ผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาตอการรบรการสนบสนนของครอบครว และความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด

ทองภาพ นารอง

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการผดงครรภขนสง คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

มถนายน 2556 ลขสทธเปนของมหาวทยาลยบรพา

ประกาศคณปการ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลงไดดวยความกรณาจาก รองศาสตราจารย พรยา ศภศร อาจารยทปรกษาหลก ดร.สพศ ศรอรณรตน อาจารยทปรกษารวม ทกรณาใหค าปรกษาแนะน าแนวทางทถกตอง ตลอดจนแกไขขอบกพรองตาง ๆ ดวยความละเอยดถถวนและเอาใจใสดวยดเสมอมา ผวจยรสกซาบซงเปนอยางยง จงขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ โอกาสน ขอขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร.นตยา สนสกใส ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ และคณะกรรมการสอบทกทาน ทกรณาใหขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไขจนท าใหวทยานพนธฉบบนถกตองสมบรณยงขน และผทรงคณวฒทกทานทกรณาตรวจสอบคณภาพเครองมอวจย ขอขอบพระคณคณาจารยทกทานทไดค าชแนะ และใหก าลงใจในการท าวทยานพนธ ตลอดจนผทมความเกยวของทกทานทท าใหวทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงไดดวยด ขอกราบขอบพระคณ บดา มารดา และพ ๆ นอง ๆ ทกคนทใหก าลงใจ และสนบสนนผวจยเสมอมา คณคาและประโยชนของวทยานพนธฉบบน ผวจยขอมอบเปนกตญญกตเวทแดบพการ บรพาจารย และผมพระคณทกทานทงในอดตและปจจบน ทท าใหขาพเจาเปนผมการศกษาและประสบความส าเรจมาจนตราบเทาทกวนน

ทองภาพ นารอง

ง

52910026: สาขาวชา: การผดงครรภขนสง; พย.ม. (การผดงครรภขนสง) ค าส าคญ: สงเสรมบทบาทมารดา/ การรบรการสนบสนนของครอบครว/ ความส าเรจในการด ารง บทบาทมารดา/ มารดาวยรนหลงคลอด ทองภาพ นารอง: ผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาตอการรบรการสนบสนนของครอบครวและความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด (EFFECTS OF THE MATERNAL ROLES ENHANCING PROGRAM ON PERCEPTION OF FAMILY SUPPORT AND SUCCESS IN MATERNAL ROLES ATTAINMENT AMONG POSTPARTUM ADOLESCENTS) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ: พรยา ศภศร, วท.ม., สพศ ศรอรณรตน, Dr.P.H. 83 หนา. ป พ.ศ. 2556. การวจยครงนเปนการวจยกงทดลอง มวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาตอการรบรการสนบสนนของครอบครว และความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด กลมตวอยางเปนมารดาวยรนหลงคลอดครรภแรก ณ หอผปวยหลงคลอด โรงพยาบาลตตยภมแหงหนงในภาคตะวนออก จ านวน 60 ราย แบงเปนกลมควบคม และกลมทดลอง กลมละ 30 ราย ท าการเกบรวบรวมขอมลระหวางเดอนกมภาพนธ-กรกฎาคม พ.ศ. 2555 โดยใชแบบสอบถามขอมลสวนบคคลและแบบบนทกขอมลของบตร แบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว และแบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ซงมคาสมประสทธอลฟาครอนบาคเทากบ .94 และ .89 ตามล าดบ วเคราะหขอมลโดยหาคา ความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาไค-สแควร (Chi-square) และใชสถตทดสอบแมนวทนยย (Mann-Whitney U test) ผลการวจยพบวา คาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวในกลมทดลองสงกวากลมควบคม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาในกลมทดลองสงกวากลมควบคม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ผลการวจยครงนแสดงใหเหนวา โปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาชวยใหมารดาวยรนหลงคลอดรบรการสนบสนนของครอบครวเพมขน และประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ซงพยาบาลสามารถน าโปรแกรมนไปใชในสงเสรมบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอดได เพอชวยใหมารดาวยรนหลงคลอดสามารถปฏบตบทบาทมารดาไดอยางมความสข ซงเปนหวใจส าคญของการเปนมารดา

จ

52910026: MAJOR: ADVANCED MIDWIFERY; M.N.S. (ADVANCED MIDWIFERY) KEYWORDS: MATERNAL ROLES ENHANCING/ PERCEPTION OF FAMILY SUPPORT/ SUCCESS IN MATERNAL ROLE ATTAINMENT/ POSTPARTUM ADOLESCENTS TONGPAP NARONG: EFFECTS OF THE MATERNAL ROLES ENHANCING PROGRAM ON PERCEPTION OF FAMILY SUPPORT AND SUCCESS IN MATERNAL ROLES ATTAINMENT AMONG POSTPARTUM ADOLESCENTS. ADVISORY COMMITTEE: PIRIYA SUPPASRI, M.S., SUPIT SIRIARUNRAT, Dr.P.H. 83 P. 2013. The purpose of this quasi - experimental research was to study the effects of the maternal roles enhancing program on perception of family support and success in maternal roles attainment among postpartum adolescents. Sample was consisted of 60 postpartum adolescents at the tertiary care hospital in the east. They were divided into experimental and a control groups, 30 cases in each group. Data were collected from February to July 2012. Research instruments included the demographic questionnaire, the perception of family support questionnaire and the maternal roles attainment questionnaire. The Cronbach, s alpha coefficients for the perception of family support questionnaire and the maternal roles attainment questionnaire were .94 and .89 respectively. Data were analyzed by using frequency, percent, mean, standard deviation, Chi-Square and Mann-Whitney U test. The results revealed that: A mean perception of family support score in the experimental group was significantly higher than those in the control group (p < .05). A mean success of maternal roles attainment score in the experimental group was significantly higher than those in the control group (p < .05). The finding suggests that the maternal roles enhancing program can lead to an increase perception of family support and success in maternal roles attainment. Nurses can use this program implemented in order to enhancing maternal roles of postpartum adolescents. In order to help the postpartum adolescents who can be very happy. This is the heart of the mothering.

ฉ

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ...................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ................................................................................................................. จ สารบญ ........................................................................................................................................ ฉ สารบญตาราง .............................................................................................................................. ซ สารบญภาพ ................................................................................................................................. ฌ บทท 1 บทน า ................................................................................................................................ 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา .................................................................. 1 ค าถามการวจย ......................................................................................................... 4 วตถประสงคการวจย ............................................................................................... 4 สมมตฐานการวจย ................................................................................................... 4 ขอบเขตของการวจย ............................................................................................... 4 นยามศพทเฉพาะ ..................................................................................................... 5 กรอบแนวคดในการวจย ......................................................................................... 7 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ ......................................................................................... 9 วยรนและพฒนาการของวยรน ................................................................................ 9 ครอบครวและการสนบสนนทางสงคม ................................................................... 11 แนวคดและทฤษฎเกยวกบบทบาทมารดา ............................................................... 16 ปจจยทมผลตอความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ............................................ 22 3 วธด าเนนการวจย .............................................................................................................. 29 รปแบบการวจย ....................................................................................................... 29 ประชากรและกลมตวอยาง ...................................................................................... 29 ขนาดของกลมตวอยาง ............................................................................................ 29 การไดมาซงกลมตวอยาง ......................................................................................... 30 การพทกษสทธของกลมตวอยาง ............................................................................. 30 เครองมอทใชในการวจย ......................................................................................... 30 การตรวจสอบคณภาพของเครองมอการวจย ........................................................... 33

ช

สารบญ (ตอ)

บทท หนา การทดลองและการเกบรวบรวมขอมล ................................................................... 34 การวเคราะหขอมล .................................................................................................. 37 4 ผลการวจย ......................................................................................................................... 39 สวนท 1 ขอมลสวนบคคลและขอมลของบตร ........................................................ 39 สวนท 2 คะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครว และความส าเรจใน การด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด ................................................ 42 สวนท 3 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครว และ ความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด ระหวาง กลมควบคมและกลมทดลอง ................................................................................... 44 5 สรป และอภปรายผล ......................................................................................................... 46 อภปรายผลการวจย ................................................................................................. 48 ขอเสนอแนะ ........................................................................................................... 51 บรรณานกรม ............................................................................................................................... 53 ภาคผนวก .................................................................................................................................... 63 ภาคผนวก ก ...................................................................................................................... 64 ภาคผนวก ข ...................................................................................................................... 66 ภาคผนวก ค ...................................................................................................................... 76 ประวตยอของผวจย ..................................................................................................................... 83

ซ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 จ านวน รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาไค-สแควรของขอมล สวนบคคลและขอมลของบตร ....................................................................................... 40 2 คาเฉลยคะแนน สวนเบยงเบนมาตรฐานของการรบรการสนบสนนของครอบครวของ มารดาวยรนหลงคลอด ................................................................................................... 43 3 คาเฉลยคะแนน สวนเบยงเบนมาตรฐานของความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของ มารดาวยรนหลงคลอด ................................................................................................... 44 4 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวของมารดาวยรนหลง คลอดระหวางกลมควบคมและกลมทดลอง วเคราะหดวยสถตแมนวทนยย (Mann-Whitney U test) ................................................................................................. 45 5 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลง คลอดระหวางกลมควบคมและกลมทดลอง วเคราะหดวยสถตแมนวทนยย (Mann-Whitney U test) ................................................................................................. 45

ฌ

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 กรอบแนวคดในการวจย ................................................................................................... 8 2 ขนตอนการทดลอง ........................................................................................................... 37

บทท 1 บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ วยรนเปนวยส ำคญทก ำลงเปลยนผำนจำกวยเดกเขำสวยผใหญ เปนชวงระยะเวลำทมกำรเปลยนแปลงตำง ๆ เกดขนอยำงมำกมำย ทงทำงดำนรำงกำย จตใจ อำรมณ และสงคม โดยระบบตำง ๆ ของรำงกำยมกำรเจรญเตบโตยงไมสมบรณ มภำวะทำงอำรมณทรนแรง สำมำรถเปลยนแปลงไดตลอดเวลำ มควำมตองกำรเปนอสระ มเอกลกษณเปนของตนเอง ตองกำรมควำมรก มสมพนธภำพแบบหนมสำว อยำกเรยนร อยำกทดลองสงแปลกใหม มองกำรมเพศสมพนธเปนเรองธรรมดำ (สำยสดำ วงษจนดำ, 2546) จงท ำใหสตรวยรนมโอกำสตงครรภไดงำย ในประเทศไทยพบวำ สตรตงครรภและคลอดบตรอำยต ำกวำ 20 ปบรบรณ ระหวำงป พ.ศ. 2543 ถง พ.ศ. 2552 มแนวโนมเพมขน คอ คดเปนรอยละ 11.79, 11.94, 11.99, 12.39, 12.79, 12.89, 13.03, 13.37, 12.01, 13.55 ของกำรคลอดทงหมด ตำมล ำดบ และพบวำสตรตงครรภและคลอดบตรอำยต ำกวำ 15 ปบรบรณ ระหวำงป พ.ศ. 2543 ถง พ.ศ. 2552 มแนวโนมเพมขนเชนกน คอ คดเปนรอยละ 0.26, 0.29, 0.29, 0.32, 0.37, 0.36, 0.36, 0.38, 0.38, 0.42 ของกำรคลอดทงหมด ตำมล ำดบ (ส ำนกงำนปลดกระทรวงกำรพฒนำสงคมและควำมมนคงของมนษย, 2553) กำรตงครรภในวยรน สวนใหญเปนกำรตงครรภทไมไดวำงแผน (สำยสดำ วงษจนดำ, 2546) จงไมมควำมพรอมทงดำนสรรวทยำของรำงกำย จตอำรมณ สงคมและเศรษฐกจ ท ำใหมโอกำสเสยงเกดภำวะแทรกซอนตำง ๆ ทงในระยะตงครรภ คลอดและหลงคลอด โดยเฉพำะในระยะหลงคลอด มำรดำวยรนตองเผชญกบกำรเปลยนแปลงตำง ๆ ทำงดำนรำงกำย ไดแก อำกำรปวดแผลฝเยบ วงเวยนศรษะ ออนเพลย (ชลพร ตวนก, 2553) ปวดมดลก คดตงเตำนม กำรเปลยนแปลง ดำน จตอำรมณหลงคลอด อนเนองจำกกำรเปลยนแปลงของฮอรโมน และกำรพกผอนไมเพยงพอจำกกำรเลยงดบตร ทส ำคญ มำรดำวยรนตองเผชญกบกำรเปลยนแปลงดำนสงคมในมตของกำรรบบทบำทใหม นนคอ บทบำทกำรเปนมำรดำ โดยเฉพำะมำรดำวยรนครรภแรก เนองจำกไมมประสบกำรณกำรเปนมำรดำมำกอน ท ำใหไมมทกษะ และวฒภำวะทำงจตใจ อำรมณ สงคมยง ไมพรอม ท ำใหขำดควำมเชอมนในบทบำทมำรดำ เกดควำมวตกกงวล สงผลใหเกดภำวะซมเศรำ หลงคลอดได (Cox et al., 2008) นอกจำกน ยงพบวำมำรดำวยรนมควำมเครยดในบทบำท มควำมคลมเครอในบทบำท มกำรด ำรงบทบำทมำกเกนไป และมควำมขดแยงในบทบำทในระดบปำนกลำง (สภำวด เครอโชตกล และสมตตำ สวำงทกข, 2552) โดยเกดควำมขดแยงในเรองควำมตองกำรใน ฐำนะทเปนมำรดำและควำมตองกำรของวยรน วำจะมงเนนทบตรหรอมงเนนทตวเอง จะเลยงดบตร

2

หรอไปโรงเรยน หรอไปท ำงำน (ฤด ปงบำงกะด, 2551) สงผลใหมกำรแสดงบทบำทมำรดำ ไมเหมำะสม เกดควำมบกพรองในกำรเลยงดและสรำงควำมรกควำมผกพนกบบตร จำกงำนวจยพบวำ บตรทไดรบกำรเลยงดจำกมำรดำวยรนมควำมเสยงตอกำรเจรญเตบโตและพฒนำกำรลำชำ (Ryan-Krause, Meadows-Oliver, Sadler, & Swartz, 2009) ถกท ำรำย ถกละเลย และถกทอดทง (George & Lee, 1997) บตรมควำมเสยงตอกำรเกดภำวะทพโภชนำกำร (Baby centre midwives, 2011) ผลกระทบในระยะยำว พบวำ บตรทเกดจำกมำรดำวยรน เมอเจรญเตบโตเขำสวยรนมกเปนวยรนทไมมคณภำพ มกำรศกษำต ำและเกดปญหำกำรวำงงำนตำมมำ (Department for Children, Schools and Families [DCSF], 2008) สงผลไปถงหนวยงำนของรฐทรบผดชอบ ตองเสยคำใชจำยจ ำนวนมำกในกำรดแลปญหำเหลำน และมผลกระทบกบคณภำพควำมเปนอยของสงคมโดยรวม จำกผลกระทบดงกลำวขำงตน มำรดำวยรนหลงคลอดจ ำเปนตองมควำมสำมำรถในกำรเลยงดบตร เพอใหบตรไดรบกำรเลยงดอยำงมคณภำพ และเจรญเตบโตเปนพลเมองทดของสงคมตอไปในอนำคต กำรทมำรดำวยรนหลงคลอดจะแสดงบทบำทมำรดำไดอยำงเหมำะสมนน จะตองอำศยปจจยหลำย ๆ อยำง ไดแก ควำมรและทกษะในกำรเลยงดบตร ควำมสำมำรถรบรและตอบสนอง ควำมตองกำรของบตรไดอยำงเหมำะสม มสมพนธภำพกบบตร (สมใจ พทธำพทกษผล, 2547) มเจตคตทดตอกำรเลยงดบตร (อดมวรรณ ภำระเวช, 2533) และกำรไดรบกำรสนบสนนทำงสงคม (รตตยำ หำญกลำ, 2544) โดยเฉพำะกำรสนบสนนทำงสงคมจำกบคคลในครอบครว เพรำะกำรสนบสนนทำงสงคมชวยลดควำมเครยด (Logsdon & Koniak-Griffin, 2005) เพมควำมรสกพงพอใจตอบทบำทมำรดำ ควำมรสกรกใครผกพนกบบตร เพมควำมรควำมสำมำรถในกำรแสดงบทบำทมำรดำ เกดทศนคตทดตอกำรดแลบตร (Mercer, Hackley, & Bostrum, 1984) มปฏสมพนธทดกบบตร (Clemmens, 2001) มควำมเชอมนในกำรดแลบตรมำกขน (Warren, 2005) ชวยลดกำรแสดงอำรมณโกรธและกำรท ำรำยรำงกำยบตรของมำรดำวยรนได (Crockenberg, 1987) ท ำใหเกดพฤตกรรมกำรเปนมำรดำทด (Voight, Hans, & Bernstein, 1996) และน ำไปสควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำ ซงเฮำส (House, 1981) ไดแบงกำรสนบสนนทำงสงคม เปน 4 ดำน คอ กำรสนบสนนดำนอำรมณ (Emotional support) กำรสนบสนนดำนขอมลขำวสำร (Information support) กำรสนบสนนดำนวตถ สงของ กำรเงน และบรกำร (Instrumental support) และกำรสนบสนนดำนกำรประเมนตดสน (Appraisal support) กำรสนบสนนทำงสงคมของครอบครวชวยสนบสนนกำรเปลยนผำนสบทบำทมำรดำใหเปนไปไดโดยงำย (Montigny, Lacharite, & Amyrot, 2006) และเปนปจจยของควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำ (เพญนภำ ภกดวงศ, 2548) ซง เมอรเซอร (Mercer, 1985) กลำววำ ควำมส ำเรจ ในกำรด ำรงบทบำทมำรดำ คอ กำรทมำรดำสำมำรถผสมผสำนพฤตกรรมกำรแสดงบทบำทมำรดำ

3

ของตนเองใหเขำกบบทบำทอน ๆ ไดอยำงมควำมสข และสำมำรถแสดงบทบำทมำรดำทเปนเอกลกษณของตนเอง ซงประเมนไดจำก กำรมสมพนธภำพทดกบบตร กำรมควำมเชอมนและควำมสำมำรถในกำรปฏบตบทบำทมำรดำ และควำมพงพอใจในบทบำทมำรดำ ในระยะหลงคลอดนนเปนระยะทส ำคญของกำรเรยนรและพฒนำบทบำทมำรดำ อกทงยงเปนระยะของกำรเพมควำม รกควำมผกพน และเรยนรเกยวกบทำรก (Mercer, 1985) ดงนน พยำบำลหลงคลอดจงเปนผทมบทบำทส ำคญยงตอกำรสงเสรมพฤตกรรมกำรแสดงบทบำทมำรดำ โดยเฉพำะมำรดำวยรนหลง คลอด เพอใหมำรดำวยรนหลงคลอดสำมำรถแสดงบทบำทมำรดำไดอยำงเหมำะสม และน ำไปสควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำไดในทสด จำกกำรทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ พบวำ กจกรรมกำรพยำบำลเพอสงเสรมบทบำทมำรดำวยรนหลงคลอดนน สวนใหญเปนกจกรรมใหควำมร เพมทกษะกำรเลยงดบตรแกมำรดำวยรนหลงคลอดเปนรำยบคคล รำยกลมหรอกระบวนกำรกลม แตกำรสงเสรมใหมำรดำวยรนหลงคลอดมทศนคตทดตอกำรเปนมำรดำ และกำรใหสมำชกในครอบครวเขำมำสนบสนนยงมนอย ดงกำรศกษำของ อดณำ ศรสมบรณ, เยำวลกษณ เสรเสถยร, ฉววรรณ อยส ำรำญ, และวรรณำ พำหวฒนกร (2554) ทสรำงโปรแกรมสงเสรมบทบำทกำรเปนมำรดำของมำรดำวยรนทไมได วำงแผนกำรตงครรภ โดยกำรสงเสรมจนตนำกำรเกยวกบบทบำทกำรเปนมำรดำ ใหควำมรและ ฝกทกษะในกำรสรำงสมพนธภำพกบทำรก และกำรดแลทำรก อภปรำยแลกเปลยนประสบกำรณ และตดตำมเยยมทำงโทรศพท กำรศกษำของ รงทพย ไชยโยยงยงค (2544) ทศกษำกำรพยำบำล ระบบสนบสนนและใหควำมรตอกำรด ำรงบทบำทมำรดำวยรนทมบตรคนแรก โดยสอนเกยวกบ กำรใหนมบตร กำรท ำควำมสะอำด พฤตกรรมและควำมตองกำรของบตร กำรเจรญเตบโตและพฒนำกำรของทำรก กำรดแลทำรก กำรศกษำของ ศรวรรณ มโนสมฤทธ (2544) ทศกษำกำรใชกระบวนกำรกลมเพอสงเสรมกำรปรบตวตอกำรเปนมำรดำของมำรดำวยรนครรภแรกหลงคลอด โดยจดกจกรรมใหมกำรอภปรำยกลมเพอแลกเปลยน พดคย ปรกษำ ฝกปฏบต เกยวกบกำรเปน มำรดำ กำรเปลยนแปลงตำง ๆ ของรำงกำยภำยหลงคลอด กำรปฏบตตวหลงคลอด กำรดแลบตร และกำรปรบตวตอกำรเปนมำรดำ จำกประสบกำรณกำรท ำงำนของผวจย ในฐำนะพยำบำลวชำชพทใหกำรดแลมำรดำหลงคลอด พบวำ กำรสงเสรมบทบำทมำรดำวยรนหลงคลอด สวนใหญจะเปนรปแบบเดยวกนกบมำรดำหลงคลอดวยผใหญ นนคอ กำรใหควำมรเกยวกบกำรเลยงดบตรโดยกำรบรรยำยและกำรสำธต ซงรปแบบกำรพยำบำลทปฏบตอยเดมอำจไมสำมำรถใหกำรพยำบำลทครอบคลมแกมำรดำวยรนหลงคลอดทมควำมตองกำรเฉพำะได เนองจำกสวนใหญเปนวยทยงไมพรอมทงดำนรำงกำย จตอำรมณและสงคม จงตองกำรกำรชวยเหลอมำกกวำมำรดำหลงคลอดวยผใหญ ดวยเหตน

4

กำรพยำบำลรปแบบหนงทคำดวำนำจะชวยใหมำรดำวยรนหลงคลอดสำมำรถด ำรงบทบำทมำรดำ ไดอยำงเหมำะสม คอ กำรใหครอบครวเขำมำมสวนชวยเหลอสนบสนน เพรำะครอบครวจะชวยเพมควำมร ควำมสำมำรถในกำรแสดงบทบำทมำรดำใหกบมำรดำวยรน และเกดทศนคตทดตอกำรดแลบตร และสงผลตอควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำ (Mercer et al., 1984) ดงนน ผวจยจง พฒนำโปรแกรมกำรสงเสรมบทบำทมำรดำขน ประกอบดวย กำรใหควำมรเกยวกบกำรเลยงดบตร กำรสงเสรมใหมทศนคตทดตอกำรเปนมำรดำ กำรพฒนำทกษะกำรเลยงดบตร กำรตดตำมประเมนผลกำรเลยงดบตร และกำรสนบสนนของครอบครวตำมแนวคดของเฮำส (House, 1981) เพอชวยใหมำรดำวยรนหลงคลอดสำมำรถแสดงบทบำทมำรดำไดอยำงเหมำะสม สงผลใหประสบควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำไดในทสด

ค ำถำมกำรวจย

โปรแกรมกำรสงเสรมบทบำทมำรดำมผลตอกำรรบรกำรสนบสนนของครอบครว และควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำของมำรดำวยรนหลงคลอดหรอไม อยำงไร

วตถประสงคกำรวจย

เพอศกษำผลของโปรแกรมกำรสงเสรมบทบำทมำรดำตอกำรรบรกำรสนบสนนของครอบครว และควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำของมำรดำวยรนหลงคลอด

สมมตฐำนกำรวจย 1. คำเฉลยคะแนนกำรรบรกำรสนบสนนของครอบครวของกลมทดลอง สงกวำกลมควบคม 2. คำเฉลยคะแนนควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำของทดลอง สงกวำกลมควบคม

ขอบเขตของกำรวจย

กำรวจยครงนมงศกษำผลของโปรแกรมกำรสงเสรมบทบำทมำรดำตอกำรรบรกำรสนบสนนของครอบครวและควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำของมำรดำวยรนหลงคลอด ครรภแรก ณ หอผปวยหลงคลอด โรงพยำบำลตตยภมแหงหนงในภำคตะวนออก จ ำนวน 60 รำย แบงเปนกลมควบคม 30 รำย และกลมทดลอง 30 รำย เกบรวบรวมขอมลระหวำงเดอนกมภำพนธ ถงเดอนกรกฎำคม พ.ศ. 2555

