางเทามไวส าหรบผสญจร แตหากทางเทากวางพอ กอาจอนญาตใหมการขายสนคาได โดยกรงเทพมหานครเปนผก าหนดพนท (ซงเทาทผานมากรงเทพมหานครเปนผก าหนดมาโดยตลอด โดยความเหนชอบของเจาพนกงานจราจร-ผวจย) และจดระบบใหผคาหมนเวยนเขามาประกอบการคา และออกแบบแผงคาใหมลกษณะเปน Street Furniture แตหากพนทไมกวางพอ และการอนญาตใหผคาประกอบการคาจะเปนอปสรรคตอการสญจร กไมสามารถอนญาตได

นกวชาการดานผงเมองมความเหนวาการบรหารจดการการคาขางทาง ควรใหความส าคญตอความเปนระเบยบและความสะดวกในการสญจรของผคน ปจจบนประชาชนเดนมากขน ใชทางเทามากขน เนองจากทางเทาเปนเสนทางทเชอมโยง ระบบขนสงมวลชน เชนรถไฟฟา รถใตดน ทางเทาจงมความส าคญมากขน

นกวชาการดานพฒนาสงคมเหนวาส าหรบการคาประเภททไมใชอาหาร เชน ของใช ไมควรใหขายทกวน และสนคาเหลานในหลายกรณไมสามารถควบคมคณภาพได ควรใหขายเปนบางวนและมระบบควบคมคณภาพ สวนสนคาประเภทอาหารนน ควรสงเสรมสนบสนน เพอรกษาและสงเสรมเอกลกษณอาหารไทย ใหความส าคญกบการควบคมคณภาพ ความสะอาด เพอใหปลอดภยตอผบรโภค

ส าหรบการบรหารจดการ นกวชาการ มความเหนวา บทบาทหนาทในการบรหารจดการ ทางเทาซงปจจบนเปนหนาทของเทศกจนน ตอง พจารณาใหมหนวยงานอ นๆเขามามสวนรวมใน การจดการมากขน เพราะการคาขางทางมมตทหลากหลายมากกวามตการสญจร

การบรหารจดการทดควรอยบนฐานของขอมล นกวชาการดานพฒนาสงคมเสนอใหมการศกษาขอมลอยางรอบดาน โดยอาจเลอกศกษาบางพนทในลกษณะ Pilot project ส ารวจการขาย และตองส ารวจผซอดวย “ด Business turnover ของผคา หากมรายไดสง ไมควรอยขางทาง วจยผซอดวยวาเปนใคร รายไดระดบไหน”

สวนบทบาทของผคานน ควรอยในลกษณะเปนสวนหนงของการบรหารจดการ โดยควรด าเนนการรวมกนหลายฝาย ไมควรเปดโอกาสใหผคาจดระเบยบกนเอง เพราะจะไมสามารถหลกเลยงปญหาผมอทธพลในพนท ซงไมใชเจาหนาทรฐ ผทมอทธพลนอาจจะเปนผคาทท าการคาในพนทมากอน หรออน ๆ เชนเดยวกบปญหาทเกดในกรณวนมอเตอรไซคมาแลว

5. ทางเลอกในการประกอบอาชพ แมผคาขางทางจ านวนหนงตองยายจากพนทการคาเดมไปประกอบอาชพในท ๆ กรงเทพมหานครจดเตรยมไว และรายไดอาจลดลง แตความกาวหนาของเทคโนโลยการสอสารและการขนสง กท าใหผคามทางเลอกในการประกอบอาชพมากขน การซอสนคาในปจจบนอาจท าไดโดยการสงซอออนไลน โดยทผซอและผขายไมจ าเปนตองพบกน สนคาทซอขายออนไลนมทงสนคา ทเปนอาหารและมใชอาหาร ในกรณอาหาร พบวามการโฆษณาขายอาหารกลองทงเพอบรโภคเอง และ จดเลยง ผานสอสงคม เชน Facebook และยงพบวา มการโฆษณาขายอาหารกลองหรออาหารตามสง

183 เพอจดเลยง ตามสถานทตาง ๆ โดยผขายปดประกาศใหหมายเลขโทรศพทหรอ เลขประจ าตวไลน (LINE ID) ซงท าใหผคาและผซอสามารถตดตอกนไดโดยตรง ผคาขางทางอาจพฒนาเปนผคาสนคาออนไลนได 6. การพฒนาผคา ผใหสมภาษณจ านวนหนงเหนวาควรใหความส าคญกบการพฒนาความรของผคา ทงเพอการประกอบอาชพ เชน ในกรณผขายอาหาร ควรพฒนาใหผคามความรเกยวกบสขาภบาลอาหาร สขภาพความปลอดภยในการท างาน และมความรบผดชอบตอสงคม เปนตน การพฒนาอาชพเพอใหสามารถสรางมลคาเพมของสนคา หรอมทางเลอกในการประกอบอาชพ เชนขายสนคาออนไลน ซงผคาสามารถท างานทบานได และไมจ าเปนตองใชพนทสาธารณะ นอกจากนนตองใหความส าคญกบการใหความรดานการบรหารการเงน และการปรบทศนคตการใชชวต ทงในดานการบรโภคและการใชเงน 7. คณลกษณะของผคา ผใหสมภาษณบางสวนมความเหนวาผคาขางทางไมไดยากจน หรอเปนผดอยโอกาสเสมอไป โดยเฉพาะการเปนผคาบนทางเทาในพนทเศรษฐกจมตนทนทสง และ มการแขงขนสงดวย ผคาทยากจนหรอดอยโอกาสจรง ๆ จะไมสามารถอยรอดได ผคาดอยโอกาสจะประกอบอาชพในชมชนหรอใกลชมชนทตนอาศยอย “อาศยคาขายเลยงชพไปวน ๆ” และมกจะเปนผหญง เนองจากสามารถท าหนาทในครอบครวควบคไปกบการสรางรายได ในพนท ทไมใชพนทเศรษฐกจ ผชายมกจะประกอบอาชพนอกระบบอน ๆ เชน ขบมอเตอรไซครบจาง ขบแทกซ พนกงานรกษาความปลอดภย เปนตน เนองจากสรางรายไดใหมากกวาการชวยกนประกอบอาชพ 8. การรวมกลม ตวแทนผคาและภาคประชาสงคม ใหขอมลวาการรวมกลมผคาเปนเรองทเปนไปไดยาก เนองจากผคาไมม “ส านกรวม” ปฏเสธการเสยสละประโยชนบางดานของตน เพอท าใหกลมเขมแขงและมอ านาจตอรอง สวนนกวชาการใหความส าคญตอการรวมกลมของผคา เพราะเปนเครองมอส าคญในการพฒนาผคา เปนกลไกในการสอสารระหวางผคาและรฐ และสรางความเขาใจระหวางผคากบประชาชน สรางอ านาจตอรองในกรณทจ าเปนตองตอรองกบฝายรฐ

5.2 วเคราะหผลการศกษา

จากการทบทวนวรรณกรรมและการศกษาภาคสนาม สามารถวเคราะหผลการศกษาเพอตอบค าถามวจยดงน

5.2.1 สถานะความรเกยวกบการคาขางทางในประเทศไทยและตางประเทศ

1. พฒนาการของทฤษฎทอธบายการคงอยและขยายตวของการคาขางทาง ทฤษฎทอธบายปรากฏการณทางสงคมปรบเปลยนไปตามสถานการณเศรษฐกจและสงคม ทงในระดบระหวางประเทศและระดบประเทศ ในกรณของการคาขางทางอาจกลาวไดวาทฤษฎทอธบายม 2 ระดบ คอ ทฤษฎทอธบายการคงอยและขยายตวของเศรษฐกจในภาคทไมเปนทางการหรอเศรษฐกจนอกระบบ และทฤษฎทอธบายการคงอยและขยายตวของการคาขางทาง การเปลยนแปลงในสถานการณ

184 เศรษฐกจและสงคมทงในระดบโลกและระดบทองถนสงผลใหเกดการพฒนาในทฤษฎทง 2 ระดบ โดย การเปลยนแปลงทส าคญกคอ การเพมขนของแนวคดวาดวย “ความยดหยน” ทงในดานการบรหารจดการ ทไมอยในก ากบของรฐ และ ความยดหยนในการบรหารจดการชวตของผประกอบอาชพ ความยดหยนนน าไปสการเกดขนของส านกสมครใจ (Voluntary School) ซงมค าอธบายในการเขาสอาชพแตกตางออกไปจากค าอธบายของส านกทวลกษณ (Dualist School) ส านกโครงสราง (Structuralist School) และส านกกฎหมาย (Legalist School) แมวาขอเสนอของส านกเหลานยงทรงอทธพลอยกตาม การเกดขนของส านกสมครใจ สอดคลองกบค าอธบายการคงอยของการคาขางทางตามแนวคดหลงสมยใหม (Post-modernism) ซงเสนอวาการคาขางทางไมไดเปนกจกรรมทมค าอธบายในมตเศรษฐกจเทานน แตยงมมต ทางสงคม วฒนธรรมประกอบดวย เชน ความสมพนธระหวางผคาและผซอ ซงเปนประโยชนตอทง สองฝาย การคาขางทางยงท าใหผประกอบอาชพมความยดหยน มอสระในการจดการชวต ค าอธบาย ชดหลงน สอดคลองกบคานยมของแรงงานซงเตบโตในชวงครสตทศวรรษ 1980 ซงเปนชวงของการพฒนาเศรษฐกจตามแนวทางเสรนยมใหม ซงโอกาสในการเปนแรงงานรบจางลดลงจากการปรบเปลยนระบบ การผลตของอตสาหกรรมเพอปรบตวใหอยรอดในสภาวะการแขงขนทเขมขน ในขณะเดยวกนการเตบโตภายใตเงอนไขบรบทสงคม เศรษฐกจ ทสนบสนนสทธ เสรภาพ ความเปนตวของตวเองตามแนวทางเสรนยมใหม ท าใหแรงงานกลมนใหความส าคญตอความยดหยนในการใชชวต ประจกษพยานของสถานการณนปรากฏทงจากสถตและขอมลเชงประจกษจากการวจยครงน ซง “ความอสระและยดหยน” เปนเหตผลส าคญในการประกอบอาชพ พฒนาการของทฤษฎนาจะน าไปสการ ทบทวนทศนะตอการคาขางทางและแนวคดในการบรหารจดการ

2. การคาขางทางในมมมองของการประกอบการธรกจ ค าอธบายเกยวกบการคาขางทาง (Street Vending) ในแวดวงของงานพฒนา มกยดโยงกบความยากจน ดอยพฒนา และการแกไขปญหาความยากจนในชวงทศวรรษท 1970 จนท าใหมองขามมตดานการบรหารธรกจ ซงใหความส าคญตอมตการบรหารจดการ การสะสมทน และการขยายตวและบทบาทตเศรษฐกจโดยรวม แตในหลายประเทศรวมทงประเทศไทย บทบาทของการคาขางทางในการสนบสนนใหผประกอบอาชพเลอนฐานะทางเศรษฐกจเปนทรบรมานานแลว มตวอยางของนกธรกจขนาดใหญทสรางเนอสรางตวจากการเปนผคาขางทาง (Nirathron, 2006) การพจารณาการคาขางทางจากมมมองของการประกอบธรกจปรากฏในงานศกษาท งของไทยและตางประเทศ และน าไปสการจ าแนกประเภทการคาขางทางทกวางขวางกวาการใชเกณฑดานการเคลอนท (หาบเรและแผงลอย) สถานภาพการท างาน (การประกอบอาชพอสระอยางแทจรง การจางงานแฝง และ การประกอบอาชพอสระในลกษณะพงพง) การจ าแนกโดยใชฐานะทางเศรษฐกจ (ระดบยงชพ มเงนออม และประสงคขยายการประกอบอาชพ) มการใชเกณฑทแตกตางออกไปในการศกษาผคาขางทาง เชน ความถาวรหรอชวคราวในการประกอบอาชพ (การประกอบอาชพเพอหารายไดพเศษ การประกอบอาชพถาวรแตไมมหลกแหลง การประกอบอาชพในชวงเวลาเฉพาะ และกลมผคาดงเดมซงประกอบอาชพถาวรและมหลกแหลง) การคาขาง

185 ทางยงไดรบการจดประเภทอาชพตามมาตรฐาน ISCO-08 ซงจ าแนกชดเจนระหวางการขายอาหารปรง ณ จดขายและสนคาอน ๆ เนองจากการขายอาหารปรงใชทกษะระดบสงกวา พฒนาการขางตนสะทอนถงการพจารณาการคาข างทางทงในมตการประกอบการและ ความหลากหลายของการคาขางทาง ซงหมายความวามการศกษาตอยอดและสรางทฤษฎ (Theorize) เพอท าความเขาใจการประกอบอาชพและผประกอบอาชพ ปจจยความส าเรจ เนองจากความส าคญใน เชงเศรษฐกจและการพฒนาผประกอบการ นอกเหนอจากการพจารณาวาเปนกลยทธเพอการอยรอด (Survival strategies) ของผมรายไดนอย

3. ผคารน (กลม) ใหมและบทบาทของเทคโนโลย การทบทวนเอกสารเกยวกบผคาขางทางทงในประเทศไทยและตางประเทศยนยนคณลกษณะทเปลยนไปของผคาขางทาง แมวายงคงมผคาทมคณสมบตดงเดมอย กลาวคอเปนผคาทเขาสอาชพเพราะมทางเลอกจ ากด เชน อายมาก การศกษานอย มทนนอย ตามขอเสนอของส านกทวลกษณ และส านกโครงสราง แมวาผคาเหลานไมไดยากจนตลอดไป มงานศกษาทยนยนวาผคาทยากจนสามารถสะสมทนและขยายการประกอบอาชพได หากมสมรรถนะและไดรบโอกาส การศกษาเกยวกบการคาขางทางทงในประเทศไทยและตางประเทศในระยะหลงยนยนวาผคาทเขาสการประกอบอาชพการคาขางทางไมใชคนทมทางเลอกจ ากดเสมอไป ในทางตรงกนขามกลบ มผคาทเปนชนชนกลางทมทางเลอกในการประกอบอาชพเขาสสนามการคามากขน ผคาเหลานจ านวน ไมนอยมการศกษาสงและตองการประกอบอาชพขางทาง เนองจากมองเหนโอกาสในการสรางรายได และตองการท างานทมความยดหยน นอกจากการเขามาของชนชนกลางแลว แรงงานรนใหมกเขาส การประกอบอาชพอสระมากขนดวย ในกรณของไทยแนวโนมนไดรบการยนยนจากการส ารวจของส านกงานสถตแหงชาตในป 2556 ซงพบวาตงแตป 2552 เปนตนมา ผประกอบอาชพอสระเพมขนทกปในแรงงานทกระดบการศกษา นอกจากนนยงมปรากฎการณทยนยนการเขามาของผคากลมใหมหลงป พ.ศ. 2540 ทชดเจนทสด คอ นายศรวฒน วรเวทวฒคณ นกธรกจอสงหารมทรพยซงเผชญกบวกฤตเศรษฐกจ ในป 1997 หนกลบมาสรางฐานะดวยการเรขายแซนดวชขางทาง (Thaipublica 2012; Siriwat Sandwich, 2013) และคลปวดทศนเกยวกบผ คาทจบการศกษาจากตางประเทศเลอกประกอบอาชพการคาขางทาง แทนการรบเงนเดอนสงในต าแหนงผจดการ (The Rockefeller Foundation, 2013) สวนผลการศกษา ครงน พบวาการเขาสอาชพดวยเหตผล “อสระ” มสดสวนสงทสด รองลง มา คอ “รายไดด” สถานการณนสวนหนงสอดคลองกบขอเสนอในงานเขยนเรอง Stealth of Nations: The Global Rise of the Informal Economy ของ Robert Neuwirth ในป 2011 (พ.ศ. 2554) ซงเสนอวาการประกอบอาชพอสระในเศรษฐกจนอกภาคทางการขยายตวในรปแบบตาง ๆ ทงการคาขางทางและการคาในรปแบบอน ๆ เชน การผลตอาหารทบานและขายในกลมเพอนหรอเครอขายทมความคนเคยกนหรอขายออนไลน ในประเทศไทยจะพบโฆษณาขายสนคาประเภทอาหาร เชนรบท าขาวกลอง หรอ

186 รบจดอาหารส าหรบผบรโภคทมความตองการพเศษไดทวไปทงตามถนนและสออเลคทรอนกส ซงนาจะเปนทางเลอกในการปรบตวของผประกอบการคาขางทาง ซงเผชญกบปญหาไมมพนทในการประกอบอาชพ

ภาพท 5-8 อาหารตามสงทางโทรศพท และ LINE 4. แนวทางการบรหารจดการการคาขางทางทสอดคลองและไมสอดคลองกบการเปลยนแปลง

ในสถานการณการคาขางทางและปญหาของการคาขางทาง พฒนาการของทฤษฎ การเปลยนแปลงของสถานการณจางงาน การเขามาของผคาทเปนคนชนกลางและแรงงานรนใหม ยนยนวาการจดการการคาขางทางตองการระบบคดทกวางขวางและบรณาการมากกวาการจดการในเชงพนท และปญหาเรอรงทไมไดรบการแกไขของการคาขางทาง ในขณะทกรงเทพมหานครเลอกใชมาตรการไลรอผคาขางทาง การทบทวนเอกสารและสถานการณการคาขางทางในตางประเทศ ยนยนความแตกตางของนโยบายการบรหารจดการในประเทศตาง ๆ นโยบายของประเทศสวนใหญมลกษณะอยก ากงคอมทงสนบสนนและเบยดขบการคาขางทาง สวนหนงเปนเพราะตระหนกถงบทบาททส าคญ นโยบายจงปรากฏในรปการเปดโอกาสใหประกอบอาชพได แตกในระดบทจ ากด ในบางประเทศแนวทางของนโยบายปรากฏในรปของการจดการในเชงพนทและโครงสรางมากกวาการใหการศกษาและพฒนา ในขณะทบางประเทศนโยบายในการบรหารจดการ มความกาวหนากวามาก และสะทอนถงการท างานในเชงยทธศาสตร ซ งมความครอบคลมและเปน การท างานในเชงบรณาการ กลาวคอ เปนการท างานทมการวางแผนระยะยาว ขบเคลอนการบรหารจดการคาขางทางจากจดเนนดานแกไขปญหาสงแวดลอม และความยากจน ไปสแนวนโยบายทพจารณาการคาขางทางในเชงธรกจ โดยในระหวางทางกใหความส าคญตอ การบรหารจดการมตตาง ๆ ทมความส าคญทงในเชง เศรษฐกจ สงคม และการเมอง ตวอยางในกรณนคอสาธารณรฐสงคโปร บางประเทศมการปรบเปลยนในเชงโครงสรางทน าไปสการยอมรบในอาชพ เชน สาธารณรฐอนเดยทมการตรากฎหมายการคาขางทาง

187

แนวทางการบรหารจดการในหลายประเทศเปนการท างานในเชงผนวกรวมใหการคาขางทางเปนสวนหนงของสงคม (Inclusion) ซงมแนวทางสอดคลองกบแนวคด Inclusive Cities ประเทศเหลานมแนวทางการท างานทงคลายคลงและแตกตางกน แนวทางในสาธารณรฐรวนดาและสาธารณรฐอนโดนเซย ตางเรมตนจากการเลงเหนปญหาทจะเกดจากการขยายตวของการคาขางทาง ท าใหผบรหารเมองด าเนนการยายการคาขางทาง (Relocation) เขาไปในพนททจะไมกระทบตอประชาชน ในทง 2 กรณ การยายกระท าดวยความระมดระวงและใชเวลาหลายป มการเตรยมการโดยค านงถงอน าคตในอาชพ วถชวตของผคา และทางเลอกของผบรโภค และทส าคญเปาหมายของการบรหารจดการไปไกลกวาการปองกนมใหการคาขางทาง “สรางปญหา” และการแกปญหา แต เลงเหนประโยชนในระยะยาวททองถนจะไดรบทงในดานรายไดและความเขมแขง บางประเทศสนบสนนใ หผคามบทบาทในการบรหารจดการ ตงเปนสหกรณ ซงเปนการตอบโจทยทงในเชงเศรษฐกจและสงคม รวมทงเปนการเสรมพลงใหกบผคาในระยะยาวและยงเทากบเปนการน าผคาเขาสระบบการคาทเปนทางการ (Formalization) เปนแนวทางทสอดคลองกบขอเสนอดาน Formalization ตามขอแนะท 204 ขององคการแรงงานระหวางประเทศ ในป 2015 (พ.ศ. 2558) (ILO, 2015)

บทบาทของชมชนตอการรวมบรหารจดการปรากฏในกรณของสาธารณรฐสงคมนยมเวยตนาม ทชมชนมบทบาทส าคญตอการจดการการคาขางทาง แนวทางของเวยตนามสะทอนถง การท างานรวมกนระหวางผคาและชมชน ในการสนบสนนสงเสรมการประกอบอาชพ ในขณะเดยวกน กมการก ากบดแล เพอใหแนใจวาการประกอบอาชพของผคาขางทางเปนไปในทศทางทก าหนด สงผลให มการก ากบดแลคณภาพของสนคาทขายดวย แนวทางนนาจะเปนไปไดในในกรณการคาขางทางในชมชนของประเทศไทย สมควรมการศกษาเพมเตมถงความเปนไปไดในการน ามาปรบใชในประเทศไทย

ในทกกรณขางตนผแทนของผคาและองคกรของผคามบทบาทส าคญ สวนสหรฐอเมรกานน กลาวไดวามโยบายการคาขางทางทยดหยนนอยทสด และมลกษณะ

เบยดขบผคามากทสดใน 7 ประเทศทเปนกรณตวอยาง สาเหตทเปนเชนนอาจเปนเพราะความกาวหนาของการพฒนาเศรษฐกจตามแนวทางเสรนยมทท าใหสหรฐอเมรกาไมไดเหนความส าคญของ การจดนโยบายการคาทยดหยน ในขณะทผประสงคประกอบการคาขางทางมมากขน และ บทบาท ใน เชงเศรษฐกจของการคาขางทางกมความชดเจนเชนกน

ในกรณของไทย นโยบายการคาขางทางมทงการเบยดขบและการสนบสนน ใน ดานการเบยดขบ มาตรการยกเลกจดผอนผนในป 2557 ซงตอเนองมาถงปจจบน เปนการกลบไปท จดตงตนใหม กอนการประกาศใหม “จดผอนผน” ในป 2535 (พลทรพย สวนเมอง ตลาพนธ, สมภาษณ) กรงเทพมหานครหนกลบไปใชมาตรการไลรอทเคยใชเมอ 4 ทศวรรษมาแลว ซงกไมเคยจดการกบปญหาไดในระยะยาว มาตรการนยงไดรบการยนยนจากการศกษาจ านวนมากวา ไมประสบความส าเรจ เพราะผคาจะกลบมาอก ประจกษพยานทชดเจนทสดในขณะทเขยนรายงานการศกษานกคอ ผคาในบางพนท

188 เชน พระนคร สมพนธวงศ กลบมาประกอบอาชพอกครง หลงจากถกไลรอไปแลว โดยใหเหตผลวา “ตอนนเทศกจไมวาง ตองประจาสนามหลวง2 ”

ในดานการสนบสนน แมจะมการสนบสนนทนประกอบอาชพการคาขางทางโดยผานธนาคารประชาชน แตผลการศกษากลบพบวา ผคาขางทางในการศกษาครงนใชประโยชนจากธนาคารประชาชนในสดสวนทต ามาก และผคามากกวาครงไมรจกธนาคารประชาชนดวย การไมใชประโยชนจากธนาคารประชาชนอาจเปนผลจากการท “ทน” ไมใชปญหาทส าคญทสดของผคา ดงทพบจากการศกษาครงนวา “ทน” เปนอปสรรคในการประกอบอาชพในระดบปานกลางเทานน เมอเทยบกบอปสรรค ดาน “ทขายไมมนคง” ซงเปนอปสรรคในระดบ “มาก” ขอมลจากเอกสาร และการศกษาภาคสนามครงน ยนยนวานโยบายการบรหารจดการของไทย ยงไมอาจเรยกไดวาเปนยทธศาสตรการท างานระยะยาว และทส าคญเปนการจดการทไมไดเหนความส าคญหรอศกยภาพของการคาขางทางมากไปกวาการมองวาการคาขางทางเปนปญหา ดวยมมมองน การบรหารจดการจงไมไดใหความส าคญตอการสนบสนน ดานการศกษาและพฒนาเทากบการบรหารจดการในเชงพนท

ในอกดานหนง ปญหา ส าคญของการคาขางทาง ยงคงเปน ปญหาเรอรงและกลายเปน “จดออน” ทท าใหการคาขางทางเปน “จ าเลย” ของสงคม ปญหาเหลานไดแกจ านวนผคาทลนเกน เปนอปสรรคตอการสญจรความสกปรก ไมเปนระเบยบ คณภาพของสนคา สขาภบาลอาหาร ซงเปนผลจากการทผคาไมปฏบตตามกฏเกณฑและปญหาธรรมาภบาลในการจดการ ปญหาเหลานสงผลกระทบตอทงผคา ผบรโภคและผสญจร เปนประเดนการวพากษทงในสอสงคมและสงพมพ และมน าหนกพอทจะ “ลบลาง” ประโยชนหรอขอดทมความส าคญของการคาขางทางไปอยางนาเสยดาย

การศกษาครงนพบวา ผคาสวนใหญ (มากกวารอยละ 70) “ตระหนก” ตอปญหาขางตน และยอมรบวา จ าเปนตองมการจดระเบยบ แนวทางทผคาเสนอในระดบตนๆคอ จดระเบยบ ควบคมจ านวนผคา ก าหนดพนทอนญาตใหชดเจน จดทขายใหผมรายไดนอย ก าหนดเวลาขาย ยกเลกจดผอนผนทมผสญจรมาก เกบภาษหรอคาเชาพนท รกษาความสะอาด และใหผคาควบคมกนเอง สวนในกลมผคาและผซอ แมจะยอมรบในบทบาททส าคญของการคาขางทาง แตกแสดงความหวงใยตอปญหาเหลาน โดยเฉพาะในประเดนสขาภบาลอาหาร (ซงจะกลาวในสวนตอไป) ผซอและประชาชนมความเหนตรงกนวา จ าเปนตองมการจดระเบยบ ดวยการก าหนดพนทอนญาตใหชดเจน ควบคมจ านวนผคา ก าหนดเวลาขาย ใหความรผคาดานการรกษาความสะอาด จดสาธารณปโภคเพอสนบสนนการรกษาความสะอาด ในความเปนจรง ประเดนตางๆเหลานในหลายกรณมระเบยบและแนวทางก ากบชดเจน แตการก ากบดแลไมทวถง

2 พระราชพธพระบรม ศพพระบาทสมเดจพระ ปรมนทรมหาภม พลอดลยเดช ซงเรมตงแตวนท 14 ตลาคม 2559

189

ขอเสนอของผคา ผซอ และประชาชนทเปนไปในทศทางเดย วกน คอ ก าหนดพนทอนญาตใหชดเจน ควบคมจ านวนผคา ก าหนดเวลาขาย ซงเปนแนวทางทก าหนดมาตงแตตน แตไมสามารถก ากบใหเปนไปตามหลกเกณฑได การก ากบดแลใหเปนไปตามหลกเกณฑแมจะเปนหนาทโดยตรงของกรงเทพมหานคร แตจ าเปนตองไดรบความรวมมอจากผคา ผซอ ประชาชน ทงนหลกการพนฐานประการส าคญในการจดการคอธรรมาภบาล

5.2.2 ขอถกเถยงเกยวกบการคาขางทาง

ขอถกเถยงส าคญเกยวกบการคาขางทาง คอ การใชพนทสาธารณะ ภาพพจนของเมอง การกดขวางทางสญจร การแขงขนทไมเปนธรรม ผลกระทบตอธรกจในระบบ และคณภาพของสนคา ทงทเปนสนคาประเภทอาหารและมใชอาหาร ขอถกเถยงเหลานเปนขอถกเถยงสากล พบทงในประเทศพฒนาแลวและก าลงพฒนา แตความรนแรงอยในระดบตางกน และเปนทมาของนโยบายทแตกตางกนดวย เชนในกรณของสหรฐอเมรกา ซงใหความส าคญตอการปกปองการคาในระบบ นโยบายเกยวกบการคาขางทางจงมลกษณะเบยดขบ จ ากดการคาขางทางอยางชดเจน สวนในประเทศอน ๆ การใชพนทสาธารณะและภาพพจนของเมองเปนประเดนส าคญ แตการมงานท า มรายได มตทางสงคมและวฒนธรรมกมความส าคญดวย และในบางกรณการจดการในประเดนใดประเดนหนง อาจเปนประโยชนตอประเดนอน ๆดวย เชน การจดระเบยบ ไลรอผคาขางทาง นอกจากจะตอบโจทยการใชพนท การกดขวางทางสญจรแลว ยงเปนประโยชนตอการคาในระบบดวย เพราะเทากบเปนการลดจ านวนคแขงของการคาในระ บบไป โดยปรยาย ในกรณของกรงเทพมหานคร ประเดนทรนแรงทสดคอ การใชพนทสาธารณะ ซงถกรองเรยนโดยประชาชนผสญจร สวนประเดนการแขงขนไมเปนธรรมและเรองภาษและผลกระทบตอการคาในระบบ ไมชดเจนเทา 2 ประเดนแรก แตกพลอยไดรบประโยชนไปดวย ดงไดกล าวแลว และทนาสงเกตกคอ ประเดนคณภาพของสนคา เชน ความสะอาดอาหาร ซงส าคญอยางมากตอประชาชน กลบไมไดรบ ความสนใจเทาทควร

1. การใชพนทสาธารณะ การใชพนทสาธารณะ มขอถกเถยง 2 ระดบ ระดบแรก คอ สทธในการใชประโยชนจากพนทสาธารณะ ซงประชาชนทกคนสามารถใชประโยชนได ระดบทสอง คอ ขอถกเถยงทวา “ทางเทา” หรอ “ทางสญจร” สามารถน าไปสรางผลประโยชนในเชงเศรษฐกจไดหรอไม ในประเดนแรก การคาขางทางละเมดสทธผใชพนทสาธารณะอน ๆ สวนในประเดนทสอง คอ ทางเทามไวส าหรบสญจรเทานน มใชเพอเหตผลอน พระราชบญญตรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง พ.ศ. 2535 มาตรา 20 เปดโอกาสใหกรงเทพมหหานครอนญาตใหจ าหนายสนคาในทหรอทางสาธารณะได โดยทหรอทางสาธารณะหมายถงสถานทหรอทางซงมใชเปนของเอกชนและประชาชนสามารถใชประโยชนหรอใช

190 สญจรได และเปนทมาของการก าหนด “จดผอนผนชวคราว” ใหประกอบการคา โดยการอนญาตนนเปนการอนญาตโดยชวคราวเทานนมใชการอนญาตโดยถาวรและเปนการใชดลยพนจของกรงเทพมหานครและกองบญชาการต ารวจนครบาล (ผอ านวยการส านกเทศกจ , สมภาษณ) ดงนน หากการประกอบการคา ไมท าความล าบากใหแกประชาชนทสญจร การอยรวมกนระหวางผคาและประชาชนกเปนไปได แตปญหาการ “ละเมดสทธ” เกดขนเมอผใชทางสญจรไมสามารถสญจรไดโดยปกต จากการมผคาในพนทมจ านวนเกนกวาทก าหนด ทงยงมผคาทประกอบการคาโดยไมไดรบอนญาตจ านวนมากดวย การเพมจ านวนของผคาเกดจากมผตองการประกอบอาชพจ านวนมาก ในพนทจ ากด ปญหาผมอทธพลและการขาดธรรมาภบาลในการบรหารจดการ โดยเฉพาะในพนททมโอกาสสรางรายได ซงทงหมดนเปนปญหาแมในประเทศ ทมมาตรการก ากบดแลอยางเขมงวด โดยทวไปการกระจกตวของผคาขางทางสงผลตอการเพมของยอดขายดวยเหตผล 3 ประการ (Bromley, 2000: 15)

1. เปนทรกนในหมผซอวา บรเวณดงกลาวเปนแหลงขายสนคา ท าใหมผมาจบจายซอสนคา

2. การกระจกตวอาจเปนอปสรรคตอการเขาถงสนคาทขายตามราน ผซอจงเลอกหาซอสนคาจากผคาขางทาง แทนทจะซอจากหางราน

3. การกระจกตวเปนอปสรรคตอการสญจร และแมท าใหคนสญจรไดชาลง แตกมเวลาในการเดนดสนคาทขายขางทาง

การศกษาครงนพบวา ผคารอยละ 81 ขายสนคาบนทางเทา และ รอยละ 8 ขายบนถนน ผคาทขายนอกจดผอนผนมเกอบครง คอรอยละ 44 ประเดนทเกยวของในสวนนจงแยกออกเปนการใชพนทสาธารณะตามกฏหมายและไมถกกฏหมาย และไมเฉพาะผคาทไมถกตองตามกฎหมายเทานนทท าใหเกดความยากล าบากในการสญจร ผคาในจดผอนผนทไมปฏบตตามแนวทางทก าหนดสามารถสราง ความยากล าบากในการสญจรไดเชนกน สวนผคาทขายนอกจดผอนผนยอมเสยคาปรบ เนองจากรายไดทไดจากการคาสงกวาคาปรบ ผลกระทบทเกดขนกคอการตงค าถามตอสทธของผสญจรและการใชพนทสาธารณะในการหาประโยชนเชงเศรษฐกจ ซงกรงเทพมหานครจดการกบปญหาดวยวธการทสะดวกทสด คอการประกาศยกเลกจดผอนผน ยายผคาไปในพนททจดไวให การยายผคาออกจากพนทเดมไปยงพนทใหม มโอกาสสงทจะไมประสบความส าเรจ เนองจากผคาเผชญปญหาการปรบตวในพนทใหม มคาใชจายรายการใหม ๆ ทเกดขน รวมทงการสญเสยรายไดจากลกคาประจ าในพนทขายเดม (Wongtada, 2015, p. 32; Taylor, 2016) ทงพนทใหมอาจไมใชพนททสามารถสรางรายได ผลการศกษาในครงนทพบวาผคารอยละ 62.75 ระบวา ผซอสวนใหญเปน “ลกคาประจ า” ยนยนขอเสนอน

ในอกดานหนง การยายผคาไปในพนทอน “ตอบโจทย” หรอใหความส าคญเฉพาะประเดนการสญจรและการจดการพนทเทานน แต “มองขาม” มตอน ๆ เชน สทธของผบรโภคในการเขาถง ความสะดวก และการเขาถงสนคาทราคาไมแพง นาจะถอไดวาเปนการจ ากดทางเลอกของผบรโภค

191

ผอ านวยการส านกเทศกจใหขอมลวา กร งเทพมหานครไมไดปฏเสธการคาขางทาง แตปฏเสธการใชพนทสาธารณะเพอหาประโยชนโดยเฉพาะพนททเปนท าเลการคาทด ดวยเหตผลทวาพนทสาธารณะเปนพนททประชาชนทกคนใชประโยชนรวมกนไดหมด และหากประสงคจะประกอบอาชพในท าเลทด “กควรทจะตองเชาหรอซอพนท” โดยนยนการประกอบอาชพในพนทสาธารณะจงเปนเรองทท าได “.....มวธการจดการไดหลายแบบ คอ ทสาธารณะไมใชท ๆ จะมาจบจองเปนของตนในการคาขาย เพราะฟตบาทไมไดสรางมาใหเปนรานคา แตหาก กทม. อยากใหเปนรานคา กทม. กจะไปกาหนดแนวทาง ......อยากใหผคาคาขายไดกตองไปดวาตรงนนมทกวางเพยงพอไหม กระทบอะไรหรอไม กทม. กไปสรางตลาด สรางอะไรกได แผงคากอยท กทม. จะกาหนดแนวทาง ทนการกาหนดแนวทางนนมนขนอยกบสภาพแวดลอมแถวนน สมมตวาฟตบาทกวาง 10 เมตร คนเดนเพยงพอ อาจจะเอา 5 เมตรมาใหคาขาย กได โดยกาหนดไป กทม . จะทาเปนตลาดหรออะไรกแลวแต ยกเลกทสาธารณะตรงนเพราะไมม ความจาเปน กวางเกนไป นนคอวธจดการ ขนอยกบ กทม. เปนผคดวาจะทาอะไรในมมมองของสาธารณะ ไมไดขนอยกบผคา ..... หาก กทม. คดวาจะใหผคาขายไดกตองดกายภาพดวยวากายภาพ ตรงนนสามารถใหคาขายไดหรอไม”

จากขอมลการสมภาษณขางตน สามารถสรปไดวาความเปนไปไดในการใชพนทสาธารณะอยทการใชดลพนจในการอนญาตใหใชพนท ซงขนอยอยางมากกบ ความเอออ านวยของพนท ทศนะทมตอการพฒนาเมองและการคาขางทาง รวมทงความสามารถและธรรมาภบาลในการบรหารจดการเพอทจะประสานประโยชนระหวางผคา ผซอและผสญจร และทส าคญคอการเคารพกฏหมายและความรบผดชอบในสวนของผคา ในอกดานหนง การใชพนทอาจขนอยกบการ “ตอรอง” สทธในการใชพนท ดงทปรากฏในขอเสนอของ Brown (2015) เกยวกบขอถกเถยงเรองการใชพนทสาธารณะส าหรบการคาขางทาง Brown (2015) เสนอวา พนทสาธารณะ หมายถง พนททประชาชนสามารถใชประโยชนได ซงในกรณนยอมหมายความวาผคาขางทางทยากจน สามารถใชพนทนในการประกอบอาชพได Brown ซงศกษากรณการใชพนทสาธารณะใน Tanzania และ Senegal พบวา “ปฏบตการรวม” หรอ Collective action มบทบาทส าคญตอการตอรองสทธในการใชพนท และทส าคญการใชพนทในลกษณะนควรใชการบรหารจดการรวมทงภาครฐ ประชาสงคมและผคา ประเดนนสอดคลองกบขอเสนอของทงผคา นกวชาการ และประชาชน ทเสนอวา ผคาทยากจนควรไดรบโอกาสในการประกอบอาชพในพนทสาธารณะ นยตอขอเสนอนกคอ การมฐานขอมลทถกตองและชดเจนเกยวกบพนทและผคา เพอทระบพนททเหมาะสมและผคาทยากจนทควรไดรบโอกาสในการประกอบอาชพ และยงหมายถงการจดการฐานขอมลอยางตอเนองเพอทจะสามารถใหผคาทสมควรไดรบโอกาส หมนเวยนเขามาประกอบอาชพได รวมถงการสนบสนนใหภาคประชาสงคมเขามามบทบาทในการรวมจดการ ประเดนทเชอมโยงกบการใชพนทคอคาใชจายในการใชพนท ซงจากผลการศกษามขอเสนอใหมการเกบคาใชพนทสาธารณะ นอกเหนอจากการเกบคารกษาความสะอาดทกรงเทพมหานครจดเกบในอตราเพยงปละ 100 บาท ซงเปนอตราทไมสอดคลองกบสภาวะเศรษฐกจและรายไดทผคาไดรบจากการ

192 ใชพนทสาธารณะ ดงทพบจากการศกษาวาผคามการลงทนเฉลยขนต าเกอบสองพนบาทขนไปทกเขต อาจกลาวไดวาผคามรายไดสงกวาผซอ ประเดนนสมควรทจะมการศกษาเพมเตม เพอก าหนดคาใชจายทควรจะเปนส าหรบการใชพนทสาธารณะซงไมจ าเปนตองเทากนในทกพนทและทกเขต 2. ภาพพจนของเมอง

ประเดนนถกยกมาเปนเหตผลในการเบยดขบการคาขางทางในหลายประเทศรวมทงประเทศไทย นบแตการ สถาปนากรงเทพมหานคร การจดระเบยบการคาขางทางหรอหาบเรแผงลอยเปนประเดนทผบรหารกรงเทพมหานครทกสมยใหความสนใจมาโดยตลอด (กรงเทพมหานคร, 2535, น. 55) ความพยายามของกรงเทพมหานครทจะผลกดนใหหาบเรแผงลอยออกจากทางเทา ปรากฏตอเนองมาตงแตสมยผวาราชการกรงเทพมหานครคนแรกดงปรากฏในพฒนาการของนโยบายของรฐทเกยวกบการคาขางทางซงไดเสนอไวในบทท 4 หลงจากนนแผนพฒนากรงเทพมหานคร หลายฉบบระบไวชดเจนวาการคาขางทางหรอหาบเรแผงลอยเปนปญหาดานความเปนระเบยบเรยบรอยสวยงาม เปนสงทขดกบกระบวนทศนสากลของการพฒนาเมอง แนวคดนเปนไปในแนวทางเดยวกบแนวคดของนายลกวนย เมอครงเขาด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรของสาธารณรฐสงคโปร ทตองการใหสงคโปรแตกตางจากประเทศโลกท 3 อน ๆ ในขณะนน แตกรงเทพมหานครและสาธารณรฐสงคโปรมวธการจดการแตกตางกน ดงทไดน าเสนอแนวทางของสาธารณรฐสงคโปรไวในบทท 4

ผลการศกษาในพนทสอดคลองกบความเหนของผบรหารกรงเทพมหานคร เมอพบวา ผคาถงรอยละ 70 มความเหนวาการคาขางทางไมสะอาดและกดขวางทางสญจร สวนผซอและประชาชน มความเหนไปในทศทางเดยวกน ทศนะตอประเดน “การกดขวางทางสญจร” “ท าใหบานเมองสกปรก” อยในระดบมาก ในขณะททศนะตอประเดน “ท าใหเมองดดอยพฒนา ” อยในระดบปานกลาง ซงสอดคลองกบทศนะของผบรหารกรงเทพมหานคร ซงมองวาการคาขางทางไมไดกระทบตอภาพพจน ของเมอง แตการประกอบการคาโดยขาดความรบผดชอบเปนสาเหตส าคญ “พอปลอยใหผคาจดแผงกนเองกดรกหรกตา จรง ๆ การคาขายหากทาใหสวยงามเปนระเบยบไมมใครวาเลย แตทกวนนมนไมเปนระเบยบ ดรกหรกตา สกปรก......ขายในทสาธารณะแตจดใหสวยงามกไมมใครวา แตตองจดระเบยบ ไมใชทสาธารณะแลวเบยดคนเดน อนนไมได สวยแตเบยดคนเดนกโดนดา ตองประกอบกบความสะดวกดวย” (ผอ านวยการส านกเทศกจ, สมภาษณ) ยอนหลงไปในป 2554 และ 2555 เมอกรงเทพมหานครมปฏบตการ “โครงการหาบเรเสนหเมอง” การคาขางทางเปนเครองมอในการสรางภาพพจนของเมอง

3. การแขงขนไมเปนธรรมและภาษ ประเดนความไมเปนธรรมเกดจากการทผคาในระบบมตนทนทสงกวาในการด าเนนการ เชน

คาเชา คาธรรมเนยมธรกจ ภาษการคา รวมทงคาบ ารงรกษา เปนตน ในขณะทตนทนทชดเจนของผคาขางทางในจดผอนผน คอ การธรรมเนยมรายป 100 บาท และมคาโสหย เชน คาเชาพนทเกบอปกรณ

193 คาจางแรงงานตงแผงคา และอาจมคาใชจายพเศษทตองเสยใหเจาหนาทของรฐ ดงทพบจากการศกษา ครงนวาผคาจ านวน 222 รายหรอรอยละ 38.61 ระบคาใชจายเกยวกบเทศกจ ซงรวมคาปรบดวย คาใชจายสวนนเปนตนทน ซงแมจะไมสามารถเปรยบเทยบกบตนทนของการคาในระบบได แตกกลาวไดวาผคาขางทางมตนทนทไมต า และยงมขอจ ากดในการประกอบอาชพมากกวาผคาในรานคาท เปนระบบ เนองจากผคาแตละรายมความสามารถจ ากดในการเสนอขายสนคา เพราะความจ ากดดานพนท เวลาขาย สภาพภมอากาศ รวมทงมลพษตาง ๆ การทผคากระจกตวรวมกนในพนทหนง ๆ จงเปนแนวทางหนงในการสรางความสามารถในการแขงขน เนองจากมสนคาเสนอขา ยจ านวนมาก อยางไรกตามจากผล การส ารวจ มขอเสนอทงจากผคา ผซอและประชาชนใหผคาเสยภาษดวย เนองจากในทางปฏบตผคา ไมตองเสยภาษเงนได เนองจากรายไดสทธหลงค านวณคาลดหยอน และ คาใชจายตาง ๆ ไมถงระดบ ทจะตองเสยภาษ แตผคาทเปนโสด มเงนไดพงประเมนเกน 30,000 บาท หรอ ผคาทมคสมรส มเงนไดพงประเมนไมวาฝายเดยวหรอทงสองฝายรวมกนเกน 60,000 บาท ในปภาษ มหนาทตามกฎหมายตอง ยนแบบภาษเงนไดบคคลธรรมดา (ภ.ง.ด. 90) มฉะนนตองเสยคาปรบ 200 บาท ผคาขางทางช า ระภาษมลคาเพมเทาเทยมกบผคาในระบบ

4. ผลกระทบตอการคาในระบบ ผลกระทบตอการคาในระบบเปนสาเหตส าคญของการเบยดขบการคาขางทางใน

สหรฐอเมรกา แตกถกโตแยงในเวลาตอมา (ดบทท 4) ส าหรบการศกษาครงน การส ารวจความเหนของเจาของรานคาและลกจางในบรเวณทผคาขางทางถกไลรอคอบรเวณปากคลองตลาด ในเขตพระนคร และ ถนนมหาจกรหรอ “คลองถม” ในเขตสมพนธวงศ พบวาในประเดนความไมเปนธรรมตอผคาในระบบ ทง ผซอและประชาชนใหความส าคญนอยกวาประเดนผคาไมเสยภาษ และในบางพนทพบวาผคาขางทางและรานคาในระบบมความสมพนธในลกษณะททงพงพงและขดแยงกน ดงขอมลการสมภาษณจากผคาในระบบ 5 ราย

รายแรกเปนเจาของรานอปกรณจดดอกไมเชน พาน ปาน โฟม กระดาษสา ดอกไมประดษฐ ใหความเหนเกยวกบสถานการณการคาเมอผคาแผงลอยยายไปแลววา รานคาของตนพลอยไดรบผลกระทบไปดวย “ตงแตแมคารมทางโดนไล ลกคากนอยลง รายไดกลดลงถง 70% คนซอนอยลง เพราะมากไดของไมครบ เดอดรอนตาม ๆ กนไป นโยบายจะเปนอยางไรควรขนอยกบคนซอ เขามากอยากไดของครบ มาทเดยวทเปนจดรวม ไมตองเสยเวลาเดนทาง ปกตจะเงยบกวาน แตวนนทเหนคนเยอะเพราะใกลไหวคร” (ฉตรมณ (นามสมมต), สมภาษณ)

รายทสองเปนลกจางรายวนรานรบจดดอกไมสด ส าหรบเทศกาลตาง ๆ เธอเลาถงผลกระทบของรานเมอผคาแผงลอยถกไลรอไปแลววา “ไมคอยมคนเดน ลกคานอยลง 75% ยอดขายกลดลงตามไปดวย ปกตจะขายกนทงวนทงคน ชวงนดอกไมกแพงขน ชาวตางชาตกมานอยจากทเคยมาเยอะ ๆ มแผงลอยดกวา ซอขายงาย คนเดนเยอะ ดอกไมเมอกอนเดนซอตามแผง อยากไดอะไรกซองาย แตเดยวนตอง

194 เดนตามราน ขนาดทรานเมอกอนกจางลกจาง 3 คน ตอนนตองจางแค 2 คน พดงาย ๆ ไมมเงนจางแลว ไดยนพอคาแมคาเขากบนวาไมมทขาย ภาระแตละครอบครวกเยอะ ถาจดระเบยบเหมอนตอนแรกนาจะดกวา แบบมเสนใหอยในเสน ดแลความสะอาดกนไป”(สนสา (นามสมมต), สมภาษณ)

สวนรานคาทคลองถม 3 ราย มความเหนแตกตางกน รานคา 2 รายแรกไดรบผลกระทบโดยตรงจากการไลรอผคาขางทาง

ผใหขอมลรายแรกเปนพนกงานขาย รานจ าหนายอปกรณโทรศพทมอถอ เชน สายชารต หวปลก แฟลชไดรฟ เมมโมรการด พาวเวอรแบงค ฯลฯ ทเปดในศนยการคาเศรษฐวรรณ พลาซา เลาถงสถานการณการคาเมอผคาแผงลอยยายไปแลววา “หางรานพลอยไดรบผลกระทบไปดวย อยด ๆ กเดอดรอน เมอกอนชวงเวลาขายดจะเปนวนเสารและวนอาทตย ปจจบนกยงขายดในชวงวนเสารและอาทตยเหมอนเดม แตขายดไมเหมอนเมอกอน ขายดคอขายไดมากกวาวนอน ๆ ยอดขายไมม แผงลอยรบของจากรานเรา พอไมมเขา กไมมลกคามาเอาของไปขายตอ แตกอนขางนอกขายด ขางในกขายดไปดวย แผงลอยโดนไลเรากเดอดรอน เพราะเราไมมทระบายของ ตลาดคลองถมเปนแหลงสนคาทงอปกรณโทรศพทมอถอ นาฬกา อปกรณรถยนต ของเกา ฯลฯ คนมาเดนเยอะ พอไมมแผงพวกนน บางคนก ไมอยากมา นกวาไมมของขายแลว ชาวตางชาตเมอกอนเดนกนเยอะ เดยวนกไมคอยเหนแลว ถาเทยบขางนอกเขาขายไดดกวาอยแลว เดยวนยงแยไปใหญ รายไดลดลงเหลอ 30% ไหนจะคาเชาอกเดอนละเหยยบแสน”

รานนเปนหองเชาขนาด 3x3 เมตร 4 หอง ในราคาหองละ 10,000 บาทตอเดอน ในแตละเดอนตองเสยคาสวนกลาง (คาท าความสะอาดหองน า คาแอร คาท าความสะอาด และคาอ านวยความสะดวกตาง )ๆ อกประมาณ 10,000 บาทตอเดอน ตอหอง และเสยคาไฟแยกอกประมาณเดอนละ 2,000 บาท นอกจากนนยงตองเสยภาษตาง ๆ เชน ภาษปาย หรอบางครงตองเสยเมอเจาหนาทมาตรวจเรองมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ตลอดจนคาจางพนกงานในรานอก 3 คน (เดมเคยจาง 6 คน แตเมอลกคานอยลงจงตองเลกจาง 3 คน)

เจาของรานรายท 2 จ าหนายเครองคดเลข นาฬกา ไฟฉาย อปกรณจกรยาน ฯลฯ ถนนมหาจกร ซงรานเปนอาคารพาณชยทใชท าการคา เลาถงผลกระทบทเกดกบรานเมอผคาแผงลอยยายไปแลววา “เมอกอนแถวนเปนตลาด มรานตงเตม มตลาดกลางคนดวย วนเสาร -อาทตยคนกเยอะ เดยวนเสาร -อาทตยคนไมเยอะ รานกคนไมเขาเหมอนกน ไมมลกคาใหม มแตลกคาประจา ลกคากจะไดจากคนทมาซอแผงลอยนแหละ มแผงลอยกด คนจะไดไมตองตกงาน” (ล าภ (นามสมมต), สมภาษณ)

สวนรายท 3 มความเหนตรงขาม รายนเปนเจาของรานคาสง จ าหนายแวนแฟชน แวนสายตา และแวนกนแดด ทงปลกและสง มความเหนวาการไลรอแผงลอยไมสงผลกระทบตอธรกจของเขา โดยกลาววา “การไลรอทาใหธรกจทมหนารานของตนเองสะดวกขน ไมขวางทาง บงหนาราน การสญจรไปมากสะดวก แผงลอยทาใหขวางหนาราน เนองจากเนนขายสง (ผซอจะมาซอไปขายตอ) รานพวกนกอยไมได ทกสงคมตองมระเบยบ ทสาธารณะควรเปนของสาธารณะ ทางเทาควรเปนทางเทา จดระเบยบถกแลว แต

195 ควรหาทใหเขา ไมใชไลเขา เพราะคนขายคนเดยวแตมขางหลงอกหลายคน จดหาทใหขาย แรก ๆ อาจจะลาบาก เพราะลกคาไมตาม แตพอเขารเขากตาม” (ด า (นามสมมต), สมภาษณ)

นอกจากผคาในรานคาในเขตพระนครและสมพนธวงศแลว ผคาในเขตบางรกกมความเหนสอดคลองกนโดยเฉพาะบรเวณถนนสลม ซงเปนแหลงทองเทยว และ ถกจ ากดเวลา ใหประกอบการคาไดตงแตชวงเวลา 21.00 น. เปนตนไปเทานน

อยางไรกตาม ในระยะหลง เมอมรานสะดวกทเปดขายตลอด 24 ชวโมงเกดขนจ านวนมาก กพบวาผคาขางทาง โดยเฉพาะผคาอาหารตกเปนฝายเสยเปรยบผคาในระบบ เนองจากราคาขายทใกลเคยงกนมากและยงเปดขายตลอด 24 ชวโมง ดงตารางท 5-42

ภาพท 5-9 รานสะดวกซอและตวอยางอาหารทขาย

ตารางท 5-42 เปรยบเทยบราคาอาหารทขายขางทางและในรานสะดวกซอ หนวย : บาท

รายการอาหาร ราคาขางทาง ราคาในรานสะดวกซอ (บรรจกลองพลาสตก เขาไมโครเวฟได)

ขาวกะเพราไก 35 30-37

ขาวกะเพราไก-ไขดาว 40 39-40 ขาวไขเจยวกง 30 37

ขาวผดกง 35 40 ขาวผดป 40 40

ขาวมนไก 35 40 โจกหม 25 35

ทมา: จากการส ารวจในเดอนพฤษภาคม 2559

196 5. สขาภบาลอาหารและคณภาพสนคา

ประเดนสขาภบาล เปนขอโตแยงทส าคญในสหรฐอเมรกา ซงมการก ากบดแลการผลตอาหารทเขมงวดมาก แตกลบไมไดรบความสนใจเทาทควรในกรงเทพมหานคร ผลการศกษาครงนยนยนความส าคญของสนคาประเภทอาหาร ดงพบวาผคาขางทางกวาครงขายอาหาร โดยอาหารทขายมากทสด คอ อาหารปรง ณ จดขายและอาหารปรงส าเรจ สวนสนคาทผซอสวนใหญคอมากกวาครงซอกคออาหารเชนกน โดยอาหารทระบวามการซอมากทสดคอ อาหารปรง ณ จดขาย ค าตอบนยนยนวา ความสะดวกเปนประเดนส าคญทสด ในขณะเดยวกนกพบวาเหตผลดานคณภาพของสนคา (ซงรวมอาหารดวย) เปนประเดนททงผซอและประชาชนทซออาหารขางทางใหน าหนกนอยทสดเมอกลาวถงเหตผลในการซอสนคา คอ เปนรองมตดานความสะดวก และมตทางสงคม การซอสนคาข างทางทเปนไปเพราะความสะดวกและราคาอาจหมายถง การประนประนอมในเรองคณภาพและความสะอาด ผลการศกษาครงนยงพบวาเหตผลดานสนคาไมมคณภาพและความไมแนใจในคณภาพเปนเหตผลทมน าหนกมากทสดทท าใหประชาชนสวนหนงปฏเสธการซอสนคาขางทาง ในค าถามปลายเปดทใหผตอบระบความเหนเพมเตม ทงผซอและประชาชนมความหวงใยอยางชดเจนตอความสะอาดและคณภาพของสนคาโดยเฉพาะอาหาร

ภาพท 5-10 ความจ าเปนของสขาภบาลอาหาร

ความสะอาดของอาหารนอกจากจะขนอยกบสขอนามยในกระบวนการผลตแลว ยงขนอยกบสาธารณปโภค ซงรวมหองน า น าประปา และ การก าจดขยะและสงปฏกลอยางเหมาะสม ทงสองสวนเปนความรบผดชอบโดยตรงของผคาและกรงเทพมหานคร ประเดนนเปนประเดนในเชงโครงสรางดวยเชนกน เนองจากเกยวของกบการจดการระบบน าประปา หองน า และขยะ

197 5.2.3 นโยบายของรฐในระดบประเทศและระดบทองถนทสนบสนนและจ ากดการคาขางทางและผลกระทบ

หากยอนกลบไปพจารณาถงนโยบายของไทยทงในระดบประเทศและระดบทองถน ทไดน าเสนอในบทท 4 กจะพบวานโยบายในระดบรฐและทองถนไมไดสอดคลองกน

ในขณะทรฐบาลไทยสนบสนนการประกอบอาชพอสระอยางชดเจนตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530-2534) เปนตนมา มการจดตงธนาคารประชาชน เพอสนบสนนทนประกอบอาชพในป 2544 แตผลการศกษาครงนกลบพบวาผคาไมไดใชบรการสนบสนนอาชพท จดโดยรฐ ในทกเขตมผคาเพยงรอยละ 6-7 เทานนทเปนลกคาของธนาคารประชาชน และ ผคามากกวารอยละ 50 ในทกเขตทระบวาไมรจกโครงการน

สวนการจดการของกรงเทพมหานครอยภายใตแนวคดเมองทนสมยเชนกน การคาขางทางถก มองวาท าใหเมองไมทนสมยและไมพฒนา การผอนปรนใหมการคาขางทางในชวงเวลาตาง ๆ เปนผล จากปจจยทางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง เชนในป พ .ศ. 2522-2524 ซงเกดวกฤตการณน าม น กรงเทพมหานครสนบสนนใหมการคาขางทางเพอจ าหนายสนคาราคาถกแกประชาชน (นฤมล นราทร, 2548) การผอนปรนยงเกดจากการตระหนกถงปญหาความยากจน ผคาจงไดรบการผอนปรนใหประกอบอาชพได เมอผบรหารกรงเทพมหานครเหนวาผคาไมไดยากจนแลว จงไมเหนความจ าเปนทจะตองผอนปรนอก (วลลภ สวรรณด, สมภาษณ) สวนผซอ โดยเฉพาะผมรายไดนอยซงไดรบผลกระทบโดยตรง ไมไดรบความสนใจ

ความพยายามในการก ากบดแลการคาขางทางน าไปสการตง “ส านกเทศกจ” ในป 2529 และการบงคบใชพระราชบญญตรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมองในป พ.ศ. 2535 ท าใหกรงเทพมหานครสามารถก าหนดจดผอนผนใหประกอบการคา และมอ านาจในการจบปรบผคาทฝาฝนกฏหมาย อยางไรกตามการก ากบดแลใหเปนไปตามกฏหมายกมชองวาง มขาวเจาหนาทของรฐ รบสนบนจากผคา และผลจากขาวดงกลาวท าใหผคาจ านวนหนงหมดโอกาสใน การประกอบอาชพ ดงเชน ในสมยนายสมคร สนทรเวช เปนผวาราชการกรงเทพมหานคร (พ.ศ. 2543-2547) เมอมขาววาเจาหนาทเทศกจ รบเงนจากผคาหนาโรงพยาบาลจฬาลงกรณ นายสมคร สนทรเวช กประกาศยกเลกจดผอนผนในพนทนนในเวลาตอมา สงผลใหผคาไมกลาใหขอมลเกยวกบการท างานของเจาหนาทเทศกจ จนกระทงในป 2557 เมอประธานสภากรงเทพมหานครในขณะนนถกรองเรยนจาก ผคาวาเรยกเกบเงนจากกลมผคาหนาวดหวล าโพง ผคาจ านวนหนงกหวนเกรงวาตนจะหมดโอกาสใน การประกอบอาชพ ดงเชนทเกดกบผคาหนาโรงพยาบาลจฬาลงกรณ (มตชน, 14 สงหาคม 2557) การรบสนบนจากผคาเปนสาเหตหนงทท าใหผคาเพมจ านวนมากขน โดยเฉพาะในพนททมผสญจรจ านวนมาก ประกอบกบการขาดความรบผดชอบของผคาบางสวนทสรางความเดอดรอนในการสญจร ท าใหเกดกระแส

198 ตอตานการคาขางทางในสอสงคม (Social media) และน าไปสปฏบตการ “คนทางเทาใหประชาชน” หลงการปฏวตโดยคณะรกษาความสงบแหงชาตในป 2557

อาจกลาวไดวาผคาไดรบผลกระทบจากทง จากการไมปฏบตหนาท และการปฏบตหนาท ของเจาหนาทของรฐ ซงในหลายสวนผคาควรมสวนรบผดชอบเชนกน

การศกษาครงนพบวาผคาไดรบผลกระทบจากมาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน” ดงกรณตวอยางผคาทถกไลรอจากคลองถมมาใหขายในพนทตลาดสายใตเซนเตอร รายแรกเปนผคาอาย 56 ป ขายทคลองถมนานกวา 15 ป และยายมาขายทตลาดสายใต เซนเตอร ได 1 ปกวา ผคาทราบขาวการไลรอในชวงเดอนเมษายน 2557 ตนป 2558 กรงเทพมหานครหามท าการคา ผคาเลาวา “สถานการณชวงนนตงเครยดมาก มการใชรถทหารปดลอมดวย” เมอมาขายทตลาดสายใตเซนเตอร ผคาตองเสยคาเชา 3,125 บาทตอสปดาห (เชา 4 ลอค) คาไฟแยกตางหาก หนวยละ 10 บาท มดจ าครงแรก 300 บาท (แตไมไดคน) และเนองจากเปนผคาทมาเปน รนแรก ๆ จงจายมดจ าไมแพง หากเปนผคารนใหมตองจายถง 2,000 บาท รายไดขณะนลดลง ขายได 10,000-20,000 บาทตอสปดาห (เฉลยแลววนหนงขายได 2,000-3,000 บาท หรอบางวนกขายไมไดเลย) ตางจากเมอกอนขายทคลองถมเคยได 50,000 บาทตอสปดาห “เมอกอนมเงนเกบ เดยวนมพอใชไปวน ๆ กดเทาไหรแลว ไหนจะตองผอนบาน ผอนรถ สงลกเรยน (อาย 15 ป) ใชจายประจาวนอก อยไมไดกตองได” สวนคาใชจายในการเดนทางนนไมเสยเพม เนองจากมรถยนตสวนตว แมการเดนทางไปขายท คลองถมจะหางจากบานมากกวา แตกยงมรายไดมากกวา ผคาปรบตวแกปญหาโดยการหาสนคาอยางอนมาขายเพม “ตองหามาขายหลาย ๆ อยาง จะไดชวยกนกระตนกน” และขายของทกวน จากเคยขายแค 3-4 วนตอสปดาห “ทคลองถมเคยขายวนเสารตงแต 12.00 น. ถงวนอาทตยเยนกอยได ยายแลวตองขายทกวน หยดกอยไมได ลกคากไมเยอะเทา คลองถม ตรงนนเปนแหลง เขาไมรวามของขายทน”

ผคารายท 2 ขายของเกา เชน นาฬกาขอมอ โทรศพท และของสะสมโบราณ ผคาอาย 50 ป ภมล าเนาเดมอยทจงหวดอางทอง กอนจะท าการคาประกอบอาชพชางตดผมมากอน เรมคาขายตอนอาย 30 ป ขายทคลองถมมากวา 20 ป มาขายทตลาดสายใตเซนเตอร ได 1 ปกวาแลว เมอถามถงจ านวนผคาทยายมาทน เขากลาววา “ผคาทยายมาทนเหลออยไมมาก นาจะเหลอไมถง 10 เจา ใหม ๆ อาจจะมาเยอะ ขายไมไดกแยกยายกนไป นนแหละ ทวาจดระเบยบ โกหกทงนน ดนพอคาแมคาออกมาตาย ขางนอก แลวขางในกทาประโยชนกนอกท” ในกระบวนการไลรอ ผคาไดรบการบอกกลาวลวงหนา 2 เดอน เมอขายทคลองถมไมได ท าใหตองเสยคาเดนทางเพมขน เนองจากบานอยทาพระ ไปคลองถมใกลกวา (เดนทางโดยรถสวนตว) และคาใชจายในการเชาแผง จากเมอกอนไมตองเสย ปจจบนตองเสย 130 บาทตอวน นอกจากนนยงมคาไฟราคา 20 บาทตอดวง และคาเชาพดลมตงโตะ 30 บาทตอตว ผคากลาววา “คาใชจายเพมขนกตองทางานเพมขน” ดวยการขายของทกวน จากเดมขายทคลองถมวนเสาร-อาทตย

199 แมจะเปดขายของทกวน แตรายไดกลดมากกวา 50% สงทจะท าตอคอหาสนคาชนดใหม คอ ถงเทามาขายเพม (เนองจากมลกสาวเปดรานขายอยแลว) เมอเปลยนมาขายทใหมนานแลวท าผคาเรมปรบตวได เขากลาววา “จาเปนตองปรบตวได แตปญหาของการมาขายในตลาดเอกชนคอความไมแนนอน ทงตาแหนงของแผงทตง วนไหนเขาจะใหเราไปอยตรงไหน จานวนลกคากไมแนนอน ลกคาประจาทเคยซอทคลองถมกไมตามเพราะมนไกล”

ผลการศกษาในสวนนสอดคลองกบของขอเสนอของ Taylor (2016) ซงศกษาผคาขางทางทยายพนทการคาใน 2 เมองของสาธารณรฐอนโดนเซย ขอคนพบทส าคญม 3 ประการ คอ ประการแรก ผคา ยายกลบไปทพนทการคาเดม เนองจากพนทใหมไมไดเชอมโยงกบเสนทางสญจรของผคน ท าใหไมมลกคา ประการทสอง ไมมการเตรยมความพรอมใหผคา ผคาขาดความเขาใจในสภาพแวดลอมทางธรกจของพนทใหม เชน ในกรณผคาอาหาร ซงมลกษณะเฉพาะในเชงพนท (Locational specific) การยายพนทการคายอมหมายถงการท าความเขาใจกบลกคากลมใหม ซงมความตองการ รสนยมแตกตางจากกลมลกคาเดม การยายพนทการคายงหมายถงภาระทางการเงนทเพมขน นอกจากนนพบวาผคาท ประสบความส าเรจในพนทใหม เปนผคาทปรบทศนะ (Mindset) สามารถเขาใจธรรมชาตการแขงขน ทเปลยนแปลงไป ประการทสาม ความส าคญขององคกรภาคประชาสงคม ซงควรจะมบทบาทอยางยงตอการสนบสนนการปรบตวของผคา

เจาหนาทเทศกจรายหนงใหความเหนตอ กรณนวา “…..ททา ณ ตอนน เราไมไดตามไปดถงขนาดนน เพราะวาจรง ๆ แลวเรามหนาทจดระเบยบอยางเดยว เพราะหากพดตามกฎหมายสงทผคาทาอยเปนเรองผดกฎหมาย เปนหนาทของเราทจะตองทาตามกฎหมาย คอ จะตองเคลยร ทาการจดระเบยบใหไมมผคาอย แตวาเราอาจจะชวยในเบองตนเรองประสานชวยหาสถานททาการคาให ประสานวาอยตรงไหน ผคาควรไปตรงไหน แตถาผคาออกไปแลวเรากไมไดไปดถงขนาดไปขายทไหน ขายไดไหม หรอเปลยนอาชพรเปลา” “จรง ๆ แลว (ฝายพฒนาสงคม) ควรทจะเขามา ฝายสงเสรมอาชพ ตองเขามารองรบผคาเหลาน วาทจดระเบยบแลวนนมใครบาง ตามไปด หรออาจจะเปนสวนของรฐบาล เนองจากเราทาตามนโยบายของรฐบาล ตามไปดวาผคาทเคยอยในบญชรายชอทมนนไปตรงไหนบาง ขายของทใหมดหรอไม เปลยนอาชพหรอไม หรอมความตองการใหกทม.สนบสนนดานใดบาง เชน การสงเสรมอาชพ การฝกอาชพใหม นาจะทาเปนระบบ เชน ปากคลองตลาดไมเพยงกระทบผคาเทานน แตยงกระทบกบเกษตรกรเปนลกโซ ทงนควรเปนหนาทของรฐบาลในการพฒนาอาชพ การเกษตร การหาตลาดใหมมารองรบ เพราะเปนเรองระดบประเทศ ไมใชหนาทของเทศกจอยางเดยว” การไมใหความส าคญเทาทควรกบผลกระทบ สวนหนงนาจะมาจากความคดทวา “ผคาไมใชคนจน.....สามารถไปอยทอนได แตไมอยากไป” และความคดแบบเหมารวม “กฏหมายตองคดถงคนสวนรวม ถาใหใชได ทกคนกจะแหมาขอใชทสาธารณะหมด” และทส าคญกวานนคอกรอบคดการบรหารจดการท

200 จ ากดทการจดระเบยบเทานน ไมไดใหความส าคญเทาทควรตอมตอน ๆ และศกยภาพในดานตาง ๆ ของการคาขางทาง รวมทงผลกระทบทอาจเกดขน 5.2.4 คณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผประกอบอาชพ รปแบบการประกอบอาชพ สนคาทขาย

ผลการศกษาดานการประกอบอาชพและคณลกษณะของผคาสวนใหญสอดคลองกบผลการศกษาหลายชนกอนหนา ทวาการคาขางทางไมใชอาชพชวคราวแตเปนอาชพหลกและสรางรายไดหลกใหครอบครว พนทสาธารณะเปนแหลงประกอบอาชพทงส าหรบผคาทประกอบอาชพมานานและผคารนใหม ซงหากพจารณาในประเดนสรางงานสรางรายได จะเหนวาเปนอาชพทมความส าคญ แตหากพจารณาในประเดนการใชพนทสาธารณะ กอาจกลาวไดวา ผคาไดรบโอกาสในการใชพนทสาธารณะในการประกอบอาชพมาระยะหนง จนสามารถสรางฐานะได ซงสอดคลองกบความเหนของผอ านวยการส านกเทศกจและทปรกษาผวาราชการกรงเทพมหานคร นอกจากนนสดสวนของผคาทเพงเขามาประกอบอาชพ ยนยนผลการศกษาทระบวา พนทสาธารณะในกรงเทพมหานครเปนพนทของการสรางผประกอบการรนใหม (Nirathron, 2006; Williams, 2007; Maneepong and Walsh, 2013; Wongtada, 2015) อยางไรกตามสดสวนทไมสงมากของผคาทประสงคประกอบอาชพในร ะยะยาว และ ทประสงคใหบตรหลานประกอบอาชพการคาขางทาง ทง ๆ ทสดสวนของผคาทเหนวายงมโอกาสประกอบอาชพการคาขางทางในกรงเทพมหานครอยในระดบทสงสะทอนวา อาชพการคาขางทางไมใชอาชพในอดมคต และหากมทางเลอกทดกวาผคาจะเลอกประกอบอาชพอน ดงทผคากวารอยละ 40 ระบวา “เปนอาชพทเหนอยยาก” ในประเดนผคาทยากจน อาจกลาวไดวา การศกษาครงนไมสามารถระบชดเจนได แมจะพบวามผคาทมเงนลงทนต าถงวนละ 200 บาทกตาม เนองจากเมอพจารณาควบคกนระหวางประเดนการประเมนตนเองของผคา และ ความเพยงพอของรายได กพบวา ผคาทระบวา “บางวนรายไดไมพอ ” และ “มรายไดพอกนวนตอวน” มลกษณะบางประการรวมกนคอ จบการศกษาสงสดระดบมธยมตน ลงทนต ากวาวนละ 500 บาท ขอมลเหลานท าใหมองเหนภาพผคาท “ดอยโอกาส” หรอ “ทนนอย” แตยงไมสามารถระบไดวาเปนผคาทยากจน สวนเหตผลในการเขาสอาชพพบวาคณลกษณะบางประการของผคา เชน เพศ อาย และระดบการศกษามความเชอมโยงกบเหตผลในการเขาสอาชพ เชน ผคาทมอายมากจะประกอบอาชพดวยเหตผล “หางานอนไมได” มากกวาผคาทอายนอย ผคาทมการศกษาระดบปรญญาตรประกอบอาชพดวยเหตผล “หางานอนไมได” ในสดสวนทต ากวาผคาในระดบการศกษาอน ๆ ดงตารางท 5-43

201 ตารางท 5-43 ความสมพนธระหวางคณสมบตของผประกอบอาชพกบเหตผลทประกอบอาชพ (รอยละของกลมตวอยางในชวงคณสมบตทก าหนด) เหตผลทประกอบ อาชพ

เพศ อาย การศกษา ชาย ต ากวา 40 40-49 50-59 60-69 ป.ตร ต ากวา ป.ตร สงกวา ป.ตร n=109 n=119 n=120 n=95 n=51 n=39 n=358 n=3

หางานอนไมได 26.6 6.72 20.00 27.4 43.10 7.70 22.51 66.70 ชอบอสระ 65.1 61.34 75.00 71.6 45.10 71.80 65.79 100.00 เหตผลทประกอบอาชพ

หญง n=291

ต ากวา 40 n=119

40-49 n=120

50-59 n=95

60-69 n=51

ป.ตร n=39

ต ากวา ป.ตร n=358

สงกวา ป.ตร n=3

ยดหยน 45.00 58.36 41.64 45.30 35.30 43.60 41.22 45.24

ในดานรายได เมอพจารณาความสมพนธระหวางเงนลงทนกบการประเมนตนเองในการประกอบอาชพของผคา กพบแนวโนมวาผคาทลงทนนอยมโอกาสเปนผคาทยากจนมากกวาและตองการขยายการคานอยกวาผคาทมเงนลงทนสงกวา และสดสวนของผคาทระบวามรายไดพอกนวนตอวนผกผนกบจ านวนเงนลงทน เชนเดยวกบสดสวนของผคาทมเงนออม และผคาทประสงคขยายการประ กอบอาชพ ดงตารางท 5-44

ตารางท 5-44 ความสมพนธระหวางเงนลงทนกบการประเมนตนเองของผคา (รวมทกเขต) เงนลงทนตอวน

การประเมนตนเอง รวม

(n=400) มรายไดพอกนตอวน

(n=205) มเงนออม-ไมขยาย

(n=116) ตองการขยาย

(n=79) จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ต ากวา 500 บาท 50 60.24 21 25.30 12 14.46 83 100.00 500-1,000 บาท 51 55.43 24 26.09 17 18.48 92 100.00 1,001-2,000 บาท 46 45.11 33 32.35 23 22.54 102 100.00 2,001-5,000 บาท 50 49.50 29 28.72 22 21.78 101 100.00 5,001-10,000 บาท 7 46.67 5 33.33 3 20.00 15 100.00 10,001 บาทขนไป 1 14.29 4 57.14 2 18.57 7 100.00

การศกษาพบความเชอมโยงระหวางเพศของผคากบความตองการขยายการประกอบอาชพ

กลาวคอพบวาผคาชาย (รอยละ 22.9) มความตองการขยายการประกอบอาชพมากกวาผคาหญง (รอยละ 18.6) และผจบการศกษาระดบปรญญาตรมความตองการขยายอาชพมากกวาผคาระดบการศกษาทต า

202 กวาอยางชดเจน สวนในดานอายไมพบความแตกตางทชดเจนระหวางผคาทมอายในชวง 20-49 ป และพบวาสดสวนของผคาทตองการขยายการประกอบอาชพลดลงตามระดบอายทมากขน ดงตาราง 5-45

ตารางท 5-45 คณลกษณะของผคาทประสงคขยายการประกอบอาชพ (รอยละของกลมตวอยางในชวงคณสมบตทก าหนด)

เพศ การศกษา อาย

ชาย ปรญญาตร 20-29 ป 30-39 ป 40-49 ป 50-59 ป 60-69 ป n=109 n=39 n=42 n=75 n=120 n=95 n=51