5

นยำมศพทเฉพำะ 1. โปรแกรมกำรสงเสรมบทบำทมำรดำ หมำยถง กจกรรมทผวจยพฒนำขนเพอชวยเหลอมำรดำวยรนหลงคลอดเปนรำยบคคล โดยกำรสนบสนนของครอบครว เพอใหมำรดำวยรนหลงคลอดสำมำรถปฏบตหนำทของกำรเปนมำรดำไดอยำงเหมำะสม ประกอบดวย กำรใหควำมรเกยวกบกำรเลยงดบตร กำรสงเสรมใหมทศนคตทดตอกำรเปนมำรดำ กำรพฒนำทกษะกำรเลยงดบตร กำรตดตำมประเมนผลกำรเลยงดบตร และกำรสนบสนนของครอบครว 1.1 กำรใหควำมรเกยวกบกำรเลยงดบตร หมำยถง กำรใหขอมลกำรดแลบตรแกมำรดำวยรนหลงคลอดและครอบครว โดยกำรสนทนำพดคย กำรสะทอนคด และกำรศกษำดวยตนเอง เนอหำประกอบดวย 1.1.1 กำรสงเสรมกำรเจรญเตบโตของบตร ไดแก กำรใหนมมำรดำ กำรใหนมผสมกำรใหอำหำรเสรม 1.1.2 กำรสงเสรมพฒนำกำรและกำรตอบสนองสอสญญำณบตร ไดแก กำรสงเสรมพฒนำกำรดำนรำงกำย ดำนกำรสอควำมหมำยและภำษำ ดำนสงคม และกำรตอบสนองสอสญญำณหว อม หลบ และควำมไมสขสบำย 1.1.3 กำรดแลบตรใหไดรบควำมสขสบำย ไดแก กำรอำบน ำบตร และกำรท ำควำมสะอำดรำงกำยหลงกำรขบถำย 1.1.4 กำรปองกนอนตรำยทอำจเกดขนกบบตร ไดแก กำรปองกนอนตรำยจำกกำรเกดอบตเหตตำง ๆ กำรปองกนอนตรำยจำกกำรตดเชอ และกำรสงเกตอำกำรผดปกต 1.2 กำรสงเสรมใหมทศนคตทดตอกำรเปนมำรดำ หมำยถง กำรโนมนำวจงใจใหมำรดำวยรนหลงคลอดเกดควำมรสกทดตอกำรปฏบตบทบำทมำรดำ โดยกำรสนทนำพดคย แลกเปลยนควำมคดเหน กำรสะทอนคด เกยวกบควำมส ำคญของบทบำทมำรดำ และผลกระทบของกำรปฏบตบทบำทมำรดำตอบตร 1.3 กำรพฒนำทกษะกำรเลยงดบตร หมำยถง กำรใหประสบกำรณตรงจำกกำรลงมอปฏบตกจกรรมในกำรดแลบตรแกมำรดำวยรนหลงคลอดและครอบครว โดยกำรอธบำย สำธต และสำธตยอนกลบเกยวกบกำรอมบตร กำรจบเรอ กำรอำบน ำ กำรสระผม กำรท ำควำมสะอำดตำ สะดอ และรำงกำยภำยหลงกำรขบถำย

1.4 กำรตดตำมประเมนผลกำรเลยงดบตร หมำยถง กำรสอบถำมเกยวกบกำรเลยงดบตรของมำรดำวยรนหลงคลอด และใหค ำแนะน ำทำงโทรศพท ภำยหลงจ ำหนำยออกจำกโรงพยำบำล 5-7 วน เพอใหควำมชวยเหลอ แกไขปญหำกำรเลยงดบตร

6

1.5 กำรสนบสนนของครอบครว หมำยถง กำรใหสมำชกในครอบครวเขำรวมในทกกจกรรมของโปรแกรม เพอใหมควำมร ควำมเขำใจ และมทกษะในกำรเลยงดบตร มควำมเขำใจในควำมรสกนกคดตอกำรเปนมำรดำของมำรดำวยรนหลงคลอด และสำมำรถใหค ำแนะน ำ ใหค ำปรกษำ ชวยเหลอใหก ำลงใจ ชวยเหลอดแลบตรแทน รวมทงชวยสะทอนคดเกยวกบกำรเลยงดบตรแกมำรดำวยรนหลงคลอดขณะอยทบำน 2. กำรรบรกำรสนบสนนของครอบครว หมำยถง ควำมรสก ควำมคดเหนของมำรดำวยรนหลงคลอดตอกำรไดรบกำรชวยเหลอจำกครอบครวในดำนตำง ๆ ซงประเมนไดจำกแบบสอบถำมกำรรบรกำรสนบสนนของครอบครวของเกตแกว จนดำโรจน (2536) ซงมกำรปรบลกษณะขอค ำถำมใหเหมำะสมตำมค ำแนะน ำของผทรงคณวฒ ประกอบดวยขอค ำถำม 4 ดำน คอ ดำนอำรมณ ดำนขอมลขำวสำร ดำนวตถ สงของ กำรเงนและบรกำร ดำนกำรประเมนตดสน 2.1 กำรสนบสนนดำนอำรมณ หมำยถง กำรใหก ำลงใจ กำรใหควำมใกลชดสนทสนม ควำมหวงใย ควำมสนใจ ควำมเอำใจใส กำรชวยใหรสกวำไดรบควำมรกและควำมไววำงใจ 2.2 กำรสนบสนนดำนขอมลขำวสำร หมำยถง กำรใหขอมล กำรใหค ำแนะน ำ กำรใหค ำปรกษำในกำรเลยงบตร และกำรแกไขปญหำเกยวกบกำรเลยงดบตร 2.3 กำรสนบสนนดำนวตถ สงของ กำรเงนและบรกำร หมำยถง กำรใหควำมชวยเหลอ ดำนกำรเงน กำรซอหำสงของ เครองใช อำหำร และชวยเหลอในกจกำรตำง ๆ เชน กำรดแลบตร กำรท ำงำนแทน 2.4 กำรสนบสนนดำนกำรประเมนตดสน หมำยถง กำรใหขอมลยอนกลบ กำรเหนพอง หรอกำรยอมรบ กำรยนยนควำมถกตองของกำรปฏบต กำรชนชมเมอปฏบตไดถกตอง กำรทกทวงเมอปฏบตไมถกตอง กำรเปรยบเทยบกำรปฏบตกำรดแลบตรกบผอน 3. ควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำ หมำยถง ควำมสำมำรถและควำมรสกในกำร รบบทบำทมำรดำ ซงประเมนไดจำกแบบสอบถำมควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำ ของ ศรสมร ภมนสกล, อรพรรณ สมบรณทรพย และอษำ ศรวฒนโชค (2547) ประกอบดวยขอค ำถำม 3 ดำน คอ กำรมสมพนธภำพทดกบบตร กำรมควำมเชอมนและควำมสำมำรถในกำรปฏบตบทบำทมำรดำ ควำมพงพอใจในบทบำทมำรดำ 3.1 กำรมสมพนธภำพทดกบบตร หมำยถง ควำมรสกของมำรดำทมควำมผกพนกบบตร ควำมเขำใจพฤตกรรมของบตร และควำมสำมำรถตอบสนองควำมตองกำรของบตร 3.2 กำรมควำมเชอมนและควำมสำมำรถในกำรปฏบตบทบำทมำรดำ หมำยถง ควำมรสกมนใจ และรบรควำมสำมำรถของตนเองในกำรดแลหรอเลยงดบตร ไดแก กำรสงเสรม กำรเจรญเตบโตและพฒนำกำรของบตร กำรดแลบตรใหไดรบควำมสขสบำย กำรปองกนอนตรำย

7

ทอำจจะเกดขนกบบตร 3.3 ควำมพงพอใจในบทบำทมำรดำ หมำยถง ควำมรสกของมำรดำทมตอกำรดแล หรอเลยงดบตร ไดแก ควำมรสกภมใจ ควำมรสกพอใจ ควำมรสกเปนสข และกำรใหคณคำกบบตร 4. กำรพยำบำลตำมปกต หมำยถง กจกรรมกำรพยำบำลทพยำบำลหลงคลอดจดใหกบมำรดำหลงคลอดทกคนอยำงเปนประจ ำ ประกอบดวย กำรใหควำมรเกยวกบกำรดแลตนเองหลงคลอด และกำรเลยงดบตร ดวยวธกำรบรรยำย และกำรสำธต 5. มำรดำวยรนหลงคลอด หมำยถง มำรดำหลงคลอดบตรคนแรก และมอำยนอยกวำ 20 ปบรบรณ (นบถงวนทคลอด) 6. ครอบครว หมำยถง มำรดำ หรอ สำม หรอ มำรดำของสำม และอำศยอยในบำน เดยวกน

กรอบแนวคดในกำรวจย

บทบำทมำรดำเปนกระบวนกำรทำงสตปญญำและสงคมทซบซอนทเกดขนอยำงตอเนองตงแตระยะตงครรภจนถงระยะหลงคลอด ซงเกดจำกกำรเรยนร (Learning) กำรแลกเปลยนควำมคดเหนซงกนและกน (Reciprocal) และกำรมปฏสมพนธกน (Interactive) (Rubin, 1975) สงผลท ำใหเกดบทบำทมำรดำทเปนเอกลกษณของตนเอง (Maternal identity) หรอประสบควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำ (Maternal roles attainment) ไดในทสด ซง เมอรเซอร (Mercer, 1985) กลำววำ ควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำ คอ กำรทมำรดำสำมำรถผสมผสำนพฤตกรรมกำรแสดงบทบำทมำรดำของตนเองใหเขำกบบทบำทอน ๆ ไดอยำงมควำมสข มควำมพงพอใจและสำมำรถในแสดงบทบำทมำรดำทเปนเอกลกษณของตนเอง ซงประเมนไดจำก กำรมสมพนธภำพทดกบบตร (Bonding with infant) กำรมควำมเชอมนและควำมสำมำรถในกำรปฏบตบทบำทมำรดำ (Confident and competence in caretaking tasks) และควำมพงพอใจในบทบำทมำรดำ (Expresses joy and pleasure in the maternal role) โปรแกรมกำรสงเสรมบทบำทมำรดำหลงคลอด เปนชดกจกรรมในกำรสงเสรมบทบำทมำรดำโดยเนนใหครอบครวสนบสนน ทผวจยพฒนำขนเพอชวยเพมควำมสำมำรถของมำรดำวยรนหลงคลอดในกำรปฏบตบทบำทมำรดำประกอบดวย กำรใหควำมรเกยวกบกำรเลยงดบตร กำรสงเสรมใหมทศนคตทดตอกำรเปนมำรดำ กำรพฒนำทกษะกำรเลยงดบตร กำรตดตำมประเมนผลกำรเลยงดบตร และกำรสนบสนนของครอบครวตำมแนวคดของเฮำส (House, 1981) ประกอบดวย กำรสนบสนนดำนอำรมณ (Emotional support) กำรสนบสนนดำนขอมลขำวสำร (Information support) กำรสนบสนนดำนวตถ สงของ กำรเงนและบรกำร (Instrumental support) และกำร

8

สนบสนนดำนกำรประเมนตดสน (Appraisal support) เพรำะกำรสนบสนนทำงสงคมของครอบครวชวยใหกำรเปลยนผำนสบทบำทมำรดำเปนไปไดโดยงำย (Montigny & Lacharite, 2006) และเปนปจจยแหงควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำ (เพญนภำ ภกดวงศ, 2548) สงผลใหมำรดำวยรนหลงคลอดสำมำรถแสดงบทบำทมำรดำไดอยำงเหมำะสม และพฒนำบทบำทมำรดำใหประสบควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำไดในทสด ดงกรอบแนวคดในกำรวจย ภำพท 1

ภำพท 1 กรอบแนวคดในกำรวจย

โปรแกรมกำรสงเสรมบทบำทมำรดำ 1. กำรใหควำมรเกยวกบกำรเลยงดบตร 2. กำรสงเสรมใหมทศนคตทดตอกำรเปนมำรดำ 3. กำรพฒนำทกษะกำรเลยงดบตร 4. กำรตดตำมประเมนผลกำรเลยงดบตร 5. กำรสนบสนนของครอบครว

กำรรบรกำรสนบสนนของครอบครว 1. กำรสนบสนนดำนอำรมณ 2. กำรสนบสนนดำนขอมลขำวสำร 3. กำรสนบสนนดำนวตถ สงของ กำรเงนและบรกำร 4. กำรสนบสนนดำนกำรประเมนตดสน

ควำมส ำเรจในกำรด ำรงบทบำทมำรดำ 1. กำรมสมพนธภำพทดกบบตร 2. กำรมควำมเชอมนและควำมสำมำรถในกำรปฏบตบทบำทมำรดำ 3. ควำมพงพอใจในบทบำทมำรดำ

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยครงนเปนการศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาตอการรบรการสนบสนนของครอบครว และความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด ซงผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ ดงน 1. วยรนและพฒนาการของวยรน 2. ครอบครวและการสนบสนนทางสงคม 3. แนวคดและทฤษฎเกยวกบบทบาทมารดา 4. ปจจยทมผลตอความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา

วยรนและพฒนาการของวยรน ความหมายของวยรน วยรน หมายถง ชวงวยทมการเจรญเตบโตอยางรวดเรว มการเปลยนแปลงดานรางกาย จตอารมณ สตปญญา ในดานรางกายมการเจรญเตบโตของระบบสบพนธอยางเตมท มพฒนาการทางจตใจจากเดกเปนผใหญ มการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ สงคม จากการพงพาครอบครวมาเปนผทประกอบอาชพ มรายไดเปนของตนเอง (สวรรณา เรองกาญจนเศรษฐ, 2551) วยรน หมายถง ชวงวยทมการเปลยนผานจากวยเดกเขาสวยผใหญ มการเปลยนแปลงตาง ๆ ทเกดขนอยางรวดเรวและตอเนอง เชน ผหญงมขนาดเตานมทใหญขน สะโพกผาย สวนเพศชาย มหนวดเครา มเสยงแตกพรา มการเปลยนบทบาทจากเดกสบทบาทผใหญ มความรบผดชอบเพมขน มการประกอบอาชพเพอหารายได มการเปลยนแปลงกระบวนการคด การตดสนใจทซบซอน และมการออกสสงคมนอกบาน (อาภรณ ดนาน, 2551) วยรน หมายถง วยทมการเปลยนแปลงทางดานรางกาย และจตใจ ทมความซบซอน เปนวยตอของชวตจากเดกไปสความเปนผใหญ มการเจรญเตบโตทางเพศทชดเจน พรอมกบการเจรญพนธ มระดบฮอรโมนทางเพศทสง ซงสงผลกระทบตออารมณ พฤตกรรม ความคด และเปนวยทมการเปลยนแปลงดานสงคมอยางรวดเรว (วนดดา ปยะศลป, 2548) โดยสรป วยรน หมายถง วยทมการเปลยนแปลงจากวยเดกไปสวยผใหญ มการเปลยนแปลงดานรางกาย จตอารมณ สตปญญา และสงคม โดยมการเจรญเตบโตของระบบสบพนธทสามารถท างานไดอยางเตมท มการเปลยนแปลงดานสงคมอยางรวดเรว และมการเปลยนบทบาทจากเดกเปนบทบาทผใหญ ทตองมความรบผดชอบเพมขน

10

การแบงระยะของวยรน วยรนเปนระยะของชวงชวตระหวางวยเดกและวยผใหญ ไมสามารถก าหนดไดแนนอนวาอายอยในชวงใด องคการอนามยโลก (World Health Organization [WHO], 2006) กลาววา วยรน เปนผทมอายระหวาง 10-19 ป โดยทวไปแบงระยะของวยรนออกได 3 ระยะ (Curry, Doyle, & Gilhooley, 1998) ดงน 1. ระยะวยรนตอนตน (Young adolescent) อายประมาณ 10-14 ป เปนระยะทตองการแยกจากการควบคมของผปกครอง มความสนใจเรองเพศ ขาดการควบคมจากแรงกระตน มปญหาในการรบรผลของการกระท า 2. ระยะวยรนตอนกลาง (Middle adolescent) อายประมาณ 15-17 ป เปนระยะทใหความส าคญกบกลมเพอน เพอนจะมความส าคญมาก มกแสดงพฤตกรรมเสยง เชน ทดลองเรองเพศ ท าใหเกดปญหาการตงครรภไดหากไมปองกน และมความเชอวาจะไมเกดขนกบตนเอง 3. ระยะวยรนตอนปลาย (Late/ older adolescent) อายประมาณ 18-21 ป เปนระยะทค านง ถงสทธสวนบคคล มเอกลกษณ คานยมทชดเจนมากขน กลมเพอนมอทธพลนอยลง มจนตนาการมองเหนความสามารถทจะพฒนาเพอสรางอาชพทเหมาะสม มความตองการการใกลชด โดยสรป ระยะของวยรน แบงตามวฒภาวะทางดานรางกาย จต อารมณ และสงคมไดเปนระยะวยรนตอนตน ระยะวยรนตอนกลาง ระยะวยรนตอนปลาย พฒนาการของวยรน วยรนเปนวยทมการเปลยนแปลงในดานตาง ๆ อยางรวดเรวและตอเนอง โดยมพฒนาการในดานตาง ๆ ดงน 1. พฒนาการดานรางกาย (Physical development) มการเปลยนแปลงของสวนสงและน าหนกทเพมขนอยางรวดเรว และตอเนอง ซงเปนผลมาจากการท างานของโกรทฮอรโมน (Growth hormone) ไธรอยดฮอรโมน (Thyroid hormone) และฮอรโมนเพศ โดยฮอรโมนเพศถกผลตสงขน ท าใหเพศชายมการเจรญเตบโตของอณฑะและถงหมอณฑะ มการหลงอสจในเวลาหลบ มหนวดเครา เสยงแตกพรา ในเพศหญงสะโพกขยาย เตานมขยายขนาดขน มประจ าเดอน (อาภรณ ดนาน, 2551) 2. พฒนาการดานอารมณ (Emotional development) มการเปลยนแปลงดานอารมณทรนแรง และสามารถเปลยนแปลงไดตลอดเวลา เชน มอารมณดใจเมอเจอเพอนในตอนเชา รสกเบอหนายเมอเรยนหนงสอ รสกโกรธเมอมการบานมาก นอกจากนยงรสกหงดหงด และวตกกงวลกบ การเปลยนแปลงของรางกายและจตใจ (อาภรณ ดนาน, 2551)

11

3. พฒนาการดานสงคม (Social development) มความตองการแยกตวออกจากการ ควบคมของครอบครว ตองการอสระ อยากร อยากทดลอง ตองการมพวกพอง และตองการเปนท สนใจของเพอนตางเพศ (อาภรณ ดนาน, 2551) 4. พฒนาการดานสตปญญา (Intellectual development) มความอยากรอยากเหน มความคด จนตนาการสง สามารถเรยนรและเขาใจในเรองทซบซอน และคดวเคราะหเหตการณ ตาง ๆ ไดอยางลกซง แตวยรนยงขาดประสบการณและการคดไตรตรองอยางรอบคอบ ท าใหอาจประสบกบความยากล าบากในการแกปญหาตาง ๆ (อาภรณ ดนาน, 2551) โดยสรป พฒนาการของวยรนมหลายดาน ทงดานรางกาย ดานอารมณ ดานสงคม และดานสตปญญา โดยการเปลยนแปลงในดานตาง ๆ จะเกดขนอยางรวดเรวและตอเนอง

ครอบครวและการสนบสนนทางสงคม ความหมายของครอบครว ครอบครวเปนระบบสงคมทมความส าคญและมอทธพลตอสมาชกในครอบครว สมาชกในครอบครวจะสามารถพฒนาไปไดดหากอยในครอบครวทด มผใหความหมายของครอบครวไวดงน ครอบครว หมายถง กลมของบคคลทมความผกพนทางอารมณอยางเหนยวแนน มความรสกเกยวพนกน (Wrigth & Leahey, 2005) ครอบครว หมายถง ระบบสงคมทมปฏสมพนธกนอยางใกลชด มความรก ความผกพน มการพงพาชวยเหลอซงกนและกน (Friedman, 1997) ครอบครว ความหมายในเชงสหสาขาวทยาการ รจา ภไพบลย (2537) ไดใหความหมาย ดงน 1. ทางชววทยา ครอบครวเปนกลมชนทมความผกพนทางสายโลหต 2. ทางเศรษฐศาสตร ครอบครวเปนกลมบคคลทใชจายเงนจากงบประมาณเดยวกนแมจะอาศยอยตางกน 3. ทางสงคมศาสตร ครอบครวเปนกลมคนทอยรวมเคหะสถานเดยวกนมปฏสมพนธกน หวงใยกนโดยไมจ าเปนตองสบสายโลหตเดยวกน 4. ทางนตศาสตร ครอบครวเปนสภาพทชายและหญง จดทะเบยนสมรสอยางถกตองตามกฎหมาย ครอบคลมถงบตรและบตรบญธรรม และมการก าหนดหนาทรบผดชอบของบดามารดา สาม ภรรยา บตร

12

โดยสรป ครอบครว หมายถง กลมบคคลทมความสมพนธกนทางสายโลหต ทางดานเศรษฐกจ สงคม และกฎหมาย อาศยในครวเรอนเดยวกน มความผกพนกนทางอารมณ มการแบงปนซงกนและกน และมการยอมรบวาบคคลนนเปนสวนหนงของครอบครว ความหมายของการสนบสนนทางสงคม การสนบสนนทางสงคม มความหมายกวางและหลายแนวคด มผใหความหมายของการสนบสนนทางสงคม ไวดงน การสนบสนนทางสงคม หมายถง ปฏสมพนธระหวางบคคล ซงผรบไดรบความชวยเหลอ สนบสนนดานจตใจ ดานขอมล ขาวสาร วตถสงของ การบรการ ตลอดจนขอมลยอนกลบจากผใหการสนบสนน เปนผลใหผรบไดปฏบตหรอแสดงออกทางพฤตกรรมไปในทางทผรบตองการ (House, 1981) การสนบสนนทางสงคม หมายถง การทบคคลไดรบขอมลขาวสารแลวท าใหบคคลเกดการรบร เกดความเชอวามคนดแล ใหความรก เหนคณคา นบถอ รสกวาเปนสวนหนงของสงคมและมความผกพนซงกนและกน (Cobb, 1976) การสนบสนนทางสงคม หมายถง การสนบสนนดานขอมลขาวสาร ความรความเขาใจพฤตกรรม ท าใหบคคลเกดการรบร และมความเชอวาไดรบการดแลดวยความรก ไดรบการยกยอง นบถอ และอยในเครอขายภาระหนาทรวมกน (Ell, 1984) การสนบสนนทางสงคม หมายถง การแลกเปลยนทรพยากรระหวางบคคลอยางนอย 2 คน และมการรบรการสนบสนนโดยผใหการสนบสนน หรอผรบการสนบสนน เพอใหเกดภาวะสขภาพทด (Schumaker & Brownell, 1984) โดยสรป การสนบสนนทางสงคม หมายถง ปฏสมพนธระหวางผใหการสนบสนนและผรบการสนบสนน ประกอบดวย การชวยเหลอสนบสนนดานจตใจ ขอมลขาวสาร วตถสงของ การบรการ และขอมลยอนกลบ ท าใหผรบการสนบสนนเกดการรบรถงการสนบสนน และเกดความเชอวาไดรบความรก เหนคณคา นบถอ น าไปสภาวะสขภาพทด ชนดของการสนบสนนทางสงคม เฮาส (House, 1981) แบงชนดการสนบสนนทางสงคม เปน 4 ดาน ดงน 1. การสนบสนนดานอารมณ (Emotional support) หมายถง การใหก าลงใจ ความใกลชดสนทสนม ความเอาใจใส หวงใย ดแล ความรกและความไววางใจ สงผลใหบคคลรสกถงความรก ความเอาใจใส รสกไดรบการยอมรบและความไววางใจ (Friedman, Bowen, & Jones, 2003) 2. การสนบสนนดานขอมลขาวสาร (Information support) หมายถง การใหขอมลค าแนะน า ขอเสนอแนะ การตกเตอน การใหค าปรกษา และการใหขาวสารรปแบบตาง ๆ เพอ