รอยละ 22.9 รอยละ 33.3 รอยละ 21.4 รอยละ 24.0 รอยละ 23.3 รอยละ 17.9 รอยละ 11.8

ส าหรบสดสวนทสงของผคาหญงซงพบวานอกจากเขตปทมวนทผคาทเปนผหญงมสดสวนต ากวา

เขตอน ๆ แตกยงสงถงรอยละ 66 นน ค าอธบายทางทฤษฎทผานมาเกยวกบการประกอบอาชพการคาขางทางของผหญงกคอ การคาขายท าใหผหญงมความยดหยนในการจดการเรองเวลา สามารถท าหนาททางเศรษฐกจควบคไปกบหนาททางสงคมและวฒนธรรมได ในความพยายามหาค าตอบในประเดนน นอกจากค าอธบายนแลว ขอมลอน ๆ ทอาจน ามาพจารณาประกอบเพออธบายสดสวนทสงของผหญงกคอ อตราการวางงานทสงตงแตป 2556 ถง 2558 คดเปน 0.7, 0.8 และ 0.9 ตามล าดบ (ธนาคารแหงประเทศไทย, 2559) และ การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทลดลงหลงป 2554 นาจะท าใหผหญงเขาสอาชพมากขน ดงตารางท 5-46 ผคาหญงรอยละ 17.19 เขาสอาชพไมเกน 3 ป นอกจากภาวะเศรษฐกจแลว ประเดนทนาจะน ามาพจารณาควบคกนกคอ อาชพของคสมรส ซงจากขอมลพบวาผคาหญงในเขตปทมวนมคสมรสชวยประกอบอาชพในสดสวนสงทสด คดเปนรอยละ 33.33 ของผคาหญงทงหมดในเขต ในขณะทเขตอน ๆ มสงสดเพยงรอยละ 22.08 เทานน3 ตวเลขนเมอน าไปเชอมโยงกบขอมลจากเจาหนาทของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ทเสนอวาคสมรสจะชวยกนประกอบอาชพการคาขางทาง หากรายไดจ ากการคาคมคากบ ผลตอบแทนท ไดรบ กนาจะสนนษฐานไดวาผลตอบแทนจากการคาในเขตปทมวนคมคาพอทคสมรสจะเขามาประกอบอาชพรวมกน ซงหากพจารณาจากขอมลอนๆประกอบกจะพบวา ผคาในเขตปทมวนเปนผคาทนาจะม โอกาสประกอบอาชพสงสด ผคากลมนมค าตอบดานตาง ๆ ทเชอมโยงกบรายไดดในสดสวนทสงสด เชน ความพอใจในอาชพ ความสนใจตงเปนรานคาในระบบ ตองการประกอบอาชพในระยะยาว สนบสนนใหลกประกอบอาชพการคาขางทาง เปนตน ในขณะทในเขตอน ๆ ค าตอบในประเดนนอยในสดสวนทต ากวาอยางชดเจน ผคาในเขตปทมวนยงมสดสวนของผคาทตอบวา “บางวนรายไดไมพอ ” ต าสด และ

3 ผคาหญงทคสมรสชวยประกอบอาชพในอก 2 เขตคดเปน รอยละ 13.33 ในเขตบางรก และ รอยละ

20.00 ในเขตพระนคร

203 “ตองการขยายการคา” สงสด สวนผคาใน 3 เขตทเหลอ พบวา คสมรสสวนใหญประกอบอาชพอน เชน รบจาง ขบแทกซ ขบมอเตอรไซครบจาง เปนตน และมทศนะตอการขยายการประกอบอาชพแตกตางจากผคาในเขตปทมวน ขอมลเหลานท าใหสรปไดวา หากการคาขางทางสรางรายไดทคมคา กมแนวโนมวาทงสามและภรรยาจะเขามาประกอบอาชพรวมกน แตหากไมคมคา ผหญงมแนวโนมเปนผคา สวนผชายจะประกอบอาชพอน ท าใหครอบครวมรายไดมากขน ตารางท 5-46 สดสวนของผคาหญงใน 4 เขตตามระยะเวลาประกอบอาชพ

ระยะเวลาประกอบอาชพ

บางรก (n=75)

ปทมวน (n=64)

พระนคร (n=75)

สมพนธวงศ (n=77)

รวม (n=291)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ ไมเกน 3 ป 12 16.00 15 23.44 10 13.33 13 16.88 50 17.19 4-ไมเกน 5 ป 6 8.00 9 14.06 6 8.00 5 6.49 26 8.93 6-ไมเกน 10 ป 15 20.00 20 31.25 13 17.33 16 20.78 64 21.99 10 ปขนไป 42 56.00 20 31.25 46 61.34 43 55.84 151 51.89

ทมา: ขอมลจากการส ารวจ 5.2.5 บทบาทของการคาขางทางในสงคมไทยและปจจยทท าใหบทบาทเหลานสามารถด ารงอยได

บทบาทส าคญตอทงผคาและประชาชนและเศรษฐกจโดยรวมอภปรายไดดงน 1. บทบาทของการคาขางทางตอการสรางงานและอาชพ การคาขางทางในกรงเทพมหานครชวย

ใหแรงงานยายถน 3 รน คอ แรงงานยายถนชาวจนในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 แรงงานภาคเกษตรของไทยตงแตชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 4 และ แรงงานตางสญชาต สามารถมรายได พงตนเองได แมในกลมหลงจะเปนการประกอบอาชพทผดกฎหมายกตาม บทบาทนไมจ ากดเฉพาะ การชวยใหผมรายไดนอยสามารถจดการชวตของตนเองและครอบครวเทานน แตยงมบทบาทในฐานะชวยท าใหผคาซงมโอกาสจ ากดในการเลอนฐานะทางเศรษฐกจ สามารถยกระดบอาชพเปนการประกอบการ ทใชเงนทนสงได (นฤมล นราทร, 2548; Yasmeen and Nirathron, 2014) อาจเรยกไดวามบทบาทในการสราง “เถาแกนอย ” บทบาทของการคาขางทางตอการสรางงานสรางอาชพยงสอดคลองกบ การเปลยนแปลงในกระบวนทศนการจางงาน ซงโอกาสการเปนแรงงานรบจางลดลง จากระบบการผลตแบบยดหยน ประเดนตาง ๆ เหลานสงผลใหการคาขางทางมบทบาทส าคญในสงคมไทย

ผลการส ารวจขอมลภาคสนามครงนยนยนบทบาทของผคาขางทางทพบในผลการศกษา กอนหนา ทงในประเดนการสรางงาน สรางอาชพ ส าหรบผมโอกาสจ ากด เชน การศกษาไมสง หรอ มอายมากเกนกวาทจะเปนแรงงานรบจางในระบบ ดงพบวาผคากวารอยละ 40.25 มอาย 50 ปขนไป และ ผคารอยละ 30.00 มอายในชวง 40-49 ป ผคารอยละ 47.25 มการศกษาต ากวาการศกษาภาคบงคบ ผคา

204 ทกรายมผอยในอปการะอยางนอย 1 คน รอยละ 89.00 มรายไดหลกจากการประกอบอาชพการคาขางทาง การศกษาครงนพบผคาทเปนแรงงานตางสญชาตจ านวนหนงดวย โดยสวนใหญปฏเสธทจะใหขอมล ผซอและประชาชนใหความส าคญตอประเดนการสรางงานเชนกน สดสวนของค าตอบในประเดนนสงกวาค าตอบดานความสะดวก

2. บทบาทในการสนบสนนเศรษฐกจในระบบและลดแรงเสยดทานในระบบทนนยม นอกจากบทบาทในการสรางงานสรางอาชพแลว การคาขางทางยงมบทบาทส าคญในการสนบสนนเศรษฐกจในระบบและลดแรงเสยดทานในระบบทนนยมรวมทงสนบสนนทนนยมในทางออม เนองจากเสนอขายสนคาในราคาทยอมเยา ท าใหแรงงานสามารถยงชพอยได แมวาจะมรายไดขนต า ซงเปนไปตามขอเสนอของส านกโครงสราง ผลการศกษาคณลกษณะของผซอและประชาชนทซอสนคาขางทางทกวน พบวาผซอสนคาขางทางถงรอยละ 35 มรายไดต ากวา 9,000 บาท และรอยละ 34 มรายไดในชวง 9,000-15,000 บาท ผซอกลมนประกอบดวย แรงงงานรบจางรายเดอน รายวน และนกเรยน/นกศกษา คณลกษณะของผซอสนคาขางทางทกวนปรากฏในตารางท 5-47 ดวยเหตผลนเอง จงพบการคาขางทางซงเปนการคาดงเดมในพนทศนยกลางธรกจททนสมย ตารางท 5-47 คณลกษณะของผซอและประชาชนทซอสนคาขางทางทกวน คณลกษณะ บางรก ปทมวน พระนคร สมพนธวงศ ผซอ n=24 n=21 n=20 n=13 อาชพรบจาง 66.67 42.86 55.00 23.08 นกเรยน/นกศกษา 8.33 28.57 20.00 61.54 รายไดต ากวา 9,000 บาทตอเดอน 33.33 61.90 55.00 46.15 รายได 9,000-15,000 บาทตอเดอน 37.50 19.05 14.25 30.77 จบการศกษาไมเกนมธยมปลาย 66.67 80.95 50.00 30.77 ประชาชน n=12 n=16 n=20 n=6 อาชพรบจาง 66.67 62.50 40.00 83.33 นกเรยน 25.00 6.25 5.00 16.67 รายไดต ากวา 9,000 บาทตอเดอน 58.33 56.25 70.00 66.67 รายได 9,000-15,000 บาทตอเดอน 25.00 25.00 25.00 33.33 จบการศกษาไมเกนมธยมปลาย 66.67 62.50 70.00 83.33

ประเดนดานราคาทยอมเยา นอกจากจะไดรบการยนยนจากผซอและประชาชนแลว ยงไดรบ การยนยนจากการส ารวจราคาอาหารปรง ณ จดขายและอาหารปรงส าเรจ (ซงเปนรายการทมผคาในสดสวนทสงทสดและมผซอมากทสด) ทขายขางทางและในหาง ในพนทหนาศนยการคา Big C ราชด าร จากรมคลองแสนแสบถงราชประสงค และศนยอาหารในศนยการคา Big C (ตารางท 5-48)

205 ตารางท 5-48 ราคาอาหารขางทางหนาศนยการคา Big C ราชด าร และในศนยอาหารใน Big C ราชด าร

หนวย : บาท รายการ ราคา

ขางทาง ปรมาณ/ลกษณะการปรง ราคา

ในหาง ปรมาณ/ลกษณะการปรง

กบขาวถง 30 ปรงส าเรจ 50 ปรงส าเรจ ขาวไขเจยวธรรมดา 20 ปรง ณ จดขาย ใสกลองโฟม

หรอถวยกระดาษ 40 ปรง ณ จดขาย

ขาวไขเจยวหมสบ 25 ปรง ณ จดขาย ใสกลองโฟม 45 ปรง ณ จดขาย ขาวตมหม 20 ปรง ณ จดขาย 45 ปรง ณ จดขาย ขาวเปลา/ขาวสวย 10 ใสถงพลาสตก ของรอน 10 รานขายอาหารปรง ณ จดขาย ขาวราดแกง 1 อยาง

25 ปรงส าเรจ 45 ปรงส าเรจ

ขาวราดแกง 2 อยาง

30 ปรงส าเรจ 55 ปรงส าเรจ

ขาวเหนยว 5 ใสถงพลาสตกของรอน 10 ใสถงพลาสตกของรอน ขาวเหนยวหมทอด 30 ปรงส าเรจ 40 ปรงส าเรจ เครองเคยงทานกบขาวตม

15 ปรงส าเรจ ใสถงพลาสตกของรอน

20-50 ปรง ณ จดขาย ย าไขเคม, ย าเกยมไฉ, ไชโปวดอง 20 บาท หมซอว, ปลากะพง, ไขเยยวมา, หน าเลยบ, ปลาน าดอกไมกนเชยง 35 บาท ปลานงซอว/ปลาสามรส 50

เครองดมเยน กาแฟ ชา โกโก นมเยน ฯลฯ

25 ปรง ณ จดขาย ใสแกวกระดาษ

45 ปรง ณ จดขาย ใสแกว พลาสตกใส

โจกหม 25 ปรง ณ จดขาย 45 ปรง ณ จดขาย แซนดวช

20 ใสกลองพลาสตกส าหรบแซนดวช

40-50 ใสกลองพลาสตกส าหรบแซนดวช แซนดวชไกสบ/ทนา 45 บาทแซนดวชปอด 40 บาท แซนดวชแฮม 50 บาท

นองไกทอด 25 1 ชน 30 1 ชน น าสมคนสด 25 ใสขวดพลาสตก 40 ใสขวดพลาสตก

206

หนวย : บาท รายการ ราคา

ขางทาง ปรมาณ/ลกษณะการปรง ราคา

ในหาง ปรมาณ/ลกษณะการปรง

ผลไมถง (ฝรง, มะมวง, แอปเปล, แคนตาลป)

20 ใสถงพลาสตกแขง 40

ใสถงพลาสตกแขง ตอชน หรอลก

ลกชน ไสกรอกทอด

10 ตอไม 15-25 ตอไม (ขนอยกบชนด)

สลดผก 40 ปรงส าเรจ 85 ปรงส าเรจ หมทอด 30 1 ขด 60 1 ขด (หมทอดเคมกระเทยม/

หมสามรส/ซโครงหมทอดกระเทยม)

หมปง 10 1 ไม 15 1 ไม หมฝอย/หมสวรรค 30 1 ชด 70 1 ชด

ทมา: จากการส ารวจในพนท เดอนพฤษภาคม 2559

ภาพท 5-11 ผคาขางทางในยานธรกจทนสมยในเดอนพฤษภาคม 2557

207

3. บทบาทตอประชาชน บทบาทนปรากฏชดในรปของการน าเสนอสนคา บรการทสอดคลองกบรายได และฐานะทางเศรษฐกจสงคมของประชาชน และชวยอ านวยความสะดวกในวถชวต ผลการศกษาครงน ยนยนผลการศกษากอนหนาเกยวกบบทบาทตอผซอและประชาชน ทงในดานความสะดวกและราคา โดยความสะดวกเปนประเดนทไดรบการยนยนในสดสวนทสงทสด แมการซอสนคามไดเกดขนจากเหตผลใดเหตผลหนงเทานน แตเหตผลดานความสะดวกและราคาทยอมเยาเปนเหตผลทมน าหนกมาก และแมในการศกษาครงน จะก าหนดกลมเปาหมายผซอ และ ประชาชนเปนคนละกลม โดยผซอ หมายถงผทอยในระหวางซอสนคาในชวงของการสมภาษณ สวนประชาชนหมายถงผทสญจรทวไป ผลการศกษา กยงพบวา ประชาชนกวารอยละ 87.50 ทเปนผซอสนคาขางทางกใหความส าคญตอประเดนความสะดวก เชนกน ความสะดวกในทศนะของประชาชน ไมไดจ ากดทความเปน “ทางผาน” “ใกลบาน” “ใกลทท างาน” เทานน แตยงมความหมายในดาน “ประหยดเวลา” และ คาใชจายดวย การประหยดเวลา นอกจากจะหมายรวมถง การไมตองเดนทางไปทหางราน หรอ หางสรรพสนคา เทานน แตยงหมายถง การลดเวลาลดคาใชจายในการหาสนคาทตองการ โดยเฉพาะในกรณหางสรรพสนคาขนาดใหญ ความสะดวกสวนหนงเปนผลจากความหลากหลายของสนคา ซงนอกจากจะเปนผลจากการมผขายกระจกตวมาก (Market Synergy) (Gaber, 1994) แลว ยงเปนผลจากการทเปนทรกนในหมผซอวา บรเวณนน ๆ เปนแหลงขายสนคา ท าใหมผมาจบจายซอสนคา เนองจากสะดวกกวาการเขาไปซอตามรานหรอหางสรรพสนคา อาหารทขายขางทางแตกตางจากอาหารทขายในหาง รานสะดวกซอ ทงในดานราคา ชนด ประเภท เหตผลดาน “ราคา” ไมไดหมายความวาสนคาขางทางราคายอมเยากวาเทานน แตยงหมายถงการซอในจ านวนนอยได ขนาดครอบครวทเลกลง ความหลากหลายของสนคา ท าใหผซอตองการซอสนคาในปรมาณทไมมากแตหลากหลาย เชนผกจมน าพรก หากเปนการซอในหาง ผซออาจตองจายเงน ไมต ากวา 50 บาทส าหรบผก 3-4 ชนด เพราะแยกขายแตละชนด แตหากผขายเปนเปนผคาขางทาง ซงผซอสามารถซผกหลายชนดคละกนได ในราคา 20-25 บาทท าใหราคาจะยอมเยากวามาก การวเคราะหคณล กษณะดานระดบการศกษาและรายไดของผซอและประชาชนทใหความเหนตอ “ความจ าเปนของการคาขางทาง” ท าใหเขาใจถงความจ าเปนของการคาขางทางมากขน ทงผซอและประชาชนในสดสวนมความเหนวาการคาขางทางยงจ าเปนตอกรงเทพมหานคร

208 ตารางท 5-49 คณลกษณะของผซอและประชาชนทเหนวาการคาขางทางมความจ าเปน กลมตวอยาง การศกษา

ม.ปลายหรอต ากวา ปวส. ปรญญาตร สงกวาปรญญาตร

ผซอ n=116 n=8 n=62 n=14

98.28 100.00 90.3 85.7

ประชาชน n=118 n=6 n=67 n=8

93.22 66.7 94.1 75.0

กลมตวอยาง รายได (บาท) ต ากวา 9,000 9,000-15,000 15,001-20,000 20,001 บาทขนไป

ผซอ n=70 n=68 n=25 n=31

97.0 96.1 88.0 93.5 ประชาชน n=58 n=94 n=13 n=35

100.0 100.0 92.3 85.7

สวน “ความสะดวก” นน ไมไดเกดจากการประกอบการคาบนเสนทางสญจรหรอขางทางเทานน แตเกดจากการทแผงขายมลกษณะเปน “One-stop service” (นฤมล นราทร, 2548) ทงดวยตวของแผงคาเองทเสนอขายสนคาทหลากหลาย “ตอบโจทย” ความตองการของผซอ

ภาพท 5-12 One-stop Service แบบไทย ความสะดวกยงเกดจากการทมแผงคาในบรเวณใกลเคยง ผซอสามารถหาซอสนคาตาม

ทตองการได ไมตองเสยเวลาและคาใชจายในการเดนทางไปหาซอสนคาจากทอน ซงกเปนไปตามขอเสนอของ Gaber (1994) และ Bromley (2000)

เหตผลเหลานท าใหทงผซอและประชาชนในการศกษาครงน รอยละ 95 ขนไปมความเหนวาการคาขางทางมความจ าเปนตอกรงเทพมหานคร

209

4. บทบาทตอระบบเศรษฐกจ นอกจากบทบาทตอผซอและประชาชน การคาขางทางยงมบทบาทตอระบบเศรษฐกจโดยรวม ดงทมการระบไวชดเจนในกรณเมอง Los Angeles ของ และ New York ของสหรฐอเมรกา บทบาทในระบบเศรษฐกจ ครอบคลมประเดนการสรางงานใหแกผทเกยวของ ตงแตผคา ผผลตสนคา ผประกอบการขนสง และอน ๆ คาจาง มลคาเพม และ ภาษทองถน การศกษาครงนพบวา เงนลงทนเฉลยของผคาคดเปนวนละ 2,237.48 บาท ผคาทไมไดขายอาหารทกเขต ลงทนสงถงวนละ 2,478.54 บาท สวนผคาอาหารลงทนเฉลยวนละ 2,069.96 บาท ในขณะทรายไดเฉลยตอวนของผคาทกเขตเปน 3,208.40 บาท เงนจ านวนนสงมาก หากน าไปพจารณารวมกบจ านวนผคา และวนทประกอบท าการคา ซงผคาสวนใหญประกอบอาชพ 6 วนตอสปดาห หากค านวณเฉพาะผคาทเปน กลมตวอยาง 400 ราย เงนหมนเวยนในระบบเศรษฐกจสงถงวนละ 894,992 บาท หรอสปดาหละ 5.37 ลานบาทหรอปละ 279.23 ลานบาท

การลงทนของผคามทงตนทนวตถดบและสนคา คาเชาพนท คาเชาทเกบของ คาจางแรงงานเตรยมพนทขาย และอน ๆ การประกอบการจงกอใหเกดผลกระเพอมโดยตอเนอง ท าใหผทม สวนเกยวของมงานท าและมรายได โดยเฉพาะเมอแหลงวตถดบส าคญกคอตลาดหรอธรกจขนาดเลก ซงเปนแหลงงานทมความส าคญ ในกรณสนคาเกษตร แหลงวตถดบอาจเปนเกษตรกร ซงผลตสนคาสงใหผคาโดยตรง ดงพบวาการไลรอผคาทปากคลองตลาด สงผลกระทบอยางมากตอเกษตรกรทท านาบว ในต าบลคลองโยง จงหวดนครปฐม เพราะการยายท าเลการคาท าใหยอดจ าหนายลดลง ผท านาบว ในจงหวดนครปฐมตองลดการท านาบว และพยายามหาอาชพเสรมเพอหารายไดมาชดเชย

การคาขางทางยงเปนแหลงจ าหนายสนคาทผลตโดยธรกจขนาดเลก ซงไมมทนเพยงพอทจะเสยคาใชจายในการวางสนคาในรานสะดวกซอ หรอหางสรรพสนคา รวมทงสนคาทราคาไมสงซงมกถกปฏเสธโดยหางราน เนองจากก าไรจากการขายไมคมคา

ผลทเกดตอเศรษฐกจโดยรวม ยงพจารณาไดจากปรมาณการซอในการศกษาครงน ทงจากกลมทเปนผซอและกลมประชาชน ในกลมผซอ พบวา ในจ านวนผซอ 200 คน ผซอรอยละ 50 ซอต ากวาวนละ 2 ครง และผซอรอยละ 46.50 ซอของขางทาง 2 ถง 4 ครงตอวน และรอยละ 50 ของผซอระบวา มลคาการซอแตละครงสงกวา 100 บาทขนไป ซงหากค านวณโดยใชการประมาณการทต า คอ คดเฉพาะ ผซอ 100 คนก าหนดยอดซอวนละ 100 บาท ในแตละวน จะมหมนเวยนในกลมผซอ 100 คนถง 10,000 บาท หรอเดอนละ 260,000 บาท (คด 6 วนตอสปดาห) และหากอนมานจากผลการศกษาในสวนของประชาชน วาประชาชนรอยละ 87.50 ซอสนคาขางทาง มลคาทางเศรษฐกจจากการซอสนคาขางทางจะสงขนอก เงนจ านวนนไมสามารถเปรยบเทยบกบการคาในระบบได แตมความส าคญเมอพจารณาถงการสรางงานและอาชพทเกยวของ

5. การคาขางทางสนบสนนความเชอมโยงกบภาคเกษตรกรรม การศกษาครงนพบวาการคา ขางทางในกรงเทพมหานครมบทบาทในการสนบสนนการผลตในภาคเกษตรดวย ขอมลผคาในเขตปทมวน ซงพบวาสดสวนของคสมรสทประกอบอาชพในภาคเกษตรสงถงรอยละ 34 ในขณะทเขตอน ๆ มสงสด

210 เพยงรอยละ 5 เทานน ผคาในเขตนมอายเฉลยนอยกวาผคาในเขตอน และมผคาชายมากกวาเขตอน ๆ ผคายงมระยะเวลาประกอบอาชพนอยกวาเขตอน และมสดสวนของพอแมทประกอบอาชพนอยกวา เขตอน มสดสวนของผคาทระบวา “บางวนรายไดไมพอ ” ต าทสด และมสดสวนของผคาทระบวา “ตองการขยายการประกอบอาชพ” สงทสดดวย ค าตอบลกษณะน อาจท าใหไดขอสรปกวาง ๆ วาผคาในเขตปทมวนสามารถสรางรายไดจนสะสมทนได และมองเหนโอกาสในการขยายการประกอบอาชพ

6. บทบาทในเชงวฒนธรรมและสงคม บทบาทในเชงวฒนธรรมเปนผลจากการผสมผสานของโอกาสการขายสนคา ทนวฒนธรรม วฒนธรรมอาหาร และ วฒนธรรมการบรโภคของชาวกรงเทพมหานคร ผลการศกษาครงนยนยนบทบาทในเชงวฒนธรรมของการคาขางทางและบทบาทตอการทองเทยว แมวาจะไมใชบทบาททส าคญทสดในทศนะของผซอและประชาชน

จากการทบทวนเอกสารพบวาความส าคญของบทบาทนสะทอนจาก โครงการ “หาบเรเสนหเมอง” ของกรงเทพมหานครในป 2554 ซงจดใน 3 พนท คอ “หาบเร เสนหดอกไม” เขตปทมวน “หาบเร เสนหแฟชน ”ยานประตน า และ “หาบเร เสนหกรงเกา ” เนองจากการขายสนคาขางทางในกรงเทพมหานครเปนเอกลกษณทมความเฉพาะ และเปนปจจยหนงทท าใหกรงเทพมหานครไดรบรางวล “เมองทองเทยวทดทสดในโลก” (The World’ s Best Award 2012) เปนปท 4 จากการลงคะแนนของนกทองเทยวและผอานนตยสาร “Travel and Leisure” นกทองเทยวซอสนคาไดสะดวกและประหยด อาหารขางทางของกรงเทพมหานครยงไดรบการยกยองวาเปนอาหารขางทางทดทสดในโลก (Shea, 2016) มตทางวฒนธรรม สะทอนอยางชดเจนจากการซอสนคาขางทาง สนคาทขาย วฒนธรรมอาหาร และวฒนธรรมการบรโภคอาหารขางทาง (Yasmeen, 2007) การศกษาพบวาในทกเขตยกเวนเขตบางรก ผซอมากกวารอยละ 20 หรอหนงในหาเปนนกทองเทยว ปรากฏการณนยนยนบทบาทดานการทองเทยวของการคาขางทาง ซง “ตอบโจทย” ทงในดานการบรโภคและวฒนธรรมอาหาร

การศกษาครงนยนยนมตดานการบรโภคอาหารขางทางของชาวไทย ผคาเกอบรอยละ 60 ขายสนคาประเภทอาหาร และในจ านวนนผคาอาหารปรง ณ จดขายมสดสวนสงกวาอาหารประเภทอน ๆอยางชดเจน คอ คดเปนรอยละ 24.42 ในขณะทผคาอาหารส าเรจซงมจ านวนรองลงมา คดเปนสดสวนเพยงรอยละ 11.52 ขอมลทสนบสนนขอคนพบนคอ ความสมพนธระหวางสนคาทขายกบอาชพของผซอสนคา ซงพบวา อาหารปรง ณ จดขายมสดสวนสงทสด

นอกจากนนสถตคาใชจายของประเภทอาหารจากการส ารวจภาวะเศรษฐกจสงคมของครวเรอนของส านกงานสถตแหงชาตในป 2556 และ 2557 ซงจ าแนกทมาของอาหารทชาวกรงเทพมหานครบรโภคยนยนความส าคญของอาหารทปรง ณ จดขาย (ป 2558 ไมมการจ าแนก)

211 ตารางท 5-50 คาใชจายดานอาหารและรปแบบการบรโภคอาหารของชาวกรงเทพมหานคร (รวม 3 จงหวด ปรมณฑล) คาใชจายและรปแบบการบรโภค ป 2556 ป 2557

คาใชจายอาหารตอเดอน (บาท) 9,189 9,034

อาหารส าเรจรป 5,786 (62.97) 5,563 (61.53) ซอมาบรโภคทบาน 2,462 (42.55) 2,513 (45.17)

บรโภคนอกบาน 3,324 (57.45) 3,050 (54.83)

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต (2557, 2558)

ผซอบางรายใหเหตผลประกอบวา “แผงลอยอาหารหลากหลายกวาเซเวน” ซงในความเปนจรงนอกจากจะหลากหลายแลว ยงมรสชาตดและสดดวย ดงทนกวชาการดานพฒนาสงคมกลาววาอาหารขางทางของกรงเทพมหานครไดรบการจดอนดบใหเปนอาหารขางทางทอรอยทสดในโลกในป 2016 การขายในชวงเวลาตาง ๆ ตอบสนองวฒนธรรมการบรโภค ไมวาจะเปนการบรโภคไดหลาย ๆ เวลาในแตละชวงของวน เนองจากมอาหารคาวหวานทงทเปนมอหลก อาหารวาง อาหารกนเลน และของขบเคยวตาง ๆ เปนตน อาหารขางทางเปนปจจยหนงทท าใหนกทองเทยวสนใจประเทศไทย อยางไรกตามในหลายกรณประเดนสขาภบาลยงคงไมไดรบความสนใจเทาทควร

ในมตสงคม ความสมพนธระหวางผคาและผซอเป นความสมพนธทอบอนและมพลง (นธ เอยวศรวงศ, 2547) โดยเฉพาะเมอการศกษาครงนพบวาผซอมากกวารอยละ 60 เปนลกคาประจ า และใหเหตผลการซอสนคาในดาน “ปฏสมพนธระหวางผขายและผซอ” การเปนลกคาประจ ายงหมายถงความไวเนอเชอระหวางผ คาและผซอ ทงยงเปนเครองประกนวาผคาจะมรายได ในขณะเดยวกนผซอ กมนใจวาจะไดสนคาทมคณภาพตามทตองการ

การคาขางทางยงท าใหเมองมชวตชวา ไมแหงแลง ความมชวตชวาจากการมการคาขางทางเปนเรองทไดรบการยอมรบแมในประเทศทพฒนาแลว เนองจากท าใหเกดการสญจรของผคน ปฏสมพนธระหวางผคาและผซอ เปนมตของความเปนมนษยซงมความส าคญอยางยงในสงคมทรบเรง และ แขงขน (Frommer, Norman, & Knepper, 2011; Ehrenfeucht & Loukaitou-Sideris, 2009; พรสรร วเชยรประดษฐ, 2551) สวนปจจยทสนบสนนบทบาทของการคาขางทางในกรงเทพมหานครนน สรปไดดงน

1. ปจจยส าคญทสนบสนนบทบาทการคาขางทางในกรงเทพมหานคร มทงปจจยเศรษฐกจ กฎหมาย และวฒนธรรม ทงในระดบประเทศและระดบทองถน ซงสนบสนนทงในดานอปทานแรงงานทประกอบอาชพการคาขางทางและอปสงคตอสนคาขางทาง

212

2. ในระดบประเทศอาจกลาวไดวา ความจ ากดในคณสมบต ท าใหแรงงานบางสวนไมสามารถเขาสการจางงานในเศรษฐกจภาคทเปนทางการได แรงงานเหลานเขามาประกอบอาชพการคาขางทาง ก าลงแรงงานรนใหมทตองการความยดหยนในชวต กสนใจเขาประกอบอาชพมากขน

3. ระดบคาจางแรงงานทต า ท าใหการคาขางทางมบทบาทในการ “ผลตซ า” ระบบทนนยม ดวยการเสนอสนคาราคาถก ชวยลดคาครองชพ แรงงานจงสามารถด ารงชวตดวยคาจางแรงงานทต า จงเทากบเปนการลดแรงเสยดทานในเศรษฐกจทนนยม แมผซอสนคาขางทางจะไมใชผมรายไดนอยเสมอไป แตกพบวา ผมรายไดนอยเปนลกคากลมส าคญของการคาขางทาง

4. คาสมประสทธความไมเสมอภาคดานรายไดของกรงเทพมหานครในป 2555 มคาสงถง 0.514 ในขณะทคาสมประสทธในระดบประเทศคดเปน 0.484 สวนในป 2556 คาสมประสทธความไมเสมอภาคของกรงเทพมหานครมคาเทากบ 0.451 และในระดบประเทศคดเปน 0.465 แมวาตวเลขผอยใตเสน ความยากจนในกรงเทพมหานครจะลดลงจากรอยละ 1.91 ในป 2555 เปน 1.06 ในป 2556 (สศช., 2558) ตวเลขนแสดงถงความเหลอมล าดานรายได และสนบสนนบทบาทหนาทของการคาขางทางในการลดความเหลอมล าดานรายได

5. ในระดบทองถน นโยบายของรฐบาลทองถน ซงในดานหนงสนบสนนดวยการ“ผอนผน” ใหมการประกอบการคาบนทางเทาได เนองจากมกฎหมายรองรบ แมการด าเนนนโยบายมความลกลน ไมคงเสนคงวา และบางกรณขาดธรรมาภบาลกตาม

6. ในอกดานหนงวถทางวฒนธรรมประกอบกบความไมสะดวกในการเขาถงสนคาในหนวยกระจายสนคาทเปนทางการ เชน รานคา หางสรรพสนคา กท าใหการคาขางทางมบทบาทส าคญ ชวยใหผบรโภคสามารถเขาถงสนคาได การประกอบการทใชทนไมมาก และการมตนทนคงทต า ท าให ผคาสามารถขายสนคาใหผบรโภคไดในราคายอมเยา

6. ส าหรบสนคาประเภทอาหาร ปจจยส าคญทางวฒนธรรม คอ “การบรโภคสาธารณะ” หรอ Public eating มบทบาทท าใหอาหารส าเรจรปและอาหารปรงมสดสวนทสง ในขณะเดยวกนวฒนธรรมอาหารของไทย ซงอาหารมความหลากหลายทงในดานประเภทและเวลาในการบรโภคกสนบสนนใหมผคาทเสนอขายสนคาตามวถการบรโภคของผซอ

5.2.6 อนาคตของการคาขางทาง

ขอมลจากการศกษาภาคสนาม และการสมภาษณ ท าใหไดขอสรปว าการคาขางทางในกรงเทพมหานครยงคงด ารงอย เนองจากกรงเทพมหานครกยงเปดโอกาสใหมการประกอบอาชพได หากเหนวาไมกดขวางทางสญจร และบทบาททส าคญของการคาขางทาง ซงสอดคลองกบขอสรปของ Wongtada (2015) และ Bromley (2000) ทใหเหตผลดานบทบาททชดเจนและความสามารถในการปรบตวของผคา สวนจะด ารงอยในลกษณะใดนน ขนอยกบนโยบายหนวยงานทมหนาทในการก ากบดแล

213 ซงสวนหนงสอดคลองกบขอเสนอกบศรปญญา ตงคะสมต (2538) ทเสนอวานโยบายขนอยกบผบรหารของกรงเทพมหานคร แมวาในชวงป 2557 เปนตนมา ขนอยกบนโยบายของรฐบาลดวย สวนพนทขายจะเปนทางเดน หรอ ท ๆ จดไวใหเปนการเฉพาะนน นอกจากจะขนอยกบนโยบายแลวยงขนอยกบการปรบตวและตอรองของผคา และ ผบรโภค กรณตวอยางการจดการในประเทศตาง ๆ สะทอนถงความสาม ารถในการจดการทจะท าใหการคาขางทางเปนกจกรรมทมศกยภาพในเชงธรกจหรอด ารงความเปนเพยงกจกรรมทแกไขปญหา ความยากจน หรอเปนอาชพทางเลอก 5.2.7 ขอเสนอแนวทางการบรหารจดการการคาขางทาง

จากการทบทวนเอกสารและความเหนของกลมตวอยางและผใหสมภาษณ แนวทางการบรหารจดการการคาขางทาง พบวาอยภายใตฐานคดทเชอมโยงกบแนวคด Inclusive Cities และการผนวกรวมเปนสวนหนงของสงคม (Social inclusion) ดงประเดนตอไปน

1. จดการบนฐานความรทงในประเดน ขอดขอเสยของการคาขางทาง บทบาท ความส าคญ ลกษณะของพนท คณลกษณะของผคา ผซอ ผลตอบแทนทรฐพงได

2. ลดจดออนของการคาขางทาง เชน รกษาความสะอาดและความเปนระเบยบ สขาภบาลอาหาร การไมเคารพกฏเกณฑ

3. ใหความส าคญตอการจดการในเชงบรณาการทงหนวยงานและมตการจดการ 4. ใหความส าคญตอการอยรวมกนระหวางผคาและผใชทางสาธารณะ 5. สรางการมสวนรวมของผเกยวของทส าคญ ทงผคา ประชาชน ผซอ ชมชน และรฐ 6. สนบสนนศกยภาพของการคาขางทางในมตเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม: คณภาพสนคา

ความสมพนธระหวางมนษย อตลกษณ 7. ใหความส าคญตอผคาทยากจน 8. สนบสนนผคาทมศกยภาพใหขยายการประกอบการ 9. เสรมพลงผคาทงในดานความรเพอการประกอบอาชพ พฒนาอาชพและการรวมกลม

แนวทางบรหารจดการปรากฏในตารางท 5-50

214 ตารางท 5-51 แนวทางการบรหารจดการการคาขางทางจากการทบทวนเอกสารและผลการศกษาภาคสนาม

ฐานคด: บรณาการทงหนวยงานและมตการจดการ การอยรวมกน การมสวนรวม สนบสนนศกยภาพ ลดจดออน การเคารพกฏเกณฑ ผลประโยชนทรฐพงไดรบ สนบสนนผคาดอยโอกาส เสรมพลงผคา เงอนไขส าคญ: การจดการบนฐานความร แนวทางด าเนนการ: เลอกพนทเพอทดลอง (Pilot project) แนวทาง แนวปฏบต

มตความร 1. ศกษาประโยชนและตนทนของการมคาขางทาง 2. คณลกษณะของผคา (โดยเฉพาะรายไดและอาย) สนคาทขาย 3. คณลกษณะของผซอ 4. พนททอยในขายอนญาตใหประกอบการคาไดและบรบทของพนท เชน แหลง

ทองเทยว แหลงธรกจ เมองชนใน ชานเมอง 5. ผลตอบแทนทรฐพงไดรบ

มตพนท 1. ก าหนดเขตอนญาตใหขาย อาจมการก าหนดประเภทสนคาทอนญาตใหขาย 2. ก าหนดเขตหามขาย 3. ก าหนดระยะเวลาขายทชดเจน 4. ก าหนดรปแบบของแผงคา

มตโครงสราง 1. ท าทะเบยนผคา 2. สนบสนนผคาทมรายไดนอย 3. สนบสนนทนประกอบอาชพและประชาสมพนธโครงการธนาคารประชาชน 4. ตงคาธรรมเนยมการใชพนท 5. ตงกฎเกณฑการประกอบการคา การดแลพนทการคาและการบงคบใหเปนไปตาม

กฏเกณฑโดยเครงครด 6. จดสาธารณปโภคทเหมาะสม 7. สรางการมสวนรวมระหวางผคา ผซอ และ ชมชน

มตการศกษาและพฒนา

ใหความร: การประกอบการ การรกษาความสะอาด สขาภบาลอาหาร การพฒนา/ขยายหรอตอยอดอาชพ

215

215

บทท 6

สรปและขอเสนอแนะ การศกษาเรอง “การบรหารจดการการคาขางทาง (Street Vending) ในประเทศไทย: สถานการณและทศทางทควรจะเปน” มจดตงตนจากความตองการศกษาสถานการณการคาขางทางในประเทศไทย ความจ าเปนของการคาขางทางและแนวทางการบรหารจดการภายใตการเปลยนแปลงของสถานการณเศรษฐกจและสงคมทงในระดบสากลและระดบประเทศ เชน การปรบเปลยนกระบวนทศนการจางงาน ทามกลางขอถกเถยงเกยวกบความจ าเปนของการคาขางทาง

ภายใตการเปลยนแปลงขางตน การศกษาครงนตองการหาค าตอบในประเดนตอไปน 1) สถานะความรเกยวกบการคาขางทาง (Street Vending) ในประเทศไทยและตางประเทศ 2) นโยบายของประเทศไทยทง ในระดบประเทศและระดบทองถนท สนบสนนและจ ากดการคาขางทาง และผลกระทบ 3) คณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผประกอบอาชพ รปแบบการประกอบอาชพ พนทการประกอบอาชพ สนคาทขาย 4) บทบาทของการคาขางทางในสงคมไทย ทงในมตเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และปจจยทท าใหบทบาทเหลานสามารถด ารงอยได และ 5) ความจ าเปนหรอไมจ าเปนของการคาขางทางและแนวทางในการบรหารจดการในกรณทยงมความจ าเปน

การศกษาครงนจ ากดขอบเขตการศกษาในกรงเทพมหานคร เนองจากเปนเมองใหญทสด มผคาหลากหลาย และยงมงานศกษาจ านวนมากทยนยนวาเปนพนทปลายของแรงงานยายถนทเขามาประกอบอาชพการคาขางทาง พนทการศ กษาไดแกพนทประกอบการคา ในเขตบางรก (บรเวณถนนธนยะ ถนนคอนแวนต ถนนพระราม 4 ถนนมหาพฤฒาราม) เขตปทมวน (บรเวณเวลดเทรดเซนเตอร วดดวงแข) เขตพระนคร (ปากคลองตลาด และพนทบรเวณทาพระจนทร ทาชาง ทาเตยน ซงไมไดเปนจดผอนผน) และ เขต สมพนธวงศ (บรเวณถนนเยาวราช) พนทเหลานเปนพนททมการประกอบอาชพการคาขางทางมาเปนเวลานาน มผคาหลากหลายทงในดานสนคาและสถานะทางเศรษฐกจ แตไมสามารถเปนตวแทนของแตละเขตไดเนองจากความหลากหลายของพนทในเขตตางๆ การศกษาใชขอมลจ ากเอกสารและการส ารวจ ในพนท และการสมภาษณผมสวนเกยวของ ประชาชน และนกวชาการ การศกษาเอกสารใชขอม ลทงสอสงพมพและสออเลก ทรอนกส โดยใหความส าคญกบหนงสอ งานวจย บทความวชาการ หนงสอพมพ และ เอกสารทเผยแพรโดยหนวยงานของรฐ การรวบรวมขอมลในพนทใชการศกษาแบบผสานวธทงเชงปรมาณประกอบการสมภาษณเพมเตม ผใหขอมลม 2 ชด ชดแรกเปนกลมตวอยาง ผคา ผซอ และประชาชน เปนการศกษาเชงปรมาณ ก าหนดกลมตวอยางผคาเขตละ 100 คน ผซอและประชาชนกลมละ 50 คนในแตละเขต การคดเลอกกลมตวอยางท าโดยการสมตวอยางรายสะดวก การศกษาในกลมนใชการสมภาษณดวยแบบสอบถาม

216

ผใหขอมล ชดท 2 ประกอบดวยตวแทนผคา ผคาทถกไลรอ และประชาชน เจาหนาทจากหนวยงานของรฐทเกยวของทมหนาทในการก ากบดแลการคาขางทาง และหนวยงานทมบทบาทหนาทในการสนบสนนการประกอบอาชพ นกวชาการในสาขาทเกยวของกบความยากจน การประกอบอาชพอสระ การบรหารจดการเมอง และองคกรพฒนาเอกชนทท างานเกยวกบผคาขางทาง การศกษาในกลมนใช การสมภาษณตามขอถามทก าหนด การประมวลขอมลใชสถตเชงพรรณนาเปนหลก ผลการศกษาสรปไดดงน 6.1 สรปผลการศกษา

1. สถานะความรเกยวกบการคาขางทางในประเทศไทยและตางประเทศ การคาขางทางเปนกจกรรมทพบในทกประเทศ ในกรณของกรงเทพมหานคร ความส าคญของ

การคาขางทางในฐานะกจกรรมทสรางงาน สรางรายได สรางโอกาสในการเลอนฐานะทางเศรษฐกจปรากฏชดเจนตงแตสมยตนรตนโกสนทร ซงผคาจ านวนมากเปนชาวจน กอนทจะมบทบาทเดยวกนตอผคาทเปนชาวชนบททยายถนเขามาในกรงเทพมหานคร ซงมความชดเจนตงแตชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 4 (พ.ศ. 2520-2524) หลงวกฤตเศรษฐกจในป 2540 การคาขางทางมบทบาทส าคญในการสรางอาชพใหแกทงแรงงานและผประกอบการทไดรบผลกระทบจากวกฤตเศรษฐกจ และอาจกลาวไดวาเปนจดเรมตนทชดเจนของปรากฏการณทประชาชนทมการศกษาสงและมสถานภาพทางเศรษฐกจด เขามาประกอบอาชพมากขน เนองจากเลงเหนโอกาสในการสรางรายไดและฐานะ ผนวกกบความตองการความยดหยนในการประกอบอาชพ ซงตางจากลกษณะเดมของผคาทมกเปนผทมทางเลอกจ ากด และ เขาสอาชพดวยความจ าเปน ปจจบนมแรงงานตางสญชาตทมาจากประเทศเพอนบานเขามาประกอบอาชพมากขนดวย ในอกดานหนง การคาขางทางม “จดออน” ไมนอย โดยเฉพาะในเรองการเปนอปสรรคตอการสญจร ความเปนระเบยบ ความสะอาด คณภาพของสนคา ซงรวมถงสขาภบาลอาหาร ซงเปนประเดนทเปราะบางทสดประเดนหนง

ผคาขางทางในกรงเทพมหานค รมฐานะทางเศรษฐกจแตกตางกน และมทศนะตางกนตอ การประกอบอาชพและความคาดหวงในอาชพ คอ มทงทมมรายได พอยงชพ ทสามารถสะสมทน และ ทตองการขยายการประกอบการ รวมทงมรปแบบการประกอบอาชพตางกนดวย คอ อาจเปนทงเจาของกจการ แรงงานรบจาง และ ขายโดยรบสวนแบงก าไร หรอ อาจประกอบอาชพเปนอาชพหลก หรอ อาชพรอง ขนอยกบเงอนไขทางเศรษฐกจของผประกอบอาชพและการมองเหนโอกาส สวนสนคาทขายพบวาอาหารปรง ณ จดขาย และอาหารปรงส าเรจมสดสวนสงทสด

แนวโนมทชดเจนประการหนงกคอ การคาขางทางไดรบการพจารณาในเชงธรกจมากขน จากเดมทความสนใจมงไป ทการเปน “กลยทธเพอการอยรอด ” ของผมรายไดนอย แนวโนมนสะทอน การขยายพรมแดนความรของการคาขางทางจากการเปนอาชพเพอลดปญหาความยากจน ไปสอาชพ ทมงสการสะสมทน เทากบวาตองการความรชดใหมในการท าความเขาใจการคาขางทาง รวมทง “วธคด”

217

ใหมตอการคาขางทาง คอ จาก “จดออน” เปน “ศกยภาพ” และควรไดรบการสงเสรมมากกวาเบยดขบ ทงนโดยค านงการแกปญหาทส าคญของการคาขางทางและสทธของผมสวนไดสวนเสยกลมตาง ๆ ดวย

การสบคนขอมลการคาขางทางใน 7 ประเทศ คอ สหรฐอเมรกา สาธารณรฐรวนดา สาธารณรฐอนเดย สาธารณรฐอนโดนเซย สาธารณรฐสงคมนยมเวยตนาม สหพนธรฐมาเลเซย และ สาธารณรฐสงคโปร นอกจากจะไดขอสรป เกยวกบลกษณะรวมของการคาขางทางในประเทศเหลาน ซงไดแก ปจจยทมอทธพลในการเขาสประกอบอาชพ บทบ าทของการคาขางทาง และ สถานภาพของการคาขางทางทถกเบยดขบมาโดยตลอดไมตางจากปรากฏการณการคาขางทางในกรงเทพมหานครแลว แตสงทส าคญกวากคอ แนวทางการบรหารจดการการคาขางทางรปแบบตาง ๆ แมในสหรฐอเมรกา ซงมมาตรการจ ากดการประกอบอาชพในรปแบบตาง ๆ ตงแตการจ ากดการเคลอนท จ ากดพนท จ ากดเวลา และอน ๆ ประเดนทนาจะเรยนรจาก กรณสหรฐอเมรกา ซงเบยดขบการคาขางทางมาโดยตลอด เพอพทกษผลประโยชนของการคาในระบบและความเปนระเบยบของเมอง กคอการปรบเปลยนทศนะจากการเบยดขบมาสการสรางการยอมรบ ดงปรากฏจากเอกสารเกยวกบการคาขางทา งทเผยแพรมากขนตงแตป 2010 (พ.ศ. 2553) เปนตนมา สงผลใหบทบาทในเชงเศรษฐกจและสงคมของการคาขางทางเปน ทรบรมากขน และทส าคญ คอ บทบาทในการเพมความสามารถในการพงตนเองของประชาชนทงทเปนชนกลมนอยและประชาชนทวไป บทบาทตอเศรษฐกจทงในดานมลคาการซอขายและการเชอมโยงไปขางหลง (Backward linkage) และทส าคญ คอ การสรางใหเมอง “มชวต” เนองจากการคาขางทางสรางปฏสมพนธระหวางผคน สรางความหลากหลายและสนบสนนใหผบรโภคมทางเลอกในการบรโภค สวนในประเทศ อน ๆ นน ประเดนส าคญ คอ แนวทางการบรหารจดการทผสมผสานระหวางแนวคดการผนวกรวมเปนสวนหนงของสงคม (Social Inclusion) เมองทวถง (Inclusive Cities) การสนบสนนใหการคาขางทาง เขาสระบบ (Formalization) โดยผานกระบวนการสหกรณ ซงเปนเครองมอส าคญในการสรางการมสวนรวม และลดความเหลอมล า และการสนบสนนใหชมชนมบทบาทในการบรหารจดการ รวมทงแนวทางใน การท างานเชงยทธศาสตรระยะยาว ทผนวกรวมมตการแกไขปญหาความยากจน ลดความเหลอมล า เขากบมตการบรหารจดการซงพจารณาการคาขางทางในเชงธรกจ ประเดนเหลานสอดคลองกบเปาหมายการพฒนาทยงยนขอท 11 วาดวยชมชนและเมองทยงยน (SDGs) ของสหประชาชาต 2. นโยบายของรฐในระดบประเทศและระดบทองถนทสนบสนนและจ ากดการคาขางทาง และผลกระทบทมตอการคาขางทางและการประกอบอาชพของผคา ในขณะทพฒนาการของการประกอบอาชพของผคาขางทางในกรงเทพมหานคร สะทอน การเปลยนผานของปจจยทางเศรษฐกจและสงคม ซงทส าคญคอการเปลยนแปลงระบบการผลตซงท าใหการผลตในภาคทไมเปนทางการหรอนอกระบบแพรหลาย การเปลยนแปลงน สอดคลองกบการเปลยนแปลงทางสงคม แนวคดหลงสมยใหม ซงใหความสนใจกบความไมเปนทางการ และความยดหยนมอทธพลตอวธคดในเรองการสรางรายได แตนโยบายและมาตรการของกรงเทพมหานคร ยงคงจ ากดทการบรหารจดการเชงพนทเทานน และมลกษณะเบยดขบแมจะผอนปรน

218

นโยบายของรฐ จ าแนกไดเปน 2 ระดบ คอ นโยบายระดบรฐและระดบทองถน นโยบายระดบรฐตระหนกในบทบาทหนาทและความส าคญของการประกอบอาชพอสระขนาดเลก ในฐานะเครองมอ ลดปญหาความยากจน และ สนบสนนการพงตนเอง สวนนโยบายระดบทองถน มลกษณะก ากงเบยดขบ และผอนปรน เนองจากบทบาทของการคาขางทางตอวถชวตทางเศรษฐกจและสงคมของชาวกรงเทพมหานคร ทศทางของนโยบายระดบทองถนขนอยอยางมากกบผวาราชการกรงเทพมหานครและดลพนจของผมอ านาจในการก าหนดพนทใหประกอบการคาและก ากบดแล มาตรการสามารถจ าแนกไดเปนมาตรการเชงพนท มาตรการเชงโครงสราง และมาตรการเชงการศกษาและพฒนา

ในทางปฏบตการน านโยบายไ ปปฏบตปรากฏในรปของการผอนปรนใหประกอบอาชพ ในขณะทมาตรการเชงโครงสรางและการศกษาพฒน าไมมความชดเจนเทากบมาตรการเชงพนท และ มมาตรการเชงโครงสรางในระดบรฐ เชนโครงการธนาคารประชาชน โครงการกองทนหมบานและชมชนเมองสนบสนนการประกอบอาชพโดยทางตรงและทางออม

พฒนาการส าคญทางกฎหมายทเอออ านวยตอการประกอบอาชพปรากฏในป 2535 เมอม การตราพระราชบญญตรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง พ.ศ. 2535 และ พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 ซงประกาศใชในปเดยวกน และเปนทมาของการของก าหนดจดผอนผนชวคราวใหผคาขางทางประกอบอาชพไดและพน ททหามประกอบอาชพ สวน การก ากบดแลใหการปฏบตเปนไปตามกฎหมาย เปนบทบาทหนาทของส านกงานเทศกจ ซงปฏบตหนาทตามนโยบายของผบรหารกรงเทพมหานคร

แมในทางปฏบต นโยบายของกรงเทพมหานครผอนปรนใหมการคาขางทาง แตการ “ยอมรบ” บทบาทของการคาขางทางอยางเปนทางการปรากฏในป 2555 เมอกรงเทพมหานครและกองบญชาการต ารวจนครบาล เหนพ องกนวา การคาหาบเร แผงลอย จะไมหมดไปจากกรงเทพมหานคร และเหนวาควรจดระเบยบ “เพอใหเปนเสนหของเมอง และเปนทยอมรบของตลาดโลก” และการอยรวมกนระหวางผคาและประชาชนผใชพนทสาธารณะ ทงนเปนผลจากการทกรงเทพมหานครไดรบรางวล “เมองทองเทยวทดทสดในโลก” (The World’ s Best Award 2012) เปนครงท 4 จากการลงคะแนนของนกทองเทยวและผอานนตยสาร “Travel and Leisure” โดยปจจยหนงทมความส าคญ คอ การมหาบเรแผงลอยเปนจ านวนมาก นกทองเทยวซอสนคาไดสะดวกและในราคาประหยด แมกระนนปญหาความสะอาด ความเปนระเบยบและคณภาพของสนคากยงเปนประเดนทยงไมไดรบการก ากบดแลเทาทควร

ในป 2557 กรงเทพมหานครมจดผอนผนใหคา 665 จด มผคา 20,170 ราย แตในความเปนจรงมผคามากกวานนมาก ดงทมผประมาณการวา สถตทเปนทางการของผคามไมถง 1 ใน 4 ของจ านวนทเปนจรง จ านวนทสงของผคากระทบการสญจรของผคน เนองจากทางเทาเปนจดเชอมตอส าคญของระบบขนสงสาธารณะทนสมย เชนรถไฟฟา รถใตดน ท าใหมขอรองเรยนในสอตาง ๆ รวมทงสอสงคม (facebook) ในชอ “saynotostall” มการโพสตขอความวพากษวจารณการคาขางทางตอเนอง ซงในความเปนจรง บทบาทในการก ากบดแลจ านวนผคาขางทางเปนอ านาจหนาทของกรงเทพมหานครมาโดย

219

ตลอด และมระเบยบหลกเกณฑแนวทางในการบรหารจดการคอนขางชดเจน แตมปญหาในทางปฏบตทงเนองจากปญหาผมอทธพลในพนท การขาดธรรมาภบาล และผคาขาดความรบผดชอบ

ในปเดยวกน หลงการปฏวต กรงเทพมหานครเรมปฏบตการ “คนทางเทาใหประชาชน” มการจดระเบยบ เปลยนแปลงเวลาทอนญาตใหประกอบการคา และยกเลกจดผอนผนจ านวนมาก ปฏบตการครงนแมกรงเทพมหานครจะจดพนทส ารองใหผคาในพนทเอกชนและพนทสาธารณะซงไมใชขางทาง ผคาจ านวนมากใหขอมลวาระยะเวลาการแจงใหผคาทราบไมเพยงพอตอการเตรยมการ โดยเฉพาะในกรณทผคาประกอบการคามานานและเปนผคาทมทนไมมาก ทงผคาสวนใหญมผซอประจ า จงสงผลกระทบอยางมากทงตอผคา แหลงสนคาของผคา และผซอ ทงพนททก าหนดใหอาจไมสามารถสรางรายไดทเพยงพอ มผคาไดรบผลกระทบจากมาตรการน 16,254 ราย มาตรการปรากฏทงในรปปรบเปลยนเวลาประกอบการคาและยกเลกจดผอนผนใหคา ในดานมาตรการดานการศกษาและพฒนา พบวาผคารอยละ 41.68 เคยไดรบความรเรองการรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบ ในขณะทเพยงรอยละ 5.62 เคยไดรบความรเกยวกบอาชพจากกรงเทพมหานคร

ในระดบรฐ ซงมนโยบายสงเสรมการประกอบอาชพอสระ ผลการศกษาครงนพบวาผประกอบอาชพไมไดรบประโยชนมากนกจากมาตรการในเชงโครงสรางของรฐ คอ โครงการธนาคารประชาชน ดงปรากฏวา มผคาเพยงรอยละ 6.50 เทานนทเปนสมาชกของโครงการธนาคารประชาชน และผคาถงรอยละ 61.50 ไมรจกโครงการน

3. สถานการณการคาขางทางในกรงเทพมหานคร รปแบบการประกอบอาชพ สนคาและบรการทขาย

คณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผประกอบอาชพ การศกษาครงนรวบรวมขอมลภาคสนามจากผมสวนไดสวนเสยส าคญ คอ ผคา ผซอ และ ประชาชน เพอใหไดขอมลสถานการณการประกอบอาชพและบทบาทของการคาขางทาง ผลการศกษาสรปไดดงน

3.1 ผคา คณลกษณะ ในภาพรวมผคาเกอบสามในสเปนผหญง เขตปทมวนมผคาหญงในสดสวนทต าทสด คอ

รอยละ 64 สวนอก 3 เขตผคาหญงมสดสวนสงกวา คอ รอยละ 75 ถงรอยละ 77 ผคามอายในชวง 40-49 ป ยกเวนในเขตสมพนธวงศทผคาสวนใหญมอายในชวง 50-59 ป ในทกเขตมแรงงานตางสญชาตประกอบการคาดวย ผคาสวนใหญจบการศกษาสงสดระดบประถมศกษา รอยละ 42 มภมล าเนาในกรงเทพฯ ผคาทกเขตมรายไดหลกจากการคาขางทาง ในภาพรวมคดเปนรอยละ 89.00 สวนผทรายไดจากการคาขางทางไมไดเปนรายไดหลก มรอยละ 11.00 ผคาทไมมรายไดทางอนมรอยละ 68.50

ในประเดนสดสวนของผคาหญง การวเคราะหประเดนตาง ๆ ประกอบ เชน สดสวนทสงของผคาหญงทคสมรสชวยประกอบอาชพ ภาวะเศรษฐกจ รายไดและการลงทน รวมทงความประสงคในการขยายการประกอบอาชพ และประกอบอาชพในระยะยาว รวมทงการสนบสนนและไมสนบสนนให

220

บตรหลานประกอบอาชพ ท าใหไดขอสรปวา สดสวนทสงของผคาหญงในเขตบางรก พระนคร และ สมพนธวงศ นาจะเปนผลจากภาวะเศรษฐกจทตกต า อตราการวางงานทสงขนในชวง 3 ปทผานมา ท าใหผหญงเขาสอาชพมากขน นอกจากนนรายไดจากการคาทไมสงพอ ท าใหคสมรสเลอกประกอบอาชพอนๆ ทท าใหรายไดของครอบครวเพมขนมากกวาการเขามาชวยประกอบการคา สวนสดสวนทต าของผคาหญงในเขตปทมวนเปนผลจากทคสมรสในการเขามาชวยประกอบอาชพดวย เนองจากรายไดทไดรบจากการประกอบอาชพมความคมคาส าหรบการเปนอาชพของครอบครว ขอคนพบนยนยนวาแตละพนทมโอกาสทแตกตางกนในการสรางรายได

ความพเศษอกประการหนงของผคาในเขตปทมวนกคอ การเชอมโยงอยางชดเจนกบภาคเกษตร สดสวนของคสมรสของทประกอบอาชพในภาคเกษตรสงกวาเขตอน ๆ อยางชดเจน ประเดนนยนยนการพงพงระหวางรายไดในภาคเมองและภาคชนบท

พนทขาย สนคาทขาย ลกษณะการคาและการจางแรงงาน ผคารอยละ 56.00 ขายในจดผอนผน และทขายนอกจดผอนผน มเกอบครงคอมถงรอย

ละ 44.00 และทางเทาเปนพนทประกอบการคาทมความส าคญทสด สนคาทขายจ าแนกไดเปนอาหารและสนคาทมใชอาหาร ผคาจ านวนหนงขายสนคามากกวา 1 ประเภท ผคาทขายอาหารมสดสวนสงสด โดยสวนใหญขายอาหารปรง ณ จดขาย รองลงมาเปนอาหารปรงส าเรจ ประเดนสขาภบาลอาหารจงมความส าคญ สวนสนคาทมใชอาหาร พบวา ผคาทขายของใชสวนตวมมากทสด ผคารอยละ 90.25 เปนเจาของกจการ ผคารอยละ 9.49 จางแรงงานชวยงาน

ระยะเวลาประกอบอาชพ เหตผลทเขาสอาชพ เวลาท างานและวนท างาน ผคารอยละ 48.25 ประกอบอาชพมากกวา 10 ป ระยะเวลาประกอบอาชพทนานทสด

คอ 62 ป ผคารอยละ 39.00 มบดามารดาทเคยประกอบอาชพนมากอน ผคาทประกอบอาชพไมเกน 5 ปมถง 1 ใน 4 โดยเขตปทมวนมผคากลมนมากทสด ผคารอยละ 68.75 ขายสนคาวนละ7 ชวโมงถงมากกวา 10 ชวโมง

รายไดอาจไมใชเหตผลส าคญทสดทท าใหผคาเลอกประกอบอาชพ ผคา ในสดสวน สงทสด คอ รอยละ 32.79 ระบวาทเลอกประกอบอาชพนเพราะไมตองการเปนลกจาง รองลงมา คอ เวลาทยดหยน เหตผลดานรายได กลบเปนค าตอบอนดบท 3 ทงนการประกอบอาชพมาระยะหนงจนสามารถรกษาระดบรายไดอาจท าใหรายไดไมใชประเดนส าคญเมอเทยบกบความยดหยนในชวต สวน ค าตอบอนดบท 4 และ 5 คอ หางานอนไมได และ รบชวงตอจากครอบครว

แหลงวตถดบหรอซอสนคา การลงทนและความเพยงพอของรายได แหลงวตถดบหรอสนคาส าคญของผคาขางทาง คอ ตลาดและรานคาขนาดเลก ผ คา

สนคาทกประเภทลงทนโดยเฉลย 2,237.48 บาทตอวน สวนรายไดเฉลย คอ 3,208.40 บาท การวเคราะหเปรยบเทยบเงนลงทนดวยสถตอนมาน พบวาผคาทขายอาหาร กบกลมผคาทไมไดขายอาหาร มการลงทน

221

ทไมแตกตางกน เขตทมการลงทนและรายไดเฉลยสงสด คอ เขตสมพนธวงศและเขตบางรก ทง 2 เขตน มสดสวนผคาสลากกนแบงสงกวาอก 2 เขต สวนเขตปทมวนมผคาสลากกนแบงนอยทสด

ในดานความเพยงพอของรายได มผคารอยละ 21.25 ระบวาบางวนมรายไดไมเพยงพอ จากการเปรยบเทยบความสมพนธระหวางประเดนความเพยงพอของรายไดและการประเมนตนเองของผคา กพบวา ผคากลมทระบวา “บางวนรายไดไมพอ” และ “มรายไดพอกนวนตอวน” มลกษณะบางประการรวมกนคอ จบการศกษาระดบมธยมตนและลงทนต ากวาวนละ 500 บาท

ผคาระบวาผซอสนคาขางทางเปนทงผทสญจรไปมา และ ผทท างาน หรอ ใชชวตในละแวกพนทขาย ผซอสวนใหญเปนพนกงานบรษท แรงงานรายวน นกเรยน/นกศกษา และแมบาน ผคาประเมนวาเหตผลทท าใหมลกคาประจ า คอ ราคาทไมแพง และคณภาพของสนคา และการเปนทรจก

มาตรการสนบสนนการประกอบอาชพและบรการทไดรบจากรฐและทองถน สดสวนผคาทเปนกลมตวอยางทใชบรการโครงการธนาคารประชาชน กองทนหมบาน

และชมชนเมอง อยในระดบทต า จ านวนผคาทเปนสมาชกหรอลกคาของโครงการเหลาน มเพยงรอยละ 6 ถงรอยละ 7 ผคามากกวาครงไมรจกธนาคารประชาชน สวนบรการดานอาชพ พบวา ผคาทกเขตไดรบบรการเกยวของกบอาชพจากกรงเทพมหานคร มากกวาจากรฐบาล โดยบรการทไดรบมากทสด คอ การอบรมเรองการรกษาความสะอาด ความเปนระเบยบ ผคาทไดรบการอบรมความรเกยวกบอาชพมรอยละ 5.62

ความพอใจและความคาดหวงในอาชพ ความตองการประกอบอาชพในระบบ ผคาสว นใหญมความพอใจในการป ระกอบอาชพ เหตผลทมผค าระบมากทสด คอ

ความอสระ ค าตอบนมสดสวนสงกวาค าตอบในประเดนรายได อยางชดเจน สวนประเดน “ความรนอย ทางเลอกนอย” ซงเปนค าตอบทพบมากในกรณผคาทดอยโอกาส เปนค าตอบทมผเลอกเปนอนดบท 3 สวนค าตอบอนดบท 4 และมคาใกลเคยงกน คอ “ลงทนไมสง” สวนค าตอบ “ไมพอใจ” มรอยละ 7.00 ของค าตอบทงหมด เหตผลส าคญ คอ รายไดไมแนนอน

ส าหรบความตองการขยายการประกอบอาชพเปนการคาในระบบ พบวามผคาบางรายตอบวาทงตองการและไมตองการ กลาวคอผคา 322 ราย ระบวาไมตองการขยายการประกอบอาชพเปนรานคา ผคา 206 รายระบวาตองการขยาย ผคาทไมประสงคขยายการคาใหเหตผลตนทนสง ไมมคนชวย อายมากแลว ขนตอนกฎหมายยงยาก ไมมทน ไมมทขาย

สวนการประกอบอาชพในระยะยาวนน ผคาทตงใจประกอบอาชพในระยะยาวมมากกวาผคาทไมคดประกอบอาชพระยะยาวไมมากนก เหตผลส าคญทผคาระบ คอ “ไมมทางเลอกอน” สวนผคาทใหค าตอบวา ไมคดจะประกอบอาชพในระยะยาวนน ค าตอบทชดเจน คอ “นโยบายของรฐไมแนนอน”

การสนบสนนใหลกประกอบอาชพและทศนะตออนาคตของการคาขางทาง ผคามทศนะก ากงตอการสนบสนนใหบตรหลานประกอบอาชพการคาขางทาง แมผคา

ทไมสนบสนนจะมสดสวนมากกวาผคาทสนบสนน เหตผลของการสนบสนนทส าคญทสดคอ “อสระ”

222

สวนเหตผลทตามมา คอ เหตผลดานเศรษฐกจ คอ รายไดทสงกวาการเปนลกจางและมทขายมนคง ซงมสดสวนทต ากวาเหตผลอนดบแรก ผคาทไมสนบสนนใหเหตผลวา “เปนอาชพทเหนอยยาก”

ผคาทเหนโอกาสประกอบอาชพการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ใหเหตผลส าคญ คอ “อ านวยความสะดวกใหประชาชน” และ “ขายของราคาไมแพง”

ทศนะตอปญหาของการคาขางทางและการจดระเบยบ ผคารอยละ 70.79 ยอมรบวาการคาขางทางไมสะอาดและกดขวางทางจราจร และควร

แกไขโดย จดระเบยบ ควบคมจ านวน และ ยกเลกจดผอนผนทมการสญจรมาก สวนขอเสนอการจดระเบยบนน แนวทางการจดระเบยบทผคาระบมา กเปนอนดบแรก คอ การจดทขายใหผมรายไดนอย รองลงมาคอการจ ากดจ านวนผคา

ตวแทนผคาและการสนบสนนทตองการ ผคาเพยงรอยละ 15.25 ททราบวาผคาคนใดเปนผแทนในคณะกรรมการจดระเบยบ

หาบเรแผงลอยระดบเขต สวนการสนบสนนจากกรงเทพมหานครนน สงทผคาตองการมากตามล าดบ คอ ทขายทมนคง ทน การอ านวยความสะดวกเรองหองน า การจดการเรองสวย และ การจดการดานสาธารณปโภค

ทศนะตอปจจยทสงเสรมและเปนอปสรรคตอการประกอบอาชพ ทศนะตอปจจยทสงเสรมการประกอบอาชพ ในภาพรวมสวนใหญอยใน ระดบมาก

ปจจยทมความส าคญมากทสด คอ “การเปนอาชพสจรต” “สนบสนนใหเกดการพงตนเองทางเศรษฐกจ” “มสนคาหลากหลายใหเลอก” และ “มความยดหยนดานเวลา” สวนปจจยทมความส าคญระดบปานกลางคอ “การลงทนต า” และ “มแหลงทน”

สวนทศนะตอปจจยทเปนอปสรรคตอการประกอบอาชพ ในภาพรวมอยในระดบปานกลาง โดยปจจยทมความส าคญ คอ “ทขายไมมนคง” “ตนทนสนคาสง ” “สภาพดนฟาอากาศ” สวนปจจย ดาน “การแขงขน” “มลพษบนถนน” “รานสะดวกซอ” “การขมขของเจาหนาท” และ “สาธารณปโภค” เปนปจจยในระดบปานกลาง 3.2 ผซอสนคาขางทาง

คณลกษณะ ผซอเพศหญงและชายมสดสวนใกลเคยงกน สวนใหญมอายระหวาง 20-29 ป แตอายเฉลย

ของผซอ คอ 33.46 ป ผซอมาจากหลากหลายอาชพ คอ มทงรบราชการ/รฐวสาหกจ รบจางรายเดอน รบจางรายวน แมบาน นกเรยน/นกศกษา ในภาพรวมพบวากลมแรงงานเปนกลมผซอทใหญทสด รองลงมาเปน นกเรยน/นกศกษา ผซอสนคาขางทางมรายไดหลากหลาย สดสวนของผซอทมรายไดต ากวา 9,000 บาทตอเดอน และ 9,000-15,000 บาทตอเดอนสงทสด ผซอสวนใหญจบการศ กษาระดบมธยมปลาย/ปวช. และปรญญาตร รอยละ 49.50 มบานของตนเอง รอยละ 44.50 อาศยในบานเชา/หองเชา

223

การซอสนคา ผซอรอยละ 39.00 ซอสนคาขางทางทกวน ผทซอ 3-5 วนตอสปดาหมรอยละ 34.50

สนคาทมสดสวนการซอสงทสด คอ อาหาร อาหารทซอมากทสด คอ อาหารปรง ณ จดขาย ผซอรอยละ 50.00 ซอสนคาต ากวาวนละ 2 ครง รอยละ 46.50 ซอวนละ 2-4 ครง สวนมลคาการซอตอครงคอนขางสง คอ รอยละ 50 ระบวามลคาการซอแตละครง 100 บาทขนไป ผซอมเหตผลแตกตางกนในการซอสนคาขางทาง โดยความสะดวกเปนเหตผลส าคญทสด คอ “ใกลบาน” “ประหยดเวลา” “เปนทางผาน” และ “ใกลทท างาน” โดยราคาไมใชเหตผลส าคญ ทเปนเชนนเพราะ “ความสะดวก” หมายถงการประหยดทรพยากรทงดานเวลาและคาใชจายในการเดนทาง สวนมตทางสงคม เปนเหตผลในการซอเชนกน มผซอระบวาซอเพราะ “เปนเจาประจ า” และยงมผคาทซอดวยเหตผล”ชวยซอ” ดวย

ทศนะตอการคาขางทาง ความแตกตางระหวางการซอสนคาขางทางกบรานคา ผซอมความเหนวาความแตกตางอยางส าคญระหวางการซอสนคาขางทาง กบการซอ

สนคาจากรานคาทเปนระบบกคอ “ความสะดวก” รองลงมา คอ “ราคาทยอมเยากวา” สวนมตทางสงคมมสดสวนทสงเชนกน คอ รอยละ 21.40 แมวา การมเจาประจ า อาจจะมความหมายมากกวาประเดน ทางสงคมกตาม แตทงปฏสมพนธระหวางผขาย และผซอและการมเจาประจ า เปนเรองทเชอ มโยงกน เปนทนาสงเกตวา ประเดนสนคากลบมสดสวนต ามากเมอเทยบกบประเดนอน ๆ

ความจ าเปนของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ผซอรอยละ 96.79 ระบวายงจ าเปนตองมการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ดวยเหตผล

ส าคญหลายประการ เชน “ความสะดวก” “การมงานท า” “การสรางงานและรายได” และ “ลดปญหาสงคม” สวนทเหนวาไมจ าเปนใหเหตผลวา “มรานสะดวกซอและหางสรรพสนคาแลว” ค าตอบนสะทอนถงการเขาใจวา ทงรานสะดวกซอและหางสรรพสนคาสามารถทดแทนการคาขางทางได ท าใหสนนษฐานไดวา ผทไมเหนความจ าเปนคอผทไมไดเผชญกบความไมสะดวกในการเขาถงสนคาทจ าเปน ผซอเชอวา การทมผคาขางทางเพมขนเปนผลจาก คนไมมงานท าเพมขน คนรนใหมชอบอาชพอสระ และผซอตองการสนคาทหลากหลาย

ขอเสนอการบรหารจดการ ขอเสนอดานการบรหารจดการทชดเจนทสด คอ “การจดการดานพนท” ซงประกอบดวย

“การก าหนดพนทอนญาตใหขายชดเจน” “ก าหนดทตงไมใหกดขวางทางสญจร ” และ “จ ากดจ านวนผขายและแผง” ทงนความเหนในทกเขตเปนไปในทศทางเดยวกน

ประเดนทผ ซอใหความส าคญรองลงมา คอ เรองการศกษา หรอการพฒนาผคา ซงประกอบดวย “ใหความรผคาดานการรกษาความสะอาด ” รองลงมา คอ “พฒนาทกษะใหเปนผประกอบการทมความสามารถ” และ “ระมดระวงการแตงกาย”

สวนเรองคณภาพสนคา ผซอใหความส าคญเปนอนดบท 3 สวนในดานโครงสราง ผซอใหความส าคญตอเรอง “สนบสนนผคาทยากจน” “บงคบใชกฎหมายเครงครด” “จดการเรองสวย” “เกบภาษผคา” ประเดน “สาธารณปโภคและหองน า” มความส าคญเปนอนดบสดทาย

224

3.3 ประชาชน คณลกษณะ กลมตวอยางประชาชนเพศหญงและเพศชายมสดสวนใกลเคยงกน ในภาพรวมประชาชน

มอายในชวง 20-39 ป ประชาชนอายนอยทสด คอ 12 ป มากทสด คอ 80 ป คาเฉลยอายเทากบ 32.42 ป ประชาชนรอยละ 29.50 เปนนกเรยนนกศกษา รองลงมาเปน ผรบจางรายเดอน

ประชาชนรอยละ 47.00 มรายได อยระหวาง 9,000-15,000 บาท รองลงมา คอ ต ากวา 9,000 บาท ในดานการศกษา ประชาชนสวนใหญมการศกษาปรญญาตรมากทสด รองลงมาเปนระดบมธยมปลาย/ปวช. ประชาชนสวนใหญ พกอยบานเชา/หองเชามากทสด รองลงมา คอ ทบานของตนเอง รอยละ 43.50

ประเดนทน าสงเกตกคอ ประชาชนทซอสนคาขางทางมทศนะตอการคาขางทางใกลเคยงกบผซอสนคาขางทางเกอบทกประเดน

การซอสนคา ประชาชนรอยละ 87.50 ซอสนคาขางทาง ทไมซอมรอยละ 12.50 เหตผลส าคญท

ประชาชนไมซอสนคาขางทาง คอ “ไมแนใจในคณภาพ” รองลงมา คอ “สนคาไมถกสขอนามย (อาหาร)” “คณภาพสนคาไมด” และเหตผลอน ๆ คอ “ไมนยมบรโภคสนคาขางทาง” และ “กดขวางทางเดน” มรอยละ 8.00 ทระบวาไมมแผงลอยใหซอสนคา สวนเหตผลส าคญทสดในการซอสนคาขางทาง คอ เหตผลดาน “ราคา” “ความสะดวก” เปนประเดนทมความส าคญรองลงมา ความสะดวกรวมประเดน “เปนทางผาน” “ใกลบาน” “ประหยดเวลา” “ใกลทท างาน” ในขณะทเหตผลดานสนคามความส าคญเปนอนดบท 3 และทายสด คอ มตทางสงคม คอ “มเจาประจ า” และ “ชวยซอ”

ประชาชนทซอสวนใหญซอสน คา 3-5 วนตอสปดาห รองลงมาซอทกวน สนคาทซอ สวนใหญ คอ อาหาร ในจ านวนน เปนอาหารปรง ณ จดขายในสดสวนสงทสด รองลงมาเปนอาหารสด/ผก/ผลไม สวนสนคาทมใชอาหารทมยอดซอสงสดคอ เสอผา และ ของใชสวนตว สวนใหญมมลคา การซอตอครงสวนใหญต ากวา 50 บาท คดเปนรอยละ 47.43 รองลงมาเปนกลมทซอสนคาตงแต 100 บาทขนไป

ทศนะตอการคาขางทาง ความแตกตางระหวางการซอสนคาขางทางกบรานคา ความแตกตางทส าคญ คอ ความสะดวก รองลงมา คอ เพราะราคาถกกวา มตทางสงคม

มความส าคญเชนกน คอ “มเจาประจ า” และ “มปฎสมพนธระหวางผขายและผซอ” สวนเหตผลอน ๆ คอ “ชวยกระจายรายไดสชมชน” “สนคาบางอยางดกวาในหาง” “คณภาพสนคาไมตางกน” “ซอสนคาจ านวนนอยได” “ตอรองราคาได” “ใกลทพก”

ความจ าเปนของการคาขางทางในกรงเทพมหานคร ในภาพรวมประชาชนรอยละ 94.92 เหนวาการคาขางทางยงมความจ าเปน เหตผลส าคญ