13

ชวยเหลอใหสามารถแกไขปญหา และตอบสนองความตองการสวนบคคลได 3. การสนบสนนทางดานวตถ สงของ การเงน และบรการ (Instrumental support) หมายถง การใหการชวยเหลอในรปแบบของเงน วตถ สงของ เวลา แรงงานและการบรการดาน ตาง ๆ 4. การสนบสนนดานการประเมนตดสน (Appraisal support) หมายถง การใหขอมลยอนกลบ (Feed back) การเหนพองหรอใหการรบรอง ยอมรบ ยนยนผลการปฏบต หรอการบอกใหทราบผลถงผลด ทผรบไดปฏบตพฤตกรรมนน คอบบ (Cobb, 1976) แบงชนดการสนบสนนทางสงคมเปน 3 ดาน ดงน 1. การสนบสนนดานอารมณ (Emotional support) หมายถง การทบคคลไดรบขอมลขาวสารแลวท าใหบคคลเชอวาตนเองไดรบการดแล ความรก 2. การสนบสนนดานการใหคณคา (Esteem support) หมายถง การทบคคลไดรบขอมลขาวสารแลวท าใหบคคลเชอวาตนเองมคณคาและมความหมาย 3. การสนบสนนดานเครอขาย (Network support) หมายถง การทบคคลไดรบขอมลขาวสารแลวท าใหบคคลเชอวาตนเองมสวนรวมในสงคมและมความผกพนซงกนและกน โบกอสเชยน (Bogossian, 2007) ไดแบงชนดการสนบสนนทางสงคมตามแนวคดของ แมคเคาร และเพอรซวอล (McCourt & Percival, 2000) เชฟเฟอร, คอยล และลาซาลส (Schaefer, Coyne & Lazarus, 1981) เฮาส (House, 1981) มเมลแคป และเซลฟ (Muhlenkamp & Sayles, 1986) เปน 4 ดาน ดงน 1. การสนบสนนดานอารมณ (Emotional support) หมายถง การใหความใกลชด ความรกใครผกพน ความมนใจและไวใจ อาศยซงกนและกน 2. การสนบสนนดานขอมล (Information support) หมายถง การใหค าแนะน า เพอชวยเหลอใหบคคลแกปญหา และใหความคดเหนเกยวกบวธการปฏบต ค าตชม เพอเพมความมนใจและความปลอดภย 3. การสนบสนนดานสงของ (Tangible support) หมายถง การชวยเหลอหรอการบรการในการปฏบตกจกรรม รวมถงการชวยเหลอเรองเงน สงของ 4. การสนบสนนดานการเปรยบเทยบ (Comparison support) หมายถง การใหค าแนะน าหรอใหขอมลโดยบคคลทอยในสถานการณคลายคลงกน หรอมประสบการณคลายกน ผใหการสนบสนนจะใหก าลงใจ สนบสนนและยอมรบยกยองผรบ เพอใหผรบเกดความรสกมนใจ โดยสรป ชนดของการสนบสนนทางสงคม มการแบงชนดเปนหลายดาน ทงการสนบสนนดานอารมณ ดานขอมลขาวสาร ดานวตถ สงของ การเงน และบรการ ดานการประเมนตดสน ดาน

14

การใหคณคา และดานเครอขาย ประเภทของระบบการสนบสนนทางสงคม การสนบสนนทางสงคมแบงออกเปนประเภทใหญ ๆ ได 2 ประเภท คอ (Froland, 1980; Litwak, 1978) 1. กลมทใหการสนบสนนโดยผใหบรการทางการแพทย (Formal social support systems) ไดแก แพทย พยาบาล ซงการชวยเหลอจะมรปแบบ ขนตอน กฎเกณฑ การบรการมกหมายถงการบรการสวนบคคล รวมถงความผาสกของเดกและครอบครว และการใหบรการดานการใหค าปรกษา 2. กลมทมความสนทสนมกน (Informal social support systems) ไดแก ครอบครว ญาต พนอง เพอนบาน และกลมตางๆในชมชน ซงการชวยเหลอจะไมมรปแบบ ไมมกฎเกณฑ ขนตอนทเปนทางการ และใหความชวยเหลอตามความเหมาะสม การรบรเกยวกบการสนบสนนของครอบครว การรบร (Perceiving) หมายถง กระบวนการทางจตใจทจ าสงเราทรบได แลวแปลหรอตความสงเรานนเปนสงทมความหมาย โดยอาศยความร ความเขาใจ ประสบการณเดมของบคคล (กรรณการ อศวดรเดชา, 2553) โดยจะแปลหรอตความหมายใหเหมาะสมและตอบสนองความตองการของตนเอง เมอเกดการรบรจะท าใหเกดการนกคด การเรยนร การตอบสนอง และมการเปลยนแปลงตามมา เชน การเปลยนแปลงพฤตกรรม การรบรจะเกดขนมากนอย หรอมประสทธภาพ ขนกบประสบการณเดม การรจก การจ าได ความตงใจ นอกจากนยงขนกบปจจยในการรบร ไดแก ความคาดหวง นนคอ คาดหวงสงใดไว การรบรจะเปนไปตามทคาดหวงนน ภาษา ทศนคตและคานยม ความสนใจ โดยเลอกรบรในสงทสนใจ (กรรณการ อศวดรเดชา, 2550) ดงนน การรบรการสนบสนนของครอบครว หมายถง กระบวนการตความของบคคลเมอไดรบการชวยเหลอสนบสนนจากบคคลในครอบครว แลวตความหมายวาการชวยเหลอสนบสนนนน สามารถตอบสนองความตองการของตน และท าใหบรรลเปาหมายได ซงการสนบสนนของครอบครวในการศกษาครงน ใชแนวคดการสนบสนนทางสงคมของเฮาท (House, 1981) ประกอบดวย การสนบสนนดานอารมณ (Emotional support) การสนบสนนดานขอมลขาวสาร (Information support) การสนบสนนดานวตถ สงของ การเงนและบรการ (Instrumental support) และการสนบสนนดานการประเมนตดสน (Appraisal support)

15

ผลของการสนบสนนทางสงคมตอมารดาหลงคลอด การสนบสนนทางสงคมมผลตอมารดาหลงคลอด ดงน 1. ท าใหมความเชอมนในการดแลบตร (Clemmens, 2001) และประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา จากการศกษาความสมพนธระหวางการสนบสนนทางสงคมของมารดาครรภแรกกบความเชอมนในการดแลทารก โดยศกษามารดาหลงคลอด 6 สปดาห อาย 18-40 ป จ านวน 135 ราย พบวา การสนบสนนดานการประเมนผลและการสนบสนนดานขอมลขาวสารมความสมพนธทางบวกกบความเชอมนในการดแลทารกของมารดาครรภแรก (Warren, 2005) และจากการศกษาของ รชน ครองระวะ (2548) เรอง ปจจยทมความสมพนธกบความส าเรจในบทบาท การเปนมารดาของมารดาวยรนทมบตรคนแรก พบวา สมพนธภาพระหวางคสมรส และความใกลชดสนทสนมกบมารดาของมารดาวยรน มความสมพนธทางบวกกบความส าเรจในบทบาทการเปนมารดาของมารดาวยรนทมบตรคนแรก และจากการศกษาความสมพนธของการสนบสนนทางสงคมกบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา โดยศกษาในมารดาทมอาย 15-19 ป พบวา การสนบสนนทางสงคมมความสมพนธกบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา คอ มความสมพนธกบความร ความสามารถ ความรสกทมตอทารก และความพงพอใจในบทบาทมารดา (Mercer et al., 1984) และจากการศกษาของ ศรภณฑ จนทรวฒนภณฑ (2544) ทศกษาความสมพนธระหวางการสนบสนนทางสงคมกบการปฏบตพฒนกจในการเลยงดบตรของมารดาวยรนในระยะหลงคลอด พบวาการสนบสนนทางสงคมมความสมพนธทางบวกกบการปฏบตพฒนกจในการเลยงดบตรของมารดาวยรนในระยะหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และพบวาการสนบสนนทางสงคมของมารดาวยรนในระยะหลงคลอดอยในระดบมาก 2. ท าใหลดภาวะเครยดในระยะหลงคลอด (Logsdon & Koniak-Griffin, 2005) เนองจากในระยะหลงคลอดจะมการเปลยนแปลงดานจตใจ เชน เครยด กลว วตกกงวล การสนบสนนของสามและครอบครว จะท าใหมารดาเกดความรสกมนคงทางจตใจ และมความสามารถในการเผชญกบการเปลยนแปลงทเกดขน ปองกนและบรรเทาผลกระทบจากความเครยด และปจจยเสยงอน ๆ ทท าใหเกดความเครยดได (Whitman, Borkowski, Schellenbach, & Nath, 1987) 3. ท าใหมการพฒนาความรกใครผกพน และมความพงพอใจตอทารก (Jacobson & Frye, 1991) การสนบสนนจากครอบครวจะชวยกระตนใหมารดามสมพนธภาพทดกบบตร เชน การอม การสมผส การพดคยและการใหนมบตร สงผลใหเกดความรกใครผกพนมากขน 4. ท าใหสามารถควบคมการแสดงอารมณโกรธ ฉนเฉยว และท ารายรางกายบตรได จากการศกษาปจจยท านายและความสมพนธของอารมณโกรธและการควบคมการลงโทษบตรในมารดาวยรน 40 ราย พบวา มารดาทไมไดรบการสนบสนนทางสงคมจากสาม จะเปนมารดาทม

16

อารมณโกรธงาย มการลงโทษบตร ดวยการท ารายรางกาย และมความเชอมนต าในการดแลบตร (Crockenberg, 1987) ดงนน มารดาวยรนหลงคลอด ทไดรบการชวยเหลอสนบสนนของครอบครวในดานอารมณ (Emotional support) ดานขอมลขาวสาร (Information support) ดานวตถ สงของ การเงน และบรการ (Instrumental support) และดานการประเมนตดสน (Appraisal support) ตามแนวคด การสนบสนนทางสงคมของเฮาท (House, 1981) จะท าใหมารดาวยรนหลงคลอดเกดการรบรการสนบสนนของครอบครว จะชวยสงเสรมใหมารดาวยรนหลงคลอดเขาใจในบทบาทมารดา และสามารถพฒนาตนใหประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาได

แนวคดและทฤษฎเกยวกบบทบาทมารดา ความหมายของบทบาท บทบาท หมายถง กลมของพฤตกรรมทแสดงออกตามบรรทดฐาน และตามความคาดหวงของสงคม ตามสถานภาพของบคคลนน ๆ (Nye, 1982) เชน บทบาทสาม บทบาทภรรยา บทบาทผชาย บทบาทผหญง ในขณะเดยวกนบคคลคนเดยวอาจแสดงไดหลายบทบาท เชน สตรอาจมบทบาทเปนแม ตองแสดงบทบาทของแมบาน แมครว เลยงบตรไปพรอม ๆ กน (Friedman, 1992) บทบาท หมายถง รปแบบพฤตกรรมทถกก าหนดขน จากผลของการมปฏสมพนธระหวางตนเองและบคคลอนตามกระบวนการของสงคม (ทศนา บญทอง, 2525) พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมาย บทบาทวา หมายถง การท าหนาททก าหนดไว เชน บทบาทพอแม (ราชบณฑตยสถาน, 2546) โดยสรป บทบาท หมายถง พฤตกรรมทบคคลตองกระท าตามความคาดหวงของสงคม ตามสถานภาพของบคคลนน ๆ หรอการกระท าหนาทตามทก าหนดไว โดยเปนพฤตกรรมทเกดขนจากการมปฏสมพนธกบผอน เชน สตรมบทบาทเปนมารดา ทฤษฎเกยวกบบทบาทมารดา ทฤษฎทเกยวกบบทบาทมารดา ไดแก ทฤษฎเอกลกษณการเปนมารดา และทฤษฎการด ารงบทบาทมารดา ดงน ทฤษฎเอกลกษณการเปนมารดา (Theory of maternal identity) รบน (Rubin, 1975) ซงเปนผพฒนาทฤษฎน ไดอธบายไววา บทบาทมารดาเปนกระบวนการทางสตปญญาและสงคมทซบซอนทเกดขนอยางตอเนองตงแตระยะแรกของการตงครรภ โดยทสตรตงครรภจะสนใจพฤตกรรมและเลยนแบบ (Mimicry) การปฏบตของผอน และน ามาปรบใหเหมาะสมกบบทบาท ของตนเอง สวนใหญจะยดมารดาของตนเปนแบบอยางในการเลยนแบบ มการแสดงบทบาทสมมต

17

(Role playing) ในการเลยงดบตร โดยอาศยบตรของเพอนบานหรอญาต หรอทดลองเลยงดสตวเลยงไวในบาน มจนตนาการ (Fantasy) ถงการแสดงบทบาทของตนเองในอนาคตวาควรจะมพฤตกรรม หรอปฏบตบทบาทการเปนมารดาอยางไรกบบตรของตนเอง มการรบรตอความตองการ ทจะเรยนรการเปนมารดา เรมคนหาแบบอยางการเปนมารดาจากเพอน ญาตพนอง หรอบคคลภายในครอบครว แลวน ามาเปรยบเทยบกบตวเองวามความเหมาะสม เปนไปไดมากนอยเพยงใด และตดสนใจวาจะยอมรบหรอปฏเสธพฤตกรรมนน (Introjection-projection-rejection) และบทบาทมารดาพฒนาตอไปถงหลงคลอดจากประสบการณการเลยงดบตรโดยตรง หรอการมปฏสมพนธกบบตร จนในทสดกจะพบแบบอยางทเหมาะสมกบตนเอง และสามารถปรบตวใหเขากบบทบาทใหมทเปนเอกลกษณของตนเอง (Identity) หากมารดาไมสามารถพฒนาจนเกดเปนเอกลกษณการเปนมารดาได จะท าใหเกดความรสกมคณคาในตนเองต า (Self-esteem) และเสยงตอการลมเหลวในบทบาทได (Role failure) ทฤษฎการด ารงบทบาทมารดา (Maternal role attainment theory) เมอรเซอร (Mercer, 1985) กลาววา การด ารงบทบาทมารดา เปนกระบวนการทเกดขนตงแตระยะตงครรภจนถงหลงคลอด โดยทมารดาจะมความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา และสามารถผสมผสานพฤตกรรมการปฏบตบทบาทมารดาเขากบบทบาทอน ๆ ไดอยางมความสข มความพงพอใจในบทบาทการเปนมารดา และสามารถแสดงเอกลกษณของการเปนมารดาได การด ารงบทบาทมารดามความเปนพลวตร กลาวคอ ถงแมวาระยะสดทายของการด ารงบทบาทมารดา จะมเอกลกษณของตนเองแลวกตาม การด ารงบทบาทมารดากจะตองมการเปลยนรปแบบตามลกษณะการเรยนรของมารดาแตละบคคล (Mercer, 2004) โดยกระบวนการด ารงบทบาทมารดาม 4 ระยะ ดงน 1. ระยะทคาดหวงไว (Anticipatory stage) เปนการปรบตวดานสงคมและจตวทยาตอบทบาท เกดขนในระยะตงครรภ เปนระยะของความมงมน ความผกพน และการเตรยมเขาสบทบาท (Commitment, Attachment, Preparation) โดยมารดามการเตรยมตวส าหรบทารก มการดแลสขภาพ มการเตรยมครอบครว มการพฒนาความผกพนกบทารกทจะเกดในอนาคต และมการเตรยมบทบาทการเปนมารดา (Mercer, 2004) 2. ระยะแสดงบทบาทตามรปแบบผอน (Formal stage) เปนการเขารบบทบาทในขณะคลอด เรมในระยะทารกคลอด จนถง 6 สปดาหหลงคลอด เปนระยะของการเพมความผกพน การเรยนร และรางกายของมารดาฟนคนสภาวะปกต (acquaintance, learning, physical restoration) (Mercer, 2004) มารดาจะปฏบตบทบาทตามการชแนะของบคคลอน ๆ ในระบบสงคมหรอเครอขาย (Social system/ network)ไดแก บคลากรทางสขภาพ มารดา สาม เพอน (Mercer, 1985) มารดาจะศกษาการตอบสนองตอความตองการของบตรจากประสบการณตวเอง โดยลองปฏบตแบบลองผด

18

ลองถก และเรยนรวาแบบใดเหมาะสมและเปนสงทดทสดส าหรบตนเองและบตร 3. ระยะพฒนาบทบาทเปนของตนเอง (Informal stage) เปนระยะทมารดาปฏบตบทบาทตามลกษณะของตนเองมากกวาทจะปฏบตตามค าแนะน าของบคคลอน โดยพฒนาบทบาทจากประสบการณของตนเองทผานมา และเปาหมายทวางไวในอนาคต โดยพฒนาบทบาทใหเปนรปแบบใหม ทมลกษณะเฉพาะของตนเอง (Moving toward a new normal) ซงเปนรปแบบบทบาททเหมาะสมและดทสดส าหรบตนเองและบตร ระยะนเรมตงแต 2 สปดาห ถง 4 เดอนหลงคลอด (Mercer, 2004) 4. ระยะด ารงบทบาทอยางสมบรณ (Personal stage) เปนระยะทมารดามความพรอมในการเปนมารดา เรมหลงคลอด 4 เดอนไปแลว เปนระยะทมารดามความเชอมน (Confident) มความสามารถในการแสดงบทบาทมารดา (Competent in maternal role) มความสข ความพงพอใจกบการเปนมารดา (Joy of motherhood) เปนระยะสนสดของการด ารงบทบาทมารดา (Maternal role attainment) หรอบรรลซงเอกลกษณการเปนมารดา (achievement of the maternal identity) (Mercer, 2004) แตอยางไรกตาม ระยะของกระบวนการด ารงบทบาทมารดานน มความคาบเกยวกน ไมสามารถแยกออกจากกนไดอยางชดเจน ซงการด ารงบทบาทมารดานนจะตองมการปรบเปลยนตามการเรยนรของมารดา และตามพฒนาการ การเจรญเตบโตของทารก มารดาจะประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทไดนน อาจใชเวลานานเปนเดอนหรอหลายเดอน (Mercer, 1995) จากการศกษาของ เมอรเซอร (Mercer, 1985) เรองกระบวนการการด ารงบทบาทของมารดาหลงคลอดบตรคนแรก ในระยะ 1 ป จ านวน 242 ราย พบวา รอยละ 3 ของกลมตวอยางสามารถด ารงบทบาทมารดาไดตงแตตงครรภ รอยละ 33 สามารถด ารงบทบาทมารดาไดภายหลงคลอด 2 สปดาห รอยละ 49 สามารถด ารงบทบาทมารดาไดภายหลงคลอด 2 เดอน รอยละ 64 สามารถด ารงบทบาทมารดาไดภายหลงคลอด 4 เดอน และรอยละ 85 สามารถด ารงบทบาทมารดาไดภายหลงคลอด 9 เดอน และเมอตดตามไปจนถง 1 ป พบวา รอยละ 4 ของกลมตวอยางยงไมสามารถด ารงบทบาทมารดาได ในระยะหลงคลอดซงเปนระยะของการเรยนรและพฒนาบทบาทมารดา เปนระยะของการเพมความผกพนกบบตร และการเรยนรเกยวกบบตร (Mercer, 1985) ถามารดาสามารถแสดงบทบาทมารดาในระยะนไดอยางเหมาะสม จะท าใหมารดารสกมนใจในการปฏบตบทบาท มความภาคภมใจในความสามารถของตนเอง และพฒนาความสามารถของตนจนกระทงประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาได

19

การประเมนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาจาก (Mercer, 1985) 1. การมสมพนธภาพทดกบบตร (Bonds with infant) เปนการแสดงความรกใครผกพนตอบตร โดยแสดงการยอมรบบตร ดแลเอาใจใส มปฏสมพนธกบบตร เกดการเรยนรพฤตกรรมของบตร และสามารถตอบสนองความตองการของบตรไดอยางถกตองเหมาะสม 2. การมความเชอมนและความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา (Confident and competence in caretaking tasks) โดยน าทกษะการดแลบตรมาใชในการแสดงบทบาทมารดา ประกอบดวย ทกษะการอาบน าบตร การอม การใหนมบตร การเปลยนผาออม การเขาใจพฤตกรรมของบตร เพอตอบสนองตอความตองการของบตรไดอยางเหมาะสม 3. ความพงพอใจในบทบาทการเปนมารดา (Expresses joy and pleasure in the maternal role) เปนความรสกทมตอการแสดงบทบาท ทสามารถแสดงบทบาทไดอยางกลมกลน (Harmony) และสอดคลองกบบทบาทมารดา มการเรยนรและสามารถตอบสนองตอความตองการของบตร ไดรบการตอบสนองจากบตร ท าใหมารดามความสขกอใหเกดความพงพอใจในบทบาทมารดา บทบาทหนาทของมารดา การเปนมารดา ถอเปนบทบาททมความส าคญยงของสตร เพราะเกยวของกบหนาทรบผดชอบในการเลยงดบตร การสรางความรก ความผกพน และการอบรมสงสอนบตร เพอใหบตรเจรญเตบโต และมพฒนาการทดทงดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคม และสตปญญา โดยแบงบทบาทหนาทของมารดา ดงน 1. การสงเสรมการเจรญเตบโต มารดามบทบาทหนาทในการสงเสรมการเจรญเตบโตของบตร โดยการดแลใหบตรไดรบสารอาหารอยางพอเพยงกบความตองการของรางกายบตร ไดแก การใหนมมารดา การใหนมผสม และการใหอาหารเสรม (กนกวรรณ ฉนธนะมงคล, 2553) ดงน 1.1 การใหนมมารดา น านมมารดาเปนอาหารทมประโยชน และเหมาะสมตอบตรมากทสด เพราะในน านมมารดามสารอาหารครบถวน เหมาะสมตอการยอย และการดดซม การใหบตรดดนมมารดา ควรใหบตรอมหวนมจนมดถงลานนม ซงเปนต าแหนงของกระเปาะน านม น านมจะไหลไดด ใหบตรดดนมมารดาบอยเทาทตองการ หรอดดทก 2-3 ชวโมง ใชเวลาอยางนอย 15-20 นาท ขณะใหบตรดดนมควรประคองเตานมไวตลอด เพอกระตนใหบตรอมหวนม และหลงจาก ใหนม ควรจบเรอเพอขบลม จะท าใหบตรรสกสบาย ไมแหวะนม ไมมอาการทองอด อกทงยงท าใหบตรหลบไดดยงขน การใหนมมารดาควรใหนมมารดาอยางเดยว 6 เดอน และใหควบคไปกบอาหารเสรมตามวยของบตรจนอายครบ 2 ป

20

1.2 การใหนมผสม ในกรณทไมสามารถใหนมมารดาได เชน ตองไปท างานนอกบาน กลบไปเรยนหนงสอ หรอ มความผดปกตของหวนม เชน หวนมบอด หวนมบม หวนมแตก จ าเปนตองเลยงดวยนมผสม ควรเลอกนมผสมใหเหมาะสมกบอายของบตร 1.3 การใหอาหารเสรม เมอบตรเจรญเตบโตมากขน การใหนมมารดาเพยงอยางเดยว จะท าใหบตรไดรบสารอาหารไมเพยงพอกบความตองการของรางกาย จงควรใหบตรไดรบอาหารเสรมทมคณคาทางโภชนาการควบคไปกบการใหนมมารดาดวย โดยเรมอาหารเสรมเมอบตรอาย 6 เดอน เนองจากล าไสของบตรมพฒนาการของระบบการยอยอาหารและน ายอยตาง ๆ มากขน ควรเรมอาหารทละอยาง ถาภายใน 1-2 สปดาห ไมพบอาการแพ เชน ผนแดงเรอ ๆ ทแกม อาเจยน ทองอด จงคอยเรมอาหารชนดอน และควรใหอาหารเสรมทละนอย แลวคอยเพมปรมาณใหมากขน 2. การสงเสรมพฒนาการ (ทวศกด สรรตนเรขา, 2549) พฒนาการของบตรเปนสงทเกดขน อยางตอเนอง และตองอาศยความรก ความเอาใจใส ในการสงเกตและคอยสงเสรมพฒนาการ เพอชวยใหบตรมพฒนาการทสมวย และดยงขน โดยมารดาสามารถสงเสรมพฒนาการบตรไดแก สงเสรมพฒนาการดานรางกาย เชน ใหนอนหงาย ออกก าลงแขน ขา เหยยด งอ จบนอนคว าใหหด ยกศรษะ หาของเลนใหจบ ดานการสอความหมายและภาษา เชน มองสบตา พดคยท าเสยงโตตอบ เลน โอบกอด ดานสงคม เชน การพดคย เลนกบบตร โดยจดทาใหบตรประสานสายตากบมารดาในระยะ 7-8 นว พดคยหยอกลอดวยน าเสยงทนมนวล (ปยาภรณ บวรกรตขจร, 2554). นอกจากนมารดาตองคอยสงเกตพฤตกรรมทบตรแสดงออกมา ซงเปนสอสญญาณทแสดงออกถงความตองการของบตร เพอทมารดาจะไดทราบถงความตองการ และสามารถตอบสนองความตองการของบตรได (Barnard, 1994) ดงน สอสญญาณหว บตรจะรองไห ท าเสยงดดปากเสยงดง เอามอเขาปากหรอดดนวมอ ตอบสนองโดยการปอนนม สอสญญาณอม บตรจะอมหวนมหรอจกนมไวเฉย ๆ ผลกขวดนม ตอบสนองโดยการหยดปอนนม สอสญญาณการหลบ บตรหาว ตาปรอ หลบตา ตอบสนอง โดยการใหพกผอนนอนหลบ จดทาใหสขสบาย จดสภาพแวดลอมใหเงยบสงบ สอสญญาณความไมสขสบาย บตรรองไห งอแง สายหนา นวหนา ขมวดคว ตอบสนองโดยเปลยนผาใหเมอเปยกชน พดปลอบประโลม อมกอด 3. การดแลบตรใหไดรบความสขสบาย บตรทไดรบความสขสบายทางดานรางกาย ยอมสงผลใหมความสขสบายทางดานจตใจดวย อกทงยงท าใหมความพรอมในการเรยนรสงใหม ๆ โดยมารดาสามารถใหการดแลบตรใหไดรบความสขสบาย ดงน 3.1 การอาบน าบตร เปนการขจดสงสกปรกออกจากรางกาย กระตนการไหลเวยนของเลอด ท าใหบตรรสกสขสบายและเปนการส ารวจอาการผดปกตของบตร นอกจากนยงเปนการสรางความผกพนระหวางมารดาและบตรดวย การอาบน าบตร สามารถอาบไดแมสายสะดอจะ