สงสดเกยวของกบความสะดวก คอ “ประหยดเวลาเดนทาง” และ “ผบรโภคมทางเลอก” ผซอรอยละ

225

88.1 เหนวาการคาขางทางยงมอนาคต ดวยเหตผล 2 ประการคอ “อ านวยความสะดวกใหประชาชน” และ “ยงมคนรายไดนอยทตองการอาชพ เหตผล “ขายของราคาไมแพง” “คนไทยยงนยมซอของขางทาง” และ “ของสดดกวา ”และ “เปนวฒนธรรมของไทย ” ประชาชนทคดวา การคาขางทางไมมอนาคต ใหเหตผลวา “ไมมทขาย ” “มลพษบนถนน” “แขงกบหางหรอรานสะ ดวกซอไมได ” และ “รสนยม การบรโภคเปลยนไป”

ขอเสนอแนะการบรหารจดการ ขอเสนอแนะการบรหารจดการแบงออกเปน 4 กลม คอ ดานพนท ดานสาธารณปโภค

ดานสนคา ดานผคา ดานการศกษาและดานโครงสราง ทศนะของประชาชนในประเดนเหลานเกอบทงหมดเปนไปในทศทางเดยวกบผซอ คอ สวนใหญ ใหความส าคญตอการจดการดานพนท ซงประกอบดวย ก าหนดพนทอนญาตชดเจน ก าหนดทตงไมใหกดขวางทางสญจร และจ ากดจ านวนผขายและแผง มาตรการ ทประชาชนใหความส าคญเปนอนดบท 2 คอ มาตรการดานโครงสราง สนบสนนผคาทยากจน เกบภาษผคา จดการเรองสวย บงคบใชกฎหมายเครงครด มาตรการทประชาชนใหความส าคญรองลงมา คอ มาตรการเกยวผคาโดยตรง ใหความรดานการรกษาความสะอาด พฒนาทกษะใหเปนผประกอบการทมความสามารถ และก ากบเรองการแตงกาย สวนมาตรการสองอนดบสดทาย คอ มาตรการดานสนคา และมาตรการดานสาธารณปโภค ประกอบดวยเรองหองน า และ น า ไฟ 4. บทบาทของการคาขางทางในสงคมไทยในมตเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และปจจยทท าใหบทบาทเหลานสามารถด ารงอยได ผลการศกษายนยนวา การคาขางทางมบทบาทตอการสรางงานและอาชพ บทบาทนไมจ ากดเฉพาะการชวยใหผมรายไดนอยสามารถจดการชวตของตนเองและครอบครวเทานน แตยงมบทบาทท าใหผคาซงมโอกาสจ ากดในการ เขาสการจางงาน เนองจากปจจยดานการศกษา อาย มงานท า มรายได สามารถเลอนฐานะทางเศรษฐกจ บทบาทนไดรบการยนยนทงจากผคา ผซอและประชาชน การคาขางทางยงมบทบาทในการเสนอสนคา บรการ ทสอดคลองกบรายได และฐานะทางเศรษฐกจสงคมของประชาชน และชวยอ านวยความสะดวกในวถชวต ประเดน “ความสะดวก” นหากพจารณาอยางระมดระวงจะเหนไดวาไมใชเร องของความ “ไรระเบยบ” แตเกยวของกบทงการจดการ ดานเวลาและคาใชจาย รวมทงสนบสนนใหเกดการกระจายสนคาเนองจากระบบทเปนทางการไมสามารถกระจายสนคาราคายอมเยาสผบรโภคทมรายไดจ ากด ในระบบของการกระจายสนคานเองทสงผลตอ การเพมมลคาในระบบเศรษฐกจ พรอม ๆ ไปกบการเสรมสรางบทบาททางสงคมและบทบาทในเชงวฒนธรรมและลดแรงเสยดทานในระบบทนนยม ผซอจ านวนมากมรายไดนอย ปจจยทท าใหบทบา ทเหลานด ารงอยได เปนปจจยทผสมผสานระหวางปจจยเชงเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และการเมอง ในขณะทปจจยทางเศรษฐกจมความแตกตางกนระหวางกอนป 2540 และหลงป 2540 ดวยอทธพลของการพฒนาเศรษฐกจทใหความส าคญตอการพฒนาอตสาหกรรม และ การเปลยนแปลงในระบบการผลต ปจจยทางสงคมทส าคญกคอ การใหความส าคญตอการยดหยน ดานเวลาและการใชชวต รวมทงท นทางสงคมดานความสมพนธระหวางผคาและผซอ ซงหากมจดการ

226

อยางเหมาะสม จะสามารถน าไปสการตอยอดสรางการเปลยนแปลงทเปนประโยชนได แตปจจยเหลาน ไมสามารถท างานรวมกนไดอยางมประสทธผล หากปราศจากการสนบสนนทางตรงและทางออมจากปจจยทางการเมอง หรอ นโยบายกงปฏเสธกงยอมรบการคาขางทาง อนน าไปสการยอมรบในทางออม ทามกลางภาวะทผคนจ านวนไมนอยประสงคประกอบอาชพขางทาง ทงดวยเหตผลทางเลอกทจ ากดและดวยความสมครใจ เนองจากเหนโอกาสในการสรางรายได และ ตองการความยดหยนในชวต ในขณะทวฒนธรรมการเลอกซอสนคา หรอบรโภคอาหารขางทางหรอ Public eating ยงมอทธพลอยางมากในสงคมไทย ผลการศกษา ในพนทและการสมภาษณ ชชดวาการคาขางทางมความจ าเปนส าหรบกรงเทพมหานคร ทงในประเดนการสรางงาน สรางรายได แมวาผคาสวนใหญจะไมใชผคาทยากจน การใหเหตผลผคาไมไดยากจนแลวจงไมควรเปดโอกาสใหผคาใชพนทสาธารณะเปนทประกอบอาชพและสมควรทจะไลรอท าใหมองขามบทบาทความส าคญของการคาขางทางในบทบาทของการสรางงาน สรางอาชพ รวมทงการใชประโยชนในพนทสาธารณะอยางเตมท บนพนฐานการบรหารจดการบนฐาน ความร ความเขาใจ มากกวาการแกปญหาอยางรวดเรวดวยการไลรอ ซงน าไปสการลดทอนความเปนเมอง และการเขาถงสนคาในราคาทสอดคลองกบรายไดของผซอ แทนทจะเปนการแกปญหาทใชแนวคดเชงบรณาการทจะน าไปสการสรางประโยชนแกผมสวนไดสวนเสยอยางยงยน บนพนฐานของการก ากบดแลโดยตอเนองและโปรงใส การศกษาครงนยงพบวาเจาหนาทระดบสงของกรงเทพมหานคร ไมไดปฏเสธการคาขางทาง แตเสนอใหมระบบการบรหารจดการทเหมาะสม 6.2 ขอเสนอแนะ

จากผลการศกษา ขอเสนอแนะของผวจยตงอยบนฐานคดตอไปน 1. การยนยนสถานะทชดเจนของการคาขางทางทงในดานการสรางงาน สรางรายได ลดความ

เหลอมล า แกไขปญหาความยากจนสนบสนนการประกอบการ และเผยแพรวฒนธรรม 2. การจดการในเชงบรณาการ ค านงถงผมสวนไดสวนเสย บทบาทหนาทหร อประโยชนของ

การคาขางทางในมตตาง ๆ รวมทงการจดการปญหาทเกดจากการคาขางทาง 3. ใหความส าคญตอเมองทมความหลากหลายและเมองทวถง (Inclusive Cities) ซงจะ

เชอมโยงไปถงเปาหมายการพฒนาทยงยน 4. ใหความส าคญตอลกษณะเฉพาะของพนท การบรหารจดการไมจ าเปนตองเหมอนกนในทก

พนทแตอยภายใตฐานคดและนโยบายเดยวกน ขอเสนอระยะสน

1. ทบทวนมาตรการยกเลกจดผอนผนแบบปพรม 2. ส ารวจพนททสามารถอนญาตใหผคาประกอบอาชพได

227

3. ก าหนดหลกเกณฑการพจารณาจดผอนผน วางแผนก าหนดจดผอนผน และก ากบโดยเครงครด

4. จดพนททดลองใหประกอบการคาโดยใชเกณฑประเภทสนคาทขาย ความจ าเปนของผคาและผซอ รวมทงเปดโอกาสใหผคาเดมทมรายไดนอยเขามาประกอบอาชพ ประเมนผล และขยายผลเพอใหครอบคลมพนททอยในขายทสามารถอนญาตใหประกอบการคาได

5. ก ากบดแลอยางจรงจงและโปรงใส ใหความส าคญตอความเปนระเบยบ ความสะอาด ไมกดขวางการสญจรและคณภาพของสนคา

ในอกดานหนง ควรประเมนประสทธผล “มาตรการคนทางเทาใหประชาชน” โดย 1. ส ารวจเงอนไขการประกอบอาชพในพนทใหม เชน คาใชจาย สาธารณปโภค ความหนาแนน

ของผซอ 2. ส ารวจการประกอบอาชพของผคา ตลอดจนความส าเรจและความไมส าเรจของผคาทถกไล

รอในเขตตาง ๆ ซงอาจท าโดยการสมส ารวจ 3. ศกษาปญหาอปสรรคของผคา รวมทงปจจยทท าใหผคาปรบตวไดหรอไมไดกบการประกอบ

การคาในพนทใหม 4. แสวงหาแนวทางใหความชวยเหลอผคาทยงประสบปญหาในการประกอบอาชพ เชน การ

เชอมโยงแหลงทน การสนบสนนดานความร ขอเสนอระยะยาว 1. ก าหนดยทธศาสตรการคาขางทางเพอความชดเจนในสถานะของการคาขางทางทงในดานการ

สรางงาน สรางรายได สรางอาชพ และผประกอบการ กรณตวอยางการจดการการคาขางทางในบางประเทศเปนกรณศกษาทสามารถน ามาปรบใชได หากมการท าความเขาใจอยางชดเจนตอการจดการเชงบรณาการทครอบคลมทงการใชพนท คณลกษณะของผคา การเชอมโยงหนวยงานทเกยวของและกลไกทน าไปสความส าเรจในการจดการ

2. จดตงหรอมอบหมายหนวยงานท าหนาทดแลการคาขางทางอยางจรงจง ก าหนดหนาทชดเจนมากกวาการจดระเบยบ ใหความส าคญอยางครอบคลมมตตางๆ ในเชงบรณาการ

3. สนบสนนใหเกดการจดการทน าไปสความยงยน มากกวาการแกปญหาเฉพาะหนา ใหความส าคญตอการสรางเมองทวถงและยงยน

4. ศกษาสถานภาพทางเศรษฐกจของผคาทยงมอย เพอการตดสนใจจดสรรพนท ผคาทมโอกาสนอยสมควรไดรบการสนบสนนมากกวา ในขณะเดยวกน การจดการควรพจารณาความคมคาและประโยชนททองถนพงไดรบจากการอนญาตใหมการใชพนทสาธารณะเพอผลประโยชนทางธรกจ

228

5. สนบสนนใหผคารวมกลม และมผแทนทชดเจน เพอสรางการมสวนรวมของผคาในการบรหารจดการบนพนฐานความรบผดชอบตอสงคม สนบสนนใหชมชนมบทบาทในการรวมจดการ

6. ก ากบดแลเรองสขาภบาลอาหารอยางจรงจงและทวถง ทงผคาทประกอ บอาชพในพนทสาธารณะและพนทเอกชน

ขอเสนอแนะเพอการศกษาวจย แมจะมงานศกษาจ านวนไมนอยเกยวกบการคาขางทางและผคาขางทาง แตการเปลยนแปลงในสถานการณเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ท าใหจ าเปนตองมความร ทสอดคลองกบการเปลยนแปลง เพอสนบสนนการบรหารจดการการคาขางทางทสอดคลองกบสถานการณ ขอเสนอแนะเพอการวจยมดงน

1. ศกษาผลกระทบจาก “มาตรการคนทางเทาใหประชาชน” ทงตอผคาและผซอ 2. ศกษาตนทนและประโยชนจากการคาขางทางอยางรอบดาน เพอการตดสนใจในเชงนโยบาย 3. ศกษาแนวทางการบรหารจดการการคาขางทางในเชงยทธศาสตร 4. ศกษาความเปนไปไดในการใหชมชนมสวนรวมในการบรหารจดการการคาขางทาง 5. สนบสนนการท าวจยเชงปฏบตการ ใหความส าคญตอกระบวนการเสรมพลงทงผคา ผซอ และ

ชมชนเพอศกษาแนวทางการบรหารจดการทเหมาะสมกบพนท 6. ศกษาบทบาทของการคาขางทางตอการสรางเมองทวถง (Inclusive Cities) 7. ศกษาแนวทางในการขยายบทบาทของวฒนธรรมอาหารในการคาขางทาง

229

บรรณานกรม ภาษาไทย

กรงเทพมหานคร. (2534). แผนพฒนากรงเทพมหานคร ฉบบท 4. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2534.

กรงเทพมหานคร. (2539). แผนพฒนากรงเทพมหานคร ฉบบท 5. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539.

กรงเทพมหานคร. (2544). แผนพฒนากรงเทพฉบบท 6 พ.ศ.2545-2549. กรงเทพมหานคร: ส านกนโยบายและแผน กรงเทพมหานคร.

นฤมล นราทร (2548). หาบเรแผงลอยอาหาร : ความส าเรจและตวบงช. วทยานพนธดษฎบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นฤมล นราทร (2557). การจดการการคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานคร: ขอสงเกตและขอเสนอแนะวารสารสงคมวทยามานษยวทยา 33(2): กรกฎาคม - ธนวาคม 2557, 47-72. ธนาคารออมสน (2556). เตมเตม...คนฐานราก โครงการธนาคารประชาชน. กรงเทพฯ: ธนาคารออมสน.

กสมา โกเศยะโยธน. “แบบแผนการเขาสอาชพและความพงพอใจในอาชพของสตรทยายถน เขาท างานในกรงเทพมหานคร.” วทยานพนธมหาบณฑต คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526.

เดอ โซโต, เออรนานโด. เปรบนเสนทางเศรษฐกจนอกระบบ. แปลโดย ภควด วระภาสพงษ.กรงเทพมหานคร: ส านกพมพคบไฟ, 2542.

ประชม สวตถ และคณะ (2523). หาบเรในกรงเทพมหานคร. กรงเทพมหานคร: คณะสถตประยกต สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

พงศธร ศรธรรม (2549). นโยบายการจดระเบยบหาบเร-แผงลอยของกรงเทพมหานคร ตงแตป พ.ศ.2535 ถงปจจบน. (เอกสารอดส าเนา)

มลนธเพอการพฒนาแรงงานและอาชพ (2554). สหกรณบรการชมชนหมบานนกกฬา. (เอกสาร อดส าเนา)

เรณ สงขทองจน. (2534). “การประกอบอาชพของแรงงานหญงในกรงเทพมหานคร .” วทยานพนธมหาบณฑต คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร , 2534.

วรเดช จนทรศร (2552). ทฤษฎการน านโยบายสาธารณะไปปฏบต พมพครงท 4. กรงเทพฯ: พรกหวานกราฟฟค

230

ศรปญญา ตงคะสมต (2538). การจดการดานการจดระเบยบหาบเรแผงลอยของกรงเทพมหานคร : ปญหาและแนวทางแกไข. ภาคนพนธหลกสตรศลปศาสตร มหาบณฑต สาขาเทคโนโลยสงคม คณะพฒนาสงคม มหาวทยาลยเกรก.

ส านกเทศกจ (2553). “ผคาหาบเรในจดผอนผน” (เอกสารอดส าเนา) อานนท กาญจนพนธ (2558). ทนทางสงคมกบการพฒนาเมอง. นนทบร : มลนธสถาบนสรางสรรค

ปญญาสาธารณะ. สออเลคทรอนกส

ขาวสด (2555). (http://www.khaosod.co.th/view_news.php?newsid= TUROaVoyc3dNVEl3TURJMU5RPT0=)

ธนาคารแหงประเทศไทย (2559). เศรษฐกจภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. สบคนเมอ 20 ตลาคม 2559) https://www.bot.or.th/Thai/MonetaryPolicy/NorthEastern/Pages/commodities.aspx

นตพนธ สขอรณ. (28 มนาคม 2559). ขยกแรกปากคลองตลาด "1เม.ย." หามขายตอนกลางวน (http://www.posttoday.com/local/scoop_bkk/423870) สบคนเมอ 25 มถนายน 2559

มตชน (2557). http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid= 1407999739&grpid=02&catid=02)

แผนพฒนากรงเทพมหานคร (http://circular.bangkok.go.th/bmacircle/plan.html สบคนเมอ 12 ธนวาคม 2556)

แผน12 ป กรงเทพมหานคร(http://office.bangkok.go.th/pipd/02_Plan%20BMA/01_ Plan%20Development%20BMA/plan%20development%2012%20year%20(%202552-2563).pdf สบคนเมอ 12 ธนวาคม 2556)

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=62 สบคนเมอ 12 ธนวาคม 2556)

ษษฐรมย ธรรมบษด (2010). “วาดวยจฬาลงกรณมหาวทยาลย ชนชนกลางและ หาบเรแผงลอย” สบคนเมอ 12 ธนวาคม 2556 http://prachatai.com/journal/2010/11/31760

ส านกคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2556). สงคมไทยไตรมาส 1 ป 2556 http: A0%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B0%E0%B8%AA% E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B8%A1%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%A2%20Q1-56_169.pdf สบคนเมอ1 พฤศจกายน 2556

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2559). สงคมไทยไตรมาส 2 ป 2559 ส านกงานสถตแหงชาต (2559). http://service.nso.go.th/nso/web/statseries/statseries04.html

231

สบคนเมอ 20 ตลาคม 2559

ส านกงานสถตแหงชาต (2558) สรปผลทส าคญ การส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน พ.ศ. 2557 http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/themes/ files/SocioPocket57.pdf สบคนเมอ 20 ตลาคม 2559

ส านกงานสถตแหงชาต (2556) การส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน พ.ศ. 2556 http://service.nso.go.th/nso/nso_center/project/search_center/23project-th.htm สบคนเมอ 20 ตลาคม 2559

ส านกงานสถตแหงชาต (2558) รายงานวเคราะหสถานการณความยากจนและความเหลอมล าในประเทศไทย ป 2556 http://www.dmh.go.th/downloadportal/Personal%20 condition/Poverty/Poverty2556.pdf สบคนเมอ 20 ตลาคม 2559

ส านกงานสถตแหงชาต (2557) รายงานวเคราะหสถานการณความยากจนและความเหลอมล าในประเทศไทย ป 2555

ส านกเทศกจ (2556). http://www.bangkok.go.th/citylaw/ สบคนเมอ 1 กมภาพนธ 2557 ส านกเทศกจ (2559). http://www.bangkok.go.th/citylaw/ สบคนเมอ 1 พฤษภาคม 2559 Siriwat Sandwich (2013). http://www.sirivatsandwich.com/history/history_eng.asp.

สบคนเมอ 1 ธนวาคม 2556 Thaipublica (2012). http://thaipublica.org/2012/11/series-15-year-crisis-siriwat-3/

สบคนเมอ 1 ธนวาคม 2556 The Rockefeller Foundation (2013).

http://www.rockefellerfoundation.org/blog/searching-bangkok สบคนเมอ 1 ธนวาคม 2556

สมภาษณ

หนวยงาน ผใหสมภาษณ .วนท กรงเทพมหานคร 1. นายวลลภ สวรรณด 16 พ.ค.

2. พ.ต.อ.พชย เกรยงวฒนศร 29 เม.ย. 3. นายโสภณฑ วงคเดอนค าพ 18 พ.ค. 4. วาท ร.ต.ณรงค กานตฎกานนท เจาหนาทเทศกจ

ช านาญการ เขตปทมวน 4 ก.พ.

5. นายเอกรนทร อนทรสวรรณ เจาหนาทเทศกจช านาญการ เขตบางรก

9 ก.พ.

6. นายราเมนทร ลอสวสด เจาหนาทเทศกจช านาญการ เขตสมพนธวงศ

17 ก.พ.

232

หนวยงาน ผใหสมภาษณ .วนท 7. นายสาคร โพธสกล. พนกงานเทศกจช านาญการ

เขตพระนคร (โทรศพท) 3 ม.ย.

ธนาคารออมสน นายกตตพงศ บญยง ผชวยผอ านวยการธนาคารออมสน สายงานลกคาฐานราก

18 ส.ค.

นกวชาการ 1. ดร.อภวฒน รตนวราหะ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

12 ต.ค.

2. ดร.จตต มงคลชยอรญญา วทยาลยพฒนศาสตร ปวย องภากรณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร (โทรศพท)

28 ต.ค.

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

น.ส.วลลกา สรรเสรญชโชต (โทรศพท) 11 ต.ค.

มลนธเพอการพฒนาแรงงานและอาชพ

นางพลทรพย สวนเมอง ตลาพนธ 27 ต.ค.

สมาคมเครอขายแรงงานนอกระบบ

นายสมคด ดวงเงน (โทรศพท) 28 ต.ค.

ผคา 1. นางประนอม ใยบว ตวแทนผคาเขตปทมวน 9 ม.ย. 2. นางสอมพน เดชศรมนตร ตวแทนผคาเขตบางรก 14 ม.ย.

3. นางสวด พฒนาภารา ตวแทนผคาเขตพระนคร 22 ม.ย.

4. นางกลยา (นามสมมต) ผคาทถกไลรอ เขตพระนคร 22 ม.ย. 5. นายประชม (นามสมมต) ผคาทถกไลรอ

เขตสมพนธวงศ 22 ม.ย.

ประชาชน 1. นายศรวฒน วรเวทวฒคณ อดตผคาขางทาง 20 ม.ย.

2. นางฉตรมณ (นามสมมต) เจาของรานดอกไม เขตพระนคร

22 ม.ย.

3. น.ส.สนสา (นามสมมต) ลกจางรานขายดอกไม เขตพระนคร

22 ม.ย.

4. นายส าราญ (นามสมมต) ผคาเขตพระนครทถกไลรอในป 2535

15 ม.ย.

5. นางล าภ (นามสมมต) เจาของรานคา เขตสมพนธวงศ

22 ม.ย.

6. นายด า (นามสมมต) เจาของรานคาเขตสมพนธวงศ 22 ม.ย.

233

ภาษาองกฤษ

Ball, J. (2002). Street Vending : A survey of Ideas and Lessons for Planners. Chicago, Illinois: American Planning Association.

Bhowmik, S. (2015). The Urban Informal Economy: Making Policies Work. IIC Quarterly, Autumn, 98-108 Bhowmik, S. (2012). Street Vendors in Asia : Survey of Research. In Street Vendors in

the Global Urban Economy, edited by Sharit Bhowmik.New Delhi : Routledge., 20-45.

Bhowmik, S. (2013). The Urban Informal Economy: Making Policies Work. Bluestone, D. “The Pushcart Evil.” In The Landscape of Modernity : Essays on New

York City 1900-1940, pp. 287-312. Edited by David Ward and Olivier Zunz. New York: Russell Sage Foundation, 1992.

Bromley, R., & Gerry, C. (1979). “Who are the casual poor?’’ In Casual Work and Poverty in Third World Cities, 3-26. Edited by Ray Bromley and Chris Gerry. New York: John Wiley and Sons.

Bromley, R. (2000). Street Vending and Public Policy. International Journal of Sociology and Social Policy 20(1/2). pp.1-28.

Brown, A. (2015). Claiming the Streets: Property Rights and Legal Empowerment in the Urban Informal Economy. World Development, Vol. 76, 238–248.

Cardoso, R.C.V; Companion, M. & Marras, S.R. (2014). Street Food : Culture, economy, health and governance. New York : Routledge.

Carpenter, D.M. (2015). Upwardly Mobile : Street Vending and the American Dream. Arlington, Virginia : Institute for Justice.

Castells, Manuel (1996). The Rise of the Network Society : The Information Age 1. Oxford: Blackwell.

Chen, M. A. (2005) Rethinking the Informal Economy: Linkages with the Formal Economy and the Formal Regulatory Environment. Research paper No.2005/10. United Nations University.

Cross, J. (2000). Street Vendors, Modernity and Post-Modernity : Conflict and Compromise in the Global Economy. International Journal of Sociology and Social Policy, 20(1/2), 30-52.

234

David, S.; Ulrich, O.; Zelezeck, S. & Majoe, N. (2014). Managing Informality : Local government practices and approaches towards the informal economy – Learning examples from five African countries. Pretoria, South Africa : South African Local Government Association (SALGA).

Devlin, R.T. (2015). Street Vending and the Politics of Space in NY City. in Street Vending in the Neoliberal City: A Global Perspective on the Practices and Policies of a Marginalized Economy. Edited by Christina Graaf and Noa Ha, 43-58.

Dimas, H. (2007). Street Vendors : Urban Problem and Economic Potential. Working Paper in Economics and Development Studies, Center for Economics and Development Studies, Department of Economics, Padjadjaran University, Bandung, Indonesia.

Duneier, M. (1999). Sidewalk. New York : Farra, Strauss and Giroux. Ehrenfeucht, R. & Loukaitou-Sideris A. (2009). Sidewalks : Conflict and Negotiations

over Public Space. Mass : Massachusetts Institute of Technology. Frommer, R.; Norman, E.; Gall, B. & Knepper, L. (2011). Streets of Dreams: How Cities

Can Create Economic Opportunity by Knocking Down Protectionist Barriers to Street Vending . Arlington, Virginia : Institute for Justice.

Graaf, C. & Ha, N. (2015). Street Vending in the Neoliberal City: A Global Perspective on the Practices and Policies of a Marginalized Economy. New York : Berghahn

Hansen, K.T. ; Little, W.E. & Milgram B.L. (2015). Street Economies in the Urban Global South.

Hutchings, F. (2014). Trans forming Informal Street Vendors into Formal Local Business Investors in Rwanda. In Managing Informality : Local government practices and approaches towards the informal economy– Learning examples from five African countries, edited by Susanne David, Oliver Ulrich, Serge Zelezeck and Nachi Majoe, 44-55. Pretoria, South Africa : South African Local Government Association (SALGA).

International Labour Office. (2012). International Standard Classification of Occupations : Structure, group definitions and correspondence tables. Geneva : ILO.

235

International Labour Organization (2002). Women and Men in the Informal Economy. A Statistical Picture. Geneva : International Labour Organization, ILO,

Employment Sector. Jhabvala, R. (2012). Foreward. In In Street Vendors in the Global Urban Economy,

edited by Sharit Bhowmik. New Delhi : Routledge., xi.-xix. Loc, N. T. ; Moustier, P.; Thinh, L.N. & Ha, L. T. (2013). Inclusive urban development?

Making space for street vending in Hanoi, Vietnam. London : International Institute for Environment and Development.

Maneepong, C.& Walsh, J.C. (2013). A new generation of Bangkok Street vendors: Economic crisis as opportunity and threat., Cities 34, 37–43.

McGee, T.G., & Yeung, Y.M. (1977). Hawkers in Southeast Asian Cities : Planning for the Bazaar Economy. Ottawa: International Development Research Center.

McGee, T.G. “On the Utility of Dualism: The Informal Sector and Mega-Urbanization in Developing Countries.” Regional Development Dialogue 17 (1996): 1-15.

Nirathron, N. (2006). Fighting Poverty from the Streets : Survey of Street Food Vending in Bangkok. Bangkok : ILO.

Nirathron, N. (2012). Street Vendors in Bangkok. In Bhowmik, Sharit (ed.) Streets Vendors and the Urban Economy. New Delhi : Routledge.

Neuwirth, R. (2011). Stealth of Nations: The Global Rise of the Informal Economy. NY : Knopf Double Day Publishing Group.

Roever, S. (2014). Informal Economy Monitoring Study Sector Report : Street Vendors. Cambridge, MA : WIEGO.

Portes, A., & Walton, J. (1989). Labor, Class and the International System. New York: Academlc Press.

Skinner, C. (2010).Challenging City Imaginaries : Street Traders Struggle in Warwick Junction. Agenda Special Issue.

Scheinstock, G. (2001). Social Exclusion in the Learning Economy. In The Globalizing Learning Economy edited by Daniele Archibugi and Bengt-Ake Lundvall. London : Oxford University Press, 163-176.

Tester, J.; Stevens, S.A..;Yen, I.H. & Laraia, B.A. (2011). Effective Use of Frameworks and Research to Advance Policy. An Analysis of Public Health Policy and Legal Issues Relevant to Mobile Food Vending.

236

Taylor, J. (2016). Making Public Markets Work : Street Food Vendors Relocation in Two Indonesian Cities. Urban Agriculture Magazine, No. 31.

The World Bank (2015). World Inclusive Cities Approach Paper. Washington D.C. : The World Bank.

Turetsky, D ; Vega, E. & O’Brien, B. (2010). Sidewalk Standoff: Street Vendor Regulations Are Costly, Confusing, and Leave Many Disgruntled. New York City Independent Budget Office.

Wakefield, M.W.; Castillo, J. & Beguin, V. (2007). Transient Businesses : A Street Vendor Typology and Exploratory Study. Journal of Business and Entrepreneurship, 19(1), 65-75.

Walsh, J. (2010). Street Vendors and the Dynamics of the Informal Economy: Evidence from Vung Tau, Vietnam, Asian Social Science Vol. 6, No. 11, 159 165.

Williams, C. (2007). The Nature of Entrepreneurship in the Informal Sector : Evidence from England. Journal of Development Entrepreneurship, Vol 12(2), 239-254.

Wongtada, N. (2015). The Ecology of Street Vending. Interdisciplinary Behavior and Social Sciences. Ford Lumban Goal (ed.) pp. 131-136.

Yasmeen, Gisele (2007). Bangkok Foodscape: Public Eating, Gender Relations, and Urban Change.Bangkok : White Lotus.

สออเลกทรอนกส Bonett, G.; Chandler, P. S; Whitfield, K. & Yu, P. (2015). Criminalizing the Sidewalk

(2015). Why the Los Angeles City Attorney’s Office Should Take Action to Reform the Unjust Treatment of Low-Income Sidewalk Vendors, Criminal Defense Clinic, UCLA School of Law. Retrieved May 3, 2015 from https://www.laprogressive.com

Chen, M.. (2012). The Informal Economy : Definitions, Theories and Policies. WIEGO Working Paper No.1. Retrieved 3 April, 2015 from http://wiego.org/sites/wiego.org/files/publications/files/Chen_WIEGO_WP1.pdf

237

Crossa, V. (2009). Resisting the Entrepreneurial City: Street Vendors’ Struggle in Mexico City’s Historic Center. International Journal of Urban and Regional Research. Volume 33.1 March 2009 43–63, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1468-2427.2008.00823.x/pdf

Dahmen, A., Leslie, L., Bhushan, M.B. & Rani, U. (2014). Utilising Potentials of Street Food for Sustainable City Development. Retrieved 20 October, 2016 from

https://www.uni-oettingen.de/.../Policy%20Brief%20Discussion%20Series- 4. pdf. Delgosea (2010). Humane Relocation and Empowerment of Street Vendors. Retrieved

3 June 2015 from http://www.delgosea.eu/cms/layout/set/print/Best-Practices/Thematic-Area-4-Fiscal-Management-and-Investment-Planning/14-Humane-Relocation-and-Empowerment-of-Street-Vendors

Devlin, R. T.(2006). Illegibility,Uncertainty and the Management of Street Vending in New York City. University of California International and Area Studies (IAS)

http://escholarship.org/uc/item/2dq8p606. Free Malaysia Today (2014). ‘Quick Fixes’ for hawkers, petty traders launched. Retrieved July 27, 2015, from

http://www.freemalaysiataday.com/category/nation/2014/11/19/11-quick-fixes-for-hawkers-petty traders-launched.

Ghani, A.(2011). A Recipe for Success : How Singapore Hawker Centres Came to Be. Retrieved June 30, 2016, from http://lkyspp.nus.edu.sg/ips/wp-content/uploads/sites/2/2013/08/AG_history-of-hawkers_010511.pdf

Kusakabe, K. (2006). Policy Issues on Street Vending: An Overview of Studies in Thailand, Cambodia and Mongolia : International Labour Office. Available at: http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/documents/publication/wcms_bk_pb_119_en.pdf

International Labour Organization. (1972). Employment, Incomes and Equality : A strategy for increasing productive employment in Kenya. Retrieved June 27, 2011, from http://www.ilo.org/public/libdoc/ilo/1972/72B09_608_engl.pdf

International Labour Organization. (2002). Women and Men in the Informal Economy : A Statistical Picture. Retrieved June 27, 2011, from http://www.ilo.org.

238

Liu, Y.Y. (2015). Impact of Street Vendors on Brick and Mortars. Retrieved 3 May 2015 from http://economicrt.org/blog/impact-of-street-vendors-on-brick-and-mortars/

Liu, Y. Y.; Burns, P.& Flaming, D. (2015). Sidewalk Stimulus : Economic and Geographic Impact of Los Angeles Street Vendors. Retrieved 3 May 2015 from http://economicrt.org/publication/sidewalk-stimulus/

Losby, J. L., Else, J. F., Kingslow, M. E., Edgcomb, E. L., Malm, E. T., & Kao, V. (2002, December). Informal Economy Literature Review. Retrieved June 27, 2011, from http://www.kingslow-assoc.com/images/Informal_Economy_Lit_Review.pdfThe ECOSOC Bulletin, April 2006 <http: //www.IISD.CA/YMB/HLS2006prep/>.

Natawidjaja, R.S.; Rahaya, E.S.& Sutrisno, J. (2015). Inclusive governance of informal markets: the street vendors of Surakarta. September 25, 2016 http://pubs.iied.org/pdfs/17300IIED.pdf.

Netaji Nagar Day College (2009). International status of street vendors. Retrieved 3 June 2016 from http://www.nndccomputercentre.com/research-works/street-hawkers/international-status-of-street-hawkers/

Pruecksamars, W. (2013). The Middle-Class Vendors Shaking Up Bangkok’s Street Trade, Retrieved March 2014 from https://nextcity.org/informalcity/entry/street-smarts-why-middle-class-vendors-are-joining-bangkoks-informal-domain

Rojas, L.B. (2015). Street vending supports big industry in LA, despite being illegal Retrieved 5 May 2015 from www.scpr.org Shea, G. (2016). World's 23 best cities for street food. Retrieved 5 October 2015

http://edition.cnn.com/2016/08/08/foodanddrink/best-cities-street-food/ Suharto, E. (2003). Accommodating the Urban Informal Sector in the Public Policy

Process : A Case Study of Street Enterprises in Bandung Metropolitan Region (BMR), Indonesia. Retrieved 5 June 2015 from http://www.policy.hu/suharto/NOFRAME/final_research_paper.htm

The Gazette of India (2014). The Street Vendors (Protection of Livelihood and Regulation of Street Vending) Act, 2014. Retrieved 5 May 2015 from http://www.indiacode.nic.in/acts2014/7%20of%202014.pdf

239

The Rockefeller Foundation (2013). Retrieved 3 June 2015 from http://www.rockefellerfoundation.org/blog/searching-bangkok

Tsoeu, S.R. (2003). Street traders, regulation and development in the Thekwini Unicity : an assessment of the new informal economy policy. http://researchspace.ukzn.ac.za/xmlui/handle/10413/4543

Vega, L. (2014). “Without collective efforts, Bangkok street vendors have no power” Retrieved 5 May, 2015 from http://asiadialogue.org/yubn/without-collective-efforts-bangkok-street-vendors-have-no-power/

WIEGO (2015). Street Vendors. Retrieved March 2015 from http://wiego.org/informal-economy/occupational-groups/street-vendors

WIEGO (2012). Key Debates about Street Vending. Retrieved May 2014 from http://wiego.org/informal-economy/key-debates-about-street-vending

Williams, C. and Gurtoo, A. (2012). Evaluating competing theories of street entrepreneurship: some lessons from a study of street vendors in Bangalore,

India. International Entreperneurship and Management Journal (2012) 8:391–409 http://eprints.iisc.ernet.in/49286/1/int_ent_man_jou_8-4_391_2012.pdf

Wongtada, N. (2014). Street Vending Phenomena : A Literature Review and Research Agenda. Wiley Online Library (wilwyonlinelibrary.com)

Yasmeen, G. & Nirathron, N. (2014). Vending in Public Space : The Case of Bangkok. Available at :http://wiego.org/sites/wiego.org/files/publications/files/Yasmeen-Vending-Public-Space-Bangkok-WIEGO-PB16.pdf

ภาคผนวก

1. เครองมอทใชในการศกษา - แบบสมภาษณผคา

- แบบสมภาษณผซอ - แบบสมภาษณประชาชน 2. บทความ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงกบการบรหารจดการการคาแผงลอยใน กรงเทพมหานคร”

242

เขต........................ เลขทแบบ..............

ค าชแจง

แบบสอบถามชดนเปนเครองมอในการศกษาวจยเรอง “การบรหารจดการการคาขางทางในประเทศไทย: สถานการณ และ ทศทางนโยบายทควรจะเปน ” ซงมวตถประสงคส าคญคอเพอศกษาสถานการณการคาขางทางในประเทศไทย ทงในประเดนรปแบบการประกอบอาชพ พนทการประกอบอาชพ สนคาและบรการทขาย คณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผประกอบอาชพ บทบาทของการคาขางทางในสงคมไทย และปจจยทท าใหบทบาทเหลานสามารถด ารงอยได ทงนเพอน าเสนอแนวทางเบองตนใน การบรหารจดการการคาขางทาง ทงในกรณสนบสนนและไมสนบสนนการด ารงอยของการคาขางทาง ในฐานะททานเปนผใหขอมลส าคญ ผศกษาจงขอความอนเคราะหทานตอบแบบสอบถามชดน การตอบแบบสอบถามขนอยกบความสมครใจของทาน แมเมอทานสมครใจตอบแบบสอบถามไ ปแลว ทานกอาจจะปฏเสธทจะเขารวมหรอถอนตวหลงจากการใหขอมลไปแลวระยะหนงกได ผศกษาจะไมน าขอมลททานใหมาเชอมโยงกลบไปสการเปดเผยความเปนปจเจกบคคลของผใหขอมลแตละทาน แตจะน าเสนอในภาพรวมเทานน ทงน คณะผศกษาขอรบรองวา จะไมมการเปดเผยรายชอของทานในทใด ๆ และขอขอบคณในความรวมมอของทานมา ณ ทน

(รองศาสตราจารย ดร.นฤมล นราทร) หวหนาโครงการวจย

แบบสอบถามผคา

243

แบบสมภาษณโครงการวจยเรอง

การบรหารจดการการคาขางทางในประเทศไทย: สถานการณ และ ทศทางนโยบายทควรจะเปน

สวนท 1 การประกอบอาชพ 1. ประเภทแผงลอย

1) วางกบพนมผาหรอภาชนะรอง 2) โตะ 3) รถเขน 4) รถกระบะ 5) หาบ 6) อน ๆ (ระบ)..................