21

ยงไมหลด และควรอาบน าวนละ 2 ครง ในชวงเวลาสายหรอบาย โดยเลอกเวลาทใกลเคยงกนทกวน เพอใหบตรเรยนรและใหความรวมมอ 3.2 การท าความสะอาดรางกายหลงการขบถาย บตรแรกเกดมผวทบอบบางมากท าให เสยงตอการเกดผน และเกดการระคายเคองไดงาย ดงนน เมอบตรอจจาระ ปสสาวะ ควรลาง และเชดใหแหง เปลยนผาออมทนท 4. การปองกนอนตรายทอาจจะเกดขนกบบตร บตรแรกเกดยงไมสามารถชวยเหลอตนเองได จงท าใหเสยงตอการไดรบอนตรายไดงาย ซงอนตรายทอาจจะเกดขนกบบตรไดนน อาจเปนอนตรายจากการเกดอบตเหตตาง ๆ การตดเชอ การเกดโรค และจากอาการผดปกตตาง ๆ มารดาสามารถใหการดแลบตร เพอปองกนอนตรายตาง ๆ ได ดงน (กนกวรรณ ฉนธนะมงคล, 2553) 4.1 การปองกนอนตรายจากการเกดอบตเหตตาง ๆ มารดาควรจดสถานทในการเลยงดบตรใหมอากาศถายเทสะดวก ไมมแมลง หรอสตวเลยงตาง ๆ มารบกวน จดเกบสงของทเปนอนตรายแกบตรใหมดชด เชน ของแหลมคม ของรอน ไมปลอยบตรไวตามล าพง หรอวางบตรไวในทพลดตกไดงาย ถาวางบนเตยงควรยกขางเตยงขนเพอปองกนการพลดตก จดหาทนอนทแขงก าลงด ไมออนนมจนเกนไป หากทนอนมความนมเกนไป จะท าใหบตรจมลงไปกบทนอน แลวกดจมกและปาก ท าใหขาดอากาศหายใจได และไมควรน าหมอนหรอตกตาไวในทนอน เพราะเสยงตอการอดกนทางเดนหายใจ กรณทบตรส าลกนม ควรใหบตรนอนตะแคง หนหนาไปดานใดดานหนง ใชลกสบยางแดงดดเอาเศษนม น ามก และน าลายออกจากปากและจมกใหหมด หากอาการไมดขน ตวเขยว ตองรบพาสงโรงพยาบาล การอมบตร ควรประคบประคองบรเวณชวงคอและศรษะไวตลอดเวลา โดยเฉพาะบตรทอายไมถงสองเดอน เพราะกลามเนอคอยงไมแขงแรง 4.2 การปองกนอนตรายจากการตดเชอ เมอบตรคลอดและมอายมากขน ภมตานทานทไดรบจากมารดาจะลดลง ท าใหเสยงตอการตดเชอ และเกดโรคไดงาย จงจ าเปนทบตรจะตองไดรบการฉดวคซนตามชวงวย เพอสรางเสรมภมคมกนและปองกนโรครายแรงทอาจจะเกดขน อกทงยงท าใหบตรมการเจรญเตบโต สขภาพแขงแรงสมบรณตอไป โดยน าบตรไปรบการฉดวคซน ดงน (จรย เจรญธรบรณ, 2554) แรกเกด วณโรค ตบอกเสบ บ ครงท 1 2 เดอน คอตบ ไอกรน บาดทะยก โปลโอ ครงท 1 ตบอกเสบ บ ครงท 2 4 เดอน คอตบ ไอกรน บาดทะยก โปลโอ ครงท 2 6 เดอน คอตบ ไอกรน บาดทะยก โปลโอ ตบอกเสบ บ ครงท 3 9-12 เดอน หด คางทม หดเยอรมน ครงท 1

22

4.3 การสงเกตอาการผดปกต ควรสงเกตอาการผดปกตของบตร เพอพาบตรมาพบแพทย กอนทบตรจะไดรบอนตรายมากขน ไดแก ภาวะตวเหลอง ซมลง ไมดดนม สะดอมหนอง ทองเสย ทองอดรวมกบซมและอาเจยน ปากเปนฝามากบรเวณเพดานปาก และกระพงแกม มไขสงกวา 38 องศาเซลเซยส เขยวขณะกนนม มอาการเหนอยหอบ เยอบตาอกเสบ น าตาไหลมาก หรอ ขตามสเหลองหรอเขยว (กนกวรรณ ฉนธนะมงคล, 2553) จากทกลาวมา มารดามบทบาทส าคญยงในการเลยงดบตร ทงดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม เพอใหบตรเจรญเตบโตเปนคนทมคณภาพตอไป

ปจจยทมผลตอความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา การทมารดาจะสามารถด ารงบทบาทมารดาไดอยางเหมาะสม และประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดานน ขนกบปจจยดงตอไปน 1. ปจจยดานมารดา 1.1 อาย มารดาทอายมากจะมวฒภาวะ มความพรอมดานรางกาย จตอารมณ สงคม และมความพรอมในการเปนมารดา มการวางแผน และมความเชอมนในการแกปญหาส าหรบทารก (Nelson, 2004) มารดาหลงคลอดทมอาย 20-29 ป และ 30-42 ป จะมความสามารถในการเปนมารดาไดดกวามารดาหลงคลอดทมอาย 15-19 ป ในเดอนท 1, 4, 8, 12 หลงคลอด (Mercer, 1985) มารดาวยรนมการสมผสทารก การยม การสบตา การพด นอยกวามารดาวยผใหญ (Culp, Appelbaum, Osofsky, & Levy, 1988) มความรเกยวกบพฒนาการของบตร ทกษะในการดแลบตร ความรบผดชอบ นอยกวามารดาวยผใหญ และไมคอยมความอดทนในการดแลบตร ท าใหบตรมแนวโนมทจะถก ท ารายรางกาย 1.2 การศกษา มารดาทมการศกษาสงจะสามารถการปรบตวเขาสบทบาทมารดาไดดกวามารดาทมการศกษาต า (พรรณพไล ศรอาภรณ, 2532 อางถงใน ปราณ พงศไพบลย, 2540, หนา 68) เพราะมารดาทมความรสง จะมโอกาสศกษาหาความรจากต ารา หนงสอ นตยสารเกยวกบบทบาทมารดาและการเลยงดบตร ซงมารดาสามารถเรยนรและมความเขาใจไดงาย ท าใหมารดาปฏบตตนไดอยางถกตองเหมาะสม 1.3 ลกษณะสวนบคคล ลกษณะอารมณ จตใจ การเรยนร ความเอาใจใส มอทธพลตอการแสดงบทบาทมารดา โดยเฉพาะความเอาใจใสทมความส าคญตอบทบาทมารดา หากความเอาใจใสมาก จะส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา (Mercer, 1986) 1.4 ภาวะสขภาพ การเจบปวยของมารดา ท าใหความรสกมคณคาในตวเองลดลง และความออนเพลย เมอยลาจากการเจบปวยจะขดขวางกระบวนการเปลยนผานสบทบาทมารดา ท าให

23

เกดความลาชาในการเปลยนผานสบทบาทมารดา สงผลใหความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาลาชาดวย (Mercer, 1986) 1.5 รายได มารดาและสามทมรายไดมาก จะสามารถจดหาเครองอ านวยความสะดวก เครองใชตาง ๆ อาหารทมประโยชน มเวลาในการเลยงดบตร สรางสมพนธภาพกบบตร ซงจะชวย ใหสามารถปรบตวตอการเปนมารดาไดด (ปราณ พงศไพบลย, 2540) 1.6 ความรเกยวกบการเลยงดบตร มารดาทไดรบความรเกยวกบการเลยงดบตร การมปฏสมพนธกบบตร การสงเสรมพฒนาการบตร การตอบสนองตอพฤตกรรมของบตร ท าใหมารดาเกดการรบรและยอมรบบตร เกดความเชอมนในบทบาทมารดา มพฤตกรรมบทบาทมารดาทด มความผกพนระหวางมารดาและบตรเพมขน (Furr & Kirgis, 1982) และมารดามแนวโนมแสดงพฤตกรรมมารดาในระยะหลงคลอดไปในทางบวก (Koniak-Griffin & Verzemnieks, 1991) ดงการศกษาของแชคแมน ลยและลดเดอรแมน (Schachman, Lee, & Leaderman 2004) ทศกษาในมารดาครรภแรกหลงคลอดจ านวน 91 ราย ทไดรบการอบรมการเลยงดบตร 4 สปดาห พบวา มารดาครรภแรกมคะแนนการปรบตวตอบทบาทมารดาสงขน และการศกษาของ นชนาถ สะกะมะณ (2541) ทศกษาในมารดาหลงคลอดครรภแรก โดยการใหความรและการฝกทกษะพฤตกรรมบทบาทมารดาในการเลยงดบตร พบวา กลมทดลองมความสามารถในการด ารงบทบาทมารดาอยในระดบมาก และสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 1.7 ทกษะในการเลยงดบตร มารดาทเลยงดบตรดวยตนเอง เชน การใหนม การอาบน าบตร การเปลยนผาออม การอม จะท าใหมารดาเกดทกษะ มความมนใจในการเลยงดบตร และสรางสมพนธภาพกบบตรไดเปนอยางด สงผลใหเกดความรกใครผกพนระหวางมารดาและบตร มความพงพอใจในบทบาทมารดา และมความสามารถในการเรยนรพฤตกรรมบตร ดงการศกษาของ นชนาถ สะกะมะณ (2541) ทศกษาในมารดาหลงคลอดครรภแรก โดยการใหความรและการฝกทกษะพฤตกรรมบทบาทมารดาในการเลยงดบตร พบวา กลมทดลองมความสามารถในการด ารงบทบาทมารดาอยในระดบมาก และสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และจากการศกษาของ มนตตรา พนธฟก ศรสมร ภมนสกล และอรพนธ เจรญผล (2552) เรอง ผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทการเปนมารดา ตอความรกใครผกพนระหวางมารดากบทารก โดยมารดาฝกปฏบตเกยวกบการสงเกตพฤตกรรมทารก และตอบสนองพฤตกรรมทารก รวมกบการสรางปฏสมพนธกบบตรโดยการกระตนดวยเสยง การมอง และการนวดสมผสบตรวนละ 2 ครง ครงละ 15 นาท เปนเวลา 6 สปดาหหลงคลอด พบวามารดามความรกใครผกพนระหวางมารดาและบตร มความพงพอใจในบทบาทมารดา และมความสามารถในการเรยนรพฤตกรรมบตร ซงความพงพอใจในบทบาทมารดา ความรกใครผกพนระหวางมารดา ความสามารถในการเรยนรพฤตกรรม

24

บตร เปนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา (Mercer, 1985) 1.8 ความตงเครยดในบทบาทมารดา เปนปจจยทเปนอปสรรคตอความส าเรจใน การด ารงบทบาทมารดา จากการศกษาของ กอบกาญจน ศรประสทธ, ปราณ พงศไพบย, สนนทา ยงวนชเศรษฐ และณฐกาญจน ไชยรตนพงศ (2546) เรองการด ารงบทบาทของมารดาหลงคลอดปกตครรภแรกในชมชนเมองหาดใหญ พบวา มารดาหลงคลอดครรภแรกตองรบภาระหนกใน การเลยงดบตร และท างานบาน หรอประกอบอาชพ ท าใหรสกเหนอยลา ออนเพลย เนองจากการพกผอนไมเพยงพอ จงท าใหเกดความตงเครยดในบทบาทมารดา สงผลใหประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาลาชา 1.9 ความผกพนของมารดาตอบตร มารดาทมความผกพนตอบตร จะชวยใหมารดาสามารถปรบตวตอบทบาทมารดาไดเปนอยางด น าไปสความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาได ดงการศกษาเกยวกบการเลยงดบตรของมารดาครรภแรก พบวา ความผกพนระหวางมารดาและบตรมความสมพนธกบความสามารถในการเลยงดบตร (Tarkka, Paunonen, & Laippala, 2000) 1.10 สมพนธภาพกบคสมรส การมสมพนธภาพทดกบคสมรส จะชวยใหมารดาสามารถปรบตวในการด ารงบทบาทมารดาตอไปไดเปนอยางด (Tarkka et al., 2000) น าไปสความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาได 1.11 ทศนคตตอบทบาทมารดาและบตร มารดาทมทศนคตทดตอบทบาทมารดาและการเลยงดบตร จะท าใหมการแสดงบทบาทมารดาไดด หากมารดามทศนคตทไมดตอบตร จะท าใหมผลตอสมพนธภาพระหวางมารดาและบตร สงผลกระทบตอเนองถงการปรบตวตอบทบาทมารดาดงการศกษาของ อดมวรรณ ภาระเวช (2533) เรองความสมพนธระหวางเจตคตตอการเลยงดบตรของมารดาวยรนกบการปรบตวตอบทบาทการเปนมารดา โดยศกษาในมารดาวยรนจ านวน 100 ราย ในคลนกตรวจหลงคลอดของโรงพยาบาลสรรพสทธประสงค โรงพยาบาลอ าเภอวารนช าราบ โรงพยาบาลอ าเภอเของใน และจากการเยยมบานในเขตเทศบาลเมองอบลราชธาน พบวา เจตคตตอการเลยงดบตรมความสมพนธทางบวกกบการปรบตวตอบทบาทการเปนมารดาของมารดาวยรนอยางมนยส าคญทระดบ .001 (R = 0.628) และจากการศกษาของ ซกเกอรแมน วนสมอร และ เอลเพรดส (Zuckemann, Winsmore, & Alpert, 1979) เรองทศนคตของมารดาวยรนตอบทบาทการเปนมารดา โดยศกษาในมารดาวยรนจ านวน 55 คน พบวา มารดาวยรนทมความรสกไมมนคงตอบทบาทการเปนมารดา จะท าใหขาดความมนใจในความสามารถของตนเองในการดแลบตร 2. ปจจยดานบตร 2.1 ลกษณะทางอารมณของบตร (Temperament) บตรทมภาวะไมสขสบาย รองกวน ปลอบโยนยาก จะท าใหการเปลยนผานสบทบาทมารดาเปนไปอยางลาชา เพราะความเชอมนใน

25

ความสามารถการเปนมารดาลดลง หากบตรเลยงงาย จะท าใหมารดาเกดความรสกทางบวกตอบทบาทการเปนมารดา (Mercer, 1986) 2.2 ภาวะสขภาพของบตร ภาวะสขภาพของบตรมความสมพนธโดยตรงตอความสามารถของบตร ในการตอบสนองตอมารดา เมอบตรเกดการเจบปวย และตองแยกจากมารดา ท าใหมารดามโอกาสสรางความผกพนกบบตรลดลง สงผลใหกระบวนการด ารงบทบาทมารดาเปนไปอยางลาชา (Mercer, 1986) 3. ปจจยดานสงแวดลอม ครอบครวเปนระบบทส าคญของสงคม และเปนสงทมความใกลชดกบมารดาและบตรมากทสด การสนบสนนทางสงคมเปนปจจยส าคญตอความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา (เพญนภา ภกดวงศ, 2548) มความสมพนธกบพฤตกรรมการปฏบตตนของมารดาวยรนหลงคลอด (ศรประภา พมณวงศ, 2550) การสนบสนนทางสงคมท าหนาทเปนกนชนความเครยด (Cobb, 1976) มารดาทไดรบการชวยเหลอสนบสนนจากครอบครวและผใกลชด จะสามารถแสดงบทบาทไดอยางเหมาะสม มภาวะเครยดนอยกวามารดาทไมไดรบการสนบสนน (Mercer, 2006) มารดาหลงคลอดทมสามคอยดแล ชวยเลยงดบตร และคอยสนบสนนบทบาทมารดา จะท าใหการเปลยนผานสบทบาทมารดาเปนไปไดโดยงาย (Montigny & Lacharite, 2006) จากการศกษาผลของการสนบสนนทางสงคมตอทศนคตของมารดาทมตอบทบาทมารดา ของ อเบอรเอทต (Abernethy, 1973) พบวา การสนบสนนทางสงคมท าใหมารดามความมนใจและมความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา จากทกลาวมา จะเหนวามปจจยหลายดานทสงผลตอความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ไดแก ปจจยดานมารดา ไมวาจะเปนอาย การศกษา รายได ความร ทกษะการเลยงบตร ทศนคตตอบทบาทมารดา ปจจยดานลกษณะอารมณ และภาวะสขภาพของบตร รวมถงปจจยดานสงแวดลอม ซงไดแก ครอบครว ดงนน หากมารดาวยรนมปญหาในดานปจจยทงหลายเหลาน จะสงผลใหมการแสดงบทบาทมารดาทไมเหมาะสมได ผลกระทบของการด ารงบทบาทมารดาไมเหมาะสม บทบาทมารดาเปนบทบาททส าคญ และเปนเรองยากล าบากส าหรบมารดาวยรน (สมใจ พทธาพทกษผล, 2547) เนองจากมารดาวยรนยงไมมความพรอมทางวฒภาวะ ดานรางกาย จตใจ อารมณ และ สงคม รวมถงการขาดประสบการณ ความร ความเขาใจในความตองการและการเลยงดบตร ท าใหการด ารงบทบาทมารดาไมเหมาะสม เกดผลกระทบตอมารดาวยรนและบตร ดงน 1. ดานมารดา มารดาประสบกบภาวะซมเศราหลงคลอด เนองจากขาดความเชอมนในการแสดงบทบาทมารดา (Cox et al., 2008) ซงภาวะซมเศราหลงคลอดมความสมพนธทางลบกบการด ารงบทบาท

26

มารดา (นภสนนท สขเกษม, 2552) นอกจากน ยงพบวามารดาวยรนมความเครยดในบทบาทมารดา และมทศนคตทไมดตอการเลยงบตร ดงการศกษาเรองความเครยดในบทบาทของมารดาวยรน ทมอายนอยกวาหรอเทากบ 19 ป จ านวน 120 คน ทมาตรวจหลงคลอดในระยะ 4-6 สปดาหหลงคลอด ณ วทยาลยแพทยศาสตรกรงเทพมหานครและวชรพยาบาล โรงพยาบาลกลางและโรงพยาบาลราชพพฒน พบวา มารดาวยรนมความเครยดในบทบาทโดยรวมและรายดาน ไดแก ดานความคลมเครอในบทบาท ดานความขดแยงในบทบาท และดานการด ารงบทบาทมากเกนไปอยในระดบปานกลาง มารดาวยรนทไดรบความรเกยวกบการเลยงดเดกมความคลมเครอในบทบาทระดบปานกลาง และมคลมเครอในบทบาทนอยกวามารดาวยรนทไมเคยไดรบความรเกยวกบการเลยงดเดกอยางมนยส าคญทางสถต (p < .05) (สภาวด เครอโชตกล และสมตตา สวางทกข, 2552) 2. ดานบตร 2.1 บตรเสยงตอการเจรญเตบโตและพฒนาการลาชา (Ryan-Krause et al., 2009) เนองจาก มารดาวยรนมความรเกยวกบพฒนาการของบตร รบรอารมณของบตรนอยกวามารดาวยผใหญ (Osofsky, Hann, & Peebles, 1993) มการสมผสบตร การยม การสบตา การพด นอยกวามารดาวยผใหญ (Culp et al., 1988) มความมงมน ความรบผดชอบ ความพงพอใจ ทกษะในการดแลบตรนอยกวามารดาวยผใหญ (Whitman et al., 1987) จงท าใหมการสงเสรมพฒนาการบตรนอยกวา ท าใหบตรเสยงตอการเจรญเตบโตและพฒนาการลาชา 2.2 บตรเสยงตอการเกดภาวะทพโภชนาการ เนองจากมการเลยงดบตรทผดวธ โดยใหอาหารไมเหมาะสมและไมถกสดสวน หรอใหอาหารไมเพยงพอกบความตองการของรางกายบตร ท าใหบตรมน าหนกต ากวาเกณฑทก าหนด หรอ เกดภาวะขาดสารอาหารได (Baby centre midwives, 2011) 2.3 บตรเสยงตอการถกละเลย ทอดทง และถกท ารายรางกาย (George & Lee, 1997) เนองจาก มารดาวยรนเปนวยทมความรบผดชอบนอยกวาวยผใหญ (Whitman et al., 1987) มอารมณทรนแรง มการแสดงความกาวราว แสดงอารมณโกรธ มากกวามารดาวยผใหญ (Coll, Vohr, Haufman, & Oh, 1986) อกทงยงขาดความพรอมในการเปนมารดา จงท าใหความสนใจ ความเอาใจใสในการดแลบตรนอย บตรจงมโอกาสทจะถกละเลยทอดทง และถกท ารายรางกายได การสงเสรมบทบาทมารดาวยรน การพฒนาโปรแกรม/ กจกรรมสงเสรมบทบาทมารดาวยรน เพอชวยเหลอใหมารดาวยรนสามารถด ารงบทบาทมารดาไดอยางเหมาะสมนน มผพฒนาโปรแกรม/ กจกรรมอยางหลากหลาย ดงการศกษาตอไปน

27

1. อดณา ศรสมบรณ และคณะ (2554) พฒนาโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาวยรนทไมไดวางแผนการตงครรภ ประกอบดวย การสงเสรมจนตนาการเกยวกบบทบาทการเปนมารดา ใหความรและฝกทกษะในการสรางสมพนธภาพกบทารกและการดแลทารก อภปรายแลกเปลยนประสบการณและตดตามเยยมทางโทรศพท โดยศกษาในกลมตวอยางทมารบบรการ ณ แผนก ฝากครรภ โรงพยาบาลสรรพสทธประสงค อบลราชธาน จ านวน 58 ราย แบงเปนกลมควบคม 30 ราย กลมทดลอง 28 ราย พบวา ภายหลงไดรบโปรแกรมการสงเสรมบทบาทการเปนมารดา กลมทดลองมคะแนนความส าเรจในบทบาทการเปนมารดาเมอ 4 สปดาหหลงคลอดสงกวา กลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (p<.001) 2. อญชล รงฉาย (2553) ไดจดกจกรรมเตรยมมารดา โดยการใหความรเกยวกบการสรางความผกพนกบบตร การปฏบตทกษะในการดแลบตรหลงคลอดในขณะตงครรภ และ สงเสรม ความผกพนกบบตรดวยการน าบตรวางทอกมารดาหลงคลอดทนท รวมทงทบทวนความรและทกษะการเลยงบตรในระยะหลงคลอด และโทรศพทตดตามเมอกลบบาน โดยศกษาในมารดาทมบตรคนแรกทมารบบรการฝากครรภ คลอด และหลงคลอดท โรงพยาบาลพทธชนราช จงหวดพษณโลก จ านวน 20 ราย แบงเปนกลมควบคม 10ราย กลมทดลอง 10 ราย ผลการศกษาพบวา คะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาระหวางกลมทดลองและกลมควบคมแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต 3. รงทพย ไชยโยยงยงค (2544) ไดพฒนาระบบพยาบาลสนบสนนโดยใหความรเกยวกบการใหนมบตร การท าความสะอาด พฤตกรรมและความตองการของบตร การเจรญเตบโตและพฒนาการของทารก การดแลทารก ศกษาในมารดาวยรนทมบตรคนแรก พบวา กลมทดลองมคะแนนการด ารงบทบาทมารดาในดานการมสมพนธภาพกบบตร ดานความสามารถและความ พงพอใจในบทบาทมารดา มากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (p < .05) 4. ศรวรรณ มโนสมฤทธ (2544) ไดพฒนาวธการอภปรายกลมเพอแลกเปลยน พดคย ปรกษาและฝกปฏบตการเปนมารดาเปนระยะเวลา 3 สปดาห สปดาหละ 1 ครง ศกษาในมารดาตงครรภไตรมาสสดทาย 28 ราย ผลการศกษาพบวา กลมทดลองมการปรบตวตอการเปนมารดาดกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (t54 = 2.09, P = .041, 95% CI = .28-12.58) 5. นชนาถ สะกะมะณ (2541) พฒนากจกรรมโดยประยกตทฤษฎการรบรความสามารถ ของตนเองมาใช เพอสงเสรมการรบรความสามารถของตนเองในบทบาทมารดา ดวยการจดกจกรรม การใหความรและการฝกทกษะพฤตกรรมบทบาทมารดาในระยะหลงคลอด และไดรบการกระตนเตอนเมอกลบไปอยบาน และตดตามเยยมบาน 2 ครง โดยศกษามารดาหลงคลอดครงแรกทมาคลอด ทโรงพยาบาลอนทรบร จงหวดสงหบร และโรงพยาบาลสงหบร จ านวน 40 คน แบงเปนกลม

28

ทดลองและกลมควบคมกลมละ 20 คน ผลการศกษาพบวา กลมทดลองมความสามารถในการด ารงบทบาทมารดาอยในระดบมาก และมความสามารถในการด ารงบทบาทมารดาสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 จากการศกษาทกลาวมาขางตน การสงเสรมบทบาทมารดามรปแบบหลากหลาย แตยงไมพบวามการน าครอบครวเขามารวมสงเสรมบทบาทมารดา ผวจยจงไดพฒนาโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา โดยใหครอบครวเขารวมในทกกจกรรมของโปรแกรม เพอใหความชวยเหลอมารดา วยรนหลงคลอดเมอกลบไปอยทบาน สงผลใหมารดาวยรนหลงคลอดมการรบรการสนบสนนของ ครอบครวเพมขน และสามารถประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาไดตอไป

บทท 3 วธด ำเนนกำรวจย

รปแบบกำรวจย

การวจยครงนเปนการวจยแบบกงทดลอง (Quasi-experimental research) แบบสองกลมวดครงเดยวหลงการทดลอง เพอศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาตอการรบรการสนบสนนของครอบครว และความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด

ประชำกรและกลมตวอยำง ประชำกร ทใชในศกษาวจยครงน คอ มารดาวยรนหลงคลอด ณ หอผปวยหลงคลอด โรงพยาบาลตตยภมแหงหนงในภาคตะวนออก กลมตวอยำง ทใชในศกษาวจยครงน คอ มารดาวยรนหลงคลอดครรภแรก จ านวน 60 ราย โดยก าหนดคณสมบตของกลมตวอยางดงน 1. มความยนดและใหความรวมมอในการวจย 2. คลอดปกตทางชองคลอด ไมมภาวะแทรกซอนในระยะหลงคลอดบตร ไดแก ภาวะตกเลอดหลงคลอด ความดนโลหตสง โรคหวใจ โรคเบาหวาน 3. บตรมสขภาพแขงแรง ไมมความพการแตก าเนด คลอดครบก าหนดทอายครรภ 37-42 สปดาห น าหนกแรกเกดอยระหวาง 2,500-3,999 กรม และไมถกแยกจากมารดาในชวง 48 ชวโมงหลงคลอด 4. สมาชกครอบครวทอาศยอยในบานเดยวกน สามารถเขารวมโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาไดจ านวน 1 คน ไดแก สาม หรอมารดาของตนเอง หรอมารดาของสาม

ขนำดของกลมตวอยำง ก าหนดกลมตวอยางทเหมาะสมของการวจยกงทดลอง (Quasi-experimental research) คอ ใชกลมตวอยางอยางนอย 30 ราย (Pilot & Hungler, 1995) เพอความเปนไปได ความเหมาะสม และปองกนการสญหายของกลมตวอยางของการวจยครงน ผวจยจงก าหนดกลมตวอยาง จ านวน 60 ราย แบงเปนกลมควบคม 30 ราย กลมทดลอง 30 ราย

30

กำรไดมำซงกลมตวอยำง ผวจยเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) ตามคณสมบตทก าหนดจากทะเบยนประวตการฝากครรภ จ านวน 60 ราย แบงเปนกลมควบคม 30 ราย กลมทดลอง 30 ราย จดกลมตวอยางเขากลมควบคม 30 ราย และด าเนนการเกบรวบรวมขอมลใหแลวเสรจกอน แลวจงจดกลมตวอยางเขากลมทดลอง 30 ราย เพอปองกนการปนเปอน (Contamination) โดยจบคกลมทดลองและกลมควบคม (Matching) ใหคลายกนในประเดนการวางแผนการตงครรภ กบไมวางแผนการตงครรภใหมสดสวนทเทากน เพอความเทาเทยมกนในลกษณะของกลมตวอยาง

กำรพทกษสทธของกลมตวอยำง

ผวจยไดน าโครงรางวทยานพนธและเครองมอการวจยเสนอคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยระดบบณฑตศกษา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา และคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยโรงพยาบาลตตยภมแหงหนงในภาคตะวนออกตามล าดบ เมอผานการพจารณาแลว ผวจยเขาพบกลมตวอยางเพอแนะน าตวและขอความรวมมอในการวจย พรอมทงชแจงวตถประสงคการวจย วธการเกบรวบรวมขอมล รวมทงสทธในตอบรบหรอปฏเสธการเขารวมการวจย หรอถอนตวจากการวจยโดยไมมผลกระทบตอการรกษาพยาบาล ขอมลทไดถกเกบไวเปนความลบ และน าเสนอขอมลเปนภาพรวม เมอกลมตวอยางยนดเขารวมการวจยแลว ผวจยจงให

ลงนามในใบยนยอมเขารวมการวจย

เครองมอทใชในกำรวจย เครองมอทใชในการวจย ประกอบดวย เครองมอทใชในการทดลองและเครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ดงรายระเอยดตอไปน 1. เครองมอในกำรทดลอง ประกอบดวย โปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา และคมอการเลยงบตรส าหรบมารดาวยรนมอใหม ดงน 1.1 โปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา เปนชดของกจกรรมในการสงเสรมบทบาทมารดา โดยเนนใหครอบครวสนบสนน ดงน 1.1.1 การใหความรเกยวกบการเลยงดบตร เปนการใหขอมลการเลยงดบตรแกมารดาวยรนหลงคลอดและครอบครว โดยการสนทนาพดคย การสะทอนคด และการศกษาดวยตนเอง ประกอบดวยเนอหา ดงน 1.1.1.1 การสงเสรมการเจรญเตบโตของบตร ไดแก การใหนมมารดา การใหนมผสมการใหอาหารเสรม

31

1.1.1.2 การสงเสรมพฒนาการและการตอบสนองสอสญญาณบตร ไดแก การสงเสรมพฒนาการดานรางกาย ดานการสอความหมายและภาษา ดานสงคม และการตอบสนองสอสญญาณหว อม หลบ และความไมสขสบาย 1.1.1.3 การดแลบตรใหไดรบความสขสบาย ไดแก การอาบน าบตร และการท าความสะอาดรางกายหลงการขบถาย 1.1.1.4 การปองกนอนตรายทอาจเกดขนกบบตร ไดแก การปองกนอนตรายจากการเกดอบตเหตตาง ๆ การปองกนอนตรายจากการตดเชอ และการสงเกตอาการผดปกต 1.1.2 การสงเสรมใหมทศนคตทดตอการเปนมารดา เปนการโนมนาวจงใจใหมารดาวยรนหลงคลอดเกดความรสกทดตอการปฏบตบทบาทมารดา โดยการการสนทนาพดคย แลกเปลยนความคดเหน การสะทอนคดเกยวกบความส าคญของบทบาทมารดา และผลกระทบของการปฏบตบทบาทมารดาตอบตร 1.1.3 การพฒนาทกษะการเลยงดบตร เปนการใหประสบการณตรงจากการลงมอปฏบตกจกรรมในการดแลบตรแกมารดาวยรนหลงคลอดและครอบครว โดยการอธบาย สาธต และสาธตยอนกลบเกยวกบการอมบตร การจบเรอ การอาบน า การสระผม การท าความสะอาดตา สะดอ และรางกายภายหลงการขบถาย 1.1.4 การตดตามประเมนผลการเลยงดบตร เปนการสอบถามเกยวกบการเลยงดบตรของมารดาวยรนหลงคลอด และใหค าแนะน าทางโทรศพท ภายหลงจ าหนายออกจากโรงพยาบาล 5-7 วน เพอใหความชวยเหลอ แกไขปญหาการเลยงดบตร 1.1.5 การสนบสนนของครอบครว เปนการใหสมาชกในครอบครวเขารวมในทกกจกรรมของโปรแกรม เพอใหมความร ความเขาใจ และมทกษะในการเลยงดบตร มความเขาใจในความรสกนกคดตอการเปนมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด และสามารถใหค าแนะน า ใหค าปรกษา ชวยเหลอใหก าลงใจ ชวยเหลอดแลบตรแทน รวมทงชวยสะทอนคดเกยวกบการเลยงดบตรแกมารดาวยรนหลงคลอดขณะอยทบาน 1.2 คมอการเลยงบตรส าหรบมารดาวยรนมอใหม ผวจยสรางขนจากการศกษาเอกสารและต าราทเกยวของ เปนเอกสารทมอบใหมารดาวยรนหลงคลอดเพออานทบทวน และศกษาเพมเตมดวยตนเองทบาน ประกอบดวยเนอหา ดงน 1.2.1 การสงเสรมการเจรญเตบโตของบตร ไดแก การใหนมมารดา การให นมผสม การใหอาหารเสรม 1.2.2 การสงเสรมพฒนาการ และการตอบสนองสอสญญาณบตร ไดแก การสงเสรมพฒนาการดานรางกาย ดานการสอความหมาย และภาษา ดานสงคม และการตอบสนองสอ

32

สญญาณหว อม หลบ และความไมสขสบาย 1.2.3 การดแลบตรใหไดรบความสขสบาย ไดแก การอาบน าบตร และการท าความสะอาดรางกายหลงการขบถาย 1.2.4 การปองกนอนตรายทอาจเกดขนกบบตร ไดแก การปองกนอนตรายจากการเกดอบตเหตตาง ๆ การปองกนอนตรายจากการตดเชอ และการสงเกตอาการผดปกต 2. เครองมอในกำรเกบรวบรวมขอมล ประกอบดวย แบบสอบถาม 3 ชด ดงน 2.1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคล และแบบบนทกขอมลของบตร ประกอบดวย อาย การศกษา รายได อาชพ ลกษณะครอบครว การวางแผนการตงครรภ ความรเกยวกบการเลยงดบตร เพศทารก อายทารกในครรภ น าหนกทารกแรกเกด 2.2 แบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว เปนแบบสอบถามของ เกตแกว จนดาโรจน (2536) ซงผวจยไดปรบขอค าถามบางขอตามค าแนะน าของผทรงคณวฒ มขอค าถามทงหมดจ านวน 25 ขอ ประกอบดวยขอค าถาม 4 ดาน คอ ดานอารมณ ดานขอมลขาวสาร ดานวตถ สงของ การเงนและบรการ ดานการประเมนตดสน ลกษณะขอค าถามเปนแบบมาตรประมาณคา (Rating scale) 5 ระดบ ดงน 1 หมายถง เปนจรงนอยทสด คอ ขอความนนตรงกบความรสกหรอความเปนจรง ทเกดขนกบตนนอยทสดหรอไมตรงกบความรสกเลย 2 หมายถง เปนจรงนอย คอ ขอความนนตรงกบความรสกหรอความเปนจรงท เกดขนกบตนนอย 3 หมายถง เปนจรงปานกลาง คอ ขอความนนตรงกบความรสกหรอความเปนจรง ทเกดขนกบตนปานกลาง 4 หมายถง เปนจรงมาก คอ ขอความนนตรงกบความรสกหรอความเปนจรงทเกด ขนกบตนมาก 5 หมายถง เปนจรงมากทสด คอ ขอความนนตรงกบความรสกหรอความเปนจรง ทเกดขนกบตนมากทสด 2.3. แบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา เปนแบบสอบถามของ ศรสมร ภมนสกล และคณะ (2547) มขอค าถามทงหมดจ านวน 23 ขอ เปนขอความทางบวกทงหมด ประกอบดวยขอค าถาม 3 ดาน คอ มสมพนธภาพทดกบบตร มความเชอมน และความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา มความพงพอใจในบทบาทมารดา ลกษณะขอค าถามเปนแบบมาตรประมาณคา (Rating scale) 5 ระดบ ดงน

33

1 หมายถง ไมเหนดวยอยางยง คอ ทานเหนวาขอความนนไมตรงกบความรสก ความคดเหนหรอการกระท าของทานเลย

2 หมายถง ไมเหนดวย คอ ทานเหนวาขอความนนตรงกบความรสก ความคดเหน หรอการกระท าของทานนอย

3 หมายถง ไมแนใจ คอ ทานไมแนใจวาขอความตรงกบความรสก ความคดเหน หรอการกระท าของทาน 4 หมายถง เหนดวย คอ ทานเหนวาขอความตรงกบความรสก ความคดเหนหรอ การกระท าของทานมาก 5 หมายถง เหนดวยอยางยง คอ ทานเหนวาขอความตรงกบความรสก ความคดเหน หรอการกระท าของทานมากทสด

กำรตรวจสอบคณภำพของเครองมอกำรวจย กำรตรวจสอบควำมตรงตำมเนอหำ (Content validity) ผวจยน าโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา คมอการเลยงบตรส าหรบมารดาวยรนมอใหม แบบสอบถามขอมลสวนบคคล และแบบบนทกขอมลของบตร แบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว และแบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ใหผทรงคณวฒจ านวน 3 ทาน ประกอบดวย อาจารยพยาบาลดานสตศาสตรจ านวน 1 ทาน พยาบาลผเชยวชาญ/ ช านาญการดานการพยาบาลสตศาสตรจ านวน 1 ทาน พยาบาลผเชยวชาญดานการพยาบาลทารกแรกเกดจ านวน 1 ทาน ตรวจสอบความตรงตามเนอหา (Content validity) และความถกตองของภาษา หลงจากนนผวจยน ามาปรบปรงแกไขตามค าแนะน าของผทรงคณวฒ และน าผลการพจารณามาค านวณหาคาดชนความตรงตามเนอหา (Content Validity Index: CVI) โดยคา CVI แบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว และแบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา เทากบ 1.00 กำรหำควำมเชอมน (Reliability)

ผวจยน าแบบสอบถามขอมลสวนบคคล และแบบบนทกขอมลของบตร แบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว และแบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ไปทดลองใชกบมารดาวยรนหลงคลอดทมลกษณะคลายกบกลมตวอยางจ านวน 20 ราย ทมาตรวจหลงคลอด 4-5 สปดาห แผนกผปวยนอกสต-นรเวชกรรม โรงพยาบาลตตยภมแหงหนงในภาคตะวนออก เพอตรวจสอบภาษา ความสามารถในการน าไปใช และน าขอมลทไดจากแบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว และแบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา

34

ไปค านวณหาความเชอมน (Reliability) โดยใชสตรสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s Alpha Coefficient) ไดเทากบ .94 และ .89 ตามล าดบ

กำรทดลองและกำรเกบรวบรวมขอมล ผวจยท าการทดลองและเกบรวบรวมขอมลดวยตนเอง โดยมขนตอนการด าเนนงาน ดงน 1. ขนเตรยมการ 1.1 หลงจากผานการพจารณาจากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยระดบบณฑตศกษา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพาแลว ผวจยน าโครงรางวทยานพนธพรอมเครองมอการวจยเสนอคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจย โรงพยาบาลตตยภมแหงหนงในภาคตะวนออก 1.2 หลงจากผานการพจารณาจากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจย โรงพยาบาลตตยภมแหงหนงในภาคตะวนออกแลว ผวจยไดเขาพบหวหนาฝายการพยาบาล หวหนาหอผปวยหลงคลอด และหวหนาแผนกผปวยนอกสต-นรเวชกรรม เพอชแจงวตถประสงคของการวจย ขนตอนการท าวจย และขอความรวมมอในการทดลองและการเกบรวบรวมขอมล 2. ขนด าเนนการทดลอง ผวจยคดเลอกกลมตวอยาง ในขณะพกฟนทหอผปวยหลงคลอด โดยตรวจสอบจากทะเบยนประวต และตามคณสมบตทก าหนดไว โดยคดเลอกกลมตวอยาง 30 รายเปนกลมควบคม และด าเนนการเกบรวบรวมขอมลใหแลวเสรจกอน หลงจากนนจงจดกลมตวอยางอก 30 ราย เปนกลมทดลอง แลวด าเนนการทดลองตามขนตอน ดงน กลมทดลอง มขนตอนการด าเนนการ ดงน 1. ระยะกอนการทดลอง ผวจยเขาพบกลมตวอยาง แนะน าตว สรางสมพนธภาพ ชแจงวตถประสงคของการวจย และการพทกษสทธกลมตวอยาง แจงใหทราบวามสทธทจะเขารวมการวจย หรอปฏเสธการเขารวมการวจยครงน โดยไมเกดผลกระทบใด ๆ ตอการใหบรการ เมอกลมตวอยางยนดเขารวมการวจย แลว ผวจยจงใหลงนามในใบยนยอมเขารวมการวจย และขออนญาตตดตามทางโทรศพท มอบเบอรโทรศพทของผวจยใหกลมตวอยาง และประเมนสภาพความพรอมดานรางกาย และจตใจในการเขารวมโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา และใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถามขอมลสวนบคคล

35

2. ระยะการทดลอง ครงท 1 ในระยะ 12-24 ชวโมงหลงคลอด ผวจยด าเนนการตามกจกรรมทก าหนดไวในโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา ครงท 1 ประกอบดวย การใหความร พฒนาทกษะ เกยวกบการเลยงดบตร โดยการสนทนาพดคย การสะทอนคด การสาธต การสาธตยอนกลบ และการศกษาดวยตนเอง เนอหาประกอบดวย การสงเสรม การเจรญเตบโตของบตร ไดแก การใหนมมารดา การใหนมผสมการใหอาหารเสรม การสงเสรมพฒนาการและการตอบสนองสอสญญาณบตร ไดแก การสงเสรมพฒนาการดานรางกาย ดานการสอความหมายและภาษา ดานสงคมและการตอบสนองสอสญญาณหว อม หลบ และความไมสขสบาย รวมทงโนมนาวจงใจใหเกดความรสกทดตอการปฏบตบทบาทมารดา และใหครอบครวเขามามสวนสนบสนนในการเลยงดบตร ครงท 2 ในระยะ 36-48 ชวโมงหลงคลอด ผวจยประเมนผลความรและทกษะทไดรบจากโปรแกรมสงเสรมบทบาทมารดา ครงท 1 และใหความรเพมเตม ผวจยด าเนนการตามกจกรรมทก าหนดไวในโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา ครงท 2 ประกอบดวย การใหความร พฒนาทกษะ เกยวกบการเลยงดบตร โดยการสนทนาพดคย การสะทอนคด การสาธต การสาธตยอนกลบ และการศกษาดวยตนเอง เนอหาประกอบดวย การดแลบตรใหไดรบความสขสบาย ไดแก การอาบน าบตร และการท าความสะอาดรางกายหลงการขบถาย การปองกนอนตรายทอาจเกดขนกบบตร ไดแก การปองกนอนตรายจากการเกดอบตเหตตาง ๆ การปองกนอนตรายจากการตดเชอ และการสงเกตอาการผดปกต รวมทงโนมนาวจงใจใหเกดความรสกทดตอการปฏบตบทบาทมารดา และใหครอบครวเขามามสวนสนบสนนในการเลยงดบตร พรอมทงใหคมอการเลยงบตรส าหรบมารดาวยรนมอใหม เพออานทบทวนและศกษาเพมเตม กลมตวอยางไดรบการพยาบาลตามปกตจากพยาบาลประจ าการ คอ การใหความรเกยวกบการดแลตนเองหลงคลอด และการเลยงดบตร ดวยวธการบรรยาย และการสาธต 3. ระยะหลงการทดลอง 3.1 ผวจยตดตามประเมนผลการเลยงดบตรของกลมตวอยาง โดยสอบถามและใหค าแนะน าทางโทรศพท ภายหลงจ าหนายออกจากโรงพยาบาล 5-7 วน 3.2 ผวจยเขาพบกลมตวอยางทแผนกผปวยนอกสต-นรเวชกรรม ตามก าหนดนดตรวจหลงคลอดของโรงพยาบาล (ระยะ 4-5 สปดาหหลงคลอด) เพอตดตามประเมนผล โดยให กลมตวอยางตอบแบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว และแบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา หลงจากนนจงสอบถามถงปญหาในการเลยงดบตร พรอมทงให

36

ค าแนะน าเพมเตม กลมควบคม มขนตอนการด าเนนการ ดงน 1. ระยะกอนการทดลอง (ระยะ 12-24 ชวโมงหลงคลอด) ผวจยเขาพบกลมตวอยาง แนะน าตว สรางสมพนธภาพ ชแจงวตถประสงคของการวจย และการพทกษสทธกลมตวอยาง แจงใหทราบวามสทธทจะเขารวมการวจย หรอปฏเสธการเขารวมการวจยครงน โดยไมเกดผลกระทบใด ๆ ทงสนเมอกลมตวอยางยนดเขารวมการวจยแลว ผวจยให ลงนามในใบยนยอมเขารวมการวจย หลงจากนน ผวจยใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถามขอมลสวนบคคล สวนแบบบนทกขอมลของบตรผวจยบนทกจากทะเบยนประวต 2. ระยะการทดลอง (ระยะ 25-48 ชวโมงหลงคลอด) กลมตวอยางไดรบการพยาบาลตามปกตจากพยาบาลประจ าการ คอ การใหความรเกยวกบการดแลตนเองหลงคลอด และการเลยงดบตร ดวยวธการบรรยาย และการสาธต 3. ระยะหลงการทดลอง (ระยะ 4-5 สปดาหหลงคลอด) ผวจยเขาพบกลมตวอยางทแผนกผปวยนอกสต-นรเวชกรรม ตามก าหนดนดตรวจหลงคลอดของโรงพยาบาล เพอตดตามประเมนผล โดยใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว และแบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา หลงจากนนสอบถามถงปญหาในการเลยงดบตร พรอมทงใหค าแนะน า และใหคมอการเลยงบตรส าหรบมารดาวยรนมอใหมไปอานเพมเตม

37

5-7 วน 4-5 สปดาหหลงคลอด

4-5 สปดาหหลงคลอด

ภาพท 2 ขนตอนการทดลอง

กำรวเครำะหขอมล

วเคราะหขอมลโดยใชโปรแกรมส าเรจรป ดงน 1. ขอมลสวนบคคลและขอมลของบตร วเคราะหดวยการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาไค-สแควร (Chi-square)

กลมควบคม ระยะ 12-24 ชวโมงหลงคลอด 1. ตอบแบบสอบถามขอมลสวนบคคล ระยะ 25-48 ชวโมงหลงคลอด 2. ใหการพยาบาลตามปกต

กลมทดลอง ระยะ 12-24 ชวโมงหลงคลอด 1. ตอบแบบสอบถามขอมลสวนบคคล 2. ใหโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาครงท 1 ระยะ 36-48 ชวโมงหลงคลอด ใหโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา ครงท 2 และไดรบการพยาบาลตามปกต

ตดตามประเมนผลการเลยงดบตร และใหค าแนะน าทางโทรศพท

ประเมนผลโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาโดยใชแบบสอบถาม 1. การรบรการสนบสนนของครอบครว 2. ความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา

ประเมนผลโดยใชแบบสอบถาม 1. การรบรการสนบสนนของครอบครว 2. ความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา

คดเลอกกลมตวอยาง จ านวน 60 ราย

กลมควบคม 30 ราย กลมทดลอง 30 ราย

38

2. การรบรการสนบสนนของครอบครวและความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา วเคราะหโดยหาคาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน 3. เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครว ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม วเคราะหดวยสถตทดสอบแมนวทนยย (Mann-Whitney U test) 4. เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ระหวาง กลมทดลองและกลมควบคม วเคราะหดวยสถตทดสอบแมนวทนยย (Mann-Whitney U test)

บทท 4 ผลการวจย

การวจยครงนเปนการวจยแบบกงทดลอง เพอศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาตอการรบรการสนบสนนของครอบครวและความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด โดยเสนอผลการวจยตามล าดบ ดงน สวนท 1 ขอมลสวนบคคลและขอมลของบตร สวนท 2 คะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวและความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด สวนท 3 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครว ความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด ระหวางกลมควบคมกบกลมทดลอง

สวนท 1 ขอมลสวนบคคลและขอมลของบตร กลมตวอยางในการศกษาครงนเปนมารดาวยรนหลงคลอดครรภแรก แบงเปนกลมควบคมและกลมทดลอง กลมละ 30 ราย ดงน 1. กลมควบคม มอายเฉลย 17.5 ป (SD = 1.38) สวนใหญมอาย 18-19 ป (รอยละ 63.3) การศกษาระดบประถมศกษา/ มธยมศกษาตอนตน (รอยละ 73.3) รายไดของครอบครวเฉลย 14,900 บาทตอเดอน (SD = 7997.20) โดยสวนใหญมรายไดของครอบครวต ากวา-20,000 บาทตอเดอน (รอยละ 86.7) สวนใหญไมมอาชพ (เปนแมบาน นกเรยน) (รอยละ 70.0) อาศยอยกบสาม และบดามารดาของตนเอง/ ของสาม (รอยละ 46.7) รองลงมา คอ อาศยอยกบสาม (รอยละ 33.3) สวนใหญไมไดวางแผนการตงครรภ (รอยละ 86.7) ไมเคยไดรบความรเกยวกบการเลยงบตรในขณะมาฝากครรภทโรงพยาบาล (รอยละ 93.3) สวนทารกนนสวนใหญเปนทารกเพศชาย (รอยละ 56.7) อายในครรภเฉลย 38.87 สปดาห (SD = 1.19) โดยสวนใหญมอายในครรภ 38 สปดาห (รอยละ 30.0) และ อายในครรภ 40 สปดาห (รอยละ 30.0) รองลงมามอายในครรภ 39 สปดาห (รอยละ 20.0) น าหนกตวแรกเกดเฉลย 3,110 กรม (SD = 342.51) โดยสวนใหญมน าหนกตวแรกเกด 2,500-3,000 กรม (รอยละ 43.3) และน าหนกตวแรกเกด 2,500-3,000 กรม (รอยละ 43.3) รองลงมามน าหนกตวแรกเกด 3,501-3,999 กรม (รอยละ 13.3) 2. กลมทดลอง มอายเฉลย 17.6 ป (SD = 1.13) มอายต ากวา-17 ป และมอาย 18-19 ป รอยละ 50.0 สวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษา/ มธยมศกษาตอนตน (รอยละ 63.3) รายไดของครอบครวเฉลย 20,900 บาทตอเดอน (SD = 13,687.02) โดยสวนใหญมรายไดของครอบครว