2. พนทขายเปน 1) จดผอนผน 2) นอกจดผอนผน

3. ลกษณะการคา 1) เปนเจาของเอง 2) รบจางขาย (รบเงนเดอน) 3) ขายโดยรบสวนแบงก าไร 4) อน ๆ (ระบ) .....................................………..

4. เคยประกอบอาชพหาบเรหรอเขนของขาย (เคลอนท) มากอนหรอไม 1) ไมเคย 2) เคย 5. สถานทขาย

1) บนทางเทา 2) บนถนน 3) ในชมชน ในซอย 5) อน ๆ.……..…. 6. ประเภทสนคาทขาย (หากขายหลายอยาง ตอบไดมากกวา 1 ขอ) อาหาร 1) อาหารสด ผก ผลไม 2) อาหารปรง ณ จดขาย 3) อาหารปรงส าเรจ 4) อาหารส าเรจรป 6) อน ๆ (ระบ) …………………....………………….... สนคาอน ๆ เสอผา ของใชสวนตว ของใชในบาน 4) ของเลน อน ๆ....... 7. ระยะเวลาประกอบอาชพน ....... ป 8. ระยะเวลาประกอบอาชพในพนทน ……. ป 9. ขายของวนละ ........ ชวโมง หากรวมเวลาเตรยมและเกบของดวยคดเปน ............ ชวโมง 10. ชวงเวลาทขาย (ระบ) ……………… ถง ……………….. 11. ขายของสปดาหละ ………………..วน วนหยดประจ าคอ ......................... 12. สนคาทขายสวนใหญซอมาจาก (ตอบแหลงซอหลกเพยงขอเดยว)

1) รานคาสง เชน แมคโคร โลตส ฯลฯ 2) ตลาดไท 3) ตลาดมหานาค 4) ตลาดคลองเตย 5) ตลาดสมมเมอง 6) ทอน ๆ (ระบ) ……………………..

ผสมภาษณ ……………………..……………..…….. วนท ………….………………..… เวลา…………............... จดทเกบแบบ ........................................................... ผตรวจแบบ ...............................................

244

13. แตละวนลงทนเฉลยเทากบ .................. บาท ในแตละวนขายไดโดยเฉลย ……………บาท 14. โดยเฉลย แตละวนรายไดพอใชหรอไม

รายไดพอ มเหลอเกบ พอด ไมเหลอเกบ 3) บางวนรายไดไมพอ 15. คาใชจายในการขายของในพนทปจจบน (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

1) คาธรรมเนยมรายปของ กทม. 2) คาน า-ไฟ 3) คาเชาพนทหนาราน 4) เทศกจ 5) ต ารวจ ) คาเชาทเกบของ อน ๆ (ระบ)…......………

16. ทานรจกหรอเปนสมาชกโครงการหรอกองทนเหลานหรอไม

1. ธนาคารประชาชน 1) เปนลกคา 2) ไมเปน 3) ไมรจก 2. กลมออมทรพย (ใน/นอกชมชน) 1) เปนสมาชก 2) ไมเปน 3) ไมรจก 3. กองทนหมบานและชมชนเมอง เปนสมาชก ไมเปน ไมรจก

17. มคนชวยคาขายหรอไม 1) ม : 1) คนในครอบครว ....... คน 2) ลกจาง ……… คน 2) ไมม

18. บรการทเกยวของกบอาชพทไดรบจากกรงเทพมหานครในชวง 3 ปทผานมา (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) 1) การอบรมเรองการรกษาความสะอาด ความเปนระเบยบ 2) การอบรมความรเกยวกบอาชพ เชน การท าอาหาร การท าบญช

) ทนสนบสนนการประกอบอาชพ 4) อนๆ (ระบ) ........................................... ไมเคยไดรบบรการใด ๆ

19. บรการทเกยวของกบอาชพทเคยไดรบจากรฐบาลในชวง 3 ปทผานมา (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) 1) การอบรมเรองการรกษาความสะอาด ความเปนระเบยบ 2) การอบรมความรเกยวกบอาชพ เชน การท าอาหาร การท าบญช

) ทนสนบสนนการประกอบอาชพ 4) อน ๆ (ระบ) ......................................... ไมเคยไดรบบรการใด ๆ

สวนท 2 ขอมลทางสงคมและเศรษฐกจของผคา 20. เพศ 1) หญง 2) ชาย 21. อาย ………… ป 22. เชอชาต 1) ไทย/ไทยเชอสายจน ) กมพชา ) พมา เวยตนาม 5) อน ๆ (ระบ) ....... 23. ระดบการศกษาสงสด

1) ประถม ) มธยมตน 3) มธยมปลาย

245

) วชาชพ ปรญญาตร ) สงกวาปรญญาตร 24. ภมล าเนา

1) เปนชาว กทม. 2) มาจากจงหวด/ประเทศ (ระบ) ………………………………. เขากรงเทพฯครงแรก

ป………………..................... 25. สถานภาพสมรส (ถาโสด หรอ หมาย ขามไปขอ 27)

1) โสด 2) แตงงาน อยดวยกน 3) หมาย/หยา/แยกกนอย 26. อาชพของคสมรส

1) ชวยคาขาย 2) เกษตรกรรม 3) รบราชการ 4) รบจางรายวน 5) รบจางรายเดอน 6) ไมไดประกอบอาชพทมรายได 7) อน ๆ (ระบ) ……………...........................

27. บดามารดาหรอพนอง (เคย) ประกอบอาชพแผงลอยหรอไม 1) (เคย) ประกอบอาชพ 2) (ไมเคย) ประกอบอาชพ

28. จ านวนผทอยในอปการะในปจจบน (รวมตางจงหวด/ตางประเทศดวย ถาม) ……….. คน 29. ทพกปจจบนเปน

1) หองเชา/หองแบงเชา/บานเชา 2) บานของตนเอง มภาระตองสง 3) บานของตนเอง ไมมภาระตองสง 4) อน ๆ (โปรดระบ) …………………………..

30. การเดนทางมายงทขายในแตละวน มาจากทพก 2) มาจากแหลงวตถดบ อน ๆ ..................

31. ระยะทางจากทพกหรอแหลงวตถดบถงทขาย……………กโลเมตร 32. เดนทางจากทพกหรอแหลงวตถดบมาถงทขายโดย 1) เดน 2) รถเมล

3) มอเตอรไซค 4) สามลอ 5) อน ๆ (ระบ) ............................. 33. ในกรณทมสนคาหรอวตถดบเหลอ ทานเกบอยางไร

เกบทบาน 2) เชาทเกบ 3) ไมเกบ 4) อน ๆ............ 34. รายไดจากการคาแผงลอยเปนรายไดหลกของครอบครวหรอไม

1) เปน 2) ไมเปน 35. นอกเหนอขายแผงลอยครอบครวมรายไดทางอนหรออาชพเสรมหรอไม

1) ไมม 2) ม : เกษตรกรรม อนๆ ................................ สวนท 3 ลกคา 36. ลกคาสวนใหญเปน (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

1) คนในละแวกพนทขาย 2) คนทสญจรไปมา 3) อน ๆ .......................

246

37. ลกคาสวนใหญเปน (ตอบเพยงขอเดยว) 1) ลกคาประจ า 2) ลกคาไมประจ า 38. ลกคาสวนใหญเปนใคร (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) 1) พนกงานบรษท 2) นกทองเทยว

3) แมบาน 4) นกเรยน/นกศกษา แรงงานรายวน อน ๆ ...................... 39. ทานคดวาอะไรเปนเหตผลส าคญทสดทท าใหทานมลกคาประจ า (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

1) ราคาไมแพง 2) สนคามคณภาพ/อาหารสะอาด 3) ทตงเหมาะสม 4) ขายตรงนมานานเปนทรจก 5) อน ๆ (ระบ) ……………........................

สวนท 4 ประวตการประกอบอาชพ 40. กอนมาขายแผงลอย ทานเคยประกอบอาชพอนหรอไม (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

ไมเคยประกอบอาชพใดๆมากอน รบจาง : เอกชน/รายวน เอกชน/รายเดอน รบราชการ อาชพอสระ : เกษตรกรรม คาขาย ขบรถสาธารณะ อาชพอน ๆ (ระบ) …………………………………….

41. หากเคยประกอบอาชพอนมากอน เหตผลส าคญทเปลยนอาชพมาขายแผงลอย (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) ตองการรายไดเพม ถกเลกจาง/ทท างานเดมเลกกจการ เกษยณอาย อน ๆ …………………………………

42. เหตผลส าคญทสดทท าใหทานเลอกประกอบอาชพคาขายแผงลอย (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) หางานอนท าไมได/ไมรจะท าอะไร ชอบอสระ ไมชอบเปนลกจาง อาชพนยดหยน ก าหนดเวลาท างานได รบชวงตอจาก พอแม ญาต พนอง เพอน รายไดด 6) อน ๆ (ระบ) ……………………………

สวนท 5 ความคาดหวงในอาชพ 43. ทานพอใจในอาชพแผงลอยหรอไม (ทงกรณพอใจหรอไมพอใจ ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

พอใจ : เพราะ อสระ รายไดด ไมตองลงทนมาก ความรนอย ทางเลอกนอย อน ๆ.................................

ไมพอใจ : เพราะ รายไดนอย รายไดไมสม าเสมอ ถกรดไถ อน ๆ ..................

44. ความคาดหวงในการประกอบอาชพ

ไมหวงอะไร คาขายพอเลยงชพไปวน ๆ ตองการมเงนเกบ ตองการขยายการคา อน ๆ .....................................

45. หากใหประเมนตนเองในขณะน ทานคดวาทานอยในผคาประเภท มรายไดพอกนวนตอวน มเงนออมจากการคาแตไมคดขยาย

247

ตองการขยายการคา 46. หากมเงนมากพอ คดจะขยบขยายหรอตงเปนรานหรอเปดรานหรอไม (ทงกรณคดและไมคด ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

ไมคด : เพราะ ขนตอนกฏหมายยงยาก ตนทนสง ไมมคนชวย อน ๆ .........................

คด : เพราะ จะไดมรายไดมากขน มสนคาทคดวาขายได อน ๆ ...........................

47. คดจะประกอบอาชพแผงลอยตลอดไปหรอไม (ทงสองกรณ ตอบไดมากกวา 1 ขอ) คด : เพราะ ไมมทางเลอกอน รายไดดเมอเทยบกบอาชพอน ๆ

มทขายมนคง อน ๆ (ระบ) ................................ ไมคด : เพราะ คแขงมาก เหนอยยาก รายไดไมสม าเสมอ

นโยบายรฐไมแนนอน อน ๆ (ระบ)...................... 48. สนบสนนใหลกหลานประกอบอาชพแผงลอยหรอไม (ทงสองกรณตอบไดมากกวา 1 ขอ)

สนบสนน เพราะ : อสระ รายไดดกวาเปนลกจาง มทขายมนคง อน ๆ (ระบ) ................................

ไมสนบสนน เพราะ : คแขงมาก เปนอาชพทเหนอยยาก รายไดไมสม าเสมอ อน ๆ (ระบ) ................................

49. การคาแผงลอยยงมโอกาสประกอบอาชพหรอไม (ทงสองกรณตอบไดมากกวา 1 ขอ) ม : เพราะ อ านวยความสะดวกใหประชาชน ขายของราคาไมแพง

อน ๆ ............... ไมม : เพราะ คนรนใหมไมชอบ แขงกบหางไมได

อน ๆ ...................... 50. จรงหรอไมทวาหาบเรแผงลอยไมสะอาดและกดขวางทางจราจรและท าใหกทม .ไมเปนระเบยบ (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

จรง ควรแกไขโดย : จดใหผคาขายใหเปนระเบยบ ควบคมจ านวน ก าหนดเวลาขาย เลกจดผอนผนทมการสญจรมาก

อน ๆ .................................. ไมจรง

51. ควรจดระเบยบหาบเรแผงลอยอยางไร (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) จดทขายใหผคาทมรายไดนอย เกบภาษ เกบคารกษาความสะอาด

4) ควบคมจ านวนผคา 5) ใหผคาควบคมกนเอง 6) อน ๆ (ระบ) ................................

248

52. ทานทราบหรอไมวาผคาทเปนตวแทนในคณะกรรมการจดระเบยบหาบเรแผงลอยระดบเขตใน เขตของทาน ชออะไร ทราบ ไมทราบ 53. ตองการใหกรงเทพมหานครสนบสนนดานใด (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

ทน จดพนทขายทมนคง จดการเรองสวย/รดไถ อ านวยความสะดวกน า-ไฟ อ านวยความสะดวกเรองหองน า จดอบรมความรเรอง............................. อน ๆ ...........................................

สวนท 6 ทศนะตอปจจยทสงเสรมและเปนอปสรรคตอการประกอบอาชพ (5 = มากทสด / 4 = มาก / 3 = ไมมความเหน / 2 = นอย / 1 = นอยทสด)

ปจจยทเปนอปสรรค 5 4 3 2 1 1.1 ทขายไมมนคง

1.2 ทนนอย 1.3 ตนทนสนคาสง

1.4 มผคามาก การแขงขนสง

1.5 รานสะดวกซอขายสนคาคลายกน ราคาตางกนไมมาก 1.6 ปญหาสาธารณปโภค เชน น า ไฟ

1.7 ดแลรกษาความสะอาดล าบาก

1.8 มลพษบนถนน 1.9 เจาหนาทของรฐขมข

1.10 สภาพดนฟาอากาศไมเหมาะสม

ปจจยทสงเสรม 2.1 ลงทนต า

2.2 มแหลงทน เชน ธนาคารประชาชน 2.3 ยดหยน ผคาจดเวลาดแลครอบครวได

2.4 เปนอาชพสจรต

2.5 มสนคาหลากหลายใหเลอกขาย 2.6 สนบสนนใหเกดการพงตนเองทางเศรษฐกจ

56. ความเหนอน ๆ ................................................................................................................................................................ ……………………………………………..…………………………………………………………………..…………………………

249

เขต ....................

เลขทแบบ ..........

ค าชแจง

แบบสอบถามชดน เปนเครองมอในการศกษาวจยเรอง “การบรหารจดการการคาขางทางในประเทศไทย : สถานการณ และ ทศทางนโยบายทควรจะเปน ” ซงมวตถประสงคส าคญคอเพอศกษาสถานการณการคาขางทางในประเทศไทย ทงในประเดนรปแบบการประกอบอาชพ พนทการประกอบอาชพ สนคาและบรการทขาย คณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผประกอบอาชพ บทบาทของการคาขางทางในสงคมไทย และปจจยทท าใหบทบาทเหลานสามารถด ารงอยได ทงนเพอน าเสนอแนวทางเบองตนในการบรหารจดการการคาขางทาง ทงในกรณสนบสนนและไมสนบสนนการด ารงอยของการคาขางทาง

ในฐานะททานเปนผใหขอมลส าคญ ผศกษาจงขอความอนเคราะหทานตอบแบบสอบถามชดน การตอบแบบสอบถามขนอยกบความสมครใจของทาน แมเมอทานสมครใจตอบแบบสอบถามไปแลว ทานกอาจจะปฏเสธทจะเขารวมหรอถอนตวหลงจากการใหขอมลไปแลวระยะหนงกได ผศกษาจะไมน าขอมลททานใหมาเชอมโยงกลบไปสการเปดเผยความเปนปจเจกบคคลของผใหขอมลแตละทาน แตจะน าเสนอในภาพรวมเทานน ทงน คณะผศกษาขอรบรองวา จะไมมการเปดเผยรายชอของทานในทใด ๆ และขอขอบคณในความรวมมอของทานมา ณ ทน (รองศาสตราจารย ดร.นฤมล นราทร) หวหนาโครงการวจย

แบบสอบถามผซอ

250

แบบสมภาษณโครงการวจยเรอง การบรหารจดการการคาขางทางในประเทศไทย: สถานการณ และ ทศทางนโยบายทควรจะเปน

สวนท 1 ขอมลของผใหสมภาษณ 1. เพศ 1) หญง 2) ชาย 2. อาย ………….. ป 3. อาชพ 1) รบราชการ/รฐวสาหกจ 2) รบจางรายเดอน (เชน พนกงานบรษท โรงงาน) 3) คาขาย …….. 4) รบจางรายวน (รบจางทวไป พนกงานบรษท โรงงาน) 5) แมบาน 6) นกเรยน/นกศกษา 7) อน ๆ (ระบ) ……………………………………............................................................. 4. รายไดตอวน หรอ ตอเดอน ………………………. บาท 5. การศกษาสงสด 1) ไมไดเรยนหนงสอ 2) ประถมศกษา 3) มธยมตน 4) มธยมปลาย/ปวช. 5) ปวส./อนปรญญา 6) ปรญญาตร 7) สงกวาปรญญาตร 8) อน ๆ (โปรดระบ) 6. ทพกอาศยปจจบน 1) บานเชา/หองเชา 2) บานของตนเอง 3) หองชด 4) อน ๆ (ระบ)…………….……………………. สวนท 2 การซอสนคา 7. ความถในการซอสนคาจากแผงลอย

1) ทกวน 2) 3-5 วนตอสปดาห 3) สปดาหละครง 4) อน ๆ (ระบ) ……………………………................................................................ 8. สนคาทซอประจ า (ตอบไดมากกวา 1 ค าตอบ) อาหาร

1) อาหารสด ผก ผลไม 2) อาหารปรง ณ จดขาย 3) อาหารปรงส าเรจ 4) อาหารส าเรจรป 5) อน ๆ (ระบ) …………………....

ผสมภาษณ ……………………..……………..…….. วนท ………….………………..… เวลา…………............... จดทเกบแบบ ........................................................... ผตรวจแบบ ...............................................

251

สนคาอน ๆ เสอผา ของใชสวนตว ของใชในบาน 4) ของเลน

5) อน ๆ ........................................................................ 9. โดยเฉลยทานจายเงนซอสนคาจากแผงลอยวนละ ............. ครง ทานซอครงละประมาณ ...................... บาท

1) 25 บาท - ต ากวา 50 บาท ) 50 บาท - ต ากวา 80 บาท ) 80 - ต ากวา 100 บาท บาทขนไป

10. เหตผลทท าใหทานซอสนคาจากแผงลอย (ตอบไดมากกวา 1 ค าตอบ) 1) ราคาถก 2) มสนคาใหเลอกหลายชนด 3) ใกลบาน 4) ใกลทท างาน 5) เปนทางผาน 6) มเจาประจ า 7) ชวยซอ 8) ตอรองราคาได 9) ประหยดเวลา 10) อน ๆ (ระบ) …………………….......... สวนท 3 ทศนะตอการคาแผงลอย 11. ทานคดวาเหตผลทท าใหการซอสนคาจากแผงลอยแตกตางจากการซอสนคาจาก รานคาทวไป หรอในหางสรรพสนคา คอ (ตอบไดมากกวา 1 ค าตอบ) 1) ราคาถกกวา 2) สะดวก 3) สะอาด 4) ของสดกวา/อรอยกวา 5) มปฏสมพนธระหวางผขายและผซอ 6) มเจาประจ า 7) อน ๆ (ระบ) ………………………………….............................................................. 12. หาบเรแผงลอยยงมความจ าเปนตอกรงเทพมหานครหรอไม (ทงสองกรณเลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ) 1) จ าเปน เพราะ : 1) สรางงานและรายได 2) ลดปญหาสงคม ท าใหคน (จน) มอาชพ 3) เปนวถชวตแบบไทย 4) ผบรโภคมทางเลอก ไมตองพงหาง สนคาราคาถก 6) ประหยดเวลา ไมตองเดนทาง ดงดดนกทองเทยว 8) อน ๆ ....................................

2) ไมจ าเปน เพราะ : 1) มรานสะดวกซอแลว 2) มหางสรรพสนคาแลว รสนยมการบรโภคเปลยนไปแลว 4) อน ๆ .................................... 13. การคาแผงลอยยงมอนาคต (โอกาสประกอบอาชพ) หรอไมในกรงเทพมหานคร (ทงสองกรณ เลอกตอบ ไดมากกวา 1 ขอ)

252

1) ม : เพราะ อ านวยความสะดวกใหประชาชน ขายของราคาไมแพง ยงมคนมรายไดนอยทตองการอาชพ คนไทยยงนยมซอของขางทาง อน ๆ ................................ 2) ไมม : เพราะ รสนยมการบรโภคเปลยนไปแลว แขงกบหางหรอรานสะดวกซอไมได ไมมทขาย มลพษบนถนน อน ๆ ................................ 14. หากมโอกาสใหขอเสนอแนะเพอการปรบปรงการบรหารจดการการคาแผงลอยทานจะใหขอเสนอ ในเรอง (ตอบไดมากกวา 1 ค าตอบ) ขอเสนอการจดระเบยบ 1) ก าหนดพนทอนญาตชดเจน 2) จ ากดจ านวนผขายและแผง 3) ก าหนดทตงไมใหกดขวางทางสญจร 4) จดการเรองสวยประเภทตางๆ 5) บงคบใชกฎหมายเครงครด 6) อน ๆ ................................ ขอเสนอดานสาธารณปโภค 8) จดสาธารณปโภคใหผคา เชน น า ไฟ 9) จดหาหองน าใหผคา ขอเสนอดานสนคา 10) ก ากบคณภาพ เชน วตถดบ ความสะอาด (กรณอาหาร) 11) อน ๆ ................................ ขอเสนอดานผคา 12) ใหความรดานการรกษาความสะอาดเกยวกบสนคา 3) การแตงกาย 14) พฒนาความรทกษะเพอใหเปนผประกอบการทมความสามารถ 15) เกบภาษผคา 16) สนบสนน ชวยเหลอผคาทยากจน 17) อน ๆ............................... 15. การเพมจ านวนของผคาหาบเรแผงลอยเปนผลจาก (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) คนไมมงานท าเพมขน ผซอตองการสนคาทหลากหลายขน การให/รบสนบน คนรนใหมชอบอาชพอสระ 5) อน ๆ .......................................... สวนท 4 ทศนะตอขอด ขอเสยของการคาแผงลอยในกรงเทพมหานคร (5 = มากทสด / 4 = มาก / 3 = ไมมความเหน / 2 = นอย / 1 = นอยทสด) ทศนะตอขอด/ขอเสยของการคาแผงลอย 5 4 3 2 1

ขอดของการคาแผงลอย

1 ลดภาระสงคม เพราะท าใหผมรายไดนอยมอาชพ มรายได

253

ทศนะตอขอด/ขอเสยของการคาแผงลอย 5 4 3 2 1

2 มสนคาใหเลอกหลากหลาย 3 สะดวกส าหรบผซอ

4 ขายสนคาราคาถกกวา 5 ผบรโภคมทางเลอกในการซอสนคา ไมตองเขาหาง

6 สนบสนนผประกอบการอตสาหกรรมขนาดเลก ใหมทขายสนคา

7 สนบสนนใหเกดการพงตนเองทางเศรษฐกจ 8 ยดหยนท าใหผคาสามารถจดเวลาดแลครอบครวได

9 สนบสนนการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ

10 ท าใหเมองมชวตชวา 11 ดงดดนกทองเทยว

ขอเสยของการคาแผงลอย

1 ไมมการควบคมคณภาพ ( เชน กรณอาหาร) 2 กดขวางทางสญจร

3 ท าใหเมองสกปรก 4 ท าใหเมองดดอยพฒนา

5 เสยงดง

6 ท าใหรถตด 7 ผคาแผงลอยไมเสยภาษ

8 เปนคแขงของรานคาในระบบ

9 ผคาไมรบผดชอบตอสนคาทขาย ความเหนอน ๆ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

เขต .................... เลขทแบบ ..........

ค าชแจง

แบบสอบถามชดนเปนเครองมอในการศกษาวจยเรอง “การบรหารจดการการคาขางทางในประเทศไทย: สถานการณ และ ทศทางนโยบายทควรจะเปน” ซงมวตถประสงคส าคญ คอ เพอศกษาสถานการณการคาขางทางในประเทศไทย ทงในประเดนรปแบบการประกอบอาชพ พนทการประกอบอาชพ สนคาและบรการทขาย คณลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของผประกอบอาชพ บทบาทของการคาขางทางในสงคมไทย และปจจยทท าใหบทบาทเหลานสามารถด ารงอยได ทงนเพอน าเส นอแนวทางเบองตนใน การบรหารจดการการคาขางทาง ทงในกรณสนบสนนและไมสนบสนนการด ารงอยของการคาขางทาง ในฐานะททานเปนผใหขอมลส าคญ ผศกษาจงขอความอนเคราะหทานตอบแบบสอบถามชดน การตอบแบบสอบถามขนอยกบความสมครใจของทาน แมเมอทานสม ครใจตอบแบบสอบถามไปแลว ทานกอาจจะปฏเสธทจะเขารวมหรอถอนตวหลงจากการใหขอมลไปแลวระยะหนงกได ผศกษาจะไมน าขอมลททานใหมาเชอมโยงกลบไปสการเปดเผยความเปนปจเจกบคคลของผใหขอมลแตละทาน แตจะน าเสนอในภาพรวมเทานน ทงน คณะผศกษาขอรบรองวา จะไมมการเปดเผยรายชอของทานในทใด ๆ และขอขอบคณในความรวมมอของทานมา ณ ทน (รองศาสตราจารย ดร.นฤมล นราทร) หวหนาโครงการวจย

แบบสอบถามประชาชน

255

แบบสมภาษณโครงการวจยเรอง การบรหารจดการการคาขางทางในประเทศไทย: สถานการณ และ ทศทางนโยบายทควรจะเปน

สวนท 1 ขอมลของผใหสมภาษณ 1. เพศ 1) หญง 2) ชาย 2. อาย ………….. ป 3. อาชพ 1) รบราชการ/รฐวสาหกจ 2) รบจางรายเดอน (เชน พนกงานบรษท โรงงาน) 3) คาขายในรานคา/หองแถว 4) รบจางรายวน (รบจางทวไป พนกงานบรษท โรงงาน) 5) แมบาน 6) นกเรยน/นกศกษา 7) อน ๆ (ระบ) ……………………………………............................................................. 4. รายไดตอวน …………………. บาท หรอ ตอเดอน ....................... บาท 5. การศกษาสงสด 1) ไมไดเรยนหนงสอ 2) ประถมศกษา 3) มธยมตน 4) มธยมปลาย/ปวช. 5) ปวส./อนปรญญา 6) ปรญญาตร 7) สงกวาปรญญาตร 8) อน ๆ (ระบ).................... 6. ทพกอาศยปจจบน 1) บานเชา/หองเชา 2) บานของตนเอง 3) หองชด 4) อน ๆ (ระบ)…………….……………………. สวนท 2 การซอสนคา 7. ทานซอสนคาจากแผงลอยหรอไม 1) ไมซอของแผงลอย (ขามไปขอ 12) 2) ซอ 8. เหตผลทท าใหทานซอสนคาจากแผงลอย (ตอบไดมากกวา 1 ค าตอบ) ราคาถก 2) มสนคาใหเลอกหลายชนด ใกลบาน 4) ใกลทท างาน เปนทางผาน 6) มเจาประจ า ชวยซอ 8) ตอรองราคาได ประหยดเวลา 10) อน ๆ (ระบ) ……………………..........

ผสมภาษณ ……………………..……………..…….. วนท ………….………………..… เวลา…………............... จดทเกบแบบ ........................................................... ผตรวจแบบ ...............................................

256

9. ความถในการซอสนคาจากแผงลอย 1) ซอทกวน 2) 3-5 วนตอสปดาห 3) สปดาหละวน

) อน ๆ (ระบ) ………………………………….... 10. สนคาทซอประจ า (ตอบไดมากกวา 1 ค าตอบ) อาหาร 1) อาหารสด ผก ผลไม 2) อาหารปรง ณ จดขาย 3) อาหารปรงส าเรจ 4) อาหารส าเรจรป 5) อน ๆ (ระบ) ………………….... สนคาอนๆ เสอผา ของใชสวนตว ของใชในบาน 4) ของเลน 5) อน ๆ ................... 11. โดยเฉลยทานจายเงนซอสนคาจากแผงลอยวนละ ............. ครง ทานซอครงละประมาณ .......... บาท 1) 25 บาท - ต ากวา 50 บาท 2) 50 บาท - ต ากวา 80 บาท 3) 80 - ต ากวา 100 บาท 4) 100 บาทขนไป 12. (เฉพาะคนทไมซอสนคาแผงลอย) เหตผลทท าใหทานไมซอสนคาจากแผงลอย (ตอบไดมากกวา 1 ค าตอบ) 1) ไมแนใจในคณภาพ คณภาพสนคามกไมด สนคาไมถกสขอนามย (อาหาร) 4) ไมมแผงลอยใหซอสนคา

5) อน ๆ ................................................ 13. ทานคดวาเหตผลส าคญทท าใหการซอสนคาจากแผงลอยแตกตางจากการซอสนคาจากรานคา ทวไป หรอในหางสรรพสนคา คอ (ตอบไดมากกวา 1 ค าตอบ) 1) ราคาถกกวา 2) สะดวก 3) สะอาด 4) ของสดกวา/อรอยกวา 5) มปฏสมพนธระหวางผขายและผซอ 6) มเจาประจ า 7) อน ๆ (ระบ) ………………………………….............................................................. สวนท 3 ทศนะตอการคาแผงลอย 14. หาบเรแผงลอยยงมความจ าเปนตอกรงเทพมหานครหรอไม (ทงสองกรณเลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ) 1) จ าเปน เพราะ : 1) สรางงานและรายได 2) ลดปญหาสงคม ท าใหคนจนมอาชพ 3) เปนวถชวตแบบไทย 4) ผบรโภคมทางเลอก ไมตองพงหาง

257

5) สนคาราคาถก 6) ประหยดเวลา ไมตองเดนทาง 7) ดงดดนกทองเทยว 8) อน ๆ ....................................

2) ไมจ าเปน เพราะ : 1) มรานสะดวกซอแลว 2) มหางสรรพสนคา

3) รสนยมการบรโภคเปลยนไปแลว 4) อน ๆ ........................ 15. การคาแผงลอยยงมอนาคต (โอกาสประกอบอาชพ) หรอไมในกรงเทพมหานคร (ทงสองกรณ เลอกตอบ ไดมากกวา 1 ขอ) 1) ม : เพราะ อ านวยความสะดวกใหประชาชน ขายของราคาไมแพง ยงมคนมรายไดนอยทตองการอาชพ คนไทยยงนยมซอของขางทาง อน ๆ ................................ 2) ไมม : เพราะ รสนยมการบรโภคเปลยนไปแลว แขงกบหางหรอรานสะดวกซอไมได ไมมทขาย มลพษบนถนน อน ๆ ................................ 16. หากมโอกาสใหขอเสนอแนะเพอการปรบปรงการบรหารจดการการคาแผงลอย ทานจะให ขอเสนอในเรอง (ตอบไดมากกวา 1 ค าตอบ) ขอเสนอการจดระเบยบ 1) ก าหนดพนทอนญาตชดเจน 2) จ ากดจ านวนผขายและแผง 3) ก าหนดทตงไมใหกดขวางทางสญจร จดการเรองสวยประเภทตาง ๆ 5) บงคบใชกฏหมายเครงครด 6) อน ๆ ................................ ขอเสนอดานสาธารณปโภค 5) จดสาธารณปโภคใหผคา เชน น า ไฟ จดหาหองน าใหผคา ขอเสนอดานสนคา 7) ก ากบคณภาพ เชน วตถดบ ความสะอาด (กรณอาหาร) 8) อน ๆ ................................ ขอเสนอดานผคา 9) ใหความรดานการรกษาความสะอาดเกยวกบสนคา การแตงกาย 11) พฒนาความรทกษะเพอใหเปนผประกอบการทมความสามารถ 12) เกบภาษผคา 13) สนบสนน ชวยเหลอผคาทยากจน 14) อน ๆ ............................... 17. การเพมจ านวนของผคาหาบเรแผงลอยเปนผลจาก (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) คนไมมงานท าเพมขน 2) ผซอตองการสนคาทหลากหลาย การให/รบสนบน คนรนใหมชอบอาชพอสระ 5) อน ๆ ..........................................

258

สวนท 4 ทศนะตอขอด ขอเสยของการคาแผงลอยในกรงเทพมหานคร (5 = มากทสด / 4 = มาก / 3 = ไมมความเหน / 2 = นอย / 1 = นอยทสด) ทศนะตอขอด/ขอเสยของการคาแผงลอย 5 4 3 2 1

ขอดของการคาแผงลอย

1 ลดภาระสงคม เพราะท าใหผมรายไดนอยมอาชพ มรายได 2 มสนคาใหเลอกหลากหลาย

3 สะดวกส าหรบผซอ

4 ขายสนคาราคาถกกวา 5 ผบรโภคมทางเลอกในการซอสนคา ไมตองเขาหาง

6 สนบสนนผประกอบการอตสาหกรรมขนาดเลก ใหมทขายสนคา

7 สนบสนนใหเกดการพงตนเองทางเศรษฐกจ 8 ยดหยนท าใหผคาสามารถจดเวลาดแลครอบครวได

9 สนบสนนการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ 10 ท าใหเมองมชวตชวา

11 ดงดดนกทองเทยว

ขอเสยของการคาแผงลอย 1 ไมมการควบคมคณภาพ ( เชน กรณอาหาร)

2 กดขวางทางสญจร

3 ท าใหบานเมองสกปรก 4 ท าใหเมองดดอยพฒนา

5 เสยงดง 6 ท าใหรถตด

7 ผคาแผงลอยไมเสยภาษ

8 เปนคแขงของรานคาในระบบ 9 ผคาไมรบผดชอบตอสนคาทขาย

ความเหนอน ๆ ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

259

ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงกบการบรหารจดการการคาแผงลอยในกรงเทพมหานคร Sufficiency Economy Philosophy and the Administration of Street Vending in

Bangkok

Abstract

The research paper presents the results of a study of street vending in four inner districts of Bangkok in April 2016 which was the time that the Bangkok Metropolitan Administration implemented the ‘Reclaiming Pavements for Pedestrians’ campaign in many other areas to bring ‘safety and orderliness’ to the streets. The study surveyed the samples of 400 street vendors, 200 customers and 200 general publics who were selected by accidental sampling. Twenty-four informants from government, non-government organisations dealing with street vending and the general publics were interviewed. The study confirms the significant roles of street vending in the globalized economy. Street vending creates employment, helps reproduce capitalist economy and reduces the friction as it offers affordable goods to low-income wage earners. The problems or weaknesses of street vending are also highlighted. The paper recommends that in light of the socio-economic characteristics of the labour force and the dynamics of socio-economic situation, the administration of street vending should be guided by Sufficiency Economy Philosophy. It should be informed by the awareness of the contributions of street vending. Problems related to street vending should also be addressed. Keywords : Street Vending, Administration and Sufficiency Economy Philosophy บทคดยอ

บทความวจยนน าเสนอผลการศกษาผคาแผงลอย 400 คน ผซอ และ ประชาชน กลมละ 200 คน ในพนทสเขตของกรงเทพมหานครชนใน ในเดอนเมษายน 2559 ซงเปนชวงทกรงเทพมหานครมปฏบตการ “คนทางเทาใหประชาชน” ในหลายพนท การคดเลอกกลมตวอยางท าดวยการสมตวอยางแบบบงเอญ สวนการศกษาเชงคณภาพท าโดยการสมภาษณเจาหนาทจากหนวยงานรฐทเกยวของ องคกรพฒนาเอกชน และ ประชาชนจ านวน 24 คน ผลการศกษายนยนบทบาทและความส าคญของการคาแผงลอยในกรงเทพมหานครในเศรษฐกจโลกาภวตน บทบาทในการ “ผลตซ า” ทนนยมและลดแรงเสยดทานจากเศรษฐกจทนนยม โดยเฉพาะการด ารงชวตของผซอซงมรายไดนอย ในขณะเดยวกนกยนยนปญหาหรอจดออนของการคาแผงลอย บทความมขอเสนอแนะวาการจดการการคาแผงลอยควรนอมน าปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทาง โดยค านงถงบทบาททส าคญและหลากหลายของการคาแผงลอยภายใต

260

เงอนไขคณสมบตทางสงคมเศรษฐกจของแรงงานและพลวตของเศรษฐกจโลกาภวตน และการลดปญหาหรอจดออนของการคาแผงลอย

ค าส าคญ : การคาแผงลอย การบรหารจดการ และ แนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง บทน า

การคาแผงลอยเปนอาชพทเหนไดชดเจน แตกลบปรากฏวามสถตหรอตวเลขทระบจ านวนชดเจนไดนอยมาก (ILO, 2002, p.51) ในหลายประเทศรวมทงกรงเทพมหานคร จ านวนผคาแผงลอยมมากกวาสถตทเปนทางการ ในบทความนการคาแผงลอย หมายถง “การขายสนคาประเภทตาง ๆ ทใชประจ าวนรวมทงอาหารใหกบผซอทเปนสาธารณชนทวไป บนถนน ตรอก ซอย ทางเทา หรอพนทสาธารณะจากทตงซงเปนทตงชวคราว” (นฤมล, 2548; The Gazette of India, 2014) โดยทวไปเปนการคาขนาดเลก ใชทนและทกษะต า และตอบสนองความตองการของทองถนเปนหลก

การด ารงอยของการคาแผงลอยในประเทศตางๆรวมทงประเทศไทย ท าใหเกดขอถกเถยงในหลายประเดน เชน ความจ าเปนของการคาแผงลอย การเบยดบงพนทสาธารณะ อปสรรคตอการสญจร (ประชาชน ) และความไมเปนธรรมดานการแขงขน การคาแผงลอยยงถก กลาวหาวาท าใหการพฒนาเศรษฐกจและสงคมเปนไปไดชากวาทควรจะเปน เพราะเปนกจกรรมทางเศรษฐกจทลาหลง สรางรายไดใหทองถนนอยกวาการคาในระบบ จงเปรยบเสมอนตวถวงความเจรญ และท าใหเมองลาสมย (Geertz, 1963 อางใน Cross, 2000: 40) ความพยายามในก ารเบยดขบการคาแผงลอยเปนปรากฏการณสากล สวนสาเหตการทการคาแผงลอยด ารงอยไดนนนอกจากจะเปนเพราะมาตรการทงทางตรงและทางออมของรฐแลว ยงเปนเพราะบทบาททส าคญทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมของการคาแผงลอย (WIEGO, 2014)

ทศนะทสนบสนนและไมสนบสนนการ คาแผงลอยมความชดเจน และด ารงอยตงแตยคทนสมย (Modernism) มาจนถงยคหลงทนสมย (Post-Modernism) (Cross, 2000) ในระยะหลงประเดน “เมองทวถง” หรอ Inclusive Cities ไดรบการหยบยกขนมาเปนขอสนบสนนการคาแผงลอยอกขอหนง แนวคด “เมองทวถง” ใหความส าคญตอการใหโอกาสทเทาเทยมแกประชาชน โดยเฉพาะผดอยโอกาสในการมชวตในเมอง ทงดานทอยอาศย การประกอบอาชพ รวมทงสนบสนนโอกาสในการผนวกรวมเปนสวนหนงของสงคม (Social inclusion) (The World Bank, 2015) แนวคดนเชอมโยงกบเปาหมายท 11 วาดวยเมองและชมชนทยงยนในเปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals หรอ SDGs) ซงเปนเปาหมายการพฒนาในชวงป 2016-2030 ของสหประชาชาต (Simon, 2016; Dahmen et al., 2014)

ส าหรบกรงเทพมหานคร ความพยายามของรฐบาลทองถนในการจ ากดกา รคาประเภทน ด ารงมาโดยตลอดตงแตสมยผวาราชการกรงเทพมหานครคนแรก แมจะมลกษณะผอนปรนมาโดยตลอดตามสถานการณ (Yasmeen & Nirathron, 2014) พฒนาการทเปนจดเปลยนทส าคญคอ การประกาศใชพระราชบญญตรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง พ.ศ. 2535 ใหอ านาจเจาพนกงานทองถน โดยความเหนชอบของเจาพนกงานจราจร ผอนผนใหจ าหนายสนคาใน “ทหรอทางสาธารณะ” ได จากพระราชบญญตนกรงเทพมหานครสามารถก าหนดจดผอนผนท าการคาไดโดยความเหนชอบของเจาพนกงานจราจร ในเดอน พฤษภาคม 2559 มจดผอนผนใหประกอบการคา 499 จด และ

261

มผคา 16,800 ราย (ส านกเทศกจ, 2559) และมการทยอยยกเลกจดผอนผนตามปฏบตการ “คนทางเทาใหประชาชน” ซงด าเนนการมาตงแตป 2557

การจดการการคาแผงลอยของกรงเทพมหานครใหความส าคญตอการจดระเบยบในเชงพนท (Yasmeen & Nirathron, 2014; Kusakabe, 2006; พงศธร, 2549) แมในขณะทการพฒนาเศรษฐกจเปนไปตามแนวทางเสรนยมใหม (Neo-liberalism) อยางชดเจน ภายใตการขบเคลอนของพลงกระแสโลกาภวตน และการเปลยนผานจากยคทนสมยเขาสยคหลงความทนสมย (Post-Modernism) แนวโนมการมงานท ามงสการประกอบอาชพอสระอยางชดเจนมากขน แมกระนนการจดระเบยบของกรงเทพมหานครกไมไดประสบความส าเรจ นอกจากผคาจะไมปฏบตตามระเบยบและหลกเกณฑทกรงเทพมหานครก าหนดแลว ยงมจ านวนเพมจ านวนขนจนกลายเปนปญหาการกดขวางการส ญจร กลายเปนประเดนในสอสงคม มการตง “กลมคนไทยไมเอาหาบเรแผงลอย ” (https://www.facebook.com/saynostall) ในสอสงคม น าไปสการกดดนใหมการ “จดระเบยบ” การคาแผงลอยเพอ “คนความสขใหประชาชน ” ในขณะเดยวกนปญหาสขาภบาลอาหารกเปนประเดนส าคญทท า ใหเกดการตงค าถามตอปลอดภยของผของผบรโภค นอกเหนอจากค าถามตอความเหมาะสมในการประเดนการใชพนทสาธารณะเพอประโยชนในเชงเศรษฐกจ

บทความนมจดประสงคน าเสนอแนวทางการบรหารจดการการคาแผงลอย บนพนฐานความเขาใจในพลวตของเศรษฐกจและสงคม ทท าให การคาแผงลอยซงมจดเรมตนจากวถชวตทางเศรษฐกจสงคมวฒนธรรมของทองถน กลายเปน “กลยทธเพอการอยรอด” ของผมโอกาสจ ากดในการเขาสการท างานในระบบ และพฒนามาเปนโอกาสสรางรายไดของผทตองการความเปนอสระและความยดหยนในชวต รวมถงบทบาทในการสนบสนนและลดแรงเสยดทานในระบบทนนยม และสนบสนนความหลากหลายและความสมดลระหวางเศรษฐกจโลกาภวตนและทองถนอภวตน ในขณะทปญหาทเกยวของกบการคาแผงลอยจ าเปนตองไดรบความสนใจและจดการ แนวทางนเปนการจดการทนอมน าปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทาง

เนอหาของบทความแบงออกเปน 6 สวน เรมตนจากการน าเสนอพฒนาการของการคาแผงลอยในกรงเทพมหานคร ความซบซอนของการจดการการคาแผงลอยและแนวทางของบางประเทศในการจดการกบความซบซอนน การบรหารจดการของกรงเทพมหานคร ผลการศกษาผคาและผซอ ในพนทสเขตของกรงเทพมหานครชนใน กอนทจะน าเสนอแนวทางปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง และขอเสนอการจดการการคาแผงลอยในกรงเทพมหานครทมปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทาง

การคาแผงลอยในกรงเทพมหานคร

การศกษาเกยวกบการประกอบอาชพการคาแผงลอยในกรงเทพมหา นคร ระบวา ในชวงตนรตนโกสนทร ผคาแผงลอยสวนใหญเปนชาวจน การคาแผงลอยมบทบาทส าคญท าใหแรงงานอพยพชาวจนเลอนฐานะทางเศรษฐกจ เสนทางอาชพของชาวจนอพยพเรมตนดวยการเปนแรงงานรบจาง เนองจากเปนอาชพทท าใหไดคาจางเรว สามารถสะสมทนขยบขน สการประกอบอาชพคาขางทาง และขยายการประกอบการเปนวสาหกจขนาดใหญได สวนชาวไทยมบทบาทในการคาแผงลอยหลงสงครามโลกครงท 2 จากการสนบสนนทงโดยทางตรงและทางออมของรฐบาล (นฤมล, 2548 : 54-55) หลงจากนนจ านวนผคาชาวไทยเพมขนจากการ

262

ยายถนของชาวชนบทเขาสกรงเทพตงแตกอนการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1 ในป พ.ศ. 2504 รปธรรมของการอพยพเหลานกคอ การเกดชมชนแออดหลายแหงในกรงเทพฯ (นลนและคณะ, 2542; สมพงษ, 2527 : 1)

การคาแผงลอยในกรงเทพมหานครขยายตวอยางรวดเรวนบแตทศวรรษ 2520 เปนตนมา ดวยสาเหตของความยากแคนในภาคเกษตรกรรมและปญหาการกระจายรายไดอยางไมเปนธรรมระหวางกรงเทพมหานครและชนบท การขยายตวของอตสาหกรรมและพาณชยกรรมและภาคบรการในกรงเทพมหานครอนเนองมาจากนโยบายทเนนการผลตเพอการสงออก ท าใหมความตองการแรงงานจ านวนมากและเกดอปสงคตอสนคาราคายอมเยาโดยเฉพาะอาหาร ในป 2523 มงานวจยบกเบกชนส าคญทน าเสนอคณลกษณะผคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานคร (ประชมและคณะ, 2523)

หลงป พ .ศ. 2523 มงานศกษาทอธบายการเขาสอาชพของสตรทเปนผอพยพจากภา คตะวนออกเฉยงเหนอ ซงสะทอนการปรบตวของแรงงานอพยพจากภาคเกษตรในชนบทเขาสอาชพผคาขางทางในเมอง (กสมา, 2526; เรณ, 2534) ขอมลจากงานศกษาและเอกสารจ านวนหนงระบวา ผคาแผงลอยสวนใหญไดรบการศกษาไมเกน 6 ป มโอกาสจ ากดในการท างานในระบบ และผคาจ านวนไมนอยเปนผมรายไดนอย

ในชวงดงกลาวการขยายตวของการคาแผงลอยในกรงเทพมหานครอธบายไดดวยขอเสนอของส านกทวลกษณ (Dualist School) และ ส านกโครงสราง (Structuralist School) ซงอธบายวาการคาแผงลอยขยายตวเนองจาก มบทบาทในการ “ผลตซ า” ระบบทนนยมดวยการเสนอสนคาและบรการราคาถกใหแกแรงงาน จงชวยลดคาครองชพ แรงงานสามารถด ารงชวตดวยคาจางแรงงานทต า ลดแรงเสยดทานในเศรษฐกจทนนยม และนายทนมก าไรมากขน สวนส านกทวลกษณ เสนอวาการเขาสอาชพการคาแผงลอยเปนกลยทธเพอการอยรอดของก าลงแรงงานส ารอง ซงสวนใหญเปนผมรายไดนอย การศกษาต า เนองจากแรงงานเหลาน ไมสามารถเขาสการจางงานในเศรษฐกจภาคทเปนทางการได แสดงนยวากจกรรมเหลานเปนกจกรรมเพอการอยรอด และเปนอาชพชวคราวตราบเทาทผประกอบอาชพไมสามารถเขาสการจางงานในเศรษฐกจทเปนระบบ

ภาวะนด ารงอยจนถงป 2540 ความผนผวนในระบบเศรษฐกจและการปรบเปลยนระบบการผลตสงผลใหมแรงงานถกเลกจางจ านวนมาก แรงงานจ านวนมากหนเขาสการประกอบอาชพการคาแผงลอยซงเปนอาชพอสระ (นฤมล, 2548) ค าอธบายชดใหมทอธบายการขยายตวของการคาแผงลอย คอ การปรบเปลยนในกระบวนทศนการจางงานในระดบสากล การแขงขนเขมขนในภาคการผลตและอตสาหกรรม เปนผลให“ความยดหยน” ในการจางงานมความส าคญ การประกอบอาชพการคาแผงลอยมบทบาทส าคญในการสรางรายไดใหแกประชาชนอนเปนผลจากวกฤตการณการจางงาน ทเกดขนเนองจากความไมแนนอนในภาคการผลตทเปนระบบ (Yasmeen and Nirathron, 2014) สถตจากส านกงานสถตแหงชาตระบวา ในระหวางป 2539 ถง 2543 จ านวน “ผเรขาย ผรองขาย ผขายหนงสอพมพ” ในกรงเทพมหานคร เพมขนอยางชดเจน จาก 249.2 แสนคนในป 2539 เปน 384.3 คน ในป 2543 ขณะทสถตของกรงเทพมหานครระบตวเลขผคาทเพมในทศทางเดยวกนคอ จาก 26,270 คนในป พ.ศ. 2540 เปน 34,267 คนในป พ.ศ. 2543 สนคาทขายมหลากหลาย แมวาในภาพรวมสนคาประเภทอาหารจะมสดสวนสงกวาสนคาทมใชอาหาร (นฤมล, 2557)

263

ตารางท 1 ผคาหาบเรแผงลอย (บางป) ระหวางป 2521 ถง 2559

ป จ านวนผคาตามสถตของกรงเทพมหานคร 2521 6,053

2533 17,952 2540 26,270

2543 34,267 2550 20,606

2556 21,065 2559 (31 พ.ค.) 16,800

ทมา: นฤมล (2548) และ ส านกเทศกจ (2559) หลงป 2540 การปรากฏตวของผคาทไมไดยากจนชดเจนขนเปนล าดบ (นฤมล, 2548; Maneepong

and Walsh, 2013; ธนาคารออมสน, 2556) มผคาทเปนคนชนกลางเขามาใน “สนามการคา” มากขน ดงตวอยางของ นายศรวฒน วรเวทวฒคณ นกพฒนาอสงหารมทรพยซงเผชญกบวกฤตเศรษฐกจ ในป 2540 และตดสนใจเรขายแซนดวชขางทาง (Thaipublica 2012; Siriwat Sandwich, 2013) และคลปวดทศนเกยวกบผคาชนชนกลางทมการศกษาสง แตเลอกประกอบอาชพการคาแผงลอยเนองจากท าใหชว ตมความยดหยนและมรายไดดกวา (The Rockefeller Foundation, 2013) ปรากฏการณนสวนหนงเปนผลจากการเปลยนแปลงในกระบวนทศนการจางงาน

ผคาทไมไดยากจนปรากฏตวทงในพนทสาธารณะ และพนทเอกชน ผคากลมนไมไดเขามาประกอบอาชพเพราะไมมทางเลอก แตเปนเพราะมองเหนโอกาสทางธรกจ และ ตองการความยดหยนในการจดการ (Maneepong and Walsh, 2013; Prueksamars, 2013) ปรากฏการณนสอดคลองกบขอเสนอของส านกกฎหมาย (Legalist School) ทเสนอวาการเขาสอาชพการคาแผงลอยเปนผลจากการทผคา พอใจทจะเปนผท างาน “นอกระบบ” เนองจากขนตอนการเขาสระบบสนเปลองเวลาและคาใชจาย และสอดคลองกบขอเสนอของส านกสมครใจ (Voluntarist School) ทเสนอวาการเลอกประกอบอาชพอสระเปนการเลอกโดยสมครใจ เหตผลในการประกอบอาชพมไดเปนเหตผลเชงเศรษฐกจเทานน แตยงมเหตผลอน ประกอบดวย เชน ความอสระ และความยดหยนในการจดการดานเวลา และชวต จะเหนไดวาค าอธบายชดหลงน สอดคลองกบแนวโนมการประกอบอาชพของแรงงานรนใหม ทตองการความยดหยนในการจดการชวต มากกวาการเขาออกงานตามเวลาทสถานประกอบการก าหนด ค าอธบายนไดรบการยนยนจากการส ารวจของส านกงานสถตแหงชาตทพบวาตงแตป 2551 ถงป 2555 สดสวนของผประกอบอาชพอสระทวประเทศเพมขนในกลมแรงงานทกระดบการศกษา (สศช., 2556) ในเศรษฐกจยคโลกาภวตนการประกอบอาชพอสระมความส าคญตอการสรางงานและรายได ประเดนทส าคญกคอ ไมวาจะอธบายดวยทฤษฎใด ท าเลประกอบการคาทมนคงและอยใกลทชมชน เปน “ปจจยความส าเรจ” ทมความส าคญ (นฤมล, 2548)

264

ความจ ากดของพนทในกรงเทพมหานครท าใหผคาบางรายตองแสวงหาทางออกเพอใหสามารถเขาถงพนทประกอบการคาในพนททไมใชจดผอนผน เชน การใชประโยชนจากความสมพนธกบนกการเมองทองถน และผมอทธพลในพนท รวมทงการใหสนบนเจาหนาทของรฐ และน าไปสปญหาการขาดธรรมาภบาลในการบรหารจดการ สงผลใหจ านวนผคาเพมขนจนน าไปสการรองเรยนของผสญจร และกลายเปนประเดนในสอสงคม ณ วนท 1 กรกฎาคม 2559 มผลงทะเบยนกด Likes เฟสบก“กลมคนไทยไมเอาหาบเรแผงลอย” จ านวน 15,390 คน

จากสถานการณขางตนสามารถสรปไดวา การขยายตวของการคาแผงลอยเปนผลจากอทธพลของเศรษฐกจโลกผนวกเขากบปจจยในระดบทองถน ส าหรบประเทศไทยกอนชวงทศวรรษ 2520 เปนชวงทใหความส าคญตอการพฒนาการผลตในภาคอตสาหกรรม มการปรบเปลยนโครงสรางเศรษฐกจจากเดมทเนนการผลตในภาคเกษตร มาเปนการผลตในภาคอตสาหกรรม ซงสวนใหญเกดขนในพนทเมอง สงผลใหแรงงานจากชนบทยายถนเขาสเมอง ปรากฏการณนสรางทงอปทานแรงงานและอปสงคตอสนคา หลงจากนนเมออทธพลของโลกาภวตนสงผลอยางชดเจน ปจจยดานเศรษฐกจและสงคมทสงผลตอการประกอบอาชพการคาแผงลอยเปลยนไป แมวาปจจยทมอทธพลเดมจะยงคงอย โลกาภวตนสงผลโดยตรงตอการขยายตวของการคาแผงลอย โดยเฉพาะในประเทศทเขาสกระบวนการปรบโครงสรางหรอ Structural adjustment เพอรองรบการคาและการลงทนจากตางประเทศ (Bhowmik, 2012; Frommer et al., 2011; Skinner, 2010) ในชวงน ค าอธบายตอการขยายตวของการคาแผงลอย คอ ความไมแนนอนในการจางงานและทศนะตอการประกอบอาชพอสระซงสวนหนงเปนผลจากความไมแนนอนของการจางงานในภาคทเปนทางการและสอดคลองกบความคดเรองเวลา และความยดหยนในการใชชวต โดยเฉพาะในกลมประชากรทเกดหลงทศวรรษ 1980 ในขณะเดยวกนการคาแผงลอยมบทบาททส าคญในเชงเศรษฐกจ สรางงานและรายไดใหแกผคา โดยเฉพาะผทมโอกาสจ ากดในการประกอบอาชพ บทบาทนชดเจนแมในประเทศทพฒนาแลว ความซบซอนของการจดการการคาแผงลอย ในฐานะกจกรรมทางเศรษฐกจทเกยวกบชวตประจ าวนทงในมตเศรษฐ กจ สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม การคาแผงลอยจงเปนกลมเปาหมายของนโยบายและมาตรการของรฐทงในระดบชาตและระดบทองถน การจดการการคาแผงลอยเปนเรองทมหลากมต และมความซบซอน เนองจากสาเหตหลายประการ (WIEGO, 2012; Bromley, 2000)

1. การคาแผงลอยมทงศกยภาพและประโยชน แตกสรางปญหาในการบรหารจดการ 2. มผมสวนไดสวนเสยจ านวนมาก ในจ านวนนกลมทมความขดแยงอยางชดแจงทสดกคอ

ประชาชนทใชพนทสาธารณะ โดยเฉพาะเสนทางสญจร ในขณะทกลมผมสวนไดสวนเสยส าคญอกกลมหนง คอ ธรกจในระบบตงแตหางราน รานสะดวกซอ ไปจนถงหางสรรพสนคาขนาดใหญ กลบไมแสดงการตอตานอยางชดเจน ทศนะของประชาชนตอการคาแผงลอยขนอยกบประสทธภาพในการบรหารจดการ สวนผซอซงมทงผมรายไดนอยและไมนอย เปนผทไดรบการกลาวถงนอยทสดใน การบรหารจดการ แตไดรบผลกระทบทางตรงจากการบรหารจดการ โดยเฉพาะการจดการทมงไปทการไลรอ เพราะสงผลกระทบโดยตรงตอการเขาถงสนคาทจ าเปนและราคาไมแพง

265

3. บทบาทของรฐตอการคาแผงลอย อาจมลกษณะยอนแยง กลาวคอ ในดานหนงรฐมหนาทก ากบดแลการบ งคบใชกฎหมาย เพอใหเกดความเปนระเบยบ รวมทงการคมครองผบรโภคในการซอสนคาทปลอดภย และไมถกเอารดเอาเปรยบ แตในขณะเดยวกนรฐมหนาทสนบสนนใหประชาชนมสมมาชพ มรายได บทบาทตางเหลานรฐสามารถบรรลไดดวยวธการตาง ๆ กน แตมกจะเปนป ระเดนถกเถยงทชดเจนและสรางความยอนแยง การคาแผงลอยทแมจะมบทบาทหนาททชดเจน แตกไปดวยกนไมไดกบแนวคดการพฒนาเมองทใหความส าคญกบความทนสมย

4. ชองวางระหวางนโยบายและการน านโยบายไปปฏบต เนองจากการน ามาตรการไปปฏบตตองเกยวของกบ ผคนจ านวนมาก ทงผคา เจาหนาทของรฐ และ ประชาชน อปสรรคของการน านโยบายไปปฏบตยงเปนผลจากการขาดขอมลทชดเจนเกยวกบผคาขางทาง การประกอบอาชพ คณลกษณะ รวมทงความเชอมโยงกบการคาในระบบ การน านโยบายไปปฏบตมกท าไดไมสม าเสมอหรอถวนหนา และน าไปสผลทไมคาดคดไดเสมอ อาจจะเปนดวยความซบซอนนเองทท าให นโยบายและมาตรการเกยวกบการคาแผงลอยมทงมตของการจ ากดและการพฒนา และมกไมคงททงในนโยบายและการน าไปปฏบตและน าไปสปญหาอนๆ เชน ปญหาธรรมาภบาล

ความซบซอนและความพยายามในกา รจดการกบซบซอนเหลานปรากฏชดเจนในสถานการณการคาแผงลอยและแนวทางการจดการของประเทศตางๆ รวมทงประเทศไทย ในหลายประเทศการจดการปรากฏทงในรปของการจดการทสะดวกทสดคอ เบยดขบ ไลรอ จ ากดการประกอบอาชพดวยวธการตางๆ เชนในสหรฐอเมรกา (Carpenter, 2015; Liu, 2015) และแนวทางผนวกรวมใหเปนสวนหนงของสงคม (Inclusion) ซงตองการวธคดทแตกตางแตสอดคลองกบการเปลยนแปลงของแนวคดการพฒนามากกวา กลาวคอยอมรบความส าคญและความจ าเปนของการคาแผงลอย สนบสนนใหผมสวนไดสวนเสยส าคญคอ ผคา (และในบางกรณมชมชนดวย) เขามามสวนรวมในการบรหารจดการ และพยายามหนนเสรมความเขมแขงและลดจดออน การจดการตามแนวทางนปรากฏทงในรปการวางแผนยายพนทการคารวมกนในกรณทมความจ าเปน การจดหาพนทการคาทไมไกลจากพนทเดม ผคายงมรา ยไดสม าเสมอ หรอพนทการคาใหมทมโอกาสทางธรกจ สนบสนนใหผคาตงสหกรณ สนบสนนใหชมชนมบทบาทในการตดสนใจก าหนดพนทการคาและก ากบดแลการคาแผงลอยทงในดานคณภาพสนคา การรกษาความเปนสะอาดและความเปนระเบยบในพนทการคา การใหทนสนบสนน เพอใหขยายการประกอบอาชพและการจดการในเชงยทธศาสตร ซงใหความส าคญตอการก าหนด “ต าแหนงแหงท ” ทชดเจนของการคาแผงลอย และคณลกษณะของการคาแผงลอยทประสงค รวมทงการจดการในเชงพนทเพอรองรบยทธศาสตร (David et al., 2014; Hutchings, 2014; Roever, 2014; Free Malaysia Today, 2014; Loc et al., 2013; Ghani, 2011 ; Delgosea, 2010) การบรหารจดการในลกษณะนพบในประเทศสงคโปร และบางทองถนในสาธารณรฐรวนดา สาธารณรฐสงคมนยมเวยตนาม สาธารณรฐอนโดนเซย สหพนธรฐมาเลเซย และสาธารณรฐสงคโปร ซงนอกจากจะสะทอนความตระหนกตอการเปลยนแปลงของสถานการณเศรษฐกจและสงคมแลว ยงสอดคลองกบแนวคด “เมองทวถง” หรอ Inclusive Cities และเปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals) ขอท 11 ของสหประชาชาตวาดวยชมชนและเมองยงยน สวนการจดการของกรงเทพมหานคร จะไดกลาวในสวนตอไป

266

การบรหารจดการการคาแผงลอยในกรงเทพมหานคร การจดการการคาแผงลอยในกรงเทพมหานครสะทอนทาททก ากงระหวางการยอมรบและการ

ปฏเสธการคาแผงลอย สวนนโยบายระดบชาตใหการสนบสนนการประกอบอาชพอสระทงเพอลดป ญหาความยากจน และพงตนเอง นบแตการ “สถาปนา” กรงเทพมหานคร จากการรวมเทศบาลนครกรงเทพและเทศบาลนครธนบรในป 2515 การจดระเบยบหาบเรแผงลอยเปนประเดนทผบรหารกรงเทพมหานครทกสมยใหความสนใจมาตลอด (กรงเทพมหานคร, 2534; Nirathron, 2012) ความพยายามของกรงเทพมหานครในการผลกดนใหการคาแผงลอยออกจากทางเทาปรากฏตงแตสมยผวาราชการกรงเทพมหานครคนแรกเขารบต าแหนงในป พ.ศ. 2516 แตปญหาความยากจน ประกอบกบภาวะเศรษฐกจตกต าอนเนองมาจากวกฤตการณน ามนในเวลาตอมา ท าใหกรงเทพมหานครผอนผนรวมทง “สนบสนน” การขายอาหารบนทางเทาเพอลดคาครองชพของประชาชน เขตตาง ๆ สงเสรมการขายขาวแกงราคาถกบนทางเทา (กรงเทพมหานคร , 2539 ; Nirathron, 2006)

แมในทศนะของกรงเทพมหานคร หาบเรแผงลอยเปนปญหาดานความเปนระเบยบเรยบรอยสวยงาม เปนสงทขดกบกระบวนทศนสากลข องการพฒนาเมอง แตพระราชบญญตรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของเมอง พ .ศ. 2535 ใหอ านาจกรงเทพมหานคร (โดยความเหนชอบของเจาพนกงานจราจร ) ก าหนดจดผอนผนใหประกอบการคาได และแมกรงเทพมหานครมนโยบายจ ากดจ านวนการคาแผงลอย แตในทางปฏบตมการเพ มจ านวนจดผอนผนมาโดยตอเนอง (นฤมล, 2557) มาตรการในการด าเนนการกบผคาหาบเรแผงลอยขนอยกบนโยบายของผวาราชการกรงเทพมหานคร (ศรปญญา, 2538) การผอนผนใหประกอบการคามาจากแนวคดทวาผคายงมรายไดนอย สวนการจบปรบผคาทขายนอกจดผอนผนมมาโดยตลอด มการรองเรยนของประชาชนตามหนาหนงสอพมพเกยวกบการคาในพนททหามประกอบการคา และมประชาชนอกจ านวนไมนอยทไมเหนดวยกบการด าเนนการกบผคาอยางเขมงวด การมสวนรวมของผคาในการจดระเบยบปรากฏในสมย นายอภรกษ โกษะโยธน (พ.ศ. 2547 ถง 2552) มการจดตงคณะกรรมการหาบเร-แผงลอยระดบเขต ซงผคารวมเปนคณะกรรมการดวย ท าหนาทก าหนดรปแบบการคา ก าหนดวนจดระเบยบและพฒนาการคาแผงลอยรวมกน ภายใตกฎ 5 ขอ คอ ขายตามเวลา เลกแลวตองเกบ มทางเดนใหกบผเดนไมนอยกวา 1 เมตร ไมล าผวจราจร และ ตองจดใหรม กนสาดและแผงคาเปนระเบยบ สวนในสมย ม.ร.ว. สขมพนธ บรพตร (พ.ศ. 2552 ถง 17 ต.ค. 2559) ยงคงมมาตรการจบผคาและผซอทไมท าตามกฎหมาย ในขณะเดยวกนมการเพมจดผอนผน และทส าคญในป 2554 มจดท าโครงการ “หาบเรเสนหเมอง” ใน 3 พนท คอ “หาบเร เสนหดอกไม” เขตปทมวน “หาบเร เสนหแฟชน ”ยานประตน า และ “หาบเร เสนหกรงเกา ”เขตบางกอกใหญโดยการมสวนรวมของผคา และ ธรกจในพนทใกลเคยง เปาหมายส าคญคอเพอสงเสรมการทองเทยว ในป 2555 กรงเทพมหานครและกองบญชาการต ารวจนครบาลเหนพองกนวา การคาหาบเรแผงลอยจะไมหมดไปจากกรงเทพมหานคร และเหนวาควรจดระเบยบ “เพอใหเปนเสนหของเมอง และเปนทยอมรบของตลาดโลก ” รวมทงการอยรวมกนระหวางผคาและประชาชนผใชพนทสาธารณะ (มตชน, 20 กมภาพนธ 2555, น. 10) การจดระเบยบนนอกจากจะเปนการด าเนนการตอเนองจากปกอนหนาแลว ยงเปนผลจากการทกรงเทพมหานครไดรบรางวล “เมอง

267

ทองเทยวทดทสดในโลก ” (The World’ s Best Award 2012) เปนครงท 4 จากการลงคะแนนของนกทองเทยวและผอานนตยสาร “Travel and Leisure” โดยปจจยหนงทมความส าคญคอการมหาบเรแผงลอยเปนจ านวนมาก นกทองเทยวซอสนคาไดสะดวกและประหยด แมกระนนกตามทศนะตอการคาแผงลอยในฐานะเปน “อปสรรคในการพฒนากรงเทพมหานครใหเปนเมองนาอยอยางยน ” กยงคงอย และการผอนผนใหคามเหตผลจาก “การชวยเหลอใหมทคาขายส าหรบผมรายไดนอย ” ดงปรากฏในเอกสารของส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร (ส านกผงเมอง, 2555)

ในดานการจดระเบยบ กรงเทพมหานครก าหนดหลกเกณฑแนวทางและวธการจดระเบยบแผงลอยไวชดเจน ตามพระราชบ ญญตการสาธารณสข พ .ศ. 2535 และ พระราชบญญตรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง พ.ศ. 2535 (ส านกผงเมอง, 2555, น. 5-7) โดยครอบคลมตงแตการก าหนดบรเวณทไมอนญาตใหท าการคา เชน ทางเทาทกวางไมเกน 2 เมตร ใตสะพานลอยและบรเวณทางขนลงสะพานลอย ทางมาลาย และยงก าหนดคณลกษณะของแผงและการตงแผง เชน ขนาดแผง หลกเกณฑเกยวกบการขายอาหาร การรกษาความสะอาด หลกเกณฑดานการแตงกายของผคา เปนตน ซงในทางปฏบตพบวาผคาจ านวนมากไมปฏบตตามหลกเกณฑ

หลงการยดอ านาจโดยคณะรกษา ความสงบแหงชาต (คสช.) ในป 2557 กรงเทพมหานครเรมใชมาตรการ “จดระเบยบ ” ตามนโยบายของคสช . มการจดระเบยบพนทการคาและไลรอผคา มาตรการดงกลาวไดรบการสนบสนนจากประชาชนจ านวนไมนอยทเผชญปญหาการสญจร และ ตองการใหกรงเทพมหานครมความเปนระเบย บเรยบรอย ประชาชนจ านวนไมนอยมความเหนวาไมควรอนญาตใหใชพนทสาธารณะเพอประโยชนในเชงเศรษฐกจ พนทตวอยางในมาตรการ “คนทางเทาใหประชาชน ” และ พนทขายใหมทกรงเทพมหานครจดไวให ปรากฏในตารางท 1 ตารางท 1 พนทขายทถกยกเลกและพนทขายทกรงเทพมหานครจดไวให (ณ เดอน กรกฎาคม 2559)

พนททถกไลรอ จ านวนผคา (ราย) พนทขายทกรงเทพมหานครจดเตรยมไว บางรก - ถนนสลมทงหมด ตงแตแยก

ศาลาแดง-แยกนรารมย ทงสองฝง - ถนนนราธวาสราชนครนทร จากแยกนรารมยถงแยกนราธวา สฯ ทงสองฝง

850

105

- ตลาดพฒนพงษไนทพลาซา - ตลาดบางรก - ตลาดสลมซอย 10 - ตลาด The Pink Garden - ตลาดขางตกไอทเอฟ - ตลาดนดขางตกมานะพนธ - ตลาดนดโกลดมารเกต - ศนยอาหาร-สนคา PNY - ศนยอาหารสาทรมารเกต

ปทมวน หนาศนยการคา Central World 326 - ใตทางดวนพงษพระราม - ใหไปรวมกบผคาประตน า หรอทของเอกชน

วดดวงแข 50 ยงอยพนทเดม ส านกเทศกจก าลงจดท าแผน หนาหางบกซราชด าร จากรมคลอง แสนแสบถงแยกราชประสงค

292 ใตทางดวนพระรามท 6 ใกลอาคารศรจลทรพย

268

พนททถกไลรอ จ านวนผคา (ราย) พนทขายทกรงเทพมหานครจดเตรยมไว

พระนคร - ถนนพระจนทร จากถนนหนาพระธาตถงลานทาพระจนทร - บรเวณถนนมหาราช ตงแต ทาชางถงทาพระจนทร - ลานทาชาง - ลานทาพระจนทร

111

177 82 84

- ตลาดพระเครองบางใหญ - ตลาดพระเครองพระราม 2

ปากคลองตลาด 1,163 - ตลาดวดเลยบ (ตลาดปากคลองตรเพชร) - ตลาดยอดพมาน - ตลาดสงเสรมเกษตรไทย - ตลาดปากคลองตลาด - ตลาดไทย - ตลาดซอยสวนผก 4

สมพนธวงศ ถนนมหาจกร ตลาดคลองถม

170 3,500

- ตลาดสายใตใหมเซนเตอร - คลองถมเซนเตอร - ส านกการตลาดกรงเทพมหานคร - ตลาดมดไนท ปนเกลา - ตลาดน ามหานคร เขตลาดกระบง - ตลาดงามวงศวาน - ศนยการคาโซโห ขางโรงพยาบาลหวเฉยว - ตลาดทาดนแดง - ตลาดส าเพง 2 เขตบางแค - ตลาดหลงพาตาปนเกลา - ตลาดนดสายใตเกา ปนเกลา

รวมผคาทงสน 6,910

ทมา: ส านกเทศกจ (2559) ผลการศกษาผคาแผงลอยในกรงเทพมหานคร

การศกษาผคาขางทาง ผซอ และประชาชนในพนทการคาในกรงเทพมหานครเขตชนในสเขต คอ บางรก ปทมวน พระนคร และสมพนธวงศ กระท าในตนเดอนเมษายน 2559 การศกษาเชงปรมาณก าหนดกลมตวอยางผคาเขตละ 100 คน ผซอ และ ประชาชนเขตละ 50 คน รวมกลมตวอยาง 800 คน การคดเลอกตวอยางใชการสมตวอยางแบบบงเอญ เครองมอทใชในการศกษาคอแบบส ารวจ สวนการศกษาเชงคณภาพใชแบบสมภาษณผทมสวนไดสวนเสยโดยตรงและไมไดมสวนไดสวนเสยโดยตรง เชน ผคาทไดรบผลกระทบจากการจดระเบยบ นกวชาการดานผงเมองและพฒนาสงคม นกพฒนาสงคม จ านวน 24 คน การประมวลขอมลใชสถตเชงพรรณาและสถตอนมาน ผลการศกษายนยนบทบาทของการคาแผงลอยทงในดานการจางงาน การลดแรงเสยดทานในระบบทนนยม บทบาทตอเศรษฐกจโดยรวม บทบาททางสงคม รวมทงปญหาการบรหารจดการ

269

ผลการศกษาในสว นของผคาพบวา ผคารอยละ 44 ขายนอกจดผอนผน และสวนใหญมการศกษาไมสง และมอายมากกวา 40 ป ผคามากกวาครงมระยะเวลาประกอบอาชพมากกวา 10 ป ทประกอบอาชพไมเกน 5 ป มประมาณ 1 ใน 4 เขตปทมวนมผคาทมระยะเวลาประกอบอาชพไมเกน 5 ปสงทสด สดสวนของผคาหญงสงมากกวารอยละ 75 ในทกเขตเวนเขตปทมวน ผคาจ านวนมากระบวาเหตผลในการเขาสอาชพไมใชเหตผลดานรายได แตเปนเหตผลดานความอสระและความยดหยน ขอคนพบนยนยนพฒนาการของทฤษฎทอธบายการประกอบอาชพ ประเดนทนาสนใจคอสดสวนทสงของผคาหญง ซงทกเขตยกเวนเขตปทมวนมถงรอยละ 75 หรอมากกวา การศกษาปจจยตางๆทเกยวของ เชน สภาวะเศรษฐกจ อตราการวางงาน และอาชพของคสมรส และจ านวนผคาทเขาสอาชพไมเกน 5 ป ท าใหไดขอสรปวา สดสวนทสงของผคาหญงเปนผลจากภาวะเศรษฐกจทตกต า ท าใหผหญงเขาสอาชพมากขน

ผลการศกษาในสวนของผคาพบวา ผคารอยละ 44 ขายนอกจดผอนผน และสวนใหญมการศกษาไมสง และมอายมากกวา 40 ป ผคามากกวาครงมระยะเวลาประกอบอาชพมากกวา 10 ป ทประกอบอาชพไมเกน 5 ป มประมาณ 1 ใน 4 เขตปทมวนมผคาทมระยะเวลาประกอบอาชพไมเกน 5 ปสงทสด สดสวนของผคาหญงสงมากกวารอยละ 75 ในทกเขตเวนเขตปทมวน ผคาจ านวนมากระบวาเหตผลในการเขาสอาชพไมใชเหตผลดานรายได แตเปนเหตผลดานความอสระและความยดหย น ขอคนพบนยนยนพฒนาการของทฤษฎทอธบายการประกอบอาชพ ประเดนทนาสนใจคอสดสวนทสงของผคาหญง ซงทกเขตยกเวนเขตปทมวนมถงรอยละ 75 หรอมากกวา การศกษาปจจยตางๆทเกยวของ เชน สภาวะเศรษฐกจ อตราการวางงาน และอาชพของคสมรส และจ านวนผคาทเขาสอาชพไมเกน 5 ป ท าใหไดขอสรปวา สดสวนทสงของผคาหญงเปนผลจากภาวะเศรษฐกจทตกต า ท าใหผหญงเขาสอาชพมากขน

ผคาสนคาประเภทอาหารมสดสวนสงกวาสนคาทไมใชอาหาร โดยเฉพาะอาหารปรง ณ จดขาย การลงทนเฉลยของผคาอย ทวนละ 2,237.48 บาท สวนรายไดเฉลยอยท 3,208.40 บาท ในทงสเขต เงนลงทนทต าทสดคอ 200 บาท ผคาทมเงนลงทนต ามแนวโนมเปนผคายากจนและมความตองการในการขยายอาชพต ากวาผคาทมเงนลงทนสง ผคาจ านวนหนงมรายไดนอยและบางวนมรายไดไมเพยงพอ

ผคามากกวารอยละ 60 ระบวาผซอสวนใหญเปนลกคาประจ า เหตผลส าคญทท าใหมลกคาประจ าคอ ราคาไมแพง ผคาทตองการประกอบอาชพในระยะยาวมรอยละ 66.25 ผคาทสนบสนนใหบตรหลานประกอบอาชพมรอยละ 55.20 ผคารอยละ 60.98 ไมประสงคขยายการประกอบอาชพเปนการคาในระบบ การศกษาพบลกษณะเฉพาะของเขตปทมวน ผคาในเขตนมโอกาสในการสรางรายไดมากกวาผคาในเขตอนๆ คณลกษณะของผคาในเขตปทมวนแตกตางจากผคาในเขตอนๆ ทงในดานสดสวนของทต ากวาของผคาหญง อายของผคา ความเชอมโยงกบภาคเกษตร จ านวนผอยในอปการะ ทศนะตอการขยายการประกอบอาชพและการสนบสนนใหบตรหลานประกอบอาชพการการคาแผงลอย