40

ต ากวา-20,000 บาทตอเดอน (รอยละ 90.0) สวนใหญไมมอาชพ (เปนแมบาน นกเรยน) (รอยละ 86.7) อาศยอยกบสามและบดามารดาของตนเอง/ ของสาม (รอยละ 60.0) สวนใหญไมไดวางแผน การตงครรภ (รอยละ 86.7) ทงหมดไมเคยไดรบความรเกยวกบการเลยงบตรในขณะมาฝากครรภทโรงพยาบาล (รอยละ 100.0) สวนทารกนนสวนใหญเปนทารกเพศหญง (รอยละ 56.7) อายในครรภเฉลย 38.9 สปดาห (SD = 1.03) โดยสวนใหญมอายในครรภ 39 สปดาห (รอยละ 46.7) รองลงมามอายในครรภ 40 สปดาห (รอยละ 23.3) น าหนกตวแรกเกดเฉลย 3,167.47 กรม (SD = 300.18) เมอท าการทดสอบความแตกตางของขอมลสวนบคคลดานอาย การศกษา รายไดครอบครว อาชพ ปจจบนอาศยอยกบ ในกลมควบคมและกลมทดลองดวยสถตสถตไค-สแควร พบวา ทงสองกลมไมมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต ดงตารางท 1 ตารางท 1 จ านวน รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาไค-สแควร ของขอมลสวนบคคล และขอมลของบตร

ขอมลทวไป กลมควบคม (n = 30) กลมทดลอง (n = 30) x2 p จ านวน (รอยละ) จ านวน (รอยละ) อาย (ป) 1.08 .297 ต ากวา-17 11 (36.7) 15 (50) - 18-19 19 (63.3) 15 (50) x = 17.5, SD = 1.38 x = 17.6, SD = 1.13 การศกษา .69 .405 ประถมศกษา/มธยมศกษาตอนตน 22 (73.3) 19 (63.3) มธยมศกษาตอนปลาย/ ปวช. 8 (26.7) 11 (36.7) รายไดครอบครว (บาท/ เดอน) .162 1 ต ากวา -20,000 บาท/ เดอน 26 (86.7) 27 (90) สงกวา 20,000 บาท/ เดอน 4 (13.3) 3 (10) x = 14,900, SD = 7,997.2 x = 20,900, SD = 13,687.02

41

ตารางท 1 (ตอ)

ขอมลทวไป กลมควบคม (n = 30) กลมทดลอง (n = 30) x2 p จ านวน (รอยละ) จ านวน (รอยละ)

อาชพ 2.45 .117 ไมมอาชพ 21 (70.0) 26 (86.7) (เปนแมบาน นกเรยน) มอาชพ (รบจาง คาขาย) 9 (30.0) 4 (13.3) ปจจบนอาศยอยกบ 2.24 .326 สาม 10 (33.3) 5 (16.7) สาม และบดามารดา 14 (46 .7) 2 (60.0) (ของตนเอง/ ของสาม) บดามารดา 6 (20.0) 7 (23.3) (ของตนเอง/ ของสาม) การวางแผนการตงครรภ - - วางแผนการตงครรภ 4 (13.3) 4 (13.3) ไมไดวางแผนการตงครรภ 26 (86.7) 26 (86.7) การไดรบความรเกยวกบการเลยงบตรในขณะมาฝากครรภทโรงพยาบาล - - เคย 2 (6.7) - - ไมเคย 28 (93.3) 30 (100) เพศบตร - - ชาย 17 (56.7) 13 (43.3) หญง 13 (43.3) 17 (56.7) อายครรภ - - อายครรภ 37 สปดาห 4 (13.3) 4 (13.3) อายครรภ 38 สปดาห 9 (30) 4 (13.3) อายครรภ 39 สปดาห 6 (20) 14 (46.7) อายครรภ 40 สปดาห 9 (30) 7 (23.3) อายครรภ 41 สปดาห 2 (6.7) 1 (3.3) x = 38.87, SD = 1.19 x = 38.9, SD = 1.03

42

ตารางท 1 (ตอ)

ขอมลทวไป กลมควบคม (n = 30) กลมทดลอง (n = 30) x2 p จ านวน (รอยละ) จ านวน (รอยละ)

น าหนกบตรแรกเกด - - น าหนก 2,500-3,000 กรม 13 (43.3) 9 (30) น าหนก 3,001-3,500 กรม 13 (43.3) 18 (60) น าหนก 3,501-3,999 กรม 4 (13.3) 3 (10) x = 3,110, SD = 342.51 x = 3,167.47, SD = 300.18

สวนท 2 คะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครว และความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด 1. การรบรการสนบสนนของครอบครว กลมควบคม มคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวโดยภาพรวมเทากบ 3.88 (SD = 0.42) มคาเฉลยคะแนนรายดานเรยงตามล าดบจากมากไปนอย ดงน การสนบสนนดานวตถ สงของ การเงนและบรการ มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4 (SD = 0.58) การสนบสนนดานขอมลขาวสาร มคาเฉลยคะแนนเทากบ 3.94 (SD = 0.56) การสนบสนนดานอารมณ มคาเฉลยคะแนนเทากบ 3.94 (SD = 0.58) และการสนบสนนดานการประเมนตดสน มคาเฉลยคะแนนเทากบ 3.64 (SD = 0.42) กลมทดลอง มคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครว โดยภาพรวมเทากบ 4.39 (SD = 0.18) มคาเฉลยคะแนนรายดานเรยงตามล าดบจากมากไปนอย ดงน การสนบสนนดานวตถ สงของ การเงนและบรการ มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.71 (SD = 0.16) การสนบสนนดานขอมลขาวสาร มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.48 (SD = 0.23) การสนบสนนดานอารมณ มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.34 (SD = 0.28) และการสนบสนนดานการประเมนตดสน มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.02 (SD = 0.29) เมอเปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวแลวพบวา โดยภาพรวมกลมทดลองมคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวสงกวากลมควบคม และเมอพจารณาคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวเปนรายดานแลวพบวา กลมทดลองมคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวสงกวากลมควบคมในทกดาน ดงตารางท 2

43

ตารางท 2 คาเฉลยคะแนน สวนเบยงเบนมาตรฐานของการรบรการสนบสนนของครอบครวของ มารดาวยรนหลงคลอด ตวแปร กลมควบคม (n = 30) กลมทดลอง (n = 30) x SD x SD การรบรการสนบสนนของครอบครว - การสนบสนนดานอารมณ 3.94 0.58 4.34 0.28 - การสนบสนนดานขอมลขาวสาร 3.94 0.56 4.48 0.23 - การสนบสนนดานวตถ สงของ 4.00 0.58 4.71 0.16 การเงนและบรการ - การสนบสนนดานการประเมนตดสน 3.64 0.42 4.02 0.29 โดยรวม 3.88 0.42 4.39 0.18

2. ความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา กลมควบคม มคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาโดยภาพรวมเทากบ 4.18 (SD = 0.25) มคาเฉลยคะแนนรายดานเรยงตามล าดบจากมากไปนอย ดงน ดานความพงพอใจในบทบาทมารดา มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.46 (SD = 0.34) ดานการมสมพนธภาพทดกบบตร มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.02 (SD = 0.31) และดานการมความเชอมนและความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.00 (SD =0.33) กลมทดลอง มคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาโดยภาพรวมเทากบ 4.45 (SD = 0.15) มคาเฉลยคะแนนรายดานเรยงตามล าดบจากมากไปนอย ดงน ดานความพงพอใจในบทบาทมารดา มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.71 (SD = 0.21) ดานการมสมพนธภาพทดกบบตร มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.48 (SD = 0.16) และดานการมความเชอมนและความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.15 (SD =0.23) เมอเปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาแลวพบวา โดยภาพรวม กลมทดลองมคาเฉลยคะแนนสงกวากลมควบคม และเมอพจารณาคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาเปนรายดานแลวพบวา กลมทดลองมคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาเสงกวากลมควบคมในทกดาน ดงตารางท 3

44

ตารางท 3 คาเฉลยคะแนน สวนเบยงเบนมาตรฐานของความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของ มารดาวยรนหลงคลอด

ตวแปร กลมควบคม (n = 30) กลมทดลอง (n = 30) x SD x SD

ความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา - การมสมพนธภาพทดกบบตร 4.02 0.31 4.48 0.16 - การมความเชอมนและความสามารถใน 4.00 0.33 4.15 0.23 การปฏบตบทบาทมารดา - ความพงพอใจในบทบาทมารดา 4.46 0.34 4.71 0.21 โดยรวม 4.18 0.25 4.45 0.15

สวนท 3 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครว และความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด ระหวางกลมควบคมและกลมทดลอง 1. การรบรการสนบสนนของครอบครว คาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวของกลมควบคมเทากบ 3.88 (SD = 0.42) สวนคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวของกลมทดลองเทากบ 4.39 (SD = 0.18) เมอเปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครว ระหวางกลมควบคมกบกลมทดลองพบวา คาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวของกลมทดลองสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (Z = 3.319, p = .001) ดงตารางท 4

45

ตารางท 4 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวของมารดาวยรนหลง คลอด ระหวางกลมควบคมและกลมทดลอง วเคราะหดวยสถตแมนวทนยย (Mann-Whitney U test)

N x SD Mean rank Z p

กลมควบคม 30 3.88 0.42 24.20 3.319 .001 กลมทดลอง 30 4.39 0.18 36.80 2. ความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา คาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของกลมควบคมเทากบ 4.18 (SD = 0.25) สวนคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของกลมทดลองเทากบ 4.45 (SD = 0.15) เมอเปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ระหวางกลมควบคมกบกลมทดลอง พบวา คาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของกลมทดลองสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (Z = 2.557, p = .011) ดงตารางท 5 ตารางท 5 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลง คลอดระหวางกลมควบคมและกลมทดลอง วเคราะหดวยสถตแมนวทนยย (Mann-Whitney U test)

N x SD Mean rank Z p

กลมควบคม 30 4.18 0.25 26 2.557 .011 กลมทดลอง 30 4.45 0.15 35

บทท 5 สรป และอภปรายผล

การวจยครงนเปนการวจยแบบกงทดลอง มวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาตอการรบรการสนบสนนของครอบครวและความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด กลมตวอยาง คอ มารดาวยรนหลงคลอดครรภแรก มารบบรการทหนวยหลงคลอด โรงพยาบาลตตยภมแหงหนงในภาคตะวนออก จ านวน 60 ราย แบงเปนกลมควบคม และกลมทดลอง กลมละ 30 ราย เกบรวบรวมขอมลระหวางเดอนกมภาพนธ ถงเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2555 เครองมอทใชในการวจย ประกอบดวยเครองมอทใชในการทดลอง ไดแก โปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา คมอการเลยงบตรส าหรบมารดาวยรนมอใหม และเครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก แบบสอบถามขอมลสวนบคคลและแบบบนทกขอมลของบตร แบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว แบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา มคาสมประสทธอลฟาของครอนบาคเทากบ .94 และ .89 ตามล าดบ วเคราะหขอมลโดยหาคา ความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาไค-สแควร (Chi-square) และใชสถตทดสอบแมนวทนยย (Mann-Whitney U test) ผลการวเคราะห สรปดงน 1. ขอมลสวนบคคลและขอมลของบตร กลมควบคม มารดาวยรนหลงคลอด มอายเฉลย 17.5 ป (SD = 1.38) สวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษา/มธยมศกษาตอนตน (รอยละ 73.3) รายไดของครอบครวเฉลย 14,900 บาทตอเดอน (SD = 7997.20) สวนใหญไมมอาชพ (เปนแมบาน นกเรยน) (รอยละ 70.0) อาศยอยกบสามและบดามารดาของตนเอง/ บดามารดาของสาม (รอยละ 46.7) ไมไดวางแผนการตงครรภ (รอยละ 86.7) ไมเคยไดรบความรเกยวกบการเลยงบตรในขณะมาฝากครรภทโรงพยาบาล (รอยละ 93.3) ทารกสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 56.7) มอายในครรภเฉลย 38.87 สปดาห (SD = 1.19) น าหนกตวแรกเกดเฉลย 3,110 กรม (SD = 342.51) กลมทดลอง มารดาวยรนหลงคลอด มอายเฉลย 17.6 ป (SD = 1.13) สวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษา/มธยมศกษาตอนตน (รอยละ 63.3) รายไดของครอบครวเฉลย 20,900 บาทตอเดอน (SD = 13,687.02) สวนใหญไมมอาชพ (เปนแมบาน นกเรยน) (รอยละ 86.7) อาศยอยกบสามและบดามารดาของตนเอง/บดามารดาของสาม (รอยละ 60.0) ไมไดวางแผนการตงครรภ (รอยละ 86.7) ไมเคยไดรบความรเกยวกบการเลยงบตรในขณะมาฝากครรภทโรงพยาบาล (รอยละ 100.0) ทารกสวนใหญเปนเพศหญงรอยละ 56.7 มอายในครรภเฉลย 38.9 สปดาห (SD = 1.03) น าหนกตวแรกเกดเฉลย 3,167.47 กรม (SD = 300.18)

47

2. การรบรการสนบสนนของครอบครวของมารดาวยรนหลงคลอด กลมทดลอง มคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวโดยรวมเทากบ 4.39 (SD = 0.18) สงกวากลมควบคมซงมคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวเทากบ 3.88 (SD = 0.42) และเมอพจารณารายดานแลวพบวา กลมทดลองมคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวสงกวากลมควบคมทง 4 ดาน ดงน กลมทดลอง ดานการสนบสนนดานวตถ สงของ การเงนและบรการ มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.71 (SD = 0.16) ดานการสนบสนนดานขอมลขาวสาร มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.48 (SD = 0.23) ดานการสนบสนนดานอารมณ มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.34 (SD = 0.28) ดานการสนบสนนดานการประเมนตดสนมคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.02 (SD = 0.29) กลมควบคม ดานการสนบสนนดานวตถ สงของ การเงนและบรการมคาเฉลยคะแนนเทากบ 4 (SD = 0.58) ดานการสนบสนนดานอารมณมคาเฉลยคะแนนเทากบ 3.94 (SD = 0.58) ดานการสนบสนนดานขอมลขาวสารมคาเฉลยคะแนนเทากบ 3.94 (SD = 0.56) ดานการสนบสนนดานการประเมนตดสนมคาเฉลยคะแนนเทากบ 3.64 (SD = 0.42) 3. ความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด กลมทดลอง มคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาโดยรวมเทากบ 4.45 (SD = 0.15) สงกวากลมควบคมซงมคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาเทากบ 4.18 (SD = 0.25) เมอพจารณารายดานแลวพบวา กลมทดลองมคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาสงกวากลมควบคมทง 4 ดาน ดงน กลมทดลอง ดานความพงพอใจในบทบาทมารดา มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.71 (SD = 0.21) ดานการมสมพนธภาพทดกบบตร มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.48 (SD = 0.16) ดานการมความเชอมนและความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.15 (SD = 0.23) กลมควบคม ดานความพงพอใจในบทบาทมารดา มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.46 (SD = 0.34) ดานการมสมพนธภาพทดกบบตร มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.02 (SD = 0.31) ดานการมความเชอมนและความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา มคาเฉลยคะแนนเทากบ 4.00 (SD = 0.33) 4. เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวระหวางกลมควบคมและกลมทดลอง พบวา กลมทดลองมคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (Z = 3.319, p = .001) 5. เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาระหวางกลมควบคมและกลมทดลอง พบวา กลมทดลองมคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (Z = 2.557, p = .011)

48

อภปรายผลการวจย จากผลการวจย สามารถอภปรายผลได ดงน 1. คาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวของมารดาวยรนหลงคลอดกลมทดลองสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (Z = 3.319, p = .001) ซงเปนไปตามสมมตฐาน การสนบสนนทางสงคมเปนปฏสมพนธระหวางผใหการสนบสนนและผรบการสนบสนน ประกอบดวยการสนบสนนดานอารมณ ดานขอมลขาวสาร ดานวตถ สงของ การเงนและบรการ ดานการประเมนตดสนตามกรอบแนวคดของเฮาส (House, 1981) ชวยใหมารดาหลงคลอดทไดรบการสนบสนนมความเชอมนในการดแลบตร (Clemmens, 2001) มความเครยดในระยะหลงคลอดลดลง (Logsdon & Koniak-Griffin, 2005) มสมพนธภาพทดตอบตร (Jacobson & Frye, 1991) สามารถควบคมการแสดงอารมณโกรธ ฉนเฉยว และท ารายรางกายบตรได (Crockenberg, 1987) การทมารดาวยรนหลงคลอดกลมทดลองมคาเฉลยคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครวสงกวามารดาวยรนหลงคลอดกลมควบคม อาจเนองจากโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาทผวจยพฒนาขนนน ไดใหครอบครวเขามามสวนรวมในทกกจกรรมของโปรแกรม เพอใหครอบครวมความร ความเขาใจ มทกษะการเลยงดบตร และสามารถน าความรและทกษะนนไปชวยสนบสนนหรอชวยเหลอดานแรงงาน การชแนะเกยวกบการเลยงดบตรใหกบมารดาวยรนหลงคลอดเมอกลบไปอยทบาน รวมทงมความเขาอกเขาใจมารดาวยรนหลงคลอดเพมขน สามารถใหการสนบสนนดานอารมณ ใหก าลงใจกบมารดาวยรนหลงคลอดได ครอบครวเปนแรงสนบสนนทส าคญทสดส าหรบมารดาวยรนหลงคลอด เนองจากการสนบสนนทางสงคมเปนปฏสมพนธระหวางผใหการสนบสนนและผรบการสนบสนน เมอผรบการสนบสนนไดรบขอมลแลว จะท าใหบคคลเกดการรบร เกดความเชอวามคนดแล ใหความรก เหนคณคา มความผกพนซงกนและกน (Cobb, 1976) ดงนน เมอมารดาวยรนหลงคลอดไดรบการชวยเหลอ ท าใหมารดาวยรนหลงคลอดเกดการรบรถงการสนบสนนจากครอบครว ดงจะเหนไดจากการตดตามประเมนผลการเลยงดบตร ทางโทรศพทภายหลงจ าหนายออกจากโรงพยาบาล มารดาวยรนหลงคลอดเลาวา ครอบครวใหการยอมรบ มความเหนอกเหนใจ ใหขอมล ค าแนะน า ใหความชวยเหลอในการแบงเบาภาระงาน และการเลยงดบตร รวมถงชวยจดหาอาหารทบ ารงน านมมาให เชน แกงเลยง ผดขง ท าใหตนรสกวาไดรบการดแลดวยความรก รสกมคณคาและมก าลงใจในการเลยงดบตร และมความสขในการปฏบตบทบาทมารดา เมอมารดาวยรนหลงคลอดเกดการรบรการสนบสนนจากครอบครวในการเลยงดบตร ท าใหเกดการเรยนร มการเปลยนแปลงความร พฤตกรรมและทศนคตในการเลยงดบตร และท าให

49

มารดาวยรนหลงคลอดเกดความเชอมนในการดแลบตร (Clemmens, 2001) สอดคลองกบการศกษา ของ ศรภณฑ จนทรวฒนภณฑ (2544) ทพบวา การสนบสนนทางสงคมมความสมพนธทางบวกกบ การปฏบตพฒนกจในการเลยงดบตรของมารดาวยรนในระยะหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 สวนกลมควบคมไมไดรบโปรแกรมสงเสรมบทบาทมารดา ครอบครวไมไดเขามามสวนรวมในกจกรรมการเลยงดบตรของมารดาวยรนหลงคลอด จงมความสามารถในการสนบสนนมารดาวยรนหลงคลอดไดนอยกวา มารดาวยรนหลงคลอดกลมควบคมจงรบรการสนบสนนของครอบครวไดนอยกวากลมทดลอง 2. คาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอดกลมทดลองสงกวามารดาวยรนหลงคลอดกลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (Z = 2.557, p = .011) ซงเปนไปตามสมมตฐาน ความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาตามแนวคดของเมอรเซอร (Mercer, 1985) คอ การทมารดาสามารถผสมผสานพฤตกรรมการแสดงบทบาทมารดาของตนเองใหเขากบบทบาท อน ๆ ไดอยางมความสข ซงประเมนไดจาก การมสมพนธภาพทดกบบตร การมความเชอมนและความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา และความพงพอใจในบทบาทมารดา การทมารดาวยรนหลงคลอดกลมทดลองมคาเฉลยคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของสงกวามารดาวยรนหลงคลอดกลมควบคม อาจเนองจากโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาทผวจยพฒนาขนนน ประกอบดวยกจกรรมทสอดคลองกบธรรมชาตของมารดาวยรน ซงเปนวยทยงไมมความพรอมทางวฒภาวะทงดานรางกาย จตอารมณ สงคม และสตปญญา ขาดความร ประสบการณในการเลยงดบตร ยงตองการการพงพาและการชแนะของผอน ซงการเรยนรบทบาทมาดานอกจากเรยนรมาจากประสบการณการเลยงดบตรโดยตรง หรอการมปฏสมพนธกบบตรแลว ยงพฒนามาจากการเรยนร การแลกเปลยนความคดเหน และการชแนะของบคคลอน ๆ ในระบบสงคมหรอเครอขาย (Social system/ Network) ไดแก มารดาของตนเอง มารดาสาม สาม และเพอน (Mercer, 1985) จนคนพบแบบอยางทเหมาะสมส าหรบตนเอง และสามารถผสมผสานพฤตกรรมการปฏบตบทบาทมารดาเขากบบทบาทอน ๆ ไดอยางมความสข หรอประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ซงโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาทผวจยพฒนาขนนน ประกอบดวยกจกรรมทชวยใหมารดาวยรนหลงคลอดกลมทดลองทประสบความความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาสงกวามารดาวยรนหลงคลอดกลมควบคม คอ การใหความร และการพฒนาทกษะเกยวกบการเลยงดบตร โดยการสนทนาพดคย การสะทอนคด การสาธต การสาธตยอนกลบ และการศกษาดวยตนเอง มผลใหมารดาวยรนหลงคลอดมความสามารถและมความเชอมนในการปฏบตบทบาทมารดา สอดคลองกบการศกษาของ

50

รงทพย ไชยโยยงยงค (2544) ทพบวา มารดาวยรนทมบตรคนแรก ทไดรบความรเกยวกบการใหนมบตร การท าความสะอาดรางกาย พฤตกรรมและความตองการของบตร การเจรญเตบโตและพฒนาการของทารก มคะแนนดานความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา มากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (p < .05) สอดคลองกบการศกษาของ นชนาถ สะกะมะณ (2541) ทพบวา มารดาหลงคลอดครรภแรกทไดรบความรและการฝกทกษะพฤตกรรมบทบาทมารดาในการเลยงดบตร มความสามารถในการด ารงบทบาทมารดาอยในระดบมาก และสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และสอดคลองกบการศกษาของ มนตตรา พนธฟก และคณะ (2552) ทพบวา มารดาครรภแรกทฝกปฏบตเกยวกบการสงเกตพฤตกรรมทารก และตอบสนองพฤตกรรมทารก รวมกบการสรางปฏสมพนธกบบตร จะมความรกใครผกพนระหวางมารดาและบตร มความพงพอใจในบทบาทมารดามากกวากลมทไดรบการพยาบาลตามปกตอยางเดยวอยางมนยส าคญทางสถต (t = -4.05, t = .5.53, p < .001 ตามล าดบ) การสงเสรมใหมทศนคตทดตอการเปนมารดา โดยการการสนทนาพดคย แลกเปลยนความคดเหน การสะทอนคด เกยวกบความส าคญของบทบาทมารดา และผลกระทบของการปฏบตบทบาทมารดาตอบตรนน อาจสามารถโนมนาวจงใจใหมารดาวยรนหลงคลอดเกดเหนความส าคญของบทบาทมารดา มความเขาใจ มความรสกทดตอการปฏบตบทบาทมารดา สามารถพฒนาสมพนธภาพกบบตร มผลใหเกดความรกใครผกพนกบบตรมากขน มความรสกทดตอบตร และมความพงพอใจในบทบาทมารดา สอดคลองกบการศกษาของ อดมวรรณ ภาระเวช (2533) ทพบวา เจตคตตอการเลยงดบตรของมารดาวยรนมความสมพนธทางบวกกบการปรบตวตอบทบาทการเปนมารดาอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (R = 0.628) ซงหากมารดาวยรนหลงคลอดมทศนคตทไมดตอการเปนมารดาจะมผลกระทบตอการปฏบตบทบาทมารดาได ดงการศกษาของ ซกเกอรแมน และคณะ (Zuckemann et al., 1979) ทศกษาทศนคตของมารดาวยรนตอบทบาทการเปนมารดา พบวา มารดาวยรนทมความรสกไมมนคงตอบทบาทการเปนมารดา จะท าใหขาดความมนใจในการดแลบตร การตดตามประเมนผลการเลยงดบตร โดยสอบถามเกยวกบการเลยงดบตรและใหค าแนะน าทางโทรศพท ภายหลงจ าหนายออกจากโรงพยาบาล 5-7 วนจากผวจยนน อาจมผลทาง ดานจตใจของมารดาวยรนหลงคลอด เนองจากผวจยเปนพยาบาล ซงนบวาเปนบคคลหนงในระบบสงคมหรอเครอขายตามกรอบแนวคดของการสนบสนนทางสงคม (Mercer, 1985) ท าใหมารดาวยรนหลงคลอดรสกมก าลงใจทมคนคอยหวงใย เอาใจใส สามารถปรกษาไดเมอมปญหา มผลใหเกดความเชอมนและความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา มความพงพอใจในบทบาทมารดา เพมขนได

51

การสนบสนนของครอบครว โดยใหสมาชกในครอบครวเขารวมในทกกจกรรมของโปรแกรมสงเสรมบทบาทมารดานน ท าใหครอบครวสามารถใหความชวยเหลอสนบสนนแกมารดาวยรนหลงคลอดขณะอยทบานได เนองจากครอบครวเปนการสนบสนนทางสงคมทส าคญตอความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา (เพญนภา ภกดวงศ, 2548) ชวยใหมารดาวยรนหลงคลอดมการแสดงบทบาทมารดาทเหมาะสม (Mercer, 2006) สามารถพฒนาบทบาทมารดาใหประสบความส าเรจได สอดคลองกบการศกษาของ อดณา ศรสมบรณ และคณะ (2554) ทพบวา มารดาวยรนทไมไดวางแผนการตงครรภหลงไดรบโปรแกรมการสงเสรมบทบาทการเปนมารดา มคะแนนความส าเรจในบทบาทการเปนมารดาเมอ 4 สปดาหหลงคลอดสงกวากลมควบคมซงไดรบการพยาบาลตามปกตอยางมนยส าคญทางสถต (p < .001) และสอดคลองกบการศกษาของ รชน ครองระวะ (2548) ทพบวา สมพนธภาพระหวางคสมรส และความใกลชดสนทสนมกบมารดาของมารดาวยรนมความสมพนธทางบวกกบความส าเรจในบทบาทการเปนมารดาของมารดาวยรนทมบตรคนแรก และการสนบสนนทางสงคมมความสมพนธกบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา คอ มความสมพนธกบความร ความสามารถ ความรสกทมตอทารก และความพงพอใจในบทบาทมารดา (Mercer et al., 1984)

จะเหนไดวา โปรแกรมสงเสรมบทบาททผวจยพฒนาขนนน ประกอบดวยกจกรรมทเพมความสามารถในการเปนบทบาทมารดาใหกบมารดาวยรนหลงคลอด โดยใหครอบครวเขามาม สวนรวมในทกกจกรรม สามารถชวยใหมารดาวยรนหลงคลอดกลมทดลองสามารถผสมผสานพฤตกรรมการแสดงบทบาทมารดาของตนเองใหเขากบบทบาทอนๆ ได มสมพนธภาพทดกบบตร มความเชอมนและความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา และมความพงพอใจในบทบาทมารดา สวนมารดาวยรนหลงคลอดกลมควบคมไดรบการพยาบาลตามปกต ประกอบดวยการใหความรเกยวกบการดแลตนเองหลงคลอด และการเลยงดบตรโดยวธการบรรยายและการสาธตนน มการรบรความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาต ากวามารดาวยรนหลงคลอดกลมทดลองทไดรบโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา

ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช จากผลการวจยครงน พบวา มารดาวยรนหลงคลอดทไดรบโปรแกรมการสงเสรมบทบาท มารดามคะแนนการรบรการสนบสนนของครอบครว และมคะแนนความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาสงกวากลมทไดรบการพยาบาลตามปกต ผวจยจงมขอเสนอแนะดงน

52

1. ดานการปฏบตการพยาบาล พยาบาลในหนวยหลงคลอดควรน าโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดานไปใชสงเสรมบทบาทมารดาวยรนหลงคลอด หรอปรบกจกรรมในโปรแกรม ใหเหมาะสมกบบรบทของหอผปวยหลงคลอด เชน บรณาการโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาส าหรบมารดาวยรนหลงคลอดกบการพยาบาลตามปกตของหอผปวยหลงคลอด 2. ดานการบรหารการพยาบาล ผบรหารทางการพยาบาลควรสนบสนนใหน าโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดา ไปใชในการพฒนาคณภาพการพยาบาล โดยก าหนดใหมรปแบบทชดเจน เพอใหมารดาวยรนหลงคลอดและบตรไดรบการสนบสนนจากครอบครว รวมทงเปนการพฒนาศกยภาพของครอบครว เพอใหมความสามารถในการชวยเหลอ สนบสนนมารดาวยรนหลงคลอดไดอยางถกตองและเหมาะสม 3. ดานการศกษาพยาบาล คณาจารยพยาบาลควรน าโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาไปใชประกอบการสอนเกยวกบการสงเสรมบทบาทมารดา ขอเสนอแนะในการวจยตอไป การวจยครงนไดตดตามผลความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาในระยะ 4-5 สปดาหหลงคลอด การวจยครงนตอไปควรมการตดตามผลในระยะยาว เชน ระยะ 2 เดอน ระยะ 4 เดอนหลงคลอด ซงระยะ 4 เดอนหลงคลอด เปนระยะของการแสดงเอกลกษณของการเปนมารดา เพอศกษาความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาในแตละชวงเวลา

บรรณานกรม

กนกวรรณ ฉนธนะมงคล. (2553). การพยาบาลทารกแรกเกด (พมพครงท 2). สมทรปราการ: โครงการส านกพมพมหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต. กมลรตน ศภวทตพฒนา. (2533). ความสมพนธระหวางการสนบสนนทางสงคมและปจจยทาง เศรษฐกจสงคมกบการปฏบตตนดานสขภาพของหญงตงครรภวยรน. วทยานพนธ สงคมศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาสงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล. กรรณการ อศวดรเดชา. (2550). การสอสารเพอการโนมนาวใจ. กรงเทพฯ: โรงพมพแหง จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ________. (2553). การสอสารของมนษย. กรงเทพฯ: 21 เซนจร. กอบกาญจน ศรประสทธ, ปราณ พงศไพบลย, สนนทา ยงวนชเศรษฐ และณฐกาญจน ไชยรตนพงศ (2546). การด ารงบทบาทของมารดาหลงคลอดปกตครรภแรกในชมชนเมองหาดใหญ. วารสารพยาบาลสงขลานครนทร, 24(2), 71-90. เกตแกว จนดาโรจน. (2536). การศกษาแหลงสนบสนนทางสงคมและความสมพนธระหวาง การสนบสนนทางสงคมกบการปรบตวตอการเปนมารดาในระยะกอนจ าหนายออก จากโรงพยาบาลของมารดาหลงคลอดทมบตรเจบปวย. วทยานพนธพยาบาลศาสตร มหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลครอบครว, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน. จนตนา วชรสนธ. (2548). ทฤษฎการพยาบาลครอบครวขนสง. ชลบร: ภาควชาการพยาบาล มารดาและเดก คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา. จราพร วรวงศ. (2537). เปรยบการเปลยนแปลงสบทบาทมารดาระหวางมารดาวยรนกบมารดาวย ผใหญทมบตรคนแรกในระยะหลงคลอด. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลแมและเดก, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม. จรย เจรญธรบรณ. (2554). การฉดวคซนพนฐานตามแผนงานสรางเสรมภมคมกนโรค กระทรวง สาธารณสข. วนทคนขอมล 1 มนาคม 2554, เขาถงไดจาก http://biop.pharm.su.ac.th/ vaccine/generalknowledge ชลพร ตวนก. (2553). การสงเสรมสขภาพครอบครวทมมารดาวยรนในระยะหลงคลอด: การ ประยกตใชกระบวนการพยาบาลครอบครว. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลครอบครว, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน.

54

ทวศกด สรรตนเรขา. (2549). พฒนาการเดก. วนทคนขอมล 1 มนาคม 2554, เขาถงไดจาก http://www.happyhomeclinic.com/sp02-development.htm ทศนา บญทอง. (2525). ทฤษฎบทบาท: แนวความคดและการน าไปใชในวชาชพพยาบาล. วารสารพยาบาล, 31(1), 93-102. นภสนนท สขเกษม. (2552). การด ารงบทบาทมารดาและภาวะซมเศราหลงคลอด. วทยานพนธ พยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการผดงครรภขนสง, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม. นชนาถ สะกะมะณ. (2541). ผลของการใชโปรแกรมสงเสรมการรบรความสามารถของตนเองตอ ความสามารถในการด ารงบทบาทมารดาครงแรกของมารดาหลงคลอด. วทยานพนธ พยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลศกษา, บณฑตวทยาลย, จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ประคอง กรรณสตร. (2535). สถตเพอการวจยทางพฤตกรรมศาสตร. กรงเทพฯ: โรงพมพเจรญผล. ปราณ พงศไพบลย. (2540). การพยาบาลระยะหลงคลอด. กรงเทพฯ: ศนยสอเสรมกรงเทพ. ปยาภรณ บวรกรตขจร. (2554). การสงเสรมพฒนาการเดกวย 0-3 ป. วนทคนขอมล 1 มนาคม 2554, เขาถงไดจาก http://www.thaibreastfeeding.org พรรณพไล ศรอาภรณ. (2532). การพยาบาลดานจตสงคมในระยะหลงคลอด. ภาควชาการพยาบาล สตศาสตรและนรเวชวทยา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. พชน ทองประเสรฐ. (2547). วยรนกบการตงครรภไมพงประสงค และกลไกในการเผชญปญหา. การวจยเชงคณภาพ โรงพยาบาลสรรพสทธประสงค อบลราชธาน. ในรายงานการ ประชมวชาการกระทรวงสาธารณสข ครงท 12 วนท 24-27 สงหาคม 2547, ณ โรงแรม รอยลภเกต ซต จงหวดภเกต, (หนา 72). วนทคนขอมล 2 มกราคม 2554, เขาถงไดจาก http://www.dmh.go.th/Abstract/alldetails.asp พเยาว เงนคลาย. (2550) ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษาตามแนวคดการสรางเสรมพลงอ านาจ เพอการดแลตนเองและการเลยงดของมารดาวยรน. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสขศกษา, วทยาลยแพทยศาตรกรงเทพมหานครและวชรพยาบาล. เพญนภา ภกดวงศ. (2548). การพฒนาโมเดลความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของทฤษฎ เมอรเซอร ในมารดาไทยตดเชอ เอช ไอ ว. ดษฎนพนธพยาบาลศาสตรดษฎบณฑต, สาขาวชาการพยาบาล, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

55

มนตตรา พนธฟก, ศรสมร ภมนสกล และอรพนธ เจรญผล. (2552). ผลของโปรแกรมการ สงเสรมบทบาทการเปนมารดา ตอความรกใครผกพนระหวางมารดาและทารก ความพง พอใจในบทบาทของมารดา ความสามารถในการเรยนรพฤตกรรมทารก และการ เจรญเตบโตของทารก. รามาธบดพยาบาลสาร, 15(2), 149-160. รชน ครองระวะ. (2548). ปจจยทมความสมพนธกบความส าเรจในบทบาทการเปนมารดาวยรนทม บตรคนแรก. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลมารดาและ ทารกแรกเกด, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล. รตตยา หาญกลา. (2544). อทธพลของปจจยดานมารดา พฤตกรรมทารก การสนบสนนทางสงคม กบการแสดงบทบาทการเปนมารดาของมารดาในระยะหลงคลอด. วทยานพนธ พยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลมารดาและทารกแรกเกด, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล. ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ: อกษรเจรญทศน. รจา ภไพบลย. (2537). การพยาบาลครอบครวแนวคดทฤษฎและการน าไปใช. ขอนแกน: ขอนแกน การพมพ. รงทพย ไชยโยยงยงค. (2544). ผลของการพยาบาลระบบสนบสนน. และใหความรตอการด ารง บทบาทมารดาวยรนทมบตรคนแรก. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลมารดาและทารกแรกเกด, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล. ฤด ปงบางกะด. (2551). ประสบการณการเปนมารดาในระยะแรกของเดกวยรนไทย การรบรความ ขดแยงระหวางความตองการในฐานะทเปนมารดากบความตองการของวยรน, วารสาร วจยทางการพยาบาล, 12(1), 82. วนดดา ปยะศลป. (2548). คมอการเลยงลก ตอน วยรน. กรงเทพฯ: สถาบนสขภาพเดกแหงชาต มหาราชน กรมการแพทย. ศรวรรณ มโนสมฤทธ. (2544). ผลของการใชกระบวนการกลมเพอสงเสรมการปรบตวตอการเปน มารดาของวยรนครรภแรกในระยะหลงคลอด. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลครอบครว, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน. ศรสมร ภมนสกล, อรพรรณ สมบรณทรพย และอษา ศรวฒนโชค. (2547). การพฒนาแบบวด ความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา: ฉบบปรบปรง และคณสมบตทางดานการวด. วารสารพยาบาลศาตร, 22(1), 28-38.

56

ศรประภา พมณวงศ. (2550). ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการปฏบตตนของมารดาวยรนหลง คลอด. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลมารดาและทารก แรกเกด, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล. ศรภณฑ จนทรวฒนภณฑ. (2544). ความสมพนธระหวางการสนบสนนทางสงคมกบการปฏบต พฒนกจในการเลยงดบตรของมารดาวยรนในระยะหลงคลอด. วทยานพนธพยาบาล ศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลครอบครว, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยบรพา. สมใจ พทธาพทกษผล. (2547). ประสบการณชวตมารดาวยรนทไมไดวางแผนการตงครรภ: การศกษาเชงปรากฎการณวทยา. วารสารพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 1(1), 53-62. สายสดา วงษจนดา. (2546). ประสบการณของหญงวยรนทตงครรภแรก. วทยานพนธพยาบาล ศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลมารดาและทารกแรกเกด, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล. ส านกงานปลดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2553). ระบบรายงานสภาวะ การมบตรของวยรน. วนทคนขอมล 1 มกราคม 2554, เขาถงไดจาก http://childpregnancy.m-society.go.th สนนาฎ หงษระนย. (2545). ผลของวธการสอสารเพอการโนมนาวใจตอเจตคต ความเชอ การคลอยตามกลมอางองการรบรการควบคมพฤตกรรม เจตนา และพฤตกรรมของ มารดาทเจตนาจะเลยงลกดวยนมแมหรอเลยงลกดวยนมผสม. วนทคนขอมล 1 มนาคม 2554, เขาถงไดจาก http://www.thaithesis.org/detail.php สภาวด เครอโชตกล และสมตตา สวางทกข. (2552). เปรยบเทยบความเครยดในบทบาทระหวาง มารดาวยรนและมารดาวยผใหญ, วารสารเกอการณย, 16(2), 75 - 89. สวรรณา เรองกาญจนเศรษฐ. (2551). กลยทธการสรางเสรมสขภาพวยรน. กรงเทพฯ: ชยเจรญ. หทยรตน อลส. (2547). พฤตกรรมการดแลตนเองของหญงตงครรภไมพงปรารถนา: กรณศกษาใน เขตกรงเทพมหานคร. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาจตวทยาชมชน, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. อดณา ศรสมบรณ, เยาวลกษณ เสรเสถยร, ฉววรรณ อยส าราญ, และวรรณา พาหวฒนกร. (2554). ผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทการเปนมารดาตอความส าเรจในบทบาทการเปน มารดาของมารดาวยรนทไมไดวางแผนการตงครรภ. วารสารพยาบาลศสาตร, 29(2), 75.

57

อญชล รงฉาย. (2553). ผลของการเตรยมมารดาตอความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของ มารดาทมบตรคนแรก. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการผดงครรภ ขนสง, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม. อรทย ศลปประกอบ. (2551). ผลของโปรแกรมกลมสนบสนนมารดาตอระดบความเครยดและการ ปฏบตบทบาทมารดาของมารดาทมบตรคลอดกอนก าหนด. วทยานพนธพยาบาลศาสตร มหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลย ธรรมศาสตร. อาภรณ ดนาน. (2551). แนวคด วธการสงเสรมสขภาพวยรน. ชลบร: ไฮเดนกรป ปรน แอนด มเดย. อดมวรรณ ภาระเวช. (2533). ความสมพนธระหวางเจตคตตอการเลยงดบตร การสนบสนนจาก มารดาของมารดาวยรนกบการปรบตวตอบทบาทการเปนมารดาของมารดาวยรน. วารสารคณะพยาบาลศาตร, 13(1), 26-32. Abernethy, V. D. (1973). Social network and response to the maternal role. International Journal of Sociology of the Family, 3(1), 86-92. Baby centre midwives. (2011). Teenage Pregnancy and Young Parents Research Brief. Retrieved January 5, 2011, from http://www.babycentre.co.uk/midwives/research-briefs/ teenage- parents/ Barnard, K. E. (1994). What the feeding scale measures. In G. A. Sumner & A. Spietz (Eds.), NCAST: Caregiver/ Parent–child Interaction Manual (pp. 103–126). Seattle, Washington: NCAST Publications. Bogossian, F. E. (2007). Social support: Proposing a conceptual model for application to midwifery practice. Woman and Birth, 20(4), 169-173. Clemmens, D. (2001). The relationship between social support and adolescent mothers’ interactions with their infants: A meta analysis. Journal of Obstetric, Gynecologic, & Neonatal Nursing, 30(4), 410-420. Cobb, S. (1976). Social support as moderator of life stress. Psychosomatic Medicine, 38(5), 300 -314. Cohen, S. (1988). Psychosocial models of the role of social support in the etiology of physical disease. Health Psychology, 7(3), 269-297.

58

Coll, C. G., Vohr, B. R., Haufman, J., & Oh, W. (1986). Maternal and environmental factors affecting developmental outcomes of infants of adolescent mothers. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 7(4), 230 - 235. Cox, J. E., Buman, M., Valenzuela, J., Joseph, N. P., Mitchell, A., & Woods, E. R. (2008). Depression, parenting attributes, and social support among adolescent mothers attending a teen tot program. Journal of Pediatric and Adolescent Gynecol, 21(5), 275-81. Crockenberg, S. (1987). Predictors and correlates of anger toward and punitive control of toddlers by adolescent mothers. Child Development, 58(4), 964-975. Culp, R.E., Appelbaum, M.I., Osofsky, J.D., & Levy, J. A. (1988). Adolescent and older mothers: Comparisons between prenatal, maternal variables, and newborn interaction measures. Infant Behavior and Development, 11(3), 353-362. Curry, M. A., Doyle, B. A., & Gilhooley, J. (1998). Abuse among pregnant adolescents: Difference by developmental age. MCN: The American Journal of Maternal Child Nursing, 23(3), 144-150. Department for Children, Schools and Families [DCSF]. (2008). Teenage Parents: who cares? A guide to commissioning and delivering maternity services for young parents. (2nd ed.). Retrieved January 5, 2011, from http://www.dcsf.gov.uk Duvall, E. M. (1977). Marriage and Family Relationship (5th ed.). Philadelphia: Lippincott. Ell, K. (1984). Networks, Social support and health: a review. Social Service Review, 58(1), 133-149. Friedman, M. M. (1992). Family Nursing. East Norwalk: Appleton & Lange. _______. (1997). Family stress and coping among Angilo and Lantino families with childhood cancer. Doctoral dissertation, University of Southern California. Friedman, M. M., Bowden, V. R., & Jones, E. G. (2003). Family nursing: Research, theory, & Practice (5th ed.). New Jersy: Pearson Education. Froland, C. (1980). Formal and informal care: discontinuities on a continuum. Social Service Review, 54(2), 572-587. Furr, P. A., & Kirgis, C. A. (1982). A nurse-midwifery approach to early mother-infant acquaintance . Journal of Nurse Midwifery, 27(5), 10 - 14 .

59

George, R. M., & Lee, B. J. (1997). Abuse and neglect of the children. In R. Maynard (Ed.), Kids having kids (pp. 205-230). Washington, DC: The Urban Institute Press. Haldre, K., Rahu, K., Karro, H., & Rahu, M. (2007). Is a poor pregnancy outcome related to young maternal age? A study of teenagers in Estonia during the period of major socio-economic changes (from 1992 to 2002). European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology, 131(1), 45 – 51. House, J. S. (1981). Work, Stress and Social Support. Reading Mass: Addison Wesley. House, J. S., Landis, K. R., & Umberson, D. (1988). Social relationships and health. Science; 241(4865), 540 - 545. Hudson, F., & Ineichen, B. (1991). Taking it lying down, sexuality and teenage motherhood. Hong Kong: MacMillan Education. Jacobson, S., & Frye, K. (1991). Effect of maternal social support on attachment: Experimental evidence. Child Development, 62(3), 572-582. Koniak-Griffin, D., & Verzemnieks, I. (1991). Effects of nursing intervention on adolescent’s maternal role attainment. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing, 14(2), 121-138. Kovavisarach, E., Chairaj, S., Tosang, K., Asavapiriyanont, S., & Chotigeat, U. (2010). Outcome of teenage pregnancy in Rajavithi Hospital. Journal of the Medical Association of Thailand, 93(1), 1-8. Kumar, A., Singh, T., Basu, S., Pandey, S., & Bhargava, V. (2007). Outcome of teenage pregnancy. Indian Journal of Pediatrics, 74(10), 927-931. Lakey, B., & Lutz, C. J. (1996). Social support and preventive and therapeutic interventions. In G. R. Pierce, B. R., Sarason, & I. G. Sarason (Eds.), Handbook of Social Support and the Family (pp. 435-465). New York: Plenum. Litwak, E. (1978). Agency and Family Linkage in Providing Neighbourhood Service. London: Sage. Logsdon, M. C., & Koniak-Griffin, D. (2005). Social support in postpartum adolescent: Guidelines for nursing assessments and interventions. Journal of Obstetric, Gynecologic, & Neonatal Nursing, 34(6), 761–768.

60

McCourt, C., & Percival, P. (2000). Social Support in Childbirth. The New Midwifery: Science and Sensitivity in Practice. Edinburgh: Churchill Livingstone. Mercer, R. T. (1985). The process of maternal role attainment over the first year. Nursing Research, 34(4), 198-204. _______. (1986). First-time motherhood: Experiences from teens to forties. New York: Springer. _______. (1995 ). Becoming a mother: Research on maternal role identity from Rubin to the present. New York: Springer. _______. (2004). Becoming a mother versus maternal role attainment. Journal of Nursing Scholarship, 36(3), 226 – 232. _______. (2006). Nursing support of the process of becoming a mother. JOGNN, AWHONN, the Association of Women,s Health, Obstetric and Neonatal Nurses, 35(5), 649-651. Mercer, R. T., Hackley, K. C., & Bostrum, A. (1984). Social support of teenage mothers. Birth Defects, 20(5), 245-290. Mercer, R. T., & Walker, L. O. (2006). A review of nursing interventions to fosterbecoming a mother. Journal of Obstetric, Gynecologic, & Neonatal Nursing, 35(5), 568-580. Montigny, F. De., Lacharite, C., & Og Amyrot, E. (2006). The transition to fatherhood: The role of formal and informal support structures during the post-partum period. Texto, Contexto Enfermagem, Florianopolis, 15(4) 601-609. Muhlenkamp, A. F., & Sayles, J. A. (1986). Self-esteem, social support, and positive health practices. Nursing Research, 35(6), 334-338. Nelson, A. M. (2004). A qualitative study of older first-time mothering in the first year. Journal of Pediatric Health Care, 18(6), 284 – 291. Nye, F. I. (1982). Family Relationships: Rewards and costs. California: Sage. Osofsky, J. D., Hann, D. M., & Peebles, C. (1993). Adolescent parenthood: Risks and opportunities for mothers and infants. In C. H. Zeanah (Ed.), Handbook of Infant Mental Health (pp. 106-119). New York: Guilford. Oxford, L., Gilchrist, M., & Gillmore, L. (2006). Predicting variation in the life course of adolescent mothers as they enter adulthood, Journal of Adolescent Health, 39(1), 20-26.