ผคากวารอยละ 70 เหนวาการคาแผงลอยไมสะอาดและกดขวางทางจราจร และมความเหนวาควรแกไขโดย “จดระเบยบ” (รอยละ 37.34) “ควบคมจ านวน” (รอยละ 11.83) “ก าหนดเวลาขาย” (รอยละ 10.72) และ “ยกเลกจดผอนผนทมการสญจรมาก ” (รอยละ 4.62) การใหความส าคญตอค าตอบเปนไปในทศทางเดยวกนในทกเขต สวนขอเสนอการจดระเบยบนน แนวทางการจดระเบยบทผคาระบมากเปนอนดบแรก คอ “จดทขายให ผมรายไดนอย ” คดเปนรอยละ 38.33 ของค าตอบทงหมด รองลงมา คอ “เกบคา

270

รกษาความสะอาด ” รอยละ 19.24 สวนประเดน “ควบคมจ านวน” “เกบภาษ” และ “ใหผคาควบคมกนเอง” ไดรบการระบ รอยละ 15.28, 10.18 และ 8.20 ตามล าดบ ในบรรดาแนวทางจดระเบยบน แนวทางท ไมเคยปฏบตในกรงเทพมหานคร แตมการปฏบตในประเทศอน ๆ เชน สาธารณรฐสงคโปร สาธารณรฐอนโดนเซย และสาธารณรฐสงคมนยมเวยตนาม คอ การจดทขายใหผมรายไดนอย การเกบภาษ และใหผคาควบคมกนเอง

ตารางท 2 คณลกษณะของกลมตวอยางผคา

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ เพศ

หญง 75 75.00 64 64.00 75 75.00 77 77.00 291 72.75 อาย ต ากวา 40 ป 24 24.00 36 36.00 26 26.00 33 33.00 119 29.75 40-59 ป 59 35.00 55 35.00 51 30.00 50 20.00 215 53.75 60 ปขนไป 17 17.00 9 9.00 23 23.00 17 17.00 66 16.50 การศกษาสงสด ไมไดเรยน-ม.ตน 70 70.00 64 64.00 65 65.00 64 64.00 263 65.75

มธยมปลาย 15 5.00 17 17.00 14 14.00 10 10.00 56 14.00 สงกวา ม.ปลาย 15 15.00 19 19.00 21 21.00 26 26.00 81 20.25 ภมล าเนา กรงเทพฯ 39 39.00 30 30.00 50 50.00 49 49.00 168 42.00

อาชพคสมรส ชวยคาขาย 18 27.69 28 39.44 24 43.64 25 41.67 95 37.85

รบจางรายวน 9 13.85 6 8.45 5 9.09 11 18.33 31 12.35 เกษตรกรรม 5 7.69 18 25.35 1 1.82 2 3.33 26 10.36

ผอยในอปการะ 1-3 คน 47 47.00 50 50.00 50 50.00 37 37.00 184 46.00 มากกวา 5 คน 1 1.00 44 44.00 8 8.00 4 4.00 57 14.25

การคาแผงลอยเปนรายไดหลกหรอไม เปน 90 90.00 89 89.00 87 87.00 90 90.00 356 89.00

รายไดอน ๆม 34 34.00 36 36.00 31 31.00 25 25.00 126 31.50

สนคาทขาย*

271

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

อาหาร (รอยละ 57.14 ของค าคอบ) จ านวนค าตอบ n= 106 n=116 n=103 n=109 n=434

อาหารปรง 31 29.25 38 32.76 20 19.42 17 15.60 106 24.42 อาหารปรงส าเรจ 19 17.92 11 9.48 11 10.68 9 8.26 50 11.52 รวมสนคา กลมอาหาร

63 59.43 76 65.52 54 52.43 55 50.46 248 57.14

ระยะเวลาประกอบอาชพ

ไมถง 1 ป 3 3.00 4 4.00 1 1.00 1 1.00 9 2.25 1-3 ป 12 12.00 22 22.00 15 15.00 15 15.00 64 16.00 4-5 ป 7 7.00 13 13.00 7 7.00 7 7.00 34 8.50 มากกวา 10 ป 54 54.00 26 26.00 58 58.00 55 55.00 193 48.25 เหตผลทเลอกประกอบอาชพ*

จ านวนค าตอบ (n=218) (n=205) (n=181) (n=192) (n=796) ไมชอบเปนลกจาง

74 33.94 80 39.02 56 30.94 56 29.17

266 33.42

เวลายดหยน 54 24.77 40 19.51 33 18.23 44 22.92 171 21.48

รายไดด 34 15.60 45 21.95 38 20.99 28 14.58 145 18.22 หางานอนไมได 29 13.30 18 8.78 20 11.05 26 13.54 93 11.68 ความเพยงพอของรายได พอใช มเหลอเกบ

39 39.00 49 49.00 41 41.00 27 27.00 156 39.00

พอด ไมเหลอเกบ

42 42.00 35 35.00 32 32.00 50 50.00 159 39.75

บางวนรายได ไมพอ

19 19.00 16 16.00 27 27.00 23 23.00 85 21.25

การประเมนสถานะอาชพ มรายไดเลยงชพตอวน

49 49.00 50 50.00 56 56.00 50 50.00 205 51.25

มเงนออม- ไมตองการขยาย

32 32.00 25 25.00 25 25.00 34 34.00 116 29.00

มเงนออม-ตองการขยาย

19 19.00 25 25.00 19 19.00 16 16.00 79 19.75

272

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 400) บางรก

(n = 100) ปทมวน

(n = 100) พระนคร (n = 100)

สมพนธวงศ (n = 100)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ไมคดขยายหรอตงเปนรานคา* (รอยละ 60.98 ของค าตอบทงหมด) จ านวนค าตอบ (n = 84) (n = 72) (n = 77) (n = 89) (n = 322)

ตนทนสง 29 34.52 25 34.72 20 25.97 32 35.96 106 32.92 ไมมคนชวย 18 21.43 18 25.00 15 19.48 24 26.97 75 23.29 อายมาก 13 15.48 16 22.22 13 16.88 10 11.24 52 16.15

ขนตอนกฎหมายยงยาก

5 5.95 5 6.94 16 20.78 14 15.73 40 12.42

การคาแผงลอยไมสะอาดและกดขวางทางจราจร* ค าตอบทงหมด (n=134) (n=136) (n=138) (n=133) (n=541) จรง (รอยละ 70.79 ของค าตอบทงหมด) จ านวนค าตอบ (n=100) (n=94) (n=96) (n=93) (n=383) ควรแกไขโดย

จดระเบยบ 48 48.00 48 51.06 56 58.33 50 53.76 202 37.34 ควบคมจ านวน 19 19.00 16 17.02 15 15.63 14 15.05 64 11.83 ก าหนดเวลาขาย 16 16.00 15 15.96 13 13.54 14 15.05 58 10.72 เลกจดผอนผนทมการสญจรมาก 4 4.00 5 5.32 7 7.29 9 9.68 25 4.62 ควรจดระเบยบการคาขางทางอยางไร* จ านวนค าตอบ (n=180) (n=181) (n=175) (n=171) (n=707) จดทขายใหผมรายไดนอย 71 39.44 66 36.46 65 37.14 69 40.35 271 38.33

เกบคารกษา ความสะอาด 32 17.78 40 22.10 31 17.71 33 19.30 136 19.24 ควบคมจ านวน 34 18.89 16 8.84 32 18.29 26 15.20 108 15.28

เกบภาษ/คาท 14 7.78 20 11.05 24 13.71 14 8.19 72 10.18 ใหผคาคมกนเอง 14 7.78 17 9.39 9 5.14 18 10.53 58 8.20

* เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ ผซอ

ผซอมทกกลมอาย และสวนใหญเปนแรงงาน ผซอทมรายไดไมเกนเดอนละ 9,000 บาทมถงรอยละ 35 ผซอเกอบรอยละ 40 ซอสนคาขางทางทกวน สนคซอสวนใหญคออาหาร ผซอรอยละ 50 มมลคาการซอแตละ

273

ครงมากกวา 100 บาท เหตผลส าคญทซอสนคาขางทาง เปนเหตผลดานความสะดวกและราคา และ ผซอและผขายมปฏสมพนธกน ความสะดวกหมายถงการประหยดทงเวลาและคาใชจายในการเดนทางเพอหาซอสนคา ผซอระบวา การซอสนคาขางทางแตกตางจากการซอสนคาจากรานคา เพราะสะดวกกวา ราคาถกกวา สวนการเพมจ านวนของผคานน ผซอใหเหตผลวาเปนเพราะประชาชนทไมมงานท ามจ านวนมากขนและคนรนใหมนยมประกอบอาชพอสระมากกวาเปนลกจาง

ขอเสนอดานการบรหารจดการทชดเจนทสด คอ การจดการดานพนท ซงประกอบดวยการก าหนดพนทอนญาตใหขายชดเจน ก าหนดทตงไมใหกดขวางทางสญจร และจ ากดจ านวนผขายและแผง ประเดนทผซอใหความส าคญรองลงมา คอ เรองการพฒนาผคาซงประกอบดวย ใหความรผคาดานการรก ษาความสะอาด รองลงมา คอ พฒนาทกษะใหเปนผประกอบการทมความสามารถ ระมดระวงการแตงกาย สวนในดานโครงสราง ผซอใหความส าคญตอเรอง สนบสนนผคาทยากจน บงคบใชกฎหมายเครงครด จดการเรองสวย เกบภาษผคา

ในดานความจ าเปนของการมการคาแผงลอยในกรงเทพมหานคร พบวาค าตอบรอยละ 96.79 ระบวามความจ าเปน การส ารวจราคาสนคาพบวาราคาสนคาทขายในรานคาทเปนระบบ (ยกเวนรานสะดวกซอ) และทขายขางทางมความแตกตางกนอยางชดเจน ผลการส ารวจผซอสะทอนบทบาทส าคญของการคาแผงลอยปรากฏดงตารางท 4

การส ารวจในสวนของประชาชนพบวา ประชาชนรอยละ 12.50 ไมซอสนคาแผงลอย ดวยเหตผลดานคณภาพของสนคา สวนประชาชนทซอสนคาขางทางใหเหตผลในทศทางเดยวกบผซอ ทงในดานพฤตกรรมการซอและทศนะตางๆ ตอการคาขางทาง และความจ าเปนของการมแผงลอย ตารางท 4 คณลกษณะของผซอ

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

เพศ หญง 25 50.00 21 42.00 34 68.00 31 62.00 111 55.50

อาย ต ากวา 20 ป 7 14.00 11 22.00 9 18.00 8 16.00 35 17.50 20-59 ป 43 86.00 35 58.00 36 54.00 41 82.00 155 62.50 60-69 ป - - 2 4.00 5 10.00 1 2.00 8 4.00

รวม 50 100.00 50 100.0 50 100.00 50 100.00 200 100.00

อาชพ นกเรยน/นกศกษา

9 18.00 20 40.00 17 34.00 17 34.00 63 31.50

รบจางรายเดอน 16 32.00 10 20.00 9 18.00 13 26.00 48 24.00

รบจางรายวน 12 24.00 6 12.00 10 20.00 4 8.00 32 16.00

274

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

รายไดเฉลยตอเดอน ต ากวา 9,000 12 24.00 28 56.00 16 32.00 14 28.00 70 35.00

9,000-15,000 22 44.00 11 22.00 21 42.00 14 28.00 68 34.00

การศกษาสงสด มธยมตน 15 30.00 12 24.00 14 28.00 7 14.00 48 24.00 มธยมปลาย/ ปวช.

17 34.00 24 48.00 14 28.00 12 24.00 67 33.50

ปรญญาตรขนไป

15 30.00 13 26.00 19 38.00 29 58.00 76 38.00

ทพกอาศย บานเชา/หองเชา

25 50.00 27 54.00 19 38.00 18 36.00 89 44.50

ความถในการซอ

ทกวน 24 48.00 21 42.00 20 40.00 13 26.00 78 39.00 3-5 วนตอสปดาห

14 28.00 24 48.00 11 22.00 20 40.00 69 34.50

สนคาทซอประจ า* อาหาร (รอยละ 60.37) จ านวนค าตอบ (n=140) (n=148) (n=118) (n=129) (n=535) อาหารปรงทจดขาย

29 20.71 26 17.57 21 17.80 22 17.05 98 18.32

อาหารสด/ผก/ผลไม

24 17.14 21 14.19 20 16.94 21 16.28 86 16.07

อาหารปรงส าเรจ 22 15.71 27 18.24 19 16.10 18 13.95 86 16.07 อาหารส าเรจรป 10 7.14 12 8.11 6 5.08 15 11.63 43 8.04

เหตผลทซอ* จ านวนค าตอบ n=146 n=165 n=152 n=155 n=618

ราคา (รอยละ 25.31) ราคาถก 35 23.97 33 20.00 28 18.42 24 15.48 120 19.42

ตอรองราคาได 5 3.42 14 8.48 10 6.58 8 5.16 37 5.99 ความสะดวก (รอยละ 50.65)

275

ขอมล

เขตในกรงเทพมหานคร รวม

(n = 200) บางรก (n = 50)

ปทมวน (n = 50)

พระนคร (n = 50)

สมพนธวงศ (n = 50)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ใกลบาน 21 14.38 34 20.61 16 10.53 24 15.48 95 15.37 ประหยดเวลา 21 14.38 18 10.91 20 13.16 24 15.48 83 13.43

เปนทางผาน 18 12.33 15 9.09 20 13.16 29 18.71 82 13.27 ใกลทท างาน 19 13.01 9 5.45 13 8.55 12 7.74 53 8.58 ขอเสนอแนะการบรหารจดการ*

ดานพนท (รอยละ 30.70 ของค าตอบ ) ก าหนดพนทอนญาตชดเจน

39 13.49 44 15.38 45 15.90 42 12.57 170 14.26

ก าหนดทตงไมใหกดขวางทางสญจร

37 12.80 37 12.94 34 12.01 34 10.18 142 11.91

จ ากดจ านวนผขายและแผง

16 4.50 8 2.45 13 4.59 17 4.19 54 4.53

ดานการศกษา (รอยละ 20.55 ของค าตอบ) ใหความร ดานการรกษาความสะอาด

31 10.73 28 9.79 30 10.60 36 10.78 125 10.49

พฒนาทกษะเปนผประกอบการ ทมความสามารถ

15 5.19 15 5.24 11 3.89 24 7.19 65 5.45

การแตงกาย 13 4.50 15 5.24 9 3.18 18 5.39 55 4.61

ดานโครงสราง (รอยละ 18.54 ของค าตอบ) สนบสนนผคา ทยากจน

19 6.57 17 5.94 23 8.13 19 5.69 78 6.54

บงคบใชกฎหมายเครงครด

11 3.81 12 4.20 21 7.42 17 5.09 61 5.12

จดการเรองสวย 10 3.46 16 5.59 14 4.95 15 4.49 55 4.61 เกบภาษผคา 8 2.77 7 2.45 5 1.77 7 2.10 27 2.27

ความจ าเปนของการคาขางทาง : จ าเปน (รอยละ 96.79 ของค าตอบทงหมด)

* เลอกตอบไดมากกวา 1 ขอ

276

ผลการสมภาษณผทมสวนไดสวนเสยและไมไดมสวนไดสวนเสยโดยตรงกบการคาแผงลอยยนยนความจ าเปนของการคาแผงลอยในมตเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ความสมพนธระหวางมนษย และ การสรางเมองทมชวตและความหลากหลาย และทส าคญคอการบรหารจดการบนพนฐานความเขาใจตอบทบาททส าคญในภาวะเศรษฐกจสงคมทมความเปนพลวต ซงตองการการจดการเชงบรณาการมากกวาการจดการเชงพนทเทานน และทส าคญคอการใหความส าคญตอการปฏบตตามกฏเกณฑ การจดระเบยบ รกษาความสะอาดและสขาภบาลอาหาร แนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ไดอญเชญแนวพระราชด าร ”เศรษฐกจพอเพยง” มาเปนกรอบของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ( พ.ศ. 2545-2549) เปนตนมา สรปความไดวา “เศรษฐกจพอเพยงเปน ปรชญาชน าแนวทางการด ารงอย และปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตระดบ ครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ รวมทงการพฒนาและบรหารประเทศโดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจใหด าเน นไปในทาง “สายกลาง” เพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน แตกมความสมดล ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจ าเปนทจะตองมภมคมกนในตวทดพอสมควร ตอผลกระทบใดๆอนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน มความรอบคอบและรเทาทน การเปลยนแปลงจากสงแวดลอมภายนอก และสามารถปองกนหรอลดผลกระทบอนเกดจากความผนผวน หรอความผกผนของโลกภายนอก และขณะเดยวกน พนฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ นกธรกจในทกระดบ ตองมส านกดานคณธรรม ความซอสตยสจรต ด าเนนช วตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญา และความรอบคอบ ” การพฒนาจงใหความส าคญตอการสรางรากฐานทเขมแขง เปนการพฒนาทสมดลตามหลกสายกลาง ประชาชนทกกลมสามารถด ารงชวตอยไดภายใตการเปลยนแปลงในกระแสโลกาภวตน เปาหมายการพฒนามใชการเจรญเตบโตในระดบสง แตเปนการพฒนาทสมดลและมเสถยรภาพ ไมสรางความเหลอมล า (สศช. 2544; Wibulsawasdi, Dharmapiya & Pootrakul, 2016 : 42) รายงานการพฒนามนษยของประเทศไทย ป 2007 (2550) ทจดท าโดยโครงการพฒนาแหงสหประชาต (UNDP, 2007) เสนอวาแนวปรชญาของเศรษ ฐกจพอเพยง ไมใชหลกเศรษฐศาสตร แตเปนแนวทางในการด าเนนนโยบายในทกระดบ ตงแตระดบบคคล ครอบครว ชมชน ธรกจ ชาต และ โลก คตบท (Maxim) ของแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ไดแก การตระหนกรเหตและผล รวาการกระท าจะสงผลอะไร อยางไร การตดสนใจโดยใชวจา รณญาณ ความซอสตยและความอตสาหะ การเดนสายกลางคอความพอประมาณ และ การสรางภมคมกนเพอปองกนผลกระทบจากวกฤต (UNDP, 2007 : 31) คตบทเหลาน หากน ามาเชอมโยงกนกจะพบความสมพนธดงน

277

ตารางท 4 คตบท (Maxim) ของแนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง การเดนสายกลางคอความพอประมาณ พอประมาณ

รเหตและผล รวาการกระท าจะสงผลอะไร อยางไร ความมเหตผล

การสรางภมคมกนเพอปองกนผลกระทบจากวกฤต มภมคมกน ตดสนใจโดยใชวจารณญาณ ความร

ความซอสตยและความอตสาหะ คณธรรม ทมา : สรปจาก Human Development Report (UNDP, 2007 : 31) ความพอประมาณ หมายถง ความสมดลระหวางการพงตนเอง และ การพงพงภายนอก การแขงขน การจดสรรทรพยากรเพอความเขมแขงของรากฐานทางสงคม ความมเหตผล หมายถงความระมดระวงในการประเมนสถานการณทแทจรงของประเท ศ ทงสถานการณภายในและภายนอก เพอใหการพฒนามรากฐานจากทน ศกยภาพภายใน และสอดคลองกบสถานการณภายนอก มภมคมกน หมายถงการสรางความเขมแขงภายในทกระดบ จากระดบบคคล ชมชน ประเทศ เพอใหสามารถจดการกบการเปลยนแปลง แรงกดดน และ วกฤต ความรและคณธรรม หมายถงการสนบสนนใหคนเปนศนยกลางของการพฒนา การลดความเหลอมล า และ สนบสนนการมสวนรวมในการพฒนา จากการประมวลแนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงขางตน การจดการทมแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทาง จงหมายถง การจดการการทใหความส าคญตอความ หลากหลาย และสรางความสมดลในความหลากหลายนน ความหลากหลายนเองทสรางภมคมกนตอการเปลยนแปลง เปนการด าเนนนโยบายโดยใชความร ในการประเมนสถานการณทแทจรง ทงสถานการณภายในและภายนอก ใหความส าคญกบการด าเนนนโยบายทไมสดโตง สรางภมคมกน ลดความเสยง เพอใหมความสมดลระหวางการพงตนเอง และ การพงพงภายนอกภายใตความไมแนนอนของระบบเศรษฐกจ ทงใหความส าคญตอการลดความเหลอมล า และ สนบสนนการมสวนรวมในการพฒนาและมธรรมาภบาล (Wibulswasdi, Dharmapiya & Pootrakul, 2016; UNDP, 2007 : 64) เปนการจดการกบการเปลยนแปลงทไมไดมเปาหมายเพอ “ก าไร” สงสด หรอ “ประโยชนสงสด” ในเชงเศรษฐกจเทานน แตยงค านงถงความสมดลของระบบเศรษฐกจทควรประกอบดวยหนวยการผลตทมความหลากหลาย ทงเพอใหระบบเศรษฐกจมภมคมกนจากการด ารงอยของระบบผลตในระดบทองถนทรองรบแรงงานทมคณสมบตหลากหลาย ทงยงท าใหแรงงานสามารถสรางรายได สามารถพงตนเองไดอยางยงยน การจดการการคาแผงลอยทนอมน าปรชญาของเศรษฐพอเพยงเปนแนวทาง ดวยแนวคดขางตน การบรหารจดการการคาแผงลอยตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงจงหมายถงการมความรทชดเจนเพอก าหนด “ต าแหนงแหงท ” ของการคาแผงลอย ทงในฐานะทเปนทง ”เศรษฐกจทางเลอก” และเศรษฐกจทสนบสนนเศรษฐกจทนนยม ในฐานะ ”เศรษฐกจทางเลอก ” การคาแผงลอยม

278

ความสอดคลองกบวฒนธรรม และวถชวตของทองถน ผประกอบอาชพมโอกาสสรางรายได และสวสดการใหแกตนเองและครอบครวในกลมแรงงานทเผชญกบขอจ ากดการจางงานในเศรษฐกจในระบบ (นฤมลและ คณะ, 2551) ในขณะเดยวกนตองเขาใจบทบาททมตอแรงงานทตองการความยดหยนในชวต อาชพนจงอาจเปนทง “กลยทธเพ อความอยรอด ” และ “กลยทธเพอการสะสมทน ” มความเปนทองถนภวตนและโลกาภวตน ในขณะเดยวกนกเปนเสมอน “ภมคมกน ” (Resilience) ใหประชาชนมโอกาสและ “ทางเลอก” ในการสรางรายได มแหลงรายไดทหลากหลาย (Diversified) รวมถงบทบาทในการเปนระบบการคมครองทางสงคมและกลไกรองรบแรงกระแทก (Cushion) จากความผนผวนของเศรษฐกจระบบทนนยม ส าหรบประชาชนทมความรและทกษะจ ากดทยงมอยเปนจ านวนมาก และในฐานะเศรษฐกจทสนบสนนระบบทนนยมทงในดาน “ผลตซ า” ทนนยมและลดแรงเสยดทานจากระบบทนนยม การคาแ ผงลอยเปนแหลงสนคาบรการราคายอมเยาของแรงงานทประกอบอาชพในเศรษฐกจในระบบ โดยเฉพาะแรงงานทมรายไดนอย ท าใหทงแรงงานในระบบและเศรษฐกจในระบบสามารถด ารงอยไดในขณะเดยวกนกเกอกลเศรษฐกจนอกระบบทในหลายสวนยงเปนเศรษฐกจทางเลอกและแรงงานนอกระบบดวย ในอกดานหนง การบรหารจดการตองไมมงถง “ประโยชน” จนมองขามขอถกเถยงในแงมมตางๆ โดยเฉพาะการใชพนทสาธารณะ รวมทง “จดออน” หรอ “ขอเสย” ของการคาแผงลอย เชน ขอถกเถยงเกยวกบการใชพนทสาธารณะเพอแสวงหาประโยชนเชงเศรษฐกจ ความสะอ าด เปนระเบยบ สขาภบาลอาหาร และการปฏบตตามกฏเกณฑอยางเครงครด การปรบปรง แกไขปญหาและจดออนเหลาน จ าเปนตองด าเนนการบนพนฐานของความร ความเขาใจในสภาพปญหา ทมาของปญหา และ รวมทงผมสวนเกยวของ ผลการศกษาทงในกลมผคา ผซอ และ ประชาชน สะทอนถงบทบาทของการคาแผงลอยทงในมตเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม การสนบสนนการสรางงาน สรางอาชพ ลดความเหลอมล า ในขณะเดยวกนกสนบสนนเศรษฐกจทนนยม แตในขณะเดยวกนกยนยนถงปญหาและจดออนของการคาแผงลอยทจ าเปนตองตองไดรบความสนใจและปรบปรง เพอใหการคาแผงลอยสามารถด ารงบทบาททส าคญไดอยางยงยน บทสรปและขอเสนอแนะ พฒนาการของ “ต าแหนงแหงท” ของการคาแผงลอยจากวถเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมดงเดม มาสการเปนหนวยการผลตขนาดเลกในเศรษฐกจนอกระบบทงกอนและหลงอทธพลของพลงโลกาภว ตน นอกจากจะสะทอนถง “พลวต” ของเศรษฐกจสงคมแลว ยงสะทอนถงบทบาททส าคญในดานตางๆของการคาแผงลอยและความจ าเปนของการบรหารจดการทสนบสนนการปรบตวและความสมดลภายใตการเปลยนแปลง ทใหความส าคญตอความสมดลของระบบเศรษฐกจ บนพนฐานความเขาใจในภม สงคมและวฒนธรรมมากกวาการมงถงประโยชนสงสดในเชงเศรษฐกจ

จากขอมลสถานการณการคาแผงลอย การเปลยนแปลงในภาวะเศรษฐกจสงคม พฒนาการของการจดการ และขอมลจากการศกษาผคา ผซอ และประชาชน ผเขยนมขอเสนอวาหากนอมน าแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาเปนกรอบคดในการบรหารจดการ การจดการการคาแผงลอยจะมความสอดคลองกบการเปลยนแปลงในภาวะเศรษฐกจสงคม เปนการจดการการเปลยนแปลงบนพนฐานของความเขาใจความส าคญของความ

279

หลากหลายเพอสรางภมคมกนตอการเปลยนแปลง ในขณะเดยวกนใหความส าคญตอธรรมาภบาล และการจดการกบปญหาและจดออนของการคแผงลอย

ขอเสนอแนะการบรหารจดการเปนดงน 1. สรางความชดเจนและขอสรปตอขอถกเถยงเกยวกบการใชพนทสาธารณะเพอประโยชนในเชงเศรษฐกจ

รวมทงผลตอบแทนทสมเหตสมผลทรฐพงไดรบจากการใชพนทสาธารณะ 2. ก าหนดยทธศาสตรการคาแผงลอยเพอความชดเจนในสถานะของการคาแผงลอยทงดานการสรางงาน

สรางรายได สรางอาชพ และผประกอบการ กรณตวอยางการจดการการคาแผงลอยในบางประเทศเปนกรณศกษาทสามารถน ามาปรบใชได หากมการท าความเขาใจอยางชดเจนตอการจดการเชงบรณาการทครอบคลมทงการใชพนท คณลกษณะของผคา การเชอมโยงหนวยงานทเกยวของและกลไกทน าไปสความส าเรจในการจดการ

3. จดตงหรอมอบหมายหนวยงานท าหนาทดแลการคาแผงลอยอยางจรงจง ก าหนดหนาทชดเจนมากกวาการจดระเบยบ หนวยงานทเกยวของควรมความรความเขาใจการคาแผงลอยอยางเปนบรณาการ ทงมตทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และใหความส าคญตอธรรมาภบาลในการจดการ

4. สนบสนนใหเกดการจดการทน าไปสความยงยน มากกวาการแกปญหาเฉพาะหนา ใหความส าคญตอการสรางเมองทวถงและยงยน

5. ศกษาสถานภาพทางเศรษฐกจของผคาเพอการตดสนใจจดสรรพนท ผคาทมโอกาสนอยสมควรไดรบการสนบสนนมากกวา ในขณะเดยวกน การจดการควรพจารณาความคมคาและประโยชนททองถนพงไดรบจากการอนญาตใหมการใชพนทสาธารณะเพอผลประโยชนทางธรกจ

6. สนบสนนใหผคารวมกลม และมผแทนทชดเจน เพอสรางการมสวนรวมของผคาในการบรหารจดการบนพนฐานความรบผดชอบตอสงคม

7. ก ากบดแลเรองสขาภบาลอาหารอยางจรงจงและทวถง ทงผคาทประกอบอาชพในพนทสาธารณะและพนทเอกชน

เอกสารอางอง กรงเทพมหานคร. (2534). แผนพฒนากรงเทพมหานคร ฉบบท 4. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2534. กรงเทพมหานคร. (2539). แผนพฒนากรงเทพมหานคร ฉบบท 5. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539. กสมา โกเศยะโยธน. “แบบแผนการเขาสอาชพและความพงพอใจในอาชพของสตรทยายถนเขาท างานใน

กรงเทพมหานคร.” วทยานพนธมหาบณฑต คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526.

นฤมล นราทร, อรศร งามวทยาพงศ และ ชไมพร รงฤกษฤทธ (2551). การศกษาเศรษฐกจนอกภาคทางการเพอการขบเคลอนแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพฯ : ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย

280

นฤมล นราทร (2557). การจดการการคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานคร: ขอสงเกตและขอเสนอแนะวารสารสงคมวทยามานษยวทยา 33(2): กรกฎาคม - ธนวาคม 2557, 47-72.

นฤมล นราทร (2548). หาบเรแผงลอยอาหาร : ความส าเรจและตวบงช. วทยานพนธดษฎบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ธนาคารออมสน (2556). เตมเตม...คนฐานราก โครงการธนาคารประชาชน. กรงเทพฯ: ธนาคารออมสน. นลน ตนธวนตย และคณะ (2542). “ววฒนาการชมชนแออด และองคกรชมชนแออดในเมอง: กรณศกษา

กรงเทพมหานคร.” ใน ชมชนแออด : องคความรกบความเปนจรง, หนา 283-392. อคน รพพฒน, บรรณาธการ. กรงเทพมหานคร: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ประชม สวตถ และคณะ (2523). หาบเรในกรงเทพมหานคร. กรงเทพมหานคร: คณะสถตประยกต สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

พงศธร ศรธรรม (2549). นโยบายการจดระเบยบหาบเร-แผงลอยของกรงเทพมหานคร ตงแตป พ.ศ.2535 ถงปจจบน. (เอกสารอดส าเนา)

มลนธเพอการพฒนาแรงงานและอาชพ (2554). สหกรณบรการชมชนหมบานนกกฬา. (เอกสารอดส าเนา) เรณ สงขทองจน. (2534). “การประกอบอาชพของแรงงานหญงในกรงเทพมหานคร.” วทยานพนธมหาบณฑต

คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ศรปญญา ตงคะสมต (2538). การจดการดานการจดระเบยบหาบเรแผงลอยของกรงเทพมหานคร: ปญหาและแนว

ทางแกไข. ภาคนพนธหลกสตรศลปศาสตร มหาบณฑต สาขาเทคโนโลยสงคม คณะพฒนาสงคม มหาวทยาลยเกรก.

สมพงษ พดปย. (2527) สภาพสทธของสลม. กรงเทพมหานคร: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตรและมลนธโครงการต ารา สมาคมสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

มตชน (2557). http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid= 1407999739&grpid=02&catid=02) ส านกคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2556). สงคมไทยไตรมาส 1 ป 2556 http: A0%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B0%E0%B8%AA%

E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B8%A1%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%A2%20Q1-56_169.pdf สบคนเมอ1 พฤศจกายน 2556

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2544). แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9. https://www.m-society.go.th/article_attach/8430/8773.pdf

สบคนเมอ 1 พฤษภาคม 2559 ส านกเทศกจ (2559). http://www.bangkok.go.th/citylaw/ สบคนเมอ 1 พฤษภาคม 2559 ส านกผงเมอง (2555). หาบเร-แผงลอยในกรงเทพมหานคร ป พ.ศ. 25 https://www.m-

society.go.th/article_attach/8430/8773.pdf55 http://cpd.bangkok.go.th:90/web2/strategy/DATA5455/15UNM.pdf สบคนเมอ 1 กมภาพนธ 2557

Siriwat Sandwich (2013). http://www.sirivatsandwich.com/history/history_eng.asp. สบคนเมอ 1 ธนวาคม 2556

Thaipublica (2012). http://thaipublica.org/2012/11/series-15-year-crisis-siriwat-3/ สบคนเมอ 1 ธนวาคม 2556

281

The Rockefeller Foundation (2013). http://www.rockefellerfoundation.org/blog/searching-bangkok สบคนเมอ 1 ธนวาคม 2556

ภาษาองกฤษ Bhowmik, S. (2012). Street Vendors in Asia : Survey of Research. In Street Vendors in the Global

Urban Economy, edited by Sharit Bhowmik.New Delhi : Routledge., 20-45. Bromley, R. (2000). Street Vending and Public Policy. International Journal of Sociology and Social

Policy. 20(1/2). pp.1-28. Carpenter, D.M. (2015). Upwardly Mobile : Street Vending and the American Dream. Arlington,

Virginia : Institute for Justice. Cross, J. (2000). Street Vendors, Modernity and Post-Modernity : Conflict and Compromise in the

Global Economy. International Journal of Sociology and Social Policy, 20(1/2), 30-52. David, S.; Ulrich, O.; Zelezeck, S. & Majoe, N. (2014). Managing Informality : Local government

practices and approaches towards the informal economy – Learning examples from five African countries. Pretoria, South Africa : South African Local Government Association (SALGA).

Frommer, R.; Norman, E.; Gall, B. and Knepper, L. (2011). Streets of Dreams: How Cities Can Create Economic Opportunity by Knocking Down Protectionist Barriers to Street Vending . Arlington, Virginia : Institute for Justice.

Hutchings, F. (2014). Transforming Informal Street Vendors into Formal Local Business Investors in Rwanda. In Managing Informality : Local government practices and approaches towards the informal economy– Learning examples from five African countries, edited by Susanne David, Oliver Ulrich, Serge Zelezeck and Nachi Majoe, 44-55. Pretoria, South Africa : South African Local Government Association (SALGA).

International Labour Organization (2002). Women and Men in the Informal Economy. A Statistical Picture. Geneva : International Labour Organization, ILO, Employment

Sector. Kusakabe, K. (2006). Policy Issues on Street Vending : An Overview of Studies in Thailand,

Cambodiaand Mongolia. Bangkok : ILO. Loc, N. T. ; Moustier, P.; Thinh, L.N. and Ha, L. T. (2013). Inclusive urban development? Making

space for street vending in Hanoi, Vietnam. London : International Institute for Environment and Development.

Maneepong, C.& Walsh, J.C. (2013). A new generation of Bangkok Street vendors: Economic crisis as opportunity and threat., Cities 34, 37–43.

Nirathron, N. (2006). Fighting Poverty from the Streets : Survey of Street Food Vending in Bangkok. Bangkok : ILO.

282

Nirathron, N. (2012). Street Vendors in Bangkok. In Bhowmik, Sharit (ed.) Streets Vendors and the Urban Economy. New Delhi : Routledge.

Roever, S. (2014). Informal Economy Monitoring Study Sector Report : Street Vendors. Cambridge, MA : WIEGO.

The World Bank (2015). World Inclusive Cities Approach Paper. Washington D.C. : The World Bank. Simon, D. (2016). Rethinking Sustainable Cities : Accessible, green and fair. Bristol : Policy

Press. Skinner, C. (2010).Challenging City Imaginaries : Street Traders Struggle in Warwick Junction.

Agenda Special Issue. United Nation Development Programme (2007). Thailand Human Development Report :

Sufficiency Economy and Human Development. Bangkok : UNDP. WIbulswasdi, C, Dharmapiya, P, & Pootrakul, K. (2016). Sufficiency Economy Philosophy and

Development. 2nd edition. Bangkok : Foundation of Virtuous Youth and the Thailand Sustainable Development Foundation.

Wongtada, N. (2015). The Ecology of Street Vending. Interdisciplinary Behavior and Social Sciences. Ford Lumban Goal (ed.) pp. 131-136.

Yasmeen, Gisele (2007). Bangkok Foodscape: Public Eating, Gender Relations, and Urban Change.Bangkok : White Lotus.

สออเลกทรอนกส Dahmen, A., Leslie, L., Bhushan, M.B. & Rani, U. (2014). Utilising Potentials of Street Food for

Sustainable City Development. Retrieved 20 October, 2016 from https://www.uni-oettingen.de/.../Policy%20Brief%20Discussion%20Series- 4. pdf. Delgosea (2010). Humane Relocation and Empowerment of Street Vendors. Retrieved 3 June

2015 from http://www.delgosea.eu/cms/layout/set/print/Best-Practices/Thematic-Area-4-Fiscal-Management-and-Investment-Planning/14-Humane-Relocation-and-Empowerment-of-Street-Vendors

Free Malaysia Today (2014). ‘Quick Fixes’ for hawkers, petty traders launched. Retrieved July 27, 2015, from

http://www.freemalaysiataday.com/category/nation/2014/11/19/11-quick-fixes-for-hawkers-petty traders-launched.

Ghani, A.(2011). A Recipe for Success : How Singapore Hawker Centres Came to Be. Retrieved June 30, 2016, from http://lkyspp.nus.edu.sg/ips/wp-content/uploads/sites/2/2013/08/AG_history-of-hawkers_010511.pdf

Liu, Y.Y. (2015). Impact of Street Vendors on Brick and Mortars. Retrieved 3 May 2015 from http://economicrt.org/blog/impact-of-street-vendors-on-brick-and-mortars/

283

Pruecksamars, W. (2013). The Middle-Class Vendors Shaking Up Bangkok’s Street Trade, Retrieved March 2014 from https://nextcity.org/informalcity/entry/street-smarts-why-middle-class-vendors-are-joining-bangkoks-informal-domain

The Gazette of India (2014). The Street Vendors (Protection of Livelihood and Regulation of Street Vending) Act, 2014. Retrieved 5 May 2015 from http://www.indiacode.nic.in/acts2014/7%20of%202014.pdf

The Rockefeller Foundation (2013). Retrieved 3 June 2015 from http://www.rockefellerfoundation.org/blog/searching-bangkok

WIEGO (2015). Street Vendors. Retrieved March 2015 from http://wiego.org/informal-economy/occupational-groups/street-vendors

WIEGO (2012). Key Debates about Street Vending. Retrieved May 2014 from http://wiego.org/informal-economy/key-debates-about-street-vending

Yasmeen, G. & Nirathron, N. (2014). Vending in Public Space : The Case of Bangkok. Available at :http://wiego.org/sites/wiego.org/files/publications/files/Yasmeen-Vending-Public-Space-Bangkok-WIEGO-PB16.pdf