61

Pilot, D. F., & Hunger, B. P. (1995). Nursing Research: Principles and Methods (5th ed.). Philadelphia: Lippincott. Rubin, R. (1961). Basic maternal behavior. Nursing Outlook, 9(1), 683-686. . (1975). Maternal tasks in pregnancy. Maternal-Child Nursing Journal, 4(3), 143-153. Ryan-Krause, P., Meadows-Oliver, M., Sadler, L., & Swartz, M. K. (2009). Developmental status of children of teen mothers: contrasting objective assessments with maternal reports. Journal of Pediatric Health Care, 23(5), 303-309. Schachman, K. A., Lee, R. K., & Lederman, R. P. (2004). Baby boot camp: Facilitating maternal role adaptation among military wives. Nursing Research, 53(2), 107-115. Schaefer, C., Coyne, J. C., & Lazarus, R. S. (1981) The health related functions of social support. Journal of Behavioral Medicine. 4(4), 381 - 405. Schumaker, S., & Brownell, A. (1984). Towards a theory of social support: Closing conceptual gaps. Journal of Social Issues, 40(4), 11-36. Tarkka, M. T., Paunonen, M., & Laippala, P. (2000). First-time mothers and child care when the child is 8 months old. Journal of Advanced Nursing, 31(1), 21-26. Voight, J. D., Hans, S. L., & Bernstein, V. J. (1996). Social networks of adolescent mothers: Effects on parenting experience and behavior. Infant Mental Health Journal, 17(1), 58-72. Warren, P. L. (2005). First-time mothers: social support and confidence in infant care. Journal of Advanced Nursing, 50(5), 479-488. Watcharaseranee, N., Pinchantra, P., & Piyaman, S. (2006). The incidence and complications of teenage pregnancy at Chonburi hospital. Journal of Medical Association of Thailand, 89(4), S118-123. Whitman, T. L., Borkowski, J. G., Schellenbach, C. J., & Nath, P. S. (1987). Predicting and understanding developmental delay of children of adolescent mothers: A multidimensional approach. American Journal of Mental Deficiencies, 92(1), 40-56. Whitworth, M., & Cockerill, R. (2010). Antenatal management of teenage pregnancy. Obstetrics, Gynaecology & Reproductive Medicine, 20(11), 323-328. World Health Organization [WHO]. (2006). Pregnant adolescents: Delivering on global promises of hope. Retrieved January 6, 2011, from http://whqlibdoc.who.int/publications/

62

Wright, I. M., & Leahey, M. (2005). Nurses and Family: A Guide to Family Assessment and Intervention (4th ed.). Philadelphia: F. A. Davis. Zucketman, B., Winsmore, G., & Alpert, j. (1979). A study of attitudes and support systems of innercity adolescent mothers. The Journal of Pediatics, 95(1), 122-125.

63

ภาคผนวก

64

ภาคผนวก ก

รายนามผทรงคณวฒ

65

รายนามผทรงคณวฒ

1. ผชวยศาสตราจารย ดร.สนทราวด เธยรพเชฐ ผอ านวยการศนยการศกษาตอเนอง สาขาพยาบาลศาสตร สภาการพยาบาล

2. คณศศธร ภกดโชต พยาบาลผเชยวชาญ/ ช านาญการดานการ พยาบาลสตศาสตร โรงพยาบาลสกลนคร 3. คณสรรตน ชลนธร พยาบาลผเชยวชาญดานการพยาบาลทารก

แรกเกด โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชเทว ณ ศรราชา

66

ภาคผนวก ข เครองมอทใชในการวจย

67

แบบสอบถามขอมลสวนบคคล

ค าชแจง โปรดเตมค าลงในชองวางเพอใหขอมลนนสมบรณและตรงกบความจรง พรอมทงใสเครองหมาย √ ลงใน หนาขอความทตรงกบความเปนจรงมากทสด

1. ขอมลของมารดา อาย…………..ป……..เดอน การศกษา ประถมศกษา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย/ปวช. ไมไดศกษา รายไดของครอบครว……………………..บาท/เดอน อาชพ ไมมอาชพ (เปนแมบาน) รบจาง คาขาย นกเรยน อนๆ ระบ……………………………….. ปจจบนอาศยอยกบ (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) สาม สาม และบดา มารดา ของตนเอง สาม และบดา มารดา ของสาม บดา มารดา ของตนเอง บดา มารดา ของสาม อนๆ ระบ……………………….. การวางแผนการตงครรภ วางแผนการตงครรภ ไมไดวางแผนการตงครรภ

68

การไดรบความรเกยวกบการเลยงบตรในขณะมาฝากครรภทโรงพยาบาล เคย จ านวนครง…….ครง ไมเคย 2. ขอมลของบตร เพศ ชาย หญง อายในครรภ…………………………สปดาห น าหนกตวแรกเกด…………………...กรม Apgar score นาทท 1 = ………. นาทท 5 = ……….

69

แบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว

ค าชแจงในการตอบแบบสอบถาม แบบสอบถามนตองการทราบถง การททานไดรบการชวยเหลอสนบสนนจากครอบครวขณะอยโรงพยาบาลและทบานตงแตหลงคลอดจนถงระยะ 4-6 สปดาหหลงคลอด แบบสอบถามนจะมขอความใหทานอาน เพอพจารณาวาตรงกบความรสกหรอความเปนจรงทเกดขนกบทานมากนอยเพยงใด ดงนน ค าตอบจงไมมถกหรอผด ขอใหทานตอบใหตรงกบความรสก ความเปนจรงทเกดกบทานมากทสด โปรดอานอยางรอบคอบ แลวท าเครองหมาย ตรงชองทตรงกบความรสก ความเปนจรงทเกดกบทานมากทสด ขอใหทานเลอกตอบเพยงค าตอบเดยวและกรณาตอบทกขอ การเลอกตอบขนอยกบเกณฑตอไปน เปนจรงมากทสด หมายถง ขอความนนตรงกบความรสกหรอความเปนจรงทเกดขนกบตนมากทสด เปนจรงมาก หมายถง ขอความนนตรงกบความรสกหรอความเปนจรงทเกดขนกบตนมาก เปนจรงปานกลาง หมายถง ขอความนนตรงกบความรสกหรอความเปนจรงทเกดขนกบตนปานกลาง เปนจรงนอย หมายถง ขอความนนตรงกบความรสกหรอความเปนจรงทเกดขนกบตนนอย เปนจรงนอยทสด หมายถง ขอความนนตรงกบความรสกหรอความเปนจรงทเกดขนกบตนนอยทสด หมายเหต ครอบครว หมายถง มารดาหรอสาม หรอมารดาของสาม และอาศยอยในครอบครวเดยวกน

70

ขอความ

เปนจรงมากทสด

เปนจรงมาก

เปนจรงปานกลาง

เปนจรงนอย

เปนจรงนอยทสด

การสนบสนนดานอารมณ 1. ครอบครวคอยหวงใยและดแลเอาใจใสทานขณะอยโรงพยาบาล และทบาน เชน คอยสอบถามความตองการของทานคอยดแลชวยเหลอตาง ๆ

2. ครอบครวแสดงความเหนอกเหนใจ และเขาใจความรสกของทานในการเลยงดบตร

3. ครอบครวใหก าลงใจทาน เชน พดปลอบใจหรอแสดงทาทใหก าลงใจ จบมอ โอบกอด ลบหลง

4. ครอบครวสนใจ ตงใจรบฟงเมอทานซกถามขอสงสยหรอระบายความไมสบายใจ

5. ครอบครวใหความใกลชดสนทสนม ท าใหทานรสกไดรบความรก ความอบอน

6. ครอบครวพดคย ใหค าปรกษาในเรอง ตาง ๆ ททานมปญหา

7. ทานไดรบความไววางใจจากครอบครวใหรบผดชอบงานตาง ๆ - - - - - - - 25. ครอบครวยอมรบพฤตกรรมการเลยงบตรของทาน

71

แบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา

ค าชแจงในการตอบแบบสอบถาม แบบสอบถามนตองการทราบถงการปฏบต ความรสก และความคดเหนในการด ารงบทบาทมารดาของทาน แบบสอบถามนจะมขอความใหทานอานเพอพจารณาวาทานมการปฏบต ความรสก และความคดเหนตรงกบขอความแตละขอมากนอยเพยงใด ดงนน ค าตอบจงไมมถกหรอผด ขอใหทานตอบใหตรงกบความรสก ความคดเหนหรอการกระท าทเปนจรงของทานใหมากทสด โปรดอานอยางรอบคอบ แลวท าเครองหมาย ตรงชองทตรงกบความรสก ความคดเหน หรอการกระท าของทานมากทสด ขอใหทานเลอกตอบเพยงค าตอบเดยวและกรณาตอบทกขอ การเลอกตอบขนอยกบเกณฑตอไปน

เหนดวยอยางยง คอ เมอทานเหนวาขอความตรงกบความรสก ความคดเหนหรอ การกระท าของทานมากทสด

เหนดวย คอ เมอทานเหนวาขอความตรงกบความรสก ความคดเหนหรอ การกระท าของทานมาก

ไมแนใจ คอ เมอทานไมแนในวาขอความตรงกบความรสก ความคดเหน หรอการกระท าของทานหรอไม

ไมเหนดวย คอ เมอทานเหนวาขอความนนไมตรงกบความรสก ความคดเหน

หรอการกระท าของทานมาก ไมเหนดวยอยางยง คอ เมอทานเหนวาขอความนนไมตรงกบความรสก ความคดเหน

หรอการกระท าของทานมากทสด

72

ขอค าถาม เหนดวยอยางยง

เหน

ดวย

ไม

แนใจ

ไมเหน

ดวย

ไมเหน

ดวย

อยางยง

มสมพนธภาพทดกบบตร 1. การอมและการไดใกลชดกบลกเปนสงส าคญมากส าหรบฉน

2. ฉนรวาเสยงรองของลกแตละเสยง

หมายถงอะไร

3. ฉนเขาใจสญญาณทลกสอกบฉน

4. ฉนสามารถท าใหลกเงยบสงบไดเมอลกรอง

5. ฉนรวาเมอไรลกตองการนอนหลบพกผอน

6. ฉนคดวาฉนรใจลกของฉนดวา เขารสกอยางไรหรอตองการอะไร

มความเชอมนและความสามารถในการปฏบตบทบาทมารดา 7. -

-

-

-

23. เมอกลบไปถงบาน สงแรกทฉนท า

คอการตรงไปหาลก

73

โปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาวยรนหลงคลอด

โดย

นางสาวทองภาพ นารอง

หลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการผดงครรภขนสง คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

74

ผจดโปรแกรม นางสาวทองภาพ นารอง ผเขารวมโปรแกรม มารดาวยรนหลงคลอดและครอบครว เวลาจดโปรแกรม ครงท 1 ภายใน 12 -24 ชวโมงหลงคลอด ใชเวลา 45 - 60 นาท สถานทจดโปรแกรม หองสอนสขศกษา หอผปวยหลงคลอดสามญ โรงพยาบาล ตตยภมแหงหนงในภาคตะวนออก กจกรรมของโปรแกรม การสนทนาพดคย การสะทอนคด การสาธตและสาธตยอนกลบ และการศกษาดวยตนเอง วตถประสงค เพอใหมารดาวยรนหลงคลอดและครอบครว 1. มความร ความเขาใจ เกยวกบบทบาทมารดาเรองการสงเสรมการเจรญเตบโต การสงเสรมพฒนาการและการตอบสนองสอสญญาณบตร 2. มทศนคตทดตอบทบาทมารดาเรองการสงเสรมการเจรญเตบโต การสงเสรมพฒนาการและการตอบสนองสอสญญาณบตร 3. สามารถปฏบตทกษะการสงเสรมการเจรญเตบโต การสงเสรมพฒนาการ และการตอบสนองสอสญญาณบตร เนอหา ประกอบดวย 1. การสงเสรมการเจรญเตบโต 2. การสงเสรมพฒนาการและการตอบสนองสอสญญาณบตร

63

คมอ

การเลยงบตรส าหรบมารดาวยรนมอใหม

จดท าโดย

นางสาวทองภาพ นารอง

หลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต

สาขาการผดงครรภขนสง

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

ค าน า การเลยงบตรเปนเรองยากล าบากส าหรบมารดาวยรน เนองจาก

เปนบทบาทใหม และไมมประสบการณมากอน ดงนน มารดาวยรนจง

จ าเปนตองเพมพนความรและทกษะการเลยงบตร รวมทงครอบครวซงถอ

วาเปนผทมบทบาทส าคญยงในการสนบสนนใหมารดาวยรนประสบ

ความส าเรจในการเลยงบตร เพอใหบตรมการเจรญเตบโตและพฒนาการ

สมวย มสขภาพทแขงแรงสมบรณทงดานรางกาย จตใจ และอารมณ โดย

คมอการเลยงบตรส าหรบมารดาวยรนมอใหมฉบบน จดท าขนส าหรบ

มารดาวยรนและครอบครว เพอใชเปนแนวทางในการเลยงบตร เนอหา

ประกอบดวยการสงเสรมการเจรญเตบโตและพฒนาการของบตร การดแล

บตรใหไดรบความสขสบาย และการปองกนอนตรายทอาจเกดขนกบบตร

ผจดท าหวงเปนอยางยงวา คมอฉบบนจะชวยใหมารดาวยรนและ

ครอบครวมความร ความเขาใจเกยวกบการเลยงบตรทถกตอง และสามารถ

ปฏบตทกษะในการเลยงบตรไดดยงขน อนจะน าไปสทศนคตทดตอการ

เลยงดบตรตอไป

ภาคผนวก ค เอกสารพทกษสทธของผรวมวจย

77

เอกสารชแจงผเขารวมการวจย (กลมควบคม)

การวจยเรอง ผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาตอการรบรการสนบสนนของครอบครว และความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด รหสจรยธรรมการวจย ชอผวจย นางสาวทองภาพ นารอง การวจยครงนท าขน เพอชวยเหลอมารดาวยรนหลงคลอดใหสามารถปฏบตบทบาทหนาทของการเปนมารดาบทบาทไดอยางเหมาะสม อนจะสงผลใหประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาตอไป ทานไดรบเชญใหเขารวมการวจยครงน เนองจากเปนมารดาหลงคลอดครรภแรก ทมอายนอยกวา 20 ปบรบรณ (นบถงวนทคลอด) คลอดปกต มบตรสขภาพแขงแรง ในการวจยครงนมผเขารวมเปนกลมควบคม 30 ราย ใชระยะเวลาในการเกบขอมล 4 - 5 สปดาห เมอทานเขารวมการวจยแลว สงทจะตองปฏบต คอ ในระยะ 12 - 24 ชวโมงหลงคลอด ทานตอบแบบสอบถามขอมลสวนบคคล หลงจากนนในระยะ 25 - 48 ชวโมงหลงคลอด จะไดรบความรเกยวกบการเลยงบตรจากพยาบาลประจ าการ และในระยะ 4 - 5 สปดาหหลงคลอด ผวจยตดตามประเมนผล เมอทานมาตรวจหลงคลอดทแผนกผปวยนอกสต-นรเวชกรรม โดยทานตอบแบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว และแบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ประโยชนทจะไดรบในการวจยครงน ผวจยสามารถน าขอมลดงกลาวไปใชในการสงเสรมบทบาทมารดาหลงคลอด เพอใหประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาตอไป การเขารวมการวจยของทานครงนเปนไปดวยความสมครใจ ไมวาจะเขารวม หรอปฏเสธการเขารวมการวจย ผลการตดสนใจจะไมมผลตอการมารบบรการ หรอการรกษาพยาบาลของทานแตอยางใด ในระหวางการด าเนนการวจย ทานมสทธทจะปฏเสธ และยตการเขารวมการวจยไดทกเวลาโดยไมตองแจงใหผวจยทราบลวงหนา ขอมลทไดจากการเกบรวบรวมครงน จะเกบเปนความลบ โดยปกปดชอ การน าขอมลไปอภปรายผล หรอเผยแพรจะน าเสนอในภาพรวมในเชงวชาการเทานน และเกบแบบสอบถามดงกลาวไว 1 ป ภายหลงวเคราะหขอมล และตพมพเผยแพรเรยบรอยแลว โดยผวจยจะเกบแบบสอบถามไวในโตะท างาน มกญแจลอค ผวจยเปนผถอกญแจ

78

หากทานมปญหาหรอขอสงสยประการใด สามารถสอบถามไดโดยตรงจากผวจยในวนท าการรวบรวมขอมล หรอสามารถตดตอสอบถามเกยวกบการวจยครงนไดตลอดเวลาท นางสาวทองภาพ นารอง หมายเลขโทรศพท 089-2524601 หรอท รศ.พรยา ศภศร อาจารยทปรกษาหลก หมายเลขโทรศพท 089-9362056 นางสาวทองภาพ นารอง ผวจย หากทานไดรบการปฏบตทไมตรงตามทไดระบไวในเอกสารชแจงน ทานจะสามารถแจงใหประธานคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมฯ ทราบไดท เลขานการคณะกรรมการจรยธรรมฯ ฝายวจย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา โทร. 038-102823

ในเอกสารนอาจมขอความททานอานแลวยงไมเขาใจ โปรดสอบถามผวจยหรอผแทนใหชวยอธบายจนกวาจะเขาใจด ทานอาจจะขอเอกสารนกลบไปทบานเพออานและท าความเขาใจ หรอปรกษาหารอกบญาตพนอง เพอนสนท แพทยประจ าตวของทาน หรอแพทยทานอน เพอชวยในการตดสนใจเขารวมการวจยครงนได

79

เอกสารชแจงผเขารวมการวจย (กลมทดลอง)

การวจยเรอง ผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาตอการรบรการสนบสนนของครอบครว และความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด

รหสจรยธรรมการวจย

ชอผวจย นางสาวทองภาพ นารอง การวจยครงนท าขน เพอชวยเหลอมารดาวยรนหลงคลอดใหสามารถปฏบตบทบาทหนาทของการเปนมารดาบทบาทไดอยางเหมาะสม อนจะสงผลใหประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาตอไป ทานไดรบเชญใหเขารวมการวจยครงน เนองจากเปนมารดาหลงคลอดครรภแรก ทมอายนอยกวา 20 ปบรบรณ (นบถงวนทคลอด) คลอดปกต มบตรสขภาพแขงแรง ในการวจยครงนมผเขารวมเปนกลมทดลอง 30 ราย ใชระยะเวลาในการเกบขอมล 4 - 5 สปดาห เมอทานเขารวมการวจยแลว สงททานจะตองปฏบต คอ ครงท 1 ในระยะ 12 - 24 ชวโมงหลงคลอด ทานกรอกแบบสอบถามขอมลสวนบคคล หลงจากนนทานและสมาชกในครอบครว จะไดรบความร และฝกปฏบตเกยวกบการสงเสรมการเจรญเตบโตและสงเสรมพฒนาการและการตอบสนองสอสญญาณบตร ครงท 2 ในระยะ 36 -48 ชวโมงหลงคลอด จะไดรบความรและฝกปฏบตเกยวกบการดแลบตรใหไดรบความสขสบาย การปองกนอนตรายทอาจเกดขนกบบตร พรอมทงไดรบคมอการเลยงบตรส าหรบมารดาวยรนมอใหม และไดรบความรเกยวกบการดแลตนเองหลงคลอด การเลยงดบตรจากพยาบาลประจ าการ ผวจยตดตามประเมนผลการเลยงบตรของกลมตวอยาง โดยสอบถามและใหค าแนะน าทางโทรศพทภายหลงจ าหนายออกจากโรงพยาบาล 5-7 วนและในระยะ 4 - 5 สปดาหหลงคลอด ผวจยตดตามประเมนผล เมอทานมาตรวจหลงคลอดทแผนกผปวยนอกสต-นรเวชกรรม โดยทานตอบแบบสอบถามการรบรการสนบสนนของครอบครว และแบบสอบถามความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดา ประโยชนทจะไดรบในการวจยครงน จะชวยใหทานเกดความร ความเขาใจ และเกดความเชอมนในการแสดงบทบาทมารดามากยงขน และผวจยสามารถน าขอมลดงกลาวไปใชในการสงเสรมบทบาทมารดาหลงคลอด เพอใหประสบความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาตอไป

80

การเขารวมการวจยของทานครงนเปนไปดวยความสมครใจ ไมวาทานจะเขารวม หรอปฏเสธการเขารวมการวจย ผลการตดสนใจจะไมมผลตอการมารบบรการ หรอการรกษาพยาบาลของทานแตอยางใด ในระหวางการด าเนนการวจย ทานมสทธทจะปฏเสธ และยตการเขารวมการวจยไดทกเวลาโดยไมตองแจงใหผวจยทราบลวงหนา ขอมลทไดจากการเกบรวบรวมครงน จะเกบเปนความลบ โดยปกปดชอ การน าขอมลไปอภปรายผล หรอเผยแพรจะน าเสนอในภาพรวมในเชงวชาการเทานน และเกบแบบสอบถามดงกลาวไว 1 ปภายหลงวเคราะหขอมล และตพมพเผยแพรเรยบรอยแลว โดยผวจยจะเกบแบบสอบถามไวในโตะท างาน มกญแจลอค ผวจยเปนผถอกญแจ หากทานมปญหาหรอขอสงสยประการใด สามารถสอบถามไดโดยตรงจากผวจยในวนท าการรวบรวมขอมล หรอสามารถตดตอสอบถามเกยวกบการวจยครงนไดตลอดเวลาท นางสาวทองภาพ นารอง หมายเลขโทรศพท 089-2524601 หรอท รศ.พรยา ศภศร อาจารยทปรกษาหลก หมายเลขโทรศพท 089-9362056 นางสาวทองภาพ นารอง ผวจย หากทานไดรบการปฏบตทไมตรงตามทไดระบไวในเอกสารชแจงน ทานจะสามารถแจงใหประธานคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมฯ ทราบไดท เลขานการคณะกรรมการจรยธรรมฯ ฝายวจย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา โทร. 038-102823

ในเอกสารนอาจมขอความททานอานแลวยงไมเขาใจ โปรดสอบถามผวจยหรอผแทนใหชวยอธบายจนกวาจะเขาใจด ทานอาจจะขอเอกสารนกลบไปทบานเพออานและท าความเขาใจ หรอปรกษาหารอกบญาตพนอง เพอนสนท แพทยประจ าตวของทาน หรอแพทยทานอน เพอชวยในการตดสนใจเขารวมการวจยครงนได

81

ใบยนยอมเขารวมการวจย ------------------------

หวขอวทยานพนธ เรอง ผลของโปรแกรมการสงเสรมบทบาทมารดาตอการรบรการสนบสนนของครอบครว และความส าเรจในการด ารงบทบาทมารดาของมารดาวยรนหลงคลอด วนใหค ายนยอม วนท …………………เดอน………………พ.ศ. ………………. กอนทจะลงนามในใบยนยอมเขารวมการวจยน ขาพเจาไดรบการอธบายจากผวจยถงวตถประสงคของการวจย วธการวจย ประโยชนทจะเกดขนจากการวจยอยางละเอยดและมความเขาใจดแลว ขาพเจายนดเขารวมโครงการวจยนดวยความสมครใจ และขาพเจามสทธทจะบอกเลกการเขารวมในโครงการวจยนเมอใดกได และการบอกเลกการเขารวมการวจยน จะไมมผลกระทบใด ๆ ตอขาพเจา ผวจยรบรองวาจะตอบค าถามตาง ๆ ทขาพเจาสงสยดวยความเตมใจ ไมปดบง ซอนเรนจนขาพเจาพอใจ ขอมลเฉพาะเกยวกบตวขาพเจาจะถกเกบเปนความลบ และจะเปดเผยในภาพรวมทเปนการสรปผลการวจย ขาพเจาไดอานขอความขางตนแลว และมความเขาใจดทกประการ และไดลงนามใน ใบยนยอมนดวยความเตมใจ ลงนาม…………………………………………………………ผยนยอม (…………………………………………………………) ลงนาม…………………………………………………………พยาน (…………………………………………………………) ลงนาม…………………………………………………………ผวจย (……………..นางสาวทองภาพ นารอง………………)

82

ในกรณทผถกทดลองยงไมบรรลนตภาวะ จะตองไดรบการยนยอมจากผปกครองหรอผแทนโดยชอบธรรม (เกยวของกบกลมตวอยาง……………………………..) ลงนาม…………………………………………………………ผยนยอม (…………………………………………………………) ลงนาม…………………………………………………………พยาน (…………………………………………………………) ลงนาม…………………………………………………………ผวจย (……………..นางสาวทองภาพ นารอง………………)

83

ประวตยอของผวจย

ชอสกล นางสาวทองภาพ นารอง

วน เดอน ป เกด 12 เมษายน 2517

สถานทเกด อ าเภอเมอง จงหวดอดรธาน

สถานทอยปจจบน 290 ถนนเจมจอมพล ต าบลศรราชา

อ าเภอศรราชา จงหวดชลบร 20110

ต าแหนงและประวตการท างาน

พ.ศ. 2540-2556 พยาบาลวชาชพ

โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชเทว ณ ศรราชา

ประวตการศกษา

พ.ศ. 2536 พยาบาลศาสตรบณฑต

วทยาลยพยาบาลสภากาชาดไทย

พ.ศ. 2555 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การผดงครรภขนสง)

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